İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 7 İÇİNDEKİLER 9 KISALTMALAR 17 BİRİNCİ BÖLÜM ÇEVRE HUKUKUNUN TEMELLERİ I. Genel Olarak 19 II. Çevre Kavramı 20 III. Ekoloji 22 IV. Çevre Sorunları 25 V. Çevre Sorunsalı 28 VI. Çevreye İlişkin Etik Yaklaşımlar 29 VII. Çevre Hukukunun Konusu ve Amacı 31 VIII. Çevre Hukukunun Kaynakları. 33 IX. Çevre Hukukunun Nitelikleri 36 X. Çevre Hukukunun Tarihsel Gelişimi 40 A. İlk Çağlardan 1950’lere 40 B. 1950’lerden Günümüze 41 C. Türk Çevre Hukukunun Gelişim Çizgisi. 46 İKİNCİ BÖLÜM ÇEVRE HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ I. Genel Açıklamalar 51 II. Önleme İlkesi 53 A. İçerik ve İşlev 53 B. Uygulamaya Aktarım 55 C. Türk Hukukundaki Yansımalar 57 III. İhtiyat İlkesi 58 A. Genel Olarak 58 B. Risk Toplumu Teorisi. 59 C. Uygulama Alanı 61 D. Üç Aşamalı Güvenlik Modeli 62 E. Uygulamaya Aktarım 64 F. Türk Hukukundaki Yansımalar 67
IV. Kirleten Öder İlkesi 69 A. Genel Olarak 69 B. Tanım ve İçerik 70 C. Kirleten ve Dışsallıklar 71 D. Uygulamaya Aktarım 73 E. Eleştiriler 75 F. Kullanan Öder İlkesi ve Toplum Öder İlkesi 75 G. Türk Hukukundaki Durum 77 V. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi 79 A. Genel Olarak 79 B. Ortaya Çıkış ve Gelişim 80 C. Kavramsal Çerçeve 85 D. Uygulamaya Aktarım 87 E. Türk Hukukundaki Yansımalar 88 VI. Katılım İlkesi 90 A. Genel Olarak 90 B. Gelişim Seyri 92 C. Çevresel Bilgiye Erişim 93 D. Türk Hukukundaki Durum 94 VII. Entegrasyon İlkesi 98 A. Genel Olarak 98 B. Dış Entegrasyon 99 C. İç Entegrasyon 101 D. Uygulamaya Aktarım 102 E. Türk Hukukundaki Yansımalar 103 VIII. İşbirliği İlkesi 104 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇEVRE HUKUKUNUN ARAÇLARI I. Genel Açıklamalar 109 II. Düzenleyici Araçlar 111 A. Yasaklama 111 B. İzin 112 C. Bildirim 113 D. Yükümlülükler 114 E. Standartlar 116 F. Koruma Alanlarının Oluşturulması 117 G. Çevresel Etki Değerlendirmesi 120
III. Piyasaya Dayalı Araçlar 120 A. Mülkiyet Hakları 120 B. Emisyon Ticareti 121 C. Çevresel Vergiler 123 D. Kirlilik Ücretleri 125 E. Teşvikler 126 IV. Katılımcı Araçlar 128 A. Planlama 128 B. Bilgi Edinme 132 C. İdari ve Yargısal Başvurular 133 D. Gönüllü Uygulamalar 135 1. Çevre Sözleşmeleri 136 2. Örgütsel Uygulamalar 137 3. Bilgilendirmeye Dayalı Uygulamalar 138 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İNSAN HAKLARI VE ÇEVRE I. Genel Açıklamalar 141 II. Çevrenin Anayasal Düzeyde Korunması 142 III. Çevre Hakkı 143 A. İnsan Haklarının Evrimi Bağlamında Dayanışma Hakları 143 B. İnsan Hakkı olarak Çevre Hakkı 148 1. Çevre Hakkının Gelişimi 148 2. Çevre Hakkının Konusu 149 3. Çevre Hakkının Sahipleri 150 4. Çevre Hakkının Yükümlüleri 153 5. Çevre Hakkının Diğer Haklarla İlişkisi 155 C. Çevre Hakkının Güvenceleri Olarak Usuli Haklar 156 D. Türk Hukukunda Çevre Hakkı 159 1. Anayasal Düzeyde 159 2. Yasal Düzeyde 163 IV. Bölgesel ve Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinde Çevre 164 A. Genel Olarak 164 B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 165 1. Genel Saptamalar 165 2. Özel Hayata Saygı Hakkı 166 3. Yaşam Hakkı 168 4. Adil Yargılanma Hakkı ve Etkili Başvuru Hakkı 168
5. Bilgi Edinme Hakkı 170 6. Mülkiyet Hakkı 170 C. Diğer Sözleşmeler 171 BEŞİNCİ BÖLÜM ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ I. Genel Açıklamalar 173 II. ÇED’in Tanımı ve Özellikleri 174 III. Tarihsel Gelişim 176 IV. Düzenleme Biçimleri 178 V. ÇED’in Hukuki Niteliği 180 VI. ÇED’in Usul Aşamaları 182 A. Genel Saptamalar 182 B. Projenin Gerçekleştirilmesine İlişkin Başvurunun Yapılması 182 C. Ön İnceleme. 183 D. Kapsam Belirleme 184 E. ÇED Raporunun Hazırlanması 184 F. ÇED Raporunun Yetkili Makamlarca İncelenmesi 186 G. Projeye İlişkin Nihai Kararın Verilmesi 187 H. İzleme ve Denetim 188 İ. ÇED Sürecine Katılım 189 VII. Türk Hukukunda ÇED 190 A. Genel Olarak 190 B. ÇED’e Tabi Projeler 192 C. ÇED Sürecinin Aşamaları 193 1. Bakanlığa Başvuru 193 2. Ön İnceleme 193 3. Kapsam Belirleme 194 4. ÇED Raporunun Hazırlanması 194 5. ÇED Raporunun İncelenmesi. 195 6. Kararın Verilmesi 195 7. İzleme ve Kontrol 196 8. Halkın Katılımı 196 D. ÇED Sürecindeki İdari İşlemler 198 E. ÇED Sürecinin Etkililiği 200 VIII. Stratejik Çevresel Değerlendirme 202 A. Genel Olarak 202 B. Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği 204
ALTINCI BÖLÜM ÇEVRE İDARE HUKUKU I. Genel Olarak 209 II. İdari Örgütlenme 210 A. Üniter ve Federal Örgütlenme Biçimleri 210 B. Merkezi, Yerel, Sektörel ve Danışsal Yapılanmalar 213 C. Türkiye’de Çevre İdaresi 215 1. Tarihsel Gelişim 215 2. Merkezi İdare 218 a. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 218 b. Tarım ve Orman Bakanlığı ve Diğer Bakanlıklar 221 3. Yerel Yönetimler 222 a. Belediyeler 223 b. Büyükşehir Belediyeleri 224 c. İl Özel İdareleri ve Köyler 225 4. Sektörel ve Danışsal Birimler 226 III. Kamu Hizmetleri 228 A. Genel Açıklamalar 228 B. Çevresel Kamu Hizmetleri 231 IV. Kolluk Faaliyetleri 234 A. Genel Açıklamalar 234 B. Çevre Kolluğu 236 V. Yargısal Korunma 240 A. Genel Açıklamalar 240 B. Türk Hukukundaki Durum 242 YEDİNCİ BÖLÜM ÇEVRE CEZA HUKUKU I. Genel Açıklamalar 249 II. Çevrenin Korunmasında Ceza Hukukunun Rolü 251 III. Çevre Suçu Kavramı 252 IV. Çevrenin Ceza Hukuku Aracılığıyla Korunmasına İlişkin Modeller 253 V. Çevrenin Ceza Hukuku Uygulamasında Karşılaşılan Temel Sorunlar 256 A. Tüzel Kişilerin Sorumluluğu 256 B. Hukuka Aykırılık Bağlamında İdari İzinler 257 C. Nedensellik Bağı 258 D. Manevi Unsur 259
VI. Türk Hukukunda Çevresel Suçlar ve Kabahatler 260 A. Genel Olarak 260 B. Türk Ceza Kanunu’nda Düzenlenen Çevre Suçları 261 1. Çevrenin Kasten Kirletilmesi Suçu 262 a. Genel Görünüm 262 b. Atık ve Artıkların Toprağa, Suya ve Havaya Kasten Verilmesi Suçu 263 aa. Kavram ve Tanımlar 263 bb. Suçun Unsurları 264 cc. Suça İlişkin Diğer Hususlar 266 dd. Suçun Nitelikli Hali 268 c. Atık ve Artıkları İzinsiz Olarak Ülkeye Sokma Suçu 268 d. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 270 2. Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Suçu 272 a. Suçun Unsurları 272 b. Suça İlişkin Diğer Hususlar 274 c. Suçun Nitelikli Hali 275 3. Gürültüye Neden Olma Suçu 276 a. Suçun Unsurları 276 b. Suça İlişkin Diğer Hususlar 278 C. Çevre Kanunu’nda Düzenlenen Suçlar 280 D. Çevre İle İlgili Kabahatler 281 1. Kabahatler Kanunu 281 2. Çevre Kanunu 283 SEKİZİNCİ BÖLÜM ÇEVRE ÖZEL HUKUKU I. Genel Açıklamalar 287 II. Komşuluk Hukuku 288 A. Genel Olarak 288 B. Türk Hukukundaki Durum 290 1. Genel Görünüm 290 2. Taşınmaz Mülkiyetinin Çevresel Etkiler Nedeniyle Sınırlanması (TMK md. 737) 291 a. Çevresel Etkiler Doğuran Müdahaleler 292 b. Müdahalelerin Taşkınlığı 293 c. Yerel Âdete Uygun Kaçınılmaz Taşkınlıklar 294 3. Taşınmaz Malikinin Çevresel Etkiler Doğuran Müdahalelerden Sorumluluğu (TMK md. 730) 296 a. Sorumluluğun Koşulları 297
b. Kirletene Karşı Açılabilecek Davalar 299 III. Çevresel Sorumluluk Hukuku 300 A. Genel Olarak 300 B. Sorumluluğun Koşulları 301 C. Çevresel Sorumluluğun Uygulanması Bağlamında Karşılaşılan Güçlükler 304 D. Çevre Kanunu’na Göre Sorumluluk 308 1. Genel Görünüm 308 2. Sorumluluğun Hukuki Niteliği 308 3. Sorumluluğun Koşulları 309 a. Çevrenin Kirletilmesi 309 b. Hukuka Aykırılık 311 c. Zarar 313 d. Nedensellik Bağı 315 4. Çevre Kanunu’nun 28. Maddesinin Diğer Sorumluluk Halleri ile İlişkisi 318 DOKUZUNCU BÖLÜM ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKU I. Genel Açıklamalar 321 II. Tarihsel Gelişim 323 A. İlk Dönemler 323 B. Yetmişli Yıllar 324 C. Seksenli Yıllar 324 D. Doksanlı Yıllar 325 E. İkibinli Yıllar 327 III. Uluslararası Çevre Hukukunun Kaynakları 330 A. Uluslararası Antlaşmalar 332 1. Genel Olarak 332 2. Çevrenin Korunmasına İlişkin Bazı Uluslararası Antlaşmalar 335 3. Uluslararası Çevre Antlaşmalarının Türk Hukukundaki Değeri 340 B. Uluslararası Teamül Hukuku 342 1. Genel Olarak 342 2. Çevrenin Korunmasına İlişkin Uluslararası Teamül Hukuku Kuralları 344 a. Ciddi Nitelikteki Sınıraşan Çevresel Kirliliklere Neden Olma Yasağı 344 b. İşbirliği Yükümlülüğü 347 c. İhtiyat İlkesi 348 d. Hakça Kullanım İlkesi 349 3. Oluşum Sürecindeki Uluslararası Teamül Hukuku 349 C. Hukukun Genel İlkeleri 351
D. Yardımcı Kaynaklar 351 E. Esnek Hukuk (Soft Law) 352 IV. Uluslararası Çevre Hukukunda Temel Aktörler 354 A. Devletler 354 B. Uluslararası Örgütler 354 C. Sivil Toplum Örgütleri 357 V. Uluslararası Çevre Hukukunun Gelişim Eğilimi 358 ONUNCU BÖLÜM AVRUPA BİRLİĞİ ÇEVRE HUKUKU I. Genel Açıklamalar 361 II. Tarihsel Gelişim 364 III. Birincil Hukuk 367 A. Genel Çerçeve 367 B. Avrupa Birliği Çevre Politikasının Hedefleri 369 C. Avrupa Birliği Çevre Politikasının İlkeleri 372 1. Genel Olarak 372 2. Yüksek Seviyede Koruma İlkesi 372 3. İhtiyat İlkesi 373 4. Önleme İlkesi 374 5. Kaynakta Önleme İlkesi 375 6. Kirleten Öder İlkesi 375 7. Entegrasyon İlkesi 376 8. Diğer İlkeler 378 D. Temel Haklar Şartı’nda Çevre 379 IV. İkincil Hukuk 380 EKLER ÇEVRE KANUNU 385 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI 413 TÜRK MEDENÎ KANUNU 416 TÜRK CEZA KANUNU 417 KABAHATLER KANUNU 419 İDARİ YARGILAMA USULÜ KANUNU 420 KAYNAKÇA 423
