İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 7 İÇİNDEKİLER 9 KISALTMALAR 17 ÇEVRE HUKUKUNUN TEMELLERİ I. Genel Olarak 19 II. Çevre Kavramı 20 III. Ekoloji 23 IV. Çevre Sorunları 25 V. Çevre Sorunsalı 28 VI. Çevreye İlişkin Etik Yaklaşımlar 30 VII. Çevre Hukukunun Konusu ve Amacı 32 VIII. Çevre Hukukunun Kaynakları 33 IX. Çevre Hukukunun Nitelikleri 37 X. Çevre Hukukunun Tarihsel Gelişimi 40 A. İlk Çağlardan 1950’lere 40 B. 1950’lerden Günümüze 42 C. Türk Çevre Hukukunun Gelişim Çizgisi 46 ÇEVRE HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ I. Genel Açıklamalar 51 II. Önleme İlkesi 53 A. İçerik ve İşlev 53 B. Uygulamaya Aktarım 56 C. Türk Hukukundaki Yansımalar 58 III. İhtiyat İlkesi 59 A. Genel Olarak 59 B. Risk Toplumu Teorisi 60 C. Uygulama Alanı 61 D. Üç Aşamalı Güvenlik Modeli 62 E. Uygulamaya Aktarım 64 F. Türk Hukukundaki Yansımalar 67
IV. Kirleten Öder İlkesi 69 A. Genel Olarak 69 B. Tanım ve İçerik 70 C. Kirleten ve Dışsallıklar 72 D. Uygulamaya Aktarım 73 E. Eleştiriler 75 F. Kullanan Öder İlkesi ve Toplum Öder İlkesi 76 G. Türk Hukukundaki Durum 77 V. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi 79 A. Genel Olarak 79 B. Ortaya Çıkış ve Gelişim 81 C. Kavramsal Çerçeve 85 D. Uygulamaya Aktarım 88 E. Türk Hukukundaki Yansımalar 89 VI. Katılım İlkesi 91 A. Genel Olarak 91 B. Gelişim Seyri 93 C. Çevresel Bilgiye Erişim 94 D. Türk Hukukundaki Durum 95 VII. Entegrasyon İlkesi 99 A. Genel Olarak 99 B. Dış Entegrasyon 100 C. İç Entegrasyon 102 D. Uygulamaya Aktarım 103 E. Türk Hukukundaki Yansımalar 104 VIII. İşbirliği İlkesi 105 ÇEVRE HUKUKUNUN ARAÇLARI I. Genel Açıklamalar. 109 II. Düzenleyici Araçlar 111 A. Yasaklama 111 B. İzin 112 C. Bildirim 113 D. Yükümlülükler 114 E. Standartlar 116 F. Koruma Alanlarının Oluşturulması 117 G. Çevresel Etki Değerlendirmesi 119
III. Piyasaya Dayalı Araçlar 120 A. Mülkiyet Hakları 120 B. Emisyon Ticareti 121 C. Çevresel Vergiler 123 D. Kirlilik Ücretleri 125 E. Teşvikler 126 IV. Katılımcı Araçlar 129 A. Planlama 129 B. Bilgi Edinme 132 C. İdari ve Yargısal Başvurular 134 D. Gönüllü Uygulamalar 135 1. Çevre Sözleşmeleri 136 2. Örgütsel Uygulamalar 137 3. Bilgilendirmeye Dayalı Uygulamalar 138 İNSAN HAKLARI VE ÇEVRE I. Genel Açıklamalar 141 II. Çevrenin Anayasal Düzeyde Korunması 142 III. Çevre Hakkı 144 A. İnsan Haklarının Evrimi Bağlamında Dayanışma Hakları 144 B. İnsan Hakkı olarak Çevre Hakkı 148 1. Çevre Hakkının Gelişimi 148 2. Çevre Hakkının Konusu 149 3. Çevre Hakkının Sahipleri 151 4. Çevre Hakkının Yükümlüleri 153 5. Çevre Hakkının Diğer Haklarla İlişkisi 155 C. Çevre Hakkının Güvenceleri Olarak Usuli Haklar 157 D. Türk Hukukunda Çevre Hakkı 159 1. Anayasal Düzeyde. 159 2. Yasal Düzeyde 163 IV. Bölgesel ve Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinde Çevre 165 A. Genel Olarak 165 B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 166 1. Genel Saptamalar 166 2. Özel Hayata Saygı Hakkı 167 3. Yaşam Hakkı 168 4. Adil Yargılanma Hakkı ve Etkili Başvuru Hakkı 169
5. Bilgi Edinme Hakkı 170 6. Mülkiyet Hakkı 171 C. Diğer Sözleşmeler 172 ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ I. Genel Açıklamalar. 175 II. ÇED’in Tanımı ve Özellikleri 176 III. Tarihsel Gelişim 178 IV. Düzenleme Biçimleri 180 V. ÇED’in Hukuki Niteliği 182 VI. ÇED’in Usul Aşamaları 184 A. Genel Saptamalar 184 B. Projenin Gerçekleştirilmesine İlişkin Başvurunun Yapılması 184 C. Ön İnceleme 185 D. Kapsam Belirleme 186 E. ÇED Raporunun Hazırlanması 187 F. ÇED Raporunun Yetkili Makamlarca İncelenmesi 188 G. Projeye İlişkin Nihai Kararın Verilmesi 189 H. İzleme ve Denetim 190 İ. ÇED Sürecine Katılım 191 VII. Türk Hukukunda ÇED 192 A. Genel Olarak 192 B. ÇED’e Tabi Projeler 194 C. ÇED Sürecinin Aşamaları 195 1. Bakanlığa Başvuru 195 2. Ön İnceleme 196 3. Kapsam Belirleme 196 4. ÇED Raporunun Hazırlanması 197 5. ÇED Raporunun İncelenmesi 197 6. Kararın Verilmesi 197 7. İzleme ve Kontrol 198 8. Halkın Katılımı 199 D. ÇED Sürecindeki İdari İşlemler 200 E. ÇED Sürecinin Etkililiği 202 VIII. Stratejik Çevresel Değerlendirme 204 A. Genel Olarak 204 B. Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği 207
ÇEVRE İDARE HUKUKU I. Genel Olarak 211 II. İdari Örgütlenme 212 A. Üniter ve Federal Örgütlenme Biçimleri 212 B. Merkezi, Yerel, Sektörel ve Danışsal Yapılanmalar 215 C. Türkiye’de Çevre İdaresi 217 1. Tarihsel Gelişim 217 2. Merkezi İdare 220 a. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 220 b. Tarım ve Orman Bakanlığı ve Diğer Bakanlıklar 223 3. Yerel Yönetimler 224 a. Belediyeler 225 b. Büyükşehir Belediyeleri 226 c. İl Özel İdareleri ve Köyler 227 4. Sektörel ve Danışsal Birimler 229 III. Kamu Hizmetleri 230 A. Genel Açıklamalar. 230 B. Çevresel Kamu Hizmetleri 233 IV. Kolluk Faaliyetleri 236 A. Genel Açıklamalar. 236 B. Çevre Kolluğu 238 V. Yargısal Korunma. 242 A. Genel Açıklamalar. 242 B. Türk Hukukundaki Durum 245 ÇEVRE CEZA HUKUKU I. Genel Açıklamalar 251 II. Çevrenin Korunmasında Ceza Hukukunun Rolü 253 III. Çevre Suçu Kavramı 254 IV. Çevrenin Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunmasına İlişkin Modeller 255 V. Çevrenin Ceza Hukuku Uygulamasında Karşılaşılan Temel Sorunlar 258 A. Tüzel Kişilerin Sorumluluğu 258 B. Hukuka Aykırılık Bağlamında İdari İzinler 259 C. Nedensellik Bağı 260 D. Manevi Unsur 261 VI. Türk Hukukunda Çevresel Suçlar ve Kabahatler 263 A. Genel Olarak 263
B. Türk Ceza Kanunu’nda Düzenlenen Çevre Suçları 263 1. Çevrenin Kasten Kirletilmesi Suçu 265 a. Genel Görünüm 265 b. Atık ve Artıkların Toprağa, Suya ve Havaya Kasten Verilmesi Suçu 266 aa. Kavram ve Tanımlar 266 bb. Suçun Unsurları 267 cc. Suça İlişkin Diğer Hususlar 269 dd. Suçun Nitelikli Hali 270 c. Atık ve Artıkları İzinsiz Olarak Ülkeye Sokma Suçu 271 d. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 273 2. Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Suçu 274 a. Suçun Unsurları 274 b. Suça İlişkin Diğer Hususlar 276 c. Suçun Nitelikli Hali 278 3. Gürültüye Neden Olma Suçu 279 a. Suçun Unsurları 279 b. Suça İlişkin Diğer Hususlar 281 C. Çevre Kanunu’nda Düzenlenen Suçlar. 282 D. Çevre İle İlgili Kabahatler 284 1. Kabahatler Kanunu 284 2. Çevre Kanunu 286 ÇEVRE ÖZEL HUKUKU I. Genel Açıklamalar. 289 II. Komşuluk Hukuku 290 A. Genel Olarak 290 B. Türk Hukukundaki Durum 292 1. Genel Görünüm 292 2. Taşınmaz Mülkiyetinin Çevresel Etkiler Nedeniyle Sınırlanması (TMK md. 737) 293 a. Çevresel Etkiler Doğuran Müdahaleler 294 b. Müdahalelerin Taşkınlığı 295 c. Yerel Âdete Uygun Kaçınılmaz Taşkınlıklar 297 3. Taşınmaz Malikinin Çevresel Etkiler Doğuran Müdahalelerden Sorumluluğu (TMK md. 730) 298 a. Sorumluluğun Koşulları 299 b. Kirletene Karşı Açılabilecek Davalar 301 III. Çevresel Sorumluluk Hukuku 302 A. Genel Olarak 302
B. Sorumluluğun Koşulları 304 C. Çevresel Sorumluluğun Uygulanması Bağlamında Karşılaşılan Güçlükler 306 D. Çevre Kanunu’na Göre Sorumluluk 310 1. Genel Görünüm 310 2. Sorumluluğun Hukuki Niteliği 311 3. Sorumluluğun Koşulları 312 a. Çevrenin Kirletilmesi 312 b. Hukuka Aykırılık 313 c. Zarar 315 d. Nedensellik Bağı 318 4. Çevre Kanunu’nun 28. Maddesinin Diğer Sorumluluk Halleri ile İlişkisi 321 ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKU I. Genel Açıklamalar 325 II. Tarihsel Gelişim 327 A. İlk Dönemler 327 B. Yetmişli Yıllar 328 C. Seksenli Yıllar 329 D. Doksanlı Yıllar 329 E. İkibinli Yıllar 331 III. Uluslararası Çevre Hukukunun Kaynakları. 334 A. Uluslararası Antlaşmalar 336 1. Genel Olarak 336 2. Çevrenin Korunmasına İlişkin Bazı Uluslararası Antlaşmalar 339 3. Uluslararası Çevre Antlaşmalarının Türk Hukukundaki Değeri 344 B. Uluslararası Teamül Hukuku 346 1. Genel Olarak 346 2. Çevrenin Korunmasına İlişkin Uluslararası Teamül Hukuku Kuralları 348 a. Ciddi Nitelikteki Sınıraşan Çevresel Kirliliklere Neden Olma Yasağı 348 b. İşbirliği Yükümlülüğü 351 c. İhtiyat İlkesi 352 d. Hakça Kullanım İlkesi 353 3. Oluşum Sürecindeki Uluslararası Teamül Hukuku 353 C. Hukukun Genel İlkeleri 355 D. Yardımcı Kaynaklar 355 E. Esnek Hukuk (Soft Law) 356
IV. Uluslararası Çevre Hukukunda Temel Aktörler 358 A. Devletler 358 B. Uluslararası Örgütler 358 C. Sivil Toplum Örgütleri 361 V. Uluslararası Çevre Hukukunun Gelişim Eğilimi 362 AVRUPA BİRLİĞİ ÇEVRE HUKUKU I. Genel Açıklamalar. 365 II. Tarihsel Gelişim 368 III. Birincil Hukuk 371 A. Genel Çerçeve 371 B. Avrupa Birliği Çevre Politikasının Hedefleri 374 C. Avrupa Birliği Çevre Politikasının İlkeleri 376 1. Genel Olarak 376 2. Yüksek Seviyede Koruma İlkesi 377 3. İhtiyat İlkesi 378 4. Önleme İlkesi 379 5. Kaynakta Önleme İlkesi 379 6. Kirleten Öder İlkesi 380 7. Entegrasyon İlkesi 381 8. Diğer İlkeler 382 D. Temel Haklar Şartı’nda Çevre 384 IV. İkincil Hukuk 385 EKLER 389 ÇEVRE KANUNU 389 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI 417 TÜRK MEDENÎ KANUNU 419 TÜRK CEZA KANUNU 420 KABAHATLER KANUNU 422 İDARİ YARGILAMA USULÜ KANUNU 423 KAYNAKÇA 425
