Alacağın Devrinin Sözleşme ile Engellenmesi (Pactum de non cedendo)
Burcu Erbayraktar
"Alacağın Devrinin Sözleşme ile Engellenmesi (Pactum de non cedendo)" başlıklı bu kitap İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı bünyesinde hazırlanan ve savunmada oybirliği ile kabul edilen aynı başlıklı doktora tezinden oluşmaktadır. Alacağın devri özgürlüğü Türk Borçlar Kanunu'nun 183. maddesinde düzenlenmektedir. Bu hükme göre, prensip olarak, her alacak hakkı borçlunun rızası aranmaksızın, alacaklı ve üçüncü kişi arasında yapılan sözleşme ile devredilebilir. Aynı hükümde, istisnai olarak, alacağın niteliği, kanun veya sözleşmenin devre engel oluşturabileceği öngörülmektedir. Bu çalışmanın konusunu, sözleşme ile kararlaştırılan devir engeli (devir yasağı anlaşması = pactum de non cedendo) kavramı oluşturmaktadır. Çalışmanın asli amacı, Türk hukuku bakımından, sözleşme ile kararlaştırılan devir engeli kavramının hukuki niteliğinin ve etkilerinin açıklığa kavuşturulmasıdır. Uygulamada, sözleşme ile devri engellenmiş alacak hakları borçlularının rızaları alınarak devredilebilmektedir. Bu devir işlemlerinin Yargıtay kararlarıyla geçerli sayılması sonucu, sözleşme ile devri engellenmiş alacak hakları bakımından dikkate değer bir tedavül imkanı yaratılmış olmaktadır. Bu çalışmada özellikle, sözleşme ile devri engellenmiş alacak hakkının borçlunun rızası ile devrine olanak veren uygulamayı temellendirmeye yönelik teknik bir hukuki yapı geliştirilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca karşılaştırmalı hukuk alanında, ticari ilişkilerden doğan para alacakları bakımından, devir yasağı anlaşmasının alacağın devri işleminin geçerliliğini etkilememesi yönünde yaygın bir eğilim mevcuttur. Uluslararası Faktoring Hakkındaki UNIDROIT Konvansiyonu (Art. 6), Uluslararası Ticarette Alacakların Devri Hakkındaki UNCITRAL Konvansiyonu (Art. 9), Uluslararası Ticari Sözleşmelere İlişkin UNIDROIT Prensipleri (Art. 9.1.9), Avrupa Sözleşme Hukuku Prensipleri (PECL 11: 301), Ortak Referans Çerçevesi Taslağı (DCFR III-5:108), Alman Ticaret Kanunu (HGB § 354a) ve Avusturya Medeni Kanunu'nda (ABGB § 1396a) bu eğilimin dışa vurulduğu çeşitli düzenlemeler benimsenmiştir. Bu çalışmada, belirtilen düzenlemeler ayrı ayrı değerlendirilmekte ve Türk hukuku bakımından herhangi bir kanun değişikliğine ihtiyaç olup olmadığı konusunda bir sonuca varılmaktadır.(TANITIM YAZISI)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
I. Konunun Sınırlandırılması
II. İnceleme Yöntemi
III. Terminoloji
BİRİNCİ BÖLÜM
SÖZLEŞME İLE KARARLAŞTIRILAN DEVİR ENGELİ KAVRAMININ ALACAĞIN NİTELİĞİNDEN VE KANUNDAN KAYNAKLANAN DEVİR ENGELLERİNDEN AYIRT EDİLMESİ
I. Devir Engeli Kavramı
A. Genel Olarak
B. Devrine Engel Bulunan Alacak Hakkının Malvarlığı Değeri Olarak Durumu
C. Devir Engeli Kavramının Benzer Kavramlarla İlişkisi
D. Devir Engeli Türlerinin Birbirinden Ayırt Edilmesi İhtiyacı
II. Alacağın Niteliğinden Kaynaklanan Devir Engeli
A. Kavram
B. Devir Yüzünden Edimin İçeriğinin Değişebilir Olması
C. Alacak Hakkının Başka Bir Hakka veya Borca Bağımlı Olması
D. Alacağın Niteliğinden Kaynaklanan Devir Engeline Aykırılık Halinde Uygulanacak Yaptırım
III. Kanundan Kaynaklanan Devir Engeli
A. Kavram
B. Kanunun Alacağın Devrini Açık Bir Hükümle Yasakladığı Hallere Örnekler
C. Hükmün Amacı Gereği Devrin Engellendiği Yorumu Yapılabilen Hallere Örnekler
D. Kanundan Kaynaklanan Devir Engeline Aykırılık Halinde Uygulanacak Yaptırım
IV. Sözleşme ile Kararlaştırılan Devir Engeli (Yasağı) Kavramı
A. Devir Yasağı Anlaşmasının Konusu ve Tarafları
B. Devir Yasağı Anlaşmasının Borçluyu Koruma Amacı
C. Borçlunun Alacağın Devrinin Sözleşme ile Engellenmesindeki Menfaatleri ve Bu Menfaatlerin Uygulamadaki Görünüm Biçimleri
D. Sözleşme ile Kararlaştırılan Devir Kısıtlaması Örnekleri
V. Sözleşme ile Kararlaştırılan Devir Engeli Kavramının Diğer Devir Engeli Türlerinden Ayırt Edilmesi
A. Diğer Devir Engeli Türlerinden Ayırt Edilmesinin Önemi
B. Alacağın Niteliğinden Kaynaklanan Devir Engelinden Ayırt Edilmesi
C. Kanundan Kaynaklanan Devir Engelinden Ayırt Edilmesi
İKİNCİ BÖLÜM
DEVİR YASAĞI ANLAŞMASININ HUKUKİ NİTELİĞİ
I. Alacağın Devri Özgürlüğünün Sözleşme ile Engellenebileceği Düşüncesinin Müşterek Hukukta Doğuşu ve Modern Hukuktaki Gelişimi
A. Müşterek Hukukta "Pactum de non cedendo" Kavramı
B. "Pactum de non cedendo"nun Hukuki Niteliğini Açıklamaya Yönelik Müşterek Hukuktaki Mutlak Etki ve Salt Borçlandırıcı Etki Teorileri ve Bu Teorilerin Modern Hukuktaki Yerleri
C. Mutlak Etki Teorisinin Müşterek Hukuktaki ve Modern Hukuktaki Temelleri
D. Salt Borçlandırıcı Etki Teorisinin Müşterek Hukuktaki ve Modern Hukuktaki Temelleri
E. Roma - Cermen Sistemi Etkisi Altındaki Başlıca Hukuk Düzenlerinde Mutlak Etki Teorisinin Gelişimi ve Düzenleniş Tarzı
II. Türk ve İsviçre Hukuklarında Devir Yasağı Anlaşmasının Mutlak Etki Doğuran Hukuki Niteliğinin Belirlenmesi Sorunu ve Bu Sorunun Alman Hukuku Kaynaklı Teorilerden Yararlanılarak Çözümlenmesi
A. Türk ve İsviçre Hukuklarında Devir Yasağı Anlaşmasının Mutlak Etki Doğuran Hukuki Niteliğinin Belirlenmesi Sorunu
B. Nispi Etkisizlik Teorisi
C. Nitelik Teorisi
D. Katılma Teorisi
E. Teorilerin Türk Hukuku Yönünden Değerlendirilmesi ve Varılan Sonuçların Gerekçelendirilmesi
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DEVİR YASAĞI ANLAŞMASININ HUKUKİ ETKİLERİ, GEÇERLİLİĞİ VE YORUMU
I. Devir Yasağı Anlaşmasının Hukuki Etkileri
A. Alacak Üzerindeki Tasarruf Yetkisine Etkisi
B. Alacağın Devri İşleminin Geçerliliği ve Sonuçları Üzerindeki Etkileri
C. Sözleşmenin Devri İşleminin Geçerliliği Üzerindeki Etkisi
D. Yargısal ve Yasal Alacak İntikalleri Üzerindeki Etkileri
E. Külli Halefiyet Hallerindeki Etkileri
F. "Kısmi Külli Halefiyet" Hallerindeki Etkileri
II. Devir Yasağı Anlaşmasının Geçerliliği
A. Genel Olarak
B. Şekil Bakımından
C. Alacağın Devri Özgürlüğüne Getirilen Sınırlamanın MK 23/II Hükmü ile Denetlenmesi
D. Devir Yasağı Anlaşmasının Amacının Ahlaka Aykırı Olup Olmadığının Denetlenmesi
E. Genel İşlem Koşulu Niteliğindeki Devir Yasağının Geçerliliğinin Denetlenmesi
III. Devir Yasağı Anlaşmasının Yorumu
A. Genel Olarak
B. Devir Yasağının Örtülü Olarak Kararlaştırılmış Olup Olmadığının Belirlenmesi
C. Devir Yasağının Mutlak Etkili Olup Olmadığının Belirlenmesi
D. Devir Yasağının Kapsamının Belirlenmesi
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
PARA ALACAKLARI BAKIMINDAN MUTLAK ETKİNİN SINIRLANDIRILDIĞI KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DÜZENLEMELER VE BU DÜZENLEMELER ÇERÇEVESİNDE BK 183/I HÜKMÜNÜN YERİNDELİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
I. Genel Bakış
II. Para Alacakları Bakımından Devir Yasağı Anlaşmasının Mutlak Etkisinin Sınırlandırıldığı Karşılaştırmalı Hukuktaki Düzenlemeler
A. Salt Borçlandırıcı Etki Öngörülen Hukuki Düzenlemeler
B. Alacağın Devri Geçerli Sayılan Ancak Borçluya Devredene İfa Yetkisi Tanınan Hukuki Düzenlemeler
III. Türk Hukukunda Alacağın Devrinin Sözleşme ile Engellenebileceği Öngörülen BK 183/I Hükmünün Yerindeliğinin Değerlendirilmesi
A. Tarihsel Gelişim Sürecinde Salt Borçlandırıcı Etki Teorisinin Mutlak Etki Teorisine Alternatif Olmaktan Uzaklaştığının Saptanması
B. Mutlak Etkiyi Sınırlandıran Emredici Bir Hüküm Öngörülmesi Yönteminin HGB § 354a ve ABGB § 1396a Örnekleri Üzerinden Değerlendirilmesi
C. Mutlak Etkinin Kanunun Yorumu Yoluyla Sınırlandırılmasının Önemi
D. Mutlak Etkinin Sözleşmenin Yorumu Yoluyla Sınırlandırılmasının Önemi
SONUÇ
KAYNAKÇA
