1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'na Göre Kooperatiflerin Denetimi

Ali Said Yazıcı

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM KOOPERATİF ŞİRKETLERİN TİPOLOJİSİ ve TEMEL KARAKTERİSTİĞİ

1. Kooperatifin Tanımı ........................................................................... 3

2. Kooperatifin Unsurları ...................................................................... 13

2.1. Tüzel Kişilik ........................................................................... 14

2.2. Değişir Ortaklılık .................................................................... 15

2.3. Sermayenin Değişkenliği ....................................................... 16

2.4. Kooperatif Ortaklarının Nitelikleri ......................................... 17

2.5. Ekonomik Menfaatlerin Karşılıklı Yardım, Dayanışma ve Kefalet Suretiyle Sağlanıp Korunması ................................... 18

2.6. Ortakların Belirli Ekonomik Menfaatlerinin Karşılanması Amacı ..................................................................................... 19

3. Kooperatiflerin Hukuki Niteliği ....................................................... 22

4. Kooperatifçiliğin Evrensel İlkeleri ................................................... 30

4.1. Gönüllü ve Serbest Giriş İlkesi .............................................. 34

4.2. Demokratik Yönetim İlkesi .................................................... 36

4.3. Ortağın Ekonomik Katılımı İlkesi .......................................... 39

4.4. Özerklik ve Bağımsızlık İlkesi ............................................... 42

4.5. Eğitim, Öğretim ve Bilgilendirme İlkesi ................................ 44

4.6. Kooperatiflerarası İşbirliği İlkesi ........................................... 46

4.7. Toplumsal Sorumluluk İlkesi ................................................. 47

5. Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihi Gelişimi................................... 48

6. Kooperatiflerin Sınıflandırılması ...................................................... 57

6.1. Genel Olarak .......................................................................... 57

x

6.2. Bağlı Bulunduğu Bakanlıklar Nezdinde Kooperatiflerin Sınıflandırılması ..................................................................... 63

6.2.1. Tarım ve Orman Bakanlığı’na Bağlı Kooperatifler ... 64

6.2.1.1. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ............. 64

6.2.1.2. Sulama Kooperatifleri ................................ 65

6.2.1.3. Su Ürünleri Kooperatifleri ......................... 66

6.2.1.4. Pancar Ekicileri Kooperatifleri .................. 66

6.2.1.5. Tarım Kredi Kooperatifleri ........................ 67

6.2.2. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na Bağlı Kooperatifler .............................................................. 69

6.2.2.1. Konut Yapı Kooperatifleri ......................... 69

6.2.2.2. Küçük Sanayi Siteleri İşyeri Yapı Kooperatifleri............................................. 71

6.2.2.3. Toplu İşyeri Yapı Kooperatifleri ............... 73

6.2.3. Ticaret Bakanlığına Bağlı Kooperatifler .................... 74

6.2.3.1. Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri .......... 74

6.2.3.2. Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri............................................. 75

6.2.3.3. Tüketim Kooperatifleri .............................. 76

6.2.3.4. Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri ............ 77

6.2.3.5. Turizm Geliştirme Kooperatifleri .............. 78

6.2.3.6. Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi ................................................. 78

6.2.3.7. Temin ve Tevzi Kooperatifleri .................. 79

6.2.3.8. Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri .......... 79

6.2.3.9. Küçük Sanat Kooperatifleri ....................... 80

6.2.3.10. Sigorta Kooperatifleri ................................ 80

İKİNCİ BÖLÜM GENEL OLARAK ŞİRKETLERDE DENETİM

1. Denetimin Tanımı ............................................................................. 83

2. Denetimin Amacı ve Yararları.......................................................... 87

3. Denetimin Önemi ............................................................................. 88

4. Denetim Türleri ................................................................................ 89

5. Amacına Göre Denetim Türleri ........................................................ 89

5.1. Mali Tabloların Denetimi ....................................................... 90

5.2. Uygunluk Denetimi ................................................................ 90

5.3. Faaliyet Denetimi ................................................................... 91

xi

5.4. Özel Amaçlı Denetim ............................................................. 92

5.5. Düzenlilik Denetimi ............................................................... 92

5.6. Performans Denetimi .............................................................. 93

6. Kaynağına Göre Denetim Türleri ..................................................... 93

6.1. Yasal-Zorunlu Denetim .......................................................... 93

6.2. İsteğe Bağlı Denetim .............................................................. 94

7. Niteliğine Göre Denetim Türleri ...................................................... 94

7.1. Geleneksel Denetim ............................................................... 94

7.2. Risk Denetimi ......................................................................... 95

8. Denetçinin Statüsüne Göre Denetim Türleri .................................... 95

8.1. İç Denetim .............................................................................. 95

8.2. Dış Denetim ............................................................................ 96

9. Denetim Standartları ......................................................................... 97

9.1. Genel Standartlar .................................................................... 98

9.1.1. Mesleki Eğitim ve Deneyim ...................................... 98

9.1.2. Bağımsızlık ................................................................ 99

9.1.3. Mesleki Özen ve Dikkat ............................................. 100

9.2. Çalışma Alanı Standartları ................................................... 100

9.2.1. Planlama ve Gözetim ............................................... 101

9.2.2. İç Kontrol Yapısının İncelenmesi ............................ 102

9.2.3. Kanıt Toplama.......................................................... 103

9.3. Raporlama Standartları ......................................................... 104

10. Denetim Yöntemleri ....................................................................... 104

11. Denetim Teknikleri ......................................................................... 107

12. Denetçi ............................................................................................ 110

12.1. Denetçinin Tanımı ve Özellikleri ......................................... 110

12.2. Denetçi Türleri ..................................................................... 111

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KOOPERATİFLERDE DENETİM

1. Genel Olarak ................................................................................... 115

2. Kooperatiflerde İç Denetim ............................................................ 117

2.1. Kooperatif Genel Kurulu Tarafından Yapılan Denetim ....... 123

2.2. Kooperatif Ortakları Tarafından Yapılan Denetim .............. 126

2.2.1. Bilgi Edinmek ve Suret İstemek .............................. 127

2.2.2. İzin Almak Suretiyle Kooperatifin Ticari Defter ve Belgelerini İncelemek ......................................... 130

2.2.3. Genel Kurul Toplantılarına Katılma Hakkı .............. 132

xii

2.2.4. Genel Kurulu Toplantıya Çağırmak ......................... 134

2.2.5. Gündeme Madde Eklemek ....................................... 138

2.2.6. Genel Kurul Kararları Aleyhine İptal Davası Açmak ...................................................................... 141

2.2.7. Denetçilerden Bilgi ve Açıklama Yapılmasını İstemek ..................................................................... 143

2.3. Kooperatif Denetçileri Tarafından Yapılan Denetim ........... 144

2.3.1. Denetçilerin Atanması ve Seçimi ............................. 144

2.3.2. Denetçilerin Sayısı ve Görev Süresi ........................ 145

2.3.3. Denetçilerde Aranılan Şartlar ................................... 146

2.3.4. Kooperatif Denetçilerinin Görevleri ........................ 147

2.3.4.1. Bilançonun Defterlere Uygunluk Halinde Bulunup Bulunmadığının İncelenmesi .............................................. 148

2.3.4.2. Defterlerin Düzenli Bir Şekilde Tutulup Tutulmadığının İncelenmesi .................... 149

2.3.4.3. İşletmenin Neticeleriyle Mameleki Hakkında Uyulması Gerekli Hükümlere Göre işlem İşlem Yapılıp Yapılamadığının İncelenmesi .................. 149

2.3.4.4. Ortaklar Listesinin Usulüne Uygun Olarak Tutulup Tutulmadığının İncelenmesi ...... 150

2.3.4.5. Genel Kurulun Toplantıya Çağrılması ..... 150

2.3.4.6. Yönetim Kurulu Üyelerinin Üyelik Şartlarını Taşıyıp Taşımadıklarının Araştırılması ............................................ 151

2.3.4.7. Yönetim Kurulunun Toplantı Nisabını Kaybetmesi Halinde Boşalan Yönetim Kurulu Üyeliğine Yedek Üye Çağrılması ................................................ 152

2.3.4.8. Genel Kurul Kararlarına Karşı İptal Davası Açılması ....................................... 152

2.3.4.9. Kooperatif Kasasının Teftiş Edilmesi ...... 153

2.3.4.10. Tasfiye İşlemlerine Nezaret Edilmesi ...... 153

2.3.4.11. Yönetim Kurulu Üyelerinin Kanun ve Anasözleşme Hükümleri İle İyiniyet Esaslarına Uygun Davranmalarına Nezaret Etmek ......................................... 154

2.3.4.12. Kooperatif Ortaklarının Şikâyetlerini İncelemek ve İnceleme Sonucunu Yıllık Raporunda Açıklamak ................... 154

xiii

2.3.4.13. Uygun Gördükleri Teklifleri Yönetim Kurulu Toplantı Gündemlerine Koydurmak .............................................. 155

2.3.5. Kooperatif Denetçilerinin Yükümlülükleri .............. 155

2.3.5.1. Yıllık Rapor Düzenleme Yükümlülüğü ... 155

2.3.5.2. Noksanlıkları ve Mevzuata Aykırılıkları Haber Verme Yükümlülüğü .................... 157

2.3.5.3. Ortaklara Açıklama Yapma Yükümlülüğü ........................................... 157

2.3.5.4. Toplantılara Katılma Yükümlülüğü ......... 158

2.3.5.5. Sır Saklama Yükümlülüğü ....................... 159

2.3.5.6. Özen Gösterme Yükümlülüğü ................. 159

2.3.6. Kooperatif Denetçilerinin Sorumlulukları ............... 160

2.3.6.1. Kooperatif Denetçilerinin Hukuki Sorumluluğu ............................................ 161

2.3.6.2. Kooperatif Denetçilerinin Cezai Sorumluluğu ............................................ 163

2.3.7. Denetçilerin Mali Hakları ........................................ 166

2.3.8. Denetçilik Görevinin Sona Ermesi .......................... 166

2.3.9. İç Denetimin Etkinleştirilmesine Yönelik Öneriler . 167

3. Kooperatiflerde Üst Denetim .......................................................... 168

4. Kooperatiflerde Dış Denetim .......................................................... 180

4.1. Dış Denetim Türleri.............................................................. 181

4.1.1. Kooperatiflerin Kuruluş Aşamasındaki Denetimi .... 181

4.1.1.1. Anasözleşmenin Hazırlanması ve Onaylanması ............................................ 182

4.1.1.2. İlgili Bakanlık İzni ve Denetimi .............. 185

4.1.1.3. Tescil Aşamasında Denetim .................... 187

4.1.2. Kuruluş Sonrasında Kooperatif Faaliyet ve İşlemlerinin Denetimi .............................................. 189

4.1.2.1. İlgili Bakanlıklar Tarafından Yapılan Denetim ................................................... 189

4.1.2.2. Bağımsız Denetim Kuruluşları Tarafından Yapılan Denetim ...................................... 195

4.1.2.3. Hakem Kurullarının Denetimi ................. 196

4.1.2.4. Kredi Veren Kurum ve Kuruluşların Denetimi .................................................. 197

SONUÇ ...................................................................................................... 199

KAYNAKÇA ............................................................................................. 201