Devletler Özel Hukukunda Refakatsiz Çocuklar
Dr. Alper AKGÜL
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ . 5
KISALTMALAR . 17
GİRİŞ 21
BİRİNCİ BÖLÜM
REFAKATSİZ ÇOCUKLAR VE KORUNMASI
GENEL OLARAK . 33
ÇOCUK VE ÇOCUKLUK 34
Uluslararası Hukukta 34
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Öncesi Dönem 34
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme . 36
Genel Olarak Çocuk Haklarına Dair Sözleşme . 36
Çocuk Kavramı ve Çocukluğun Başlangıcı ve Bitişi 37
Diğer Uluslararası Sözleşmelerde Çocuk Kavramı . 39
Ulusal Hukukta Çocuk ve Çocukluk 40
Farklı Disiplinlerde Çocuk ve Çocukluk 42
Çocukluğun Sona Ermesinin -Konumuz Bakımından- Önemi . 43
III. REFAKATSİZ ÇOCUK OLGUSUNUN ORTAYA ÇIKIŞI 44
Göç ve Göç Hareketlerinin Etkisi . 44
Göçün Kaçınılmaz Bir Sonucu Olarak Refakatsiz Çocuklar . 51
REFAKATSİZ ÇOCUK KAVRAMI 55
Tanım 55
Şartları ve Temel Özellikleri 60
Refakatsiz Çocukların Ülkeye Girişinin Yasal Olmasının Gerekmemesi 61
Ailesinden Ayrı Düşmüş Çocuklardan Farkı 62
REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN TEMEL İLKELER . 63
Genel Olarak . 63
Refakatsiz Çocuğun Temel Hak ve Hürriyetlerinin Belirlenmesi İlkesi 65
Ayrımcılık Yasağı İlkesi . 67
Ç. Refakatsiz Çocuğun Yüksek Yararı İlkesi 70
Yaşama, Hayatta Kalma ve Gelişme Hakkına Saygı İlkesi . 73
Kişisel Görüşlerini Açıkça İfade Edebilme Hakkına Saygı İlkesi . 74
Geri Gönderilmeme İlkesi 77
Özel Hayatın Korunması Hakkına Saygı İlkesi 80
Ğ. Aile Birleşimi Hakkına Saygı İlkesi . 82
REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN “YABANCI” OLMASI . 85
İKİNCİ BÖLÜM
YABANCILAR VE VATANDAŞLIK HUKUKU BAKIMINDAN REFAKATSİZ ÇOCUKLAR
GENEL OLARAK . 89
TÜRK YABANCILAR HUKUKUNDA REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN TABİ OLDUĞU HUKUKÎ REJİM 92
Türkiye’deki Refakatsiz Çocuklara Sağlanacak Koruma . 92
Genel Olarak . 92
Uluslararası Koruma . 93
Genel Olarak . 93
Refakatsiz Çocukların Uluslararası Koruma Sürecinde Esas Alınması Gereken Temel Prensipler 94
Uluslararası Koruma Prosedürünün Başlaması . 96
ç. İlk İnceleme ve Kayıt Altına Alınma 97
Refakatsiz Çocuğun Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Korumasına Alınması . 98
Uluslararası Koruma Başvurusunun Değerlendirilmesi Süreci . 99
Refakatsiz Çocuklarla Mülakat Yapılması. 99
Kimlik ve Refakatsizlik Olgusunun Tespiti 101
iii. Yaş Tespiti . 103
Uluslararası Koruma Sürecinin Tamamlanması ve Karar 109
Refakatsiz Çocuğa Tanınacak Uluslararası Koruma Statüsü . 110
Uluslararası Koruma Sürecinde Refakatsiz Çocukların Yasal Temsili 113
ğ. Uluslararası Koruma Sürecinde ve Sonrasında Refakatsiz Çocukların Korunmasına Yönelik Tedbirler 115
Geçici Koruma Kapsamındaki Suriyeli Refakatsiz Çocukların Durumu 119
Refakatsiz Çocukların Temel Hak ve Özgürlükleri 121
Genel Olarak . 121
Refakatsiz Çocukların Türkiye’ye Giriş ve Türkiye’de İkamet Hakkı 124
Refakatsiz Çocukların Sosyal Hak ve Özgürlükleri . 127
Refakatsiz Çocukların Eğitim Hakkı. 127
Refakatsiz Çocukların Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı . 129
Sosyal Yardım ve Hizmetlere Erişim Hakkı . 130
ç. Refakatsiz Çocukların Çalışma ve İş Piyasasına Erişim Hakkı . 131
Refakatsiz Çocukların Aile Birleşimi Hakkı 134
Refakatsiz Çocukların Kişi Dokunulmazlığı ve Sınırları . 136
Refakatsiz Çocukların Kişi Dokunulmazlığının Kapsamı 136
Ülkeye Giriş ve Geri Gönderilmeme Hakkı 138
Refakatsiz Çocukların Sınır Dışı Edilmesi 139
Refakatsiz Çocukların Gönüllü Geri Dönüşü 142
ç. Refakatsiz Çocukların İade Edilmesi 144
III. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN TÜRK VATANDAŞLIK HUKUKU BAKIMINDAN DURUMLARI 146
Vatandaşlık Hakkı ve Refakatsiz Çocuklar Arasındaki İlişki 146
Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığı Tanınmasının Gerekli Olup Olmadığı (Olumlu ve Olumsuz Yönleri) 150
Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığını Kazanması . 154
Genel Olarak . 154
Türkiye’de Doğmuş Olma Karinesine İstinaden Türk Vatandaşlığını Kazanması 156
Karinenin Refakatsiz Çocuklar İçin Uygulanabilir Olup Olmadığı . 156
Karinenin Kapsamı, Uygulanma Usulü ve Şartları . 160
Karineye İstinaden Türk Vatandaşlığının Kazanılması Anı 162
ç. Karinenin Aksinin İspatı İçin Süre Öngörülmüş Olmamasının Sakıncaları . 163
Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığını Sonradan Kazanabileceği Hâller . 165
Genel Olarak . 165
Refakatsiz Çocukların Bakımından Uygulanabilir Nitelikte Olmayan Vatandaşlık Kazanma Yolları . 167
Refakatsiz Çocukların İstisnaî Yolla Türk Vatandaşlığını Kazanması . 171
ç. Refakatsiz Çocukların Evlât Edinilme Yoluyla Türk Vatandaşlığını Kazanması 175
Ç. Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığını Kaybetmesi . 177
Genel Olarak . 177
Türkiye’de Doğmuş Olma Karinesine Çürütülmesi Hâlinde 178
İstisnaî veya Evlât Edinilme Yoluyla Kazanılan Vatandaşlığın İptali veya Geri Alınması. 179
Refakatsiz Çocukların Seçme Hakkı ile Türk Vatandaşlığını Kaybetmesi . 181
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KANUNLAR İHTİLAFI VE MİLLETLERARASI USUL HUKUKU AÇISINDAN REFAKATSİZ ÇOCUKLAR
GENEL OLARAK . 183
REFAKATSİZ ÇOCUKLAR VE YABANCILIK UNSURU . 186
III. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN YASAL TEMSİLİ . 192
Türk Hukukunda Refakatsiz Çocukların Korunması Konusunda Vesâyet veya Benzeri Bir Müesseseye Duyulan İhtiyaç 192
Türk Hukukunda Refakatsiz Çocuklar Bakımından Vesâyet Müessesesinin Uygulanabilir Olup Olmadığı . 199
Genel Olarak . 199
Mukayeseli Hukukta Durum . 200
Türk Hukukunda Durum . 203
Ç. Refakatsiz Çocukların vesâyeti Hakkında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi . 209
Genel Olarak . 209
MÖHUK Hükümleri Uyarınca Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi . 210
1996 Tarihli Sözleşme Kapsamında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi . 214
Ç. Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Davalarda Uygulanacak Hukuk . 219
Genel Olarak . 219
MÖHUK’a Göre Uygulanacak Hukukun Tespiti . 220
1996 Tarihli Sözleşmeye Göre Uygulanacak Hukukun Tespiti . 223
Yetkili Kılınan Yabancı Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Hâller . 226
Kamu Düzeni Müdahalesi . 226
Doğrudan Uygulanan Kurallar 228
Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Yabancı Kararların Tanınması 229
Genel Olarak . 229
MÖHUK’a Göre Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Yabancı Kararların Tanınması 231
1996 Tarihli Sözleşmeye Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Yabancı Kararların Tanınması 239
REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN EVLÂT EDİNİLMESİ 243
Konunun Önemi . 243
Refakatsiz Çocukların Türkiye’de Evlât Edinilmesi 249
Evlât Edinme Kararı Vermeye Yetkili Mahkemenin Tespiti . 249
Genel Olarak . 249
Yetkili Mahkemenin MÖHUK m.40 Uyarınca Tespiti 251
Yetkili Mahkemenin MÖHUK m.41 Uyarınca Tespiti 254
Uygulanacak Hukukun Tespiti . 255
Genel Olarak . 255
Evlât Edinme Ehliyeti ve Şartlarına
Uygulanacak Hukukun Tespiti 257
Evlât Edinmenin Şekline Uygulanacak Hukukun Tespiti 262
ç. Evlât Edinmenin Hüküm ve Sonuçlarına Uygulanacak Hukukun Tespiti 263
Kamu Düzeni Müdahalesi ve Çocuğun Üstün Yararı İlkesi . 264
Refakatsiz Çocukların Yabancı Ülkede Evlât Edinilmesi . 266
Genel Olarak . 266
Yabancı Evlât Edinme Kararlarının MÖHUK Uyarınca Tanınması 267
Refakatsiz Çocukların 1993 tarihli Sözleşme Kapsamında Evlât Edinilmesi . 271
Sözleşme Hakkında Genel Bilgi . 271
Sözleşmede Öngörülen Uluslararası Evlât Edinme Prosedürü . 274
Sözleşme Uyarınca Verilen Evlât Edinme Kararlarının Türkiye’de Tanınması . 277
REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN DAVALAR 279
Genel Olarak . 279
Refakatsiz Çocukların Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi 282
Genel Olarak . 282
MÖHUK m.40’ın Atfı Uyarınca Yer İtibariyle Yetkili Türk Mahkemesinin Tespiti 283
İç Hukuktaki Yer İtibariyle Yetki Kuralları Arasındaki İlişki 283
Genel Yer İtibariyle Yetki Kuralı Uyarınca Yetkili Mahkemenin Tespiti . 285
Özel Yer İtibariyle Yetki Kuralları Uyarınca Yetkili Mahkemenin Tespiti . 286
Refakatsiz Çocukların Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalarda Uygulanacak Hukukun Tespiti. 288
Genel Olarak . 288
Kişilik Haklarının Medya ve Kitle İletişim Araçları ile İhlali Hâlinde Uygulanacak Hukukun Tespiti . 290
Kişilik Haklarının Kişisel Verilerin İşlenmesi Suretiyle İhlali Hâlinde Uygulanacak Hukuk . 292
MÖHUK m.34 Uyarınca Uygulanacak Hukukun Tespiti . 294
Yetkili Kılınan Yabancı Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Hâller . 295
Ç. Refakatsiz Çocukların Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi 297
REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN MALVARLIĞINA İLİŞKİN HUKUKİ SONUÇ DOĞURABİLECEK UYUŞMAZLIKLAR . 301
Nafaka 301
Konunun Önemi 301
Refakatsiz Çocuğun Nafaka Talebini Türkiye’de İleri Sürmesi Halinde Yetkili Mahkeme ve Uygulanacak Hukukun Tespiti . 303
Yetkili Mahkemenin Tespiti . 303
Uygulanacak Hukukun Tespiti 306
Genel Olarak 306
1956 ve 1973 Tarihli Lahey Sözleşmelerinin Kapsamına Giren Nafaka Talepleri Bakımından 308
1956 Sözleşme Bakımından. 308
1973 Sözleşme Bakımından. 309
1956 ve 1973 Tarihli Lahey Sözleşmelerinin Uygulama Alanına Girmeyen Nafaka Talepleri Bakımından 312
Yabancı Ülkede Refakatsiz Çocuk Lehine Verilen
Nafaka Kararlarının Türkiye’deki Hukuki Sonuçları . 313
Genel Olarak . 313
Yabancı Nafaka Kararlarının Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Tanınması ve Tenfizi 315
1958 Tarihli Sözleşme Bakımından 315
1973 tarihli Sözleşme Bakımından 315
iii. 2007 Tarihli Sözleşme Bakımından 317
Refakatsiz Çocukların Nafaka Alacaklarının Milletlerarası Tahsili . 318
Miras . 322
Konunun Önemi 322
Refakatsiz Çocuğun Tarafı Olduğu Miras Uyuşmazlıklarında Yetkili Mahkemenin Tespiti 324
Genel Olarak . 324
MÖHUK m.43 Uyarınca Yetkili Mahkemenin Tespiti 325
MÖHUK m.40 Uyarınca Yetki Mahkemenin Tespiti 327
Refakatsiz Çocuğun Tarafı Olduğu Miras Uyuşmazlıklarında Uygulanacak Hukuk 328
Genel Olarak . 328
MÖHUK m.20/1’in Kapsamına Giren Uyuşmazlıklar Bakımından . 330
MÖHUK m.20/2’nin Kapsamına Giren Uyuşmazlıklar Bakımından . 331
ç. Refakatsiz Çocuk Lehine Yapılan Ölüme Bağlı Tasarrufların Geçerliliğine Uygulanacak Hukuk 333
Yetkili Kılınan Yabancı Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Haller 337
Yabancı Ülkede Refakatsiz Çocuğun Tarafı Olduğu Miras Davaları Sonucunda Verilen
