100 Soruda Hükümet Sistemleri ve Başkanlık Sistemi

Prof. Dr. Faruk BİLİR

"Hükümet sistemi üzerine yapılan tartışmalar, hangisinin en iyisi olduğundan ziyade Ülkemiz bakımından hangisinin daha iyi uygulanabilir ve uyarlanabilir olduğu yönündedir. Çünkü başkanlık ve parlamenter sistemin avantajları ve dezavantajları olduğu gibi; her ikisinde farklı ülkelerde farklı sonuçlar gözlemlenebilmektedir. Ayrıca hükümet sistemi tartışmalarının algı ve manipülasyonlar üzerinden yürütülmesi sağlıklı sonuçlar vermeyecektir. Hükümet sistemi tartışmalarında amaç; güçlü, istikrarlı ve etkin bir yönetim sağlanabilmesidir. İstikrarlı ve etkin bir yönetim için yasama ve yürütme arasındaki ilişkileri yeniden ve doğru bir şekilde tanımlamak ve biçimlendirmek gerekir. Çünkü istikrarlı ve etkin bir yönetim için kurumsal düzenlemeler önemlidir.
Başkanlık sisteminin temel özelliklerinin korunduğu ve Ülkemizin şartları, özellikleri ve yapısı göz önünde bulundurularak uygulanacak bir hükümet sisteminin başarılı olacağını söyleyebiliriz. Ülkemizde başkanlık sistemi ihtiyacı hem istikrar yahut yürütme etkinliği üzerinden hem de demokratikleşme, hukukun üstünlüğü, yasamanın etkinliği ve kuvvetler ayrılığı prensipleri üzerinden savunulmalıdır. Bu çerçevede üniter devlet anlayışı çerçevesinde tem meclisli bir yasama organı, yürütme ve yasama arasında denge ve denetlemeye dayanan bir ilişki ve kurumsallaşmanın esas alındığı bir anlayış benimsenmelidir. Böylesi bir anlayış hem Türkiye demokrasisini konsolide edecek hem de başkanlık sistemi ile ilgili kaygıları giderecektir.
Bu çalışma; genel olarak hükümet sistemleri ve özellikle başkanlık sisteminin daha iyi anlaşılmasını sağlamak ve bu konular hakkındaki sorulara cevap bulmak, Ülkemizdeki başkanlık sistemi tartışmalarının sağlıklı bir zeminde yürütülmesini sağlamak ve başkanlık sistemi ile ilgili oluşturulan yanlış algı ve düşünceleri gidermek, amaçlarıyla hazırlanmıştır."(Önsözden)

İçindekiler

• ÖNSÖZ-5
• İÇİNDEKİLER-7
• 1-Kuvvetler ayrılığı nedir?-15
• 2-Hükümet sistemlerinin karşılaştırılmasında hangi kriter esas alınmaktadır?-16
• 3-Parlamenter hükümeti sistemi nedir? Parlamenter hükümet sisteminin özellikleri nelerdir?-16
• 4-Parlamenter hükümet sisteminde yasama ve yürütme arasındaki ilişkiler nasıldır?-18
• 5-Kuvvetler ayrılığı teorisi parlamenter sistemle uyumlu mudur?-19
• 6-Yasama-yürütme ilişkileri bakımından başkanlık sistemi ile parlamenter sistem arasındaki farklar nelerdir?-20
• 7-Parlamenter sistemin işleyişindeki temel sorun alanları nelerdir?-21
• 8-Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm nedir? Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm araçları, parlamenter sistemin uygulamadaki sorunlarını giderebilir mi?-24
• 9-Süper başkanlık sistemi nedir?-26
• 10-Dönüşümlü (aralıklı) başkanlık sistemi nedir?-28
• 11-Yarı başkanlık sistemi nedir?-28
• 12-Yarı başkanlık sisteminin başkanlık ve parlamenter sistemine benzeyen yönleri nelerdir?-29
• 13-Yarı başkanlık sisteminin başkanlık ve parlamenter sistemden farklı olan yönleri nelerdir?-29
• 14-Fransa yarı başkanlık sisteminin işleyiş şekli nasıldır?-31
• 15-Başkanlı parlamenter hükümet sistemi nedir? Özellikleri nelerdir?-32
• 16-Başkanlık sistemi nedir?-33
• 17-Başkanlık sistemi nasıl tanımlanır?-34
• 18-Başkanlık sistemi ilk defa nerede ve nasıl kabul edilmiştir? Başkanlık sistemi bu adını nasıl almıştır?-34
• 19-Başkanlık sisteminin sert kuvvetler ayrılığı olarak nitelendirilmesinin anlamı nedir?-35
• 20-Tek tip bir başkanlık sisteminden bahsedilebilir mi?-36
• 21-Başkanlık sistemi başlığı altında toplanabilecek hükümet sistemlerinin ortak özelliği nedir?-36
• 22-Başkanlık sistemi nasıl ortaya çıkmıştır?-37
• 23-Başkanlık sistemi rasyonel bir sistem midir? Bu konuda parlamenter sistemden farklı mıdır?-37
• 24-Başbakanlık sisteminde kuvvetler ayrılığının sert bir şekilde uygulanmasının anlamı nedir?-38
• 25-Başkanlık sisteminin özellikleri nelerdir?-39
• 26-ABD başkanlık sisteminin en önemli özelliği nedir?-41
• 27-Oluşum ve yetki açısından başkanlık sistemi ile parlamenter sistem arasında ne gibi farklar vardır?-41
• 28-Başkanlık sistemi hangi seçim sistemi ile bağdaşır?-42
• 29-Başkanlık sisteminde siyasi parti yapılanmasının yeri ve önemi nedir?-43
• 30-ABD başkanlık sisteminde başkan seçilebilmek için hangi şartlar aranmaktadır? ABD başkanlık sisteminde başkan nasıl seçilir?-44
• 31-ABD başkanlık sisteminde başkanın iki dereceli seçimle belirlenmesi, halk tarafından seçilme ilkesine aykırılık teşkil eder mi?-45
• 32-ABD başkanlık sisteminde başkanın görev süresi ne kadardır?-46
• 33-Başkanlık sisteminde başkanın tekrar seçilebilmesi mümkün müdür?-46
• 34-ABD başkanlık sisteminde başkanlığın iki dönemle sınırlandırılması başkanlık sisteminin zorunlu bir özelliği midir?-47
• 35-Başkanlık sisteminde başkanın yeniden seçilmesinin sınırlandırılması zorunlu mudur?-48
• 36-Başkanlık sisteminde yürütme organı nasıl ve kimlerden oluşur?-49
• 37-ABD başkanlık sisteminde başkanın konumu nasıldır?-50
• 38-Başkanlık sisteminde bakanların konumu nasıldır?-51
• 39-Başkanlık sisteminde başbakanlık makamı var mıdır?-51
• 40-ABD başkanlık sisteminde başkan ve bakanların yasama organının çalışmasına katılamamasının sonuçları nelerdir?-51
• 41-ABD başkanlık sisteminde başkan yardımcısının konumu nasıldır?-52
• 42-ABD başkanlık sisteminde başkanın kabinesinde kararlar nasıl alınır?-52
• 43-ABD başkanlık sisteminde yasama, yürütme ve yargı organı nasıl yapılanmıştır?-53
• 44-Başkanlık sisteminde yürütmede çift başlılık olabilir mi?-54
• 45-Başkanlık sisteminde denge ve denetleme ne demektir?-54
• 46-Başkan ve yasama organı birbirlerinin yetkilerine ne ölçüde müdahale edebilir?-55
• 47-Başkanlık sistemi ülke yönetiminin demokratikliğini ne ölçüde etkiler?-55
• 48-ABD başkanlık sisteminde yasama ile yürütme organlarının hem işlevsel hem de organik açıdan birbirinden ayrılması ne anlama gelir?-56
• 49-Başkanlık sisteminde başkan sınırsız yetkilere sahip midir?-57
• 50-Başkanın doğrudan veya dolaylı kanun yapımına katılımı söz konusu mudur?-58
• 51-ABD başkanlık sisteminde kongre yetkilerini nasıl kullanır?-58
• 52-Başkanın yasama faaliyetine etkisi var mıdır?-59
• 53-Başkanlık sisteminde başkan kararname çıkarabilir mi?-60
• 54-Başkanlık sisteminde başkan parlamenter sistemdeki başbakandan daha fazla yetkiye sahip midir?-60
• 55-Başkanlık sisteminde, yasama organının başkanı denetleme ve görevden alma yetkisi (siyasi sorumluluk) var mıdır?-61
• 56-Başkanlık sisteminde başkanın cezai sorumluluğu var mıdır?-62
• 57-Başkanlık sisteminde başkanın hukuki sorumluluğu var mıdır?-62
• 58-ABD başkanlık sisteminde başkan nasıl yargılanır?-62
• 59-Başkanlık sisteminde güç dağılımı nasıldır?-63
• 60-Başkanlık sisteminin avantajları nelerdir?-64
• 61-Başkanlık sisteminde koalisyon olgusu ile karşılaşılma ihtimali var mıdır?-67
• 62-Başkanlık sisteminde başkanı denetleyecek ve frenleyecek yeterli mekanizmalar var mıdır?-68
• 63-Başkanlık sisteminin dezavantajları nelerdir?-69
• 64-Başkanlık sisteminde başkan ile parlamento arasında doğabilecek görüş ayrılığı ve tıkanıklıkların benzeri, yarı başkanlık veya parlamenter sistemde cumhurbaşkanı ile hükümet arasında yaşanabilir mi?-72
• 65-Başkanlık sisteminin katılığı ne anlama gelir?-72
• 66-Başkanlık sisteminin katılığı diğer hükümet sistemlerinde yok mudur?-73
• 67-Başkanlık sisteminde başkanlık seçimini kaybeden aday gerçekten her şeyi kaybetmekte midir? Kaybeden liderlerin her şeyi kaybediyor olması negatif bir durum mudur?-75
• 68-Başkanlık sisteminin avantajlarından biri olan siyaset yarışının dışarıdan katılanlara açık olması ne demektir?-76
• 69-Başkanlık sisteminde parlamentoların önemi azalmakta mıdır?-77
• 70-Başkanlık sisteminin sadece ABD’de uygulandığı yönündeki görüşün gerçekliği var mıdır?-78
• 71-Başkanlık sisteminde milletvekilleri daha mı bağımsızdır? Başkanlık sisteminde parti genel başkanı ile milletvekilleri arasındaki ilişki nasıldır?-79
• 72-ABD başkanlık sisteminin yol açtığı en önemli sorun alanları nelerdir?-81
• 73-Başkanlık sisteminde başkan ve kongre seçimlerinin farkı tarihlerde yapılması zorunlu mudur?-82
• 74-ABD başkanlık sisteminde başkanın ve yasama organının farklı siyasi partilerden olması durumunda sistemin tıkanmadan çalışmasını sağlayacak araçlar öngörülmüş müdür?-83
• 75-Başkana tek taraflı fesih yetkisi verilmesi başkanlık sistemine aykırı mıdır?-83
• 76-Başkanlık sisteminde karşılıklı olarak birbirlerinin varlığına son verme mekanizmalarının tanınması (örneğin başkanın meclisi feshettiğinde her ikisinin görevinin sona ermesi ya da meclisin başkanı görevden aldığında her ikisinin görevinin sona ermesi) başkanlık sisteminin özüne aykırı mıdır?-84
• 77-Başkana yasama organını fesih yetkisi veren başkanlık sistemi örnekleri var mıdır?-85
• 78-Başkanlık sisteminde başkanın yasama organına karşı, yasama organının başkana karşı kullanabileceği silahlar var mıdır?-85
• 79-Dünyada hangi ülkelerde, hangi hükümet sistemi uygulanmaktadır?-87
• 80-Avrupa ülkelerinde başkanlık sisteminin benimsenmemesinin sebebi nedir?-87
• 81-Başkanlık sistemi federal devleti zorunlu kılar mı? Bu sistem üniter devletlerde uygulanabilir mi?-88
• 82-İki meclisli bir yapı başkanlık sisteminin zorunlu bir sonucu mudur?-91
• 83-ABD’de başkanlık sisteminin başarılı olmasını sağlayan faktörler nelerdir? Başkanlık sisteminin ABD’de başarılı bir şekilde uygulanmasına karşın bu sistemin Latin Amerika ülkelerinde otoriter rejimlere yol açmasının hukuki ve fiili sebepleri nelerdir?-92
• 84-Başkanlık sisteminde koalisyon olgusu ile karşılaşılma ihtimali var mıdır?-94
• 85-Türkiye’nin koalisyon hükümetleri karnesi nasıldır?-94
• 86-Ülkemizde hükümet sistemi değişikliği talebinin Türkiye’nin siyasi geçmişinden ve siyasi pratikteki sorunlardan kaynaklanan nedenleri nelerdir?-96
• 87-Ülkemizde başkanlık sistemi ihtiyacı sadece istikrar ya da yürütme etkinliği üzerinde mi yoğunlaşmalıdır?-98
• 88-Ülkemizde anayasalarımız bağlamında başkanlık sisteminin herhangi bir uygulaması var mıdır?-98
• 89-2007 Anayasa değişikliği ile ülkemizde başkanlık sistemine geçilmiş midir?-101
• 90-Başkanlık sistemi sosyokültürel yapımıza uygundur mudur?-103
• 91-Başkanlık sistemi bir padişahlık rejimine, kişisel diktatörlüğe yol açar mı?-104
• 92-Kuvvetler ayrılığının işleyiş şekli bağlamında sistemin anti demokratik eğilime elverişlilik açısından başkanlık, yarı başkanlık ve parlamenter sistemlere baktığımızda durum nasıldır?-107
• 93-Başkanlık sistemi siyasi rejim değişikliğini gerektirir mi?-109
• 94-Rasyonel ve dengeli başkanlık sistemi nedir?-111
• 95-Türkiye için Amerikan başkanlık sisteminin benimsenmesi zorunlu mudur? Yoksa Türkiye’ye özgü başkanlık sistemi öngörülebilir mi?-112
• 96-Demokratik sistemlerin hükümet sistemleri bağlamında temel sorunu nedir?-114
• 97-Başkanlık sistemi tartışmaları sağlıklı bir zeminde yapılmakta mıdır? Ülkemizde başkanlık sistemi tartışmaları ak parti döneminde mi yapılmaktadır?-114
• 98-Bu tartışmaların sağlıklı bir zeminde yapılması için bu sisteme nasıl bakmak gerekir?-116
• 99-Ülkemiz için başkanlık sistemi tercihinde ölçü ne olmalıdır? Ülkemizde başkanlık sisteminden beklentiler nelerdir?-117
• 100-Türkiye’de hükümet sistemi değişikliği için yeni bir anayasa şart mıdır?-119
• KAYNAKÇA-121