1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na Göre Olağanüstünün Olağanlaşması ve Kriz Hukuku

Murat ÖZLER

ÖZ (ABSTRACT)             v

ÖNSÖZ                              vii

İÇİNDEKİLER               ix

KISALTMALAR              xiii

GİRİŞ                                      1 

BİRİNCİ BÖLÜM

OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİ VE HUKUKU

1.1. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMİ KAVRAMI          4

1.2. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMİ TANIMI          5

1.3. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİNİN POZİTİF HUKUK DÜZENİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ          7

1.3.1. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Yürütmenin Takdir Yetkisini

Genişletici Etkisi                                  8

1.3.2. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Yürütmenin Düzenleme Alanını

Genişletici Etkisi                              10

1.3.3. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Temel Hak ve Hürriyetlerin

Sınırlanması Üzerine Etkisi          17

1.4. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİNİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ          18

1.4.1. Olağanüstü Hal Rejimleri Genel Hukuk İlkelerine Uygun Olarak

Anayasa İle Düzenlenmelidir          18

1.4.2. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Anayasal ve Yasal Çerçevesi Çizilmeli, Hukuksal Sınırları Gösterilmelidir          20

1.4.2.1. Anayasa Olağanüstü Hal Rejimlerine Geçiş Nedenlerini Düzenlemelidir              21

1.4.2.2. Anayasada Olağanüstü Hal Rejimleri İlan Yetkisi Düzenlenmelidir         22

1.4.2.3. Olağanüstü Hal Rejimlerinin Zamansal ve Mekansal Sınırı Belirlenmelidir             22

1.4.2.4. Her Olağanüstü Durumun Niteliğine Uygun Olağanüstü Rejim Tipi Belirlenmelidir          23

1.4.2.5. Olağanüstü Hallerde Dahi Dokunulmaz Hak ve Hürriyetler Kategorisi                          24

1.5. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMLERİNİN SİYASAL VE YARGISAL DENETİMİ              25 

İKİNCİ BÖLÜM

12 EYLÜL 1980 MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ KURUCU İKTİDARI DÖNEMİ VE 1982 ANAYASASI REJİMİ

2.1. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ REJİMİNİN FELSEFESİ YA DA OLAĞANÜSTÜNÜN DÜŞÜNSEL TEMELLERİ              27

2.2. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ KURUCU İKTİDARI VE ANAYASA DÜZENİ HAKKINDA KANUN          31

2.3. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ REJİMİ DÖNEMİ VE HUKUK DÜZENİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI              33

2.3.1. Dernekler Kanunu                          36

2.3.2. Yükseköğretim Kanunu             36

2.3.3. Toplantı Ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu                      37

2.4. MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ KURUCU İKTİDARI VE 1982 ANAYASASININ HAZIRLANMA SÜRECİ-KURUCU MECLİS HAKKINDA KANUN                              39

2.4.1. Kurucu Meclis Hakkında Kanun Ve Danışma Meclisi'nin 

Yapısı              40

2.4.2. Nisbi Yetkileri Bakımından Milli Güvenlik Konseyi ve Danışma

Meclisi              42

2.5.1982 ANAYASASI NIN KABULÜ-REFERANDUM MU PLEBİSİT Mİ ?43

2.6. 1982 ANAYASASI'NIN SİYASAL FELSEFESİ                  46 

2.7.1982 ANAYASASI NIN TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER KONUSUNDA TEMEL YAKLAŞIMI          50

2.7.1. Hak ve Hürriyetler İle Ödev ve Sorumluluklar Dengesi      50

2.7.2. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi          52

2.7.3.1982 Anayasası'nın Temel Hak ve Hürriyetlere Yaklaşımının Yargı Organlarınca Yorumunun İlk Verileri                              54

2.8. OLAĞAN DÖNEMLERDE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI REJİMİ          56

2.8.1. Temel Hakların Sınırlandırılmasında Anayasa'nın Öngördüğü İlke ve Kurallar              60

2.8.2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanmasının Sınırı      64

2.8.2.1. Öz Kriteri - Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, Hangi

Demokratik Toplum?          64

2.8.2.2. Ölçülülük İlkesi              72

2.9. 1982 ANAYASASI VE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN YASAKLANMASI REJİMİ - TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI          78

2.10. SESSİZ ANAYASA YA DA İKİNCİ ANAYASA -12 EYLÜL MEVZUATI VE KORUMA HUKUKU          84

2.10.1. 1982 Anayasası'nın Geçici 15. Maddesi                  84

2.10.2. Geçici 15. Maddeye İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararları                      88

2.10.3. Geçici 15. Maddeye İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararlarının Değerlendirilmesi                      93

2.10.4. Olağanüstünün Olağanlaşması Ve Milli Güvenlik Konseyi Yasaları'nın Statüsü                  97

2.11. 2001 YILINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ                     99

2.11.1. Anayasa’nın Başlangıç Kısmı Yönünden              99

2.11.2. Anayasa’nın 13. Maddesi Yönünden                          99

2.11.3. Anayasa’nın 14. Maddesi Yönünden                      100

2.11.4. Anayasa’nın Geçici 15. Maddesi Yönünden     101 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1982 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASAL REJİMİNE GÖRE OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) REJİMLERİ VE KRİZ HUKUKU 

3.1. GENEL OLARAK              102

3.2. 1982 ANAYASASINDA DÜZENLENEN OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) REJİMLERİ              104

3.2.1. Genel Olarak              104

3.2.2. Olağanüstü Hal (Kriz) Rejimleri İlan Kararı          106

3.2.3. Tabii Afet, Tehlikeli Salgın Hastalıklar ve Ağır Ekonomik Bunalım Sebepleriyle Olağanüstü Hal          111

3.2.4. Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması ve Kamu Düzeninin Ciddi Şekilde Bozulması Sebepleriyle Olağanüstü Hal      113

3.2.5. Sıkıyönetim Seferberlik ve Savaş Hali                     116

3.2.5.1. Sıkıyönetim                      116

3.2.5.1.1. Konu Yönünden Sıkıyönetim      120

3.2.5.2. Seferberlik ve Savaş Hali          123

3.3. OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERİNİN HUKUKİ REJİMİ VE UYGULAMA                      125

3.3.1. Olağanüstü Hal (Kriz) Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Hukuki Rejimi              125

3.3.1.1. Olağanüstü Hal (Kriz) Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Unsurları                          126

3.3.1.1.1. Yetki              126

3.3.1.1.2. Usul ve Şekil          127

3.3.1.1.3. Sebep-Amaç          128

3.3.1.1.4. Konu              12

3.3.1.2. Olağanüstü Hal Bölge Valiliği İhdası Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve Uygulama          131

3.4. 1982 ANAYASAL REJİMİNDE OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) REJİMLERİ ÇERÇEVESİNDE MİLLİ GÜVENLİK KURULU, MİLLİ GÜVENLİK KURULU GENEL SEKRETERLİĞİ VE BAŞBAKANLIK KRİZ YÖNETİM MERKEZİ (KRİZE KURUMSAL YAKLAŞIM)             133

3.4.1. Milli Güvenlik Kurulu ve Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği   133

3.4.1.1. 1982 Anayasasından Önceki Durum          133

3.4.1.2. 1982 Anayasasına Göre Milli Güvenlik Kurulu’nun Oluşumu,

Görev ve Yetkileri          136

3.4.1.2.1. Milli Güvenlik Kurulu’nun Oluşumu      136

3.4.1.2.2. Milli Güvenlik Kurulu’nun Görev ve Yetkileri         137

3.4.1.3. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği     139

3.4.1.4. Milli Güvenlik Kurulu Kararlarının Niteliği      141

3.4.1.5. 2001 Anayasa Değişikliğinin Milli Güvenlik Kurulu’nun Anayasal Konumu Yönünden Değerlendirilmesi     143

3.4.2. Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi                              145

3.4.2.1. Amaç              145

3.4.2.2. Kapsam ve Sorumluluklar          145

3.4.2.3. Kriz Hali ve Kriz Yönetimini Gerektiren Haller      146

3.4.2.4. Teşkilatlanma                  148

3.4.2.5. Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi Yönetmeliği’nin 1982 Anayasası ve Kriz Rejimleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi          149

3.5.1982 ANAYASASI’NA GÖRE OLAĞANÜSTÜ HAL (KRİZ) HUKUKUNUN SINIRLARI VE YARGISAL DENETİM      150

3.5.1. 1982 Anayasasının 15. Maddesi ve Hak ve Hürriyetlerin Sınırının Sınırı             150 

3.5.1.1. Anayasa’nın 15. Madde Düzenlemesi          150

3.5.1.2. Anayasanın 15. Maddesine Göre Hak ve Hürriyetlerin Sınırının Sınırı             152

3.5.1.2.1. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlal Edilmemesi          152

3.5.1.2.2. Ölçülülük İlkesi          153

3.5.1.2.3. Dokunulmaz Haklar Kategorisi      153

3.5.2. Olağanüstü Hal (Kriz) Hukuku’nun Yargısal Denetimi      153

3.5.2.1. Olağanüstü Hal (Kriz) Rejimleri İlan Kararı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Onay Kararlarının Denetimi              154

3.5.2.2. Olağanüstü Hal (Kriz) Kanun Hükmünde Kararnameleri ve Anayasa Yargısı Denetimi          155

3.5.2.3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Milli Üstü Yargı Denetimi                         158

SONUÇ                         161

BİBLİYOGRAFYA              165

EK                 181