BİRİNCİ KISIM İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN GENEL TEORİSİ
BİRİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR I. Hak Kavramı 23 II. Özgürlük Kavramı 25 III. Temel Hak ve Özgürlükler 27 IV. Kamu Özgürlükleri 29 V. Ödev Kavramı 30 VI. İnsan Hakları 32 VII. İnsan Onuru 35 İKİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ TARİHSEL VE DÜŞÜNSEL GELİŞİMİ I. Genel Açıklamalar 41 II. Eski Çağda İnsan Hakları 41 A. Eski Yunan Uygarlığı 41 B. Roma Uygarlığı. 44 II. Orta Çağda İnsan Hakları 46 A. Hristiyanlığın Doğuşu ve Yayılışı 46 B. Feodalizm 48 C. Düşünsel Gelişmeler 49 III. Yeni Çağda İnsan Hakları 50 A. Siyasal ve Toplumsal Gelişmeler 50 B. Düşünsel Gelişmeler 53 1. Doğal Hukuk Öğretisi 53 2. John Locke’un Görüşleri 55 3. Bireycilik Öğretisi 57
IV. Yakın Çağda İnsan Hakları 60 A. Genel Açıklamalar 60 B. Anayasacılık Akımı 61 C. Sosyal Haklar Öğretisi 63 D. İnsan Haklarının Uluslararası Nitelik Kazanması 69 V. İnsan Haklarının Farklı Ülkelerdeki Gelişim Seyri 71 A. İngiltere’de İnsan Haklarının Gelişimi 71 1. Magna Carta Libertatum (1215) 71 2. Haklar Dilekçesi (Petition of Rights) (1628) 73 3. Kişi Güvenliği Yasası (Habeas Corpus Act) (1679) 74 4. Haklar Bildirisi (Bill of Rights) (1689) 75 5. Veraset Yasası (Act of Settlement) (1701) 76 B. Kuzey Amerika’da İnsan Haklarının Gelişimi 77 1. Virginia Haklar Bildirgesi (1776) 77 2. Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi (1776) 78 3. 1787 Amerikan Anayasası 79 C. Fransa’da İnsan Haklarının Gelişimi 80 1. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789) 81 2. 1848 Fransa Anayasası 83 D. Türkiye’de İnsan Haklarının Gelişimi 85 1. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 85 a. Sened-i İttifak 85 b. Tanzimat Fermanı 86 c. Islahat Fermanı 87 d. Kanun-i Esasi 88 2. Cumhuriyet Dönemi. 89 a. 1924 Anayasası 89 b. 1961 Anayasası 92 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI I. Genel Açıklamalar 97 II. Jellinek’in Tasnifi 98 A. Negatif Statü Hakları 98 B. Pozitif Statü Hakları 99 C. Aktif Statü Hakları 100 III. Tarihsel Gelişime Göre Hakların Tasnifi 100 A. Birinci Kuşak Haklar 102
B. İkinci Kuşak Haklar 102 C. Üçüncü Kuşak Haklar 104 D. Dördüncü Kuşak Haklar 108 IV. Konularına Göre Hakların Tasnifi 110 V. Bağlayıcılıklarına Göre Hakların Tasnifi 112 VI. Öznelerine Göre Hakların Tasnifi 114 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ ÖZELLİKLERİ I. Genel Açıklamalar 117 II. Evrensellik 117 A. Genel Olarak 117 B. Kültürel Rölativizm 120 III. Doğuştan Kazanılma 123 IV. Mutlaklık 124 V. Vazgeçilmezlik 125 VI. Bireysellik 127 VII. Temel Nitelikte Olma 128 VIII. Devlete Karşı İleri Sürülme 129 IX. Bütünsellik 130 X. Dokunulmazlık 132 BEŞİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ DÜZENLENMESİ I. İnsan Haklarının Pozitif Hukuk Tarafından Tanınması 133 II. İnsan Haklarının Düzenlenme Sistemleri 136 A. Serbestlik Sistemi. 137 B. İzin Sistemi 139 C. Bildirim Sistemi 142 III. İnsan Haklarının Özneleri ve Yükümlüleri 144 A. Hak ve Özgürlüklerin Özneleri 144 1. Genel Açıklamalar 144 2. Gerçek Kişiler 146 3. Tüzel Kişiler 148 B. Hak ve Özgürlüklerin Yükümlüleri 149 1. Genel Olarak 149 2. Devlet 150 3. Özel Kişiler 152 4. Dikey ve Yatay Etki 153
ALTINCI BÖLÜM İNSAN HAKLARININ SINIRLANDIRILMASI I. Genel Açıklamalar 155 II. Sınırlama ve Benzer Kavramlar 156 III. Özgürlük Karinesi 158 IV. Olağan Dönemlerde Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 160 A. Kanunilik İlkesi 160 B. Nedene Bağlılık İlkesi 162 C. Anayasaya Aykırı Olamama İlkesi 165 D. Ölçülülük İlkesi 166 E. Öze Dokunma Yasağı 169 F. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk İlkesi 170 V. Olağanüstü Dönemlerde Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 171 A. Genel Olarak 171 B. Sınırlandırma İlkeleri 174 YEDİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN DİĞER MEVZULAR I. Hak ve Özgürlüklerin Çatışması 179 A. Genel Olarak 179 B. Çatışmaların Çözümüne İlişkin İlkeler 180 II. Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılamaması 185 III. İnsan Hakları Normlarının Yorumu 190 A. Genel Olarak 190 B. Yorum Yöntemleri 190 C. Yoruma İlişkin Kural ve İlkeler 192 IV. İslam ve İnsan Hakları 195 A. Genel Saptamalar 195 B. İslam’daki Hak ve Özgürlük Anlayışı. 198 C. İslam Hukuku ve Modern İnsan Hakları Öğretisi Arasındaki Uyumsuzluk 205 V. İnsan Hakları ve Uluslararası Politika 210
İKİNCİ KISIM ULUSAL İNSAN HAKLARI HUKUKU
BİRİNCİ BÖLÜM 1982 ANAYASASI’NIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE YAKLAŞIMI I. Genel Açıklamalar 217 II. Hak ve Özgürlüklerin Tasnifi 221
III. Temel Hak ve Özgürlüklerin Özneleri ve Yükümlüleri 223 A. Özneler 223 B. Yükümlüler 226 IV. Temel Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılamaması 229 İKİNCİ BÖLÜM TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI I. Genel Açıklamalar 231 II. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 232 A. Genel Olarak 232 B. Kanunilik İlkesi 234 C. Nedene Bağlılık İlkesi 235 D. Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olma İlkesi 237 E. Ölçülülük İlkesi 239 F. Öze Dokunma Yasağı 241 G. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk İlkesi 242 H. Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmama İlkesi 244 III. Olağanüstü Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 245 A. Genel Olarak 245 B. Sınırlandırma İlkeleri 247 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASI I. Yargısal Koruma 254 A. Anayasa Yargısı 254 1. Bireysel Başvuru 255 a. Genel Olarak 255 b. Bireysel Başvurunun Konusu 257 c. Bireysel Başvuruda Bulunabilecek Kişiler 259 d. Bireysel Başvuru Hakkının Kapsamı 263 e. Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Şartları 266 f. Bireysel Başvurunun Esastan İncelenmesi 269 f. Bireysel Başvuru Sonunda Verilen Kararlar 271 2. Soyut Norm Denetimi 273 3. Somut Norm Denetimi 275 B. İdari Yargı 276 C. Adli Yargı 277 II. İdari Koruma 278
III. Siyasi Başvuru 280 IV. Bağımsız Kurumlar Aracılığıyla Koruma 282 A. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 282 B. Kamu Denetçiliği Kurumu 284
ÜÇÜNCÜ KISIM AVRUPA İNSAN HAKLARI HUKUKU
BİRİNCİ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ I. Ön Açıklamalar 289 II. Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları 292 III. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Özellikleri 295 IV. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Kapsamı 300 V. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Uygulama Alanı 305 A. Kişi Bakımından 305 B. Yer Bakımından 306 C. Zaman Bakımından 308 VI. Uygulama İlkeleri 310 A. Taraf Devletlerin Yükümlülüğü 310 B. Ayrımcılık Yasağı 312 C. Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 313 D. Hakları Kötüye Kullanma Yasağı 315 VII. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye 317 İKİNCİ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ I. Genel Açıklamalar 321 II. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Kurumsal Yapısı 323 III. Hâkimlerle İlgili Düzenlemeler 326 IV. AİHM’nin Sözleşmenin Yorumlanmasında Dikkate Aldığı İlkeler 329 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE BAŞVURU I. Genel Açıklamalar 333 II. Devlet Başvurusu 333 III. Bireysel Başvuru 335 A. Başvuru Hakkı 335
1. Başvuruda Bulunabilecek Kişiler 335 2. Mağdur Olma Koşulu 337 3. Aleyhine Başvuruda Bulunulabilecekler 340 B. Kabul Edilebilirlik Koşulları 341 1. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 342 2. Başvurunun Altı Aylık Süre İçinde Yapılması 343 3. Başvurunun Anonim Olmaması 344 4. Daha Önce AİHM’ye veya Başka Bir Uluslararası Merciye Başvurulmamış Olması 345 5. Başvurunun Hakkın Kötüye Kullanımı Niteliği Taşımaması 346 6. Başvurunun Sözleşme hükümleriyle Bağdaşmazlık İçinde Olmaması 346 7. Başvurunun Açıkça Temelden Yoksun Olmaması 347 8. Başvurucunun Önemli Bir Zarara Uğraması 348 C. Bireysel Başvurunun Yapılış Usulü 349 D. Bireysel Başvuruların İncelenme Usulü 350 1. Kabul Edilebilirlik İncelemesi 350 2. Başvurunun Esas Bakımından İncelenmesi 350 E. AİHM Kararlarına Karşı Başvuru Yolları 353 F. AİHM Kararlarının Yerine Getirilmesi 354 KAYNAKÇA 359
