Medeni Usul Hukuku

Prof. Dr. Ali Cem BUDAK

Prof. Dr. Varol KARAASLAN

 

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR . XXIII

GENEL KAYNAKÇA . XXVII

§ 1- GİRİŞ . 1

I. Medenî Usul Hukukunun Konusu . 1

II. Medenî Usul Hukukunun Amacı . 3

III. Medenî Usul Hukukunun Tarihî Gelişimi ve Bugünkü Medenî Usul Kanunumuz 5

IV. Medenî Usul Hukukunun Pozitif Kaynakları . 10

V. Yargılama Hukuku Güvenceleri ve Medenî Usul Hukuku Bakımından Önemi 11

VI. Usul Hükümlerinin Zaman İtibariyle Uygulama Alanı . 13

VII. Medenî Usul Hükümlerinin Yorumu . 17

VIII. Usul Hukuku İşlemleri 19

IX. Medenî Usul Hukukunda İlmî ve Kazaî İçtihatlar 22

§ 2- MAHKEME TEŞKİLATI VE YARGI GÖREVLİLERİ 27

I. Yargı Erki ve Adlî Yargı Mahkemeleri . 27

II. Hâkimlik Mesleği 29

III. Hâkimlerin Bağımsızlığı 31

IV. Hâkimlerin Tarafsızlığı 33

V. Hâkimin Yasaklılığı ve Reddi . 35

VI. Hâkimin Hukukî Sorumluluğu . 37

VII. İstinabe. 39

VIII. Avukatlık. 40

§ 3- DAVANIN AÇILACAĞI MAHKEME (GÖREV VE YETKİ) 45

I. Davanın Hangi Mahkemede Açılacağı 45

A. Mahkemelerin Görev ve Yetkisi, Hak Arama Hürriyeti ve Tabii Hâkim İlkesi 45

B. Mahkemelerin Görevi . 48 İçindekiler

1. Görevle İlgili Temel Kurallar 48

2. Özel Görevli Mahkemeler . 50

a) Sulh Hukuk Mahkemesi 50

b) Asliye Ticaret Mahkemesi . 50

c) Tüketici Mahkemeleri . 53

d) Diğer Özel Görevli Mahkemeler . 55

C. Mahkemelerin Yetkisi . 56

1. Genel Yetki Kuralı 57

2. Sözleşmeye Dayanan Davalarda Yetki 60

3. Haksız Fiil Davalarında Yetki . 60

4. Mirastan Doğan Davalarda Yetki 61

5. Taşınmaz Davalarında Yetki 62

6. Karşı Davada Yetki 62

7. Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Yetki . 62

8. Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Yetki 63

9. Yetki Sözleşmesi 64

D. Görevsizlik ve Yetkisizlik Hakkındaki Usulî Savunmaların İleri Sürülmesi 71

E. Görevsizlik ve Yetkisizlik Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler ve Yargı Yerinin Belirlenmesi 72

§ 4- YARGILAMA HUKUKU GÜVENCELERİ VE YARGILAMAYA HÂKİM OLAN İLKELER . 75

I. Yargılama Hukuku Güvenceleri 75

A. Adil Yargılanma Hakkı . 75

B. Hukukî Dinlenilme Hakkı . 78

II. Yargılamaya Hâkim Olan İlkeler . 80

A. Aleniyet İlkesi 81

B. Doğrudanlık İlkesi . 83

C. Usul Ekonomisi İlkesi. 86

D. Tasarruf İlkesi 88

E. Taraflarca Getirilme İlkesi . 90

F. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 92

G. Tarafların Dürüst Davranma ve Doğruyu Söyleme Ödevi . 98

H. Yargılamayı Hâkimin Sevk ve İdare Etmesi . 100

III. Yargılama Hukuku Güvencelerinin ve Yargılamaya Hâkim Olan İlkelerin İhlali 101 İçindekiler

§ 5- DAVADA TARAFLAR . 103

I. Taraf Kavramı . 103

II. İki Taraf Sistemi 104

III. Taraf Ehliyeti, Dava Ehliyeti ve Dava Takip Yetkisi . 105

A. Taraf Ehliyeti . 105

B. Dava Ehliyeti . 110

C. Dava Takip Yetkisi . 113

IV. Davaya Vekâlet . 116

V. Taraflara İlişkin Dava Şartlarının İncelenmesi 118

VI. Davada Tarafın Yanlış Gösterilmesi 119

§ 6- DAVA ARKADAŞLIĞI VE DAVAYA MÜDAHALE 121

I. Dava Arkadaşlığı . 121

A. İhtiyarî Dava Arkadaşlığı . 121

B. Mecburî Dava Arkadaşlığı . 124

II. Fer’î Müdahale ve Davanın İhbarı 128

A. Fer’î Müdahale 129

B. Davanın İhbarı . 133

III. Aslî Müdahale 135

IV. Cumhuriyet Savcısının Davada Yer Alması . 137

§ 7- TEBLİGAT, SÜRELER, ESKİ HÂLE GETİRME VE ADLÎ TATİL 139

I. Tebligat 139

A. Genel Olarak . 139

B. Tebligat Usulleri 140

C. Milletlerarası Tebligat . 143

II. Süreler ve Eski Hâle Getirme 146

A. Süreler. 146

B. Eski Hâle Getirme 148

III. Adlî Tatil . 150

§ 8- DAVA TÜRLERİ. 153

I. Giriş 153

II. Hukukî Himayenin Niteliğine Göre Dava Türleri . 153 İçindekiler

A. Eda Davası . 153

B. Tespit Davası . 154

C. İnşaî Dava 156

III. HMK’da Yer Verilen Diğer Dava Türleri 158

A. Kısmî Dava. 158

B. Belirsiz Alacak Davası 160

C. Davaların Yığılması (Objektif Dava Birleşmesi) . 165

D. Terditli Dava 167

E. Seçimlik Dava 167

F. Topluluk Davası . 168

§ 9- DAVA ŞARTLARI VE İLK İTİRAZLAR . 171

I. Dava Şartları . 171

A. Mahkemeye İlişkin Dava Şartları . 172

1. Türk Mahkemelerinin Yargı Yetkisinin (Yargı Hakkının) Bulunması 172

2. Yargı Yolunun Caiz Olması 172

B. Taraflara İlişkin Dava Şartları 177

C. Dava Konusuna İlişkin Dava Şartları 177

1. Hukukî Menfaat 177

a) Eda Davalarında Hukukî Menfaat . 179

b) Tespit Davalarında Hukukî Menfaat . 180

c) İnşaî Davalarda Hukukî Menfaat . 181

2. Derdestlik 181

3. Kesin Hüküm Bulunmaması 184

4. Gider Avansı 184

5. Teminat . 186

6. Diğer Dava Şartları 187

II. Dava Şartlarının İncelenmesi 188

III. İlk İtirazlar 189

A. İlk İtirazların İleri Sürülmesi 190

B. İlk İtirazların İncelenmesi 190

§ 10- DAVA KONUSU, DAVANIN AÇILMASI VE KARŞI DAVA 191

I. Dava Kavramı ve Davanın Konusu 191 İçindekiler

II. Davanın Açılması ve Dilekçeler Aşaması 196

A. Dava Dilekçesi . 197

1. Dava Dilekçesinin Zorunlu Unsurları . 197

2. Dava Dilekçesinin Zorunlu Olmayan Unsurları 200

B. Dava Açılması ve Sonuçları . 203

C. Cevap Dilekçesi . 207

D. Savunma Araçları 208

E. İkinci Dilekçeler Aşaması . 214

III. Karşı Dava . 214

§ 11- İDDİA VE SAVUNMANIN DEĞİŞTİRİLMESİ VE GENİŞLETİLMESİ YASAĞI VE ISLAH 219

I. İddia ve Savunmanın Değiştirilmesi ve Genişletilmesi Yasağı 219

II. Islah 225

§ 12- DAVANIN GERİ ALINMASI, DAVA KONUSUNUN DEVRİ, İRADÎ TARAF DEĞİŞİKLİĞİ 231

I. Davanın Geri Alınması 231

II. Dava Konusunun Devri . 232

III. İradî Taraf Değişikliği 233

§ 13- ÖN İNCELEME 237

§ 14- TAHKİKAT 243

I. İsticvap . 245

II. Tarafların Dinlenmesi . 247

III. Tutanaklar 248

IV. Dosyanın İşlemden Kaldırılması . 249

V. Ön Sorun 250

VI. Bekletici Sorun . 251

VII. Davaların Birleştirilmesi ve Ayrılması . 253

§ 15- İSPAT VE DELİLLER . 257

I. İspat Hukukuna İlişkin Bazı Temel Kavram ve Müesseseler . 257

A. İspat Kavramı 257 İçindekiler

B. İkrar . 258

C. İspat Yükü . 263

1. İspat Yüküne İlişkin Temel Kavramlar . 263

2. İspat Yükü Bakımından Özellik Arz Eden Durumlar . 265

D. İspat Ölçüsü 267

E. İspat Gücü . 269

F. Somutlaştırma Yükü 270

G. Karineler . 271

II. Deliller 275

A. Delil Sistemleri 275

B. Hukuka Aykırı Deliller 276

C. Delil Sözleşmeleri 279

D. Delillerin İleri Sürülmesi 280

E. Delil Türleri . 286

1. Kesin Deliller . 287

a) Senet . 287

aa. Senet ve Belge Kavramları . 287

bb. İspat Şartı-Geçerlilik Şartı Ayrımı 289

cc. Senetlerin İspat Gücü 290

dd. Senetlerin Üçüncü Kişilere Karşı İspat Gücü . 293

ee. Senet ve Belgelerin Mahkemeye İbrazı . 294

ff. Ticarî Defterlerle İspat 296

b) Yemin 299

c) Kesin Hüküm . 302

2. Takdirî Deliller . 302

a) Tanık Beyanı 303

aa. Tanıklıktan Çekinme 305

i. Kişisel Nedenlerle Tanıklıktan Çekinme 305

ii. Sır Nedeniyle Tanıklıktan Çekinme . 306

iii. Menfaat İhlali Tehlikesi Nedeniyle Tanıklıktan Çekinme 306

bb. Tanık Beyanının Değerlendirilmesi . 308

b) Bilirkişi . 309

aa. Genel Olarak . 309

bb. Bilirkişilik Kanunu ile Yapılan Düzenlemeler . 309 İçindekiler

cc. Bilirkişi Raporu 312

dd. Bilirkişi Raporunun Değerlendirilmesi . 315

ee. Bilirkişinin Hukukî Sorumluluğu 317

c) Keşif 317

d) Kanunda Düzenlenmemiş Deliller . 319

III. Senetle İspat Zorunluluğu 319

A. Temel Kural . 319

B. Senetle İspat Zorunluluğunun İstisnaları 322

1. Ticarî Defterlerle İspat Usulünün Senetle İspat Zorunluluğu ile İlişkisi . 322

2. Manevî İmkânsızlık Hâlleri 323

3. Maddî İmkânsızlık Hâlleri 324

4. Delil Başlangıcı 325

C. Senede Karşı Senetle İspat Zorunluluğu . 327

§ 16- SÖZLÜ YARGILAMA VE HÜKÜM . 331

I. Sözlü Yargılama 331

II. Karar ve Hüküm 332

III. Hükmün Tashihi, Tavzihi ve Tamamlanması 336

IV. Hükmün Etkileri ve Kesin Hüküm . 337

A. Genel Olarak . 338

B. Şeklî Anlamda Kesin Hüküm . 338

C. Maddî Anlamda Kesin Hüküm. 339

1. Maddî Anlamda Kesin Hükmün Unsurları . 339

2. Kesin Hükmün Etkileri . 340

a. Kesin Hükmün Olumsuz (Dava Şartı) Etkisi . 340

b. Kesin Hükmün Olumlu (Kesin Delil) Etkisi . 341

c. Yenilik Doğuran (İnşaî) Etki . 343

d. Kesin Hükmün Unsur Etkisi . 343

3. İlamların Belge Olarak Delil Teşkil Etmesi . 344

4. Kesin Hükmün Kişi Bakımından Sınırları 345

5. Ceza Mahkemesi Kararının Hukuk Mahkemesini Bağlaması 346

§ 17- HÜKÜM VE USULÎ RET DIŞINDAKİ NİHAÎ KARARLAR 351

I. Giriş 351 İçindekiler

II. Davaya Son Veren Taraf İşlemleri 352

A. Davadan Feragat ve Davayı Kabul . 354

B. Sulh . 356

III. Davanın Açılmamış Sayılması . 359

IV. Davanın Konusuz Kalması . 361

§ 18- YARGILAMA GİDERLERİ VE ADLÎ YARDIM 363

I. Yargılama Giderleri . 363

II. Adlî Yardım . 368

§ 19- BASİT YARGILAMA USULÜ . 371

§ 20- GEÇİCİ HUKUKÎ KORUMA TEDBİRLERİ 375

I. Genel Olarak. 375

II. İhtiyatî Tedbir . 376

A. İhtiyatî Tedbir Türleri 377

B. İhtiyatî Tedbirde Yargılama Usulü . 378

1. İhtiyatî Tedbirde Görev ve Yetki . 378

2. Tedbir Talebi . 379

3. İhtiyatî Tedbirde Teminat . 379

4. İhtiyatî Tedbir Kararına İtiraz ve Kanun Yolu 379

5. İhtiyatî Tedbir Kararının Uygulanması ve Tedbiri Tamamlayan İşlemler 381

6. İhtiyatî Tedbir Dolayısıyla Tazminat 382

III. Delillerin Tespiti . 382

§ 21- ÇEKİŞMESİZ YARGI . 385

I. Genel Olarak. 385

II. Çekişmesiz Yargı İşleri 388

III. Çekişmesiz Yargı İşlerinin Sınıflandırılması . 388

IV. Çekişmesiz Yargı Organları . 390

V. Çekişmesiz Yargıda Görev ve Yetki . 390

VI. Bir İşin Yargılama Sırasında Çekişmesiz Olmaktan Çıkıp Çekişmeli Yargı Alanına Girmesi 391

VII. Çekişmesiz Yargıda İlgililer . 393 İçindekiler

VIII. Çekişmesiz Yargıda Üçüncü Kişilerin Yargılamaya Katılması 393

IX. Çekişmesiz Yargıda Yargılama Usulü 394

A. Çekişmesiz Yargıda Yargılamanın Başlaması . 395

B. Çekişmesiz Yargıda Yargılama Konusunun Belirlenmesi . 395

C. Çekişmesiz Yargıda Re’sen Araştırma İlkesinin Uygulanması 396

D. Çekişmesiz Yargıda Yargılamanın Sona Ermesi . 396

1. Talebin Geri Alınması, Feragat, Kabul ve Sulh. 396

2. Nihaî Karar 396

E. Çekişmesiz Yargıda Kanun Yolları 397

1. Çekişmesiz Yargı Kararlarına Karşı İstinaf . 397

2. Çekişmesiz Yargı Kararlarına Karşı İtiraz . 399

a. Adın Değiştirilmesine İtiraz . 399

b. Vesayet ile İlgili Çekişmesiz Yargı İşlerinde İtiraz 400

aa. Vasi Tayinine İtiraz 400

bb. Vasinin Azline İlişkin Sulh Hukuk Mahkemesi Kararına İtiraz 400

cc. Sulh Hukuk Mahkemesinin Vesayet Makamı Olarak Verdiği Kararlara İtiraz 400

§ 22- KANUN YOLLARI 403

I. Genel Bilgiler 403

II. HMK’nın Kanun Yollarına İlişkin Hükümleri 406

A. HMK’nın Kanun Yolları Hükümlerinin Zaman İtibarıyla Uygulanması . 406

B. HMK’ya Göre Kanun Yolları . 411

1. İstinaf 411

a. İstinaf Başvurusu . 412

aa. Yetkili İstinaf Mahkemesi 412

bb. İstinaf Edilebilecek Kararlar 412

cc. İstinaf Gerekçesi ve Talep Sonucu. 416

dd. İstinafa Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 417

ee. İstinaf Süresi 417

ff. İstinaf Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla İstinaf . 419

gg. İstinaftan Feragat 420

hh. İstinafın İcraya Etkisi . 420

b. İstinaf İncelemesi 424 İçindekiler

aa. İstinafta Ön İnceleme 424

bb. İstinafta Esastan İnceleme 427

c. İstinafta Karar . 430

aa. Bölge Adliye Mahkemesinin Duruşma Yapmadan ve Kesin Olarak Karar Vereceği Hâller 434

i. Davaya Bakması Yasak Olan Hâkimin Karar Vermiş Olması ve İleri Sürülen Haklı Ret Talebine Rağmen Reddedilen Hâkimin Davaya Bakmış Olması . 434

ii. Mahkemenin Görevli ve Yetkili Olmasına Rağmen Görevsizlik veya Yetkisizlik Kararı Vermiş Olması veya Mahkemenin Görevli ya da Yetkili Olmamasına Rağmen Davaya Bakmış Bulunması 436

iii. Diğer Dava Şartlarına Aykırılık Bulunması 437

iv. Mahkemece Usule Aykırı Olarak Davanın veya Karşı Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilmiş Olması . 438

v. Mahkemece Usule Aykırı Olarak Davaların Birleştirilmesine veya Ayrılmasına Karar Verilmiş Olması. 438

vi. Mahkemece Uyuşmazlığın Çözümünde Etkili Olabilecek Ölçüde Önemli Delillerin Toplanmamış veya Değerlendirilmemiş Olması ya da Talebin Önemli Bir Kısmı Hakkında Karar Verilmemiş Olması 441

bb. Bölge Adliye Mahkemesinin Duruşma Yapmadan Esasa İlişkin Karar Vereceği Hâller 443

d. İstinaf İncelemesinde Yapılamayacak İşlemler . 445

2. Temyiz . 448

a. Temyiz Başvurusu . 449

aa. Temyiz Edilebilecek Kararlar . 449

bb. Temyiz Sebepleri ve Talep Sonucu 451

cc. Temyize Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 455

ee. Temyiz Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla Temyiz . 455

ff. Temyiz Dilekçesinin Hangi Yargıtay Dairesine Gönderileceği (Yargıtay Daireleri Arasındaki İş Bölümü) 455

gg. Temyizden Feragat 456

hh. Temyizin İcraya Etkisi 457

b. Temyiz İncelemesi . 457

aa. Temyizde Ön İnceleme 457

bb. Temyizde Esastan İnceleme 457 İçindekiler

c. Temyizde Karar . 459

d. Bozma Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler 461

3. Kanun Yararına Temyiz . 469

4. Yargılamanın İadesi . 470

C. HUMK’un Eski (20.07.2016 Tarihinden Önce Karara Bağlanan Davalarda Uygulanan) Hükümlerine Göre Kanun Yolları . 476

1. HUMK’un Eski Kanun Yolları Hükümlerinin Zaman İtibarıyla Uygulama Alanı 477

2. Temyiz . 477

a. Temyiz Başvurusu . 477

aa. Temyiz Edilebilecek Kararlar . 477

bb. Temyiz Sebepleri ve Talep Sonucu 478

cc. Temyize Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 480

dd. Temyiz Süresi 481

ee. Temyiz Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla Temyiz . 481

ff. Temyiz Dilekçesinin Hangi Yargıtay Dairesine Gönderileceği (Yargıtay Daireleri Arasındaki İş Bölümü) 481

gg. Temyizden Feragat 482

hh. Temyizin İcraya Etkisi 482

b. Temyiz İncelemesi . 482

aa. Temyizde Ön İnceleme 482

bb. Temyizde Esastan İnceleme 482

c. Temyizde Karar . 483

d. Bozma Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler 483

3. Kanun Yararına Temyiz . 484

4. Karar Düzeltme Yolu . 485

§ 23- TAHKİM . 489

I. Giriş 489

II. Tahkim Hükümlerinin Uygulama Alanı . 490

III. Tahkime Elverişlilik . 492

IV. Tahkim Sözleşmesi . 493

V. Tahkimde Görevli ve Yetkili Mahkeme . 495

VI. Tahkim İtirazı 496

VII. Tahkimde Geçici Hukukî Koruma . 496 İçindekiler

VIII. Hakemlerin Seçimi . 498

IX. Hakemlerin Kendi Yetkileri Hakkında Karar Vermeleri . 499

X. Tahkim Yargılamasında Usul 500

XI. Hakemlerin Hakkaniyet ve Nasafet Kurallarına Göre Karar Vermeleri . 501

XII. Hakem Yargılamasında Tebligat . 502

XIII. Hakem Kararlarının İptali . 503

XIV. Hakem Kararlarının İcra Kabiliyeti 505

XV. Hakem Kararlarına Karşı Yargılamanın İadesi . 506

§ 24- ARABULUCULUK 509

I. Genel Olarak. 509

II. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda Arabuluculuk 512

A. Arabuluculuk ve Arabulucular . 512

B. Arabuluculuğa Elverişlilik 514

C. Arabuluculuğa İlişkin Temel Kurallar. 515

D. Arabuluculuk Faaliyeti 516

III. Dava Şartı Olarak Arabuluculuk 519

A. Dava Şartı Olarak Arabuluculuk Hakkındaki Genel Hükümler . 519

B. İş Davalarında Arabuluculuk . 523

C. Ticarî Davalarda Arabuluculuk 526

D. Tüketici Davalarında Arabuluculuk . 527

IV. Arabuluculuk Sonucunda Yapılan Milletlerarası Sulh Anlaşmaları Hakkında Birleşmiş Milletler Konvansiyonu . 528

KAVRAMLARA GÖRE ARAMA CETVELİ . 531

KANUN MADDELERİNE GÖRE ARAMA CETVELİ 543