Prof. Dr. Ejder YILMAZ
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ 7
İÇİNDEKİLER 11
KISALTMALAR DİZİNİ 21
GİRİŞ 25
A) HUKUK YARGILAMASININ AMACI 25
B) HUKUK YARGILAMASINA EGEMEN OLAN ANA İLKELER 35
C) DAVA AÇILMASI VE DAVALININ TUTUMU 38
D) DAVA AÇILMASININ VE DAVALININ TUTUMUNUN
SONUÇLARI 38
I. Genel Olarak 38
II. İddianın ve Savunmanın Genişletilmesi ve Değiştirilmesi Yasağı 39
1) Kural 39
2) Yasağın Ayrıkları (istisnaları) 43
E. İNCELEMENİN PLÂNI 44
BİRİNCİ BÖLÜM
ISLAH KAVRAMI VE
ÇEŞİTLİ HUKUK SİSTEMLERİNDEKİ DÜZENLENMESİ
§ 1. ISLAH KAVRAMI VE ISLAHIN AMACI 47
A. ISLAH KAVRAMI 47
I- Genel Olarak 47
II- Islah Hükümlerinin Uygulanmasına İlişkin Örnekler 49
III- Islahın Niteliği ve Tanımı 51
1) Niteliği 51
2) Islahın Tanımı 53
IV- Islahın “Maddî Hataların Düzeltilmesi (Tashih)” ve “Hâkimin
Davayı Aydınlatma Ödevi (Mahkemece Açıklattırma)”
Kurumlarından Farkı 54
1- Maddî Hataların Düzeltilmesi (Tashih) (m.183) 56
2) Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi (m.31) 70
V- Islahın Çeşitleri 73
1) Davanın Tarafında Islah ve Davanın İçeriğinde Islah
(sübjektif konuda ıslah - objektif konuda ıslah) 73
2) Davanın Tamamında Islah ve Davanın Bir Kısmında Islah 73
a) Davanın Tamamında Islah, 74
b) Davanın Bir Kısmında Islah 75
B) TERİM SORUNU 76
C) ISLAHIN AMACI 79
I- Genel Olarak 79
1) Islah Kurumu ve Usul Ekonomisi 80
2) Islah Kurumu ve Usulî Hakkaniyet 84
II- İlgililer ve Mahkemeler Bakımından Islahın Amacı 88
1) İlgililer Bakımından 88
a) Davacı Bakımından 88
b) Davalı Bakımından 89
c) Davadaki Diğer İlgililer Bakımından 90
2) Mahkemeler Bakımından 91
D) ISLAH KURUMUNUN UYGULANMA ALANI 92
I- Uygulanma Yerleri 92
II- Yargıcın Kendiliğinden Araştırmada Bulunması Gereken
Durumlarda Ortaya Çıkan Özellikler 95
§ 2. ÇEŞİTLİ ÜLKE KANUNLARINDA DAVAYI DEĞİŞTİRME
OLANAKLARI VE ISLAH 97
A) İSVİÇRE HUKUKUNDA 97
I- İsviçre Medenî Usul Kanununda 97
II– İsviçre Federal Mahkemesini Düzenleyen Federal Yasa 97
III- Kanton Medenî Usul Yasaları 98
1) Genel Olarak 98
2) Bern Medenî Usul Yasaları 99
3) Aargau Medenî Usul Yasaları 100
4) Freiburg Medenî Usul Yasaları 101
5) Vaud Medenî Usul Yasaları 101
6) Nöşatel Medenî Usul Yasaları 102
7) İsviçre’nin Diğer Kanton Medenî Usul Yasaları 102
B) İNGİLİZ HUKUKUNDA 102
1) Mahkemenin İzni Olmaksızın Düzeltme Olanağı 104
2) Mahkemenin İzniyle Düzeltme Olanağı 105
3) Düzeltmenin Etkisi 106
C) AVUSTURYA HUKUKUNDA 106
D) ALMAN HUKUKUNDA 107
E) DİĞER BAZI HUKUK SİSTEMLERİNDE 109
F) KARŞILAŞTIRMALI HUKUK ARAŞTIRMAMIN SONUCU 114
G) TÜRK HUKUKUNDA 115
I- 1927’ye Kadar 115
1) Mecelle’de Durum 115
2) Eski Hukuk Yargılama Yasalarında Durum 117
II- 1927’den Sonra 119
1) Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda 119
2) Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu İle İlgili Tasarılarda 119
a) 1952 Tasarısı 119
aa) Öntasarı 119
bb) Belgesay’ın Projesi 121
cc) Son Proje (Tasarı) 121
b) 1955 Tasarısı 122
aa) Tasarı 122
bb) Su Komisyonunun Değiştirilmesi 122
c) 1967 Tasarısı 123
d) 1971 Tasarısı 123
e) 2008 Tasarısı ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri
Kanunu 124
f) Tasarıların Genel Değerlendirilmesi 125
İKİNCİ BÖLÜM
ISLAHIN KONUSU
§ 3. TARAF USUL İŞLEMLERİ 129
A) GENEL OLARAK USUL İŞLEMLERİ 129
I- Usul İşlemi Kavramı 129
II- Usul İşlemlerinin Çeşitleri 130
B) ISLAHIN KONUSU: TARAF USUL İŞLEMLERİ 131
I- Genel Olarak 131
II- Çeşitleri 133
1) Tek Yanlı Olup Olmamasına Göre Taraf Usul İstemleri 133
a) İki Yanlı Taraf Usul İşlemleri (usul sözleşmeleri) 133
b) Tek Yanlı Taraf Usul İşlemleri 134
2) Karara (sonuca) Götürüp Götürmemesine Göre Taraf Usul
İşlemleri 134
a) Karara (sonuca) Götürücü Taraf Usul İşlemleri 135
aa) İstemler (Talepler) 135
bb) İddialar 136
cc) Delil Gösterme İşlemi 136
b) Karara (sonuca) Götürücü Olmayan, Etkileyici,
Harekete Geçirici Taraf Usul İşlemleri 138
III- Taraf Usul İşlemlerinin Yapılış Biçimi 139
IV- Taraf Usul İşlemlerinin Yorumu 141
V- Taraf UsuI İşlemlerinde Yapılan Yanlışlıklar ve Bunları
Düzeltme Olanakları 143
§ 4. DAVA SEBEBİNİN ISLAHI 147
A) DAVA SEBEBİ KAVRAMI 147
I- Yabancı Hukuklardaki Görüşler 147
1) Ferdîleştirme Kuramı108 147
2) Vakıalara Dayandırma Kuramı 150
II- Türk Hukukundaki Görüşler 152
III- Görüşüm 153
1) Türk Hukuk Yargılamasının Konuya İlişkin Hükümleri 154
a) Yalnız Başına m.119,1/d Hükmünün Değeri 154
b) 33 üncü Maddenin Değerlendirilmesi 154
aa) Dar Anlam 155
bb) Geniş Anlam 155
c) Madde 33 Karşısında m.119,1/d’nin Değeri 157
d) Madde 25 Hükmü 157
2) Sonuç 159
B) DAVA SEBEBİNİN (VAKIALARIN) ISLAHI 160
I- Vakıaların Davada İleri Sürülmesi 160
1) Dilekçelerde Belirtilen Vakıaları Doğrulayan Vakıalar 160
2) Madde 31 Hükmü Dolayısıyla Vakıalar Getirilmesi 163
3) Herkesçe Bilinen ve Ünlü Olan Vakıalar 164
4) Yargıcın Kendiliğinden Araştıracağı Vakıalar 170
II- Islahla Yeni Vakıalar İleri Sürülmesi 171
1) Önceden Varolan Vakıaların Islahla Yargılamaya
Sokulmasına Örnekler 173
2) Yargılama Sırasında Doğan Olayların Islahla Yargılamaya
Sokulmasına Örnekler 179
§ 5. DAVAKONUSUNUN VE İSTEM SONUCUNUN ISLAHI 185
A) DAVAKONUSU KAVRAMI 185
I- Görüşler 186
1) Yabancı Hukuklardaki Görüşler 186
a) Eski Maddî Hukuk Kuramları 186
b) Saf Usulî Kuramlar 189
aa) İstem Sonucu ve Vakıalar Karışımı Davakonusunun
Eşdeğerli Öğeleridir Görüşü 189
bb) Davakonusunu Belirleyen Yalnızca İstem Sonucudur
Görüşü 190
c) Yeni Maddî Hukuk Kuramları 191
2) Türk Hukukundaki Görüşler 191
II- Görüşüm 192
B) İSTEM SONUCU KAVRAMI 193
C) ISLAH AÇISINDAN DAVAKONUSU İLE İSTEM SONUCU
İLİŞKİSİ 194
D) DAVAKONUSUNUN (İSTEM SONUCUNUN) ISLAHI 195
I- Islahla Davakonusunun Başka Bir Davakonusu ile
Değiştirilmesi (İkamesi) 195
1) Değiştirme Serbestliğinin Bulunup Bulunmadığı 195
2) Islahla Davakonusunun Başka Bir Davakonusu ile
Değiştirilmesine Örnekler 198
3) Davakonusunun Devri Halinde Seçim Hakkını Kullanan
Tarafın Islahla Seçim Hakkını Değiştirmesi Mümkün Olup
Olmadığı 225
II- Islahla Davakonusunun (istemsonucunun) Arttırılması 228
1) Belirsiz Alacak Davasında Belli Şartların Varlığı Halinde
Davakonusunun Arttırılması Mümkündür (m.107): 228
2) Anayasa Mahkemesinin 20.07.1999 tarihli ve 1/33 sayılı
İptal Kararından Sonra Islahla Davakonusunun Arttırılması
Mümkün Hale Gelmiştir: 233
3) Islahla Davakonusunun Arttırılabilmesi İçin Islah Edilecek
Olan Davanın Kısmî Dava Olarak Açılmış Bulunması
Gerekir mi? 240
4) Davadaki İstem Sonucuna Islahla Yeni Bir Talep
Eklenmesinin Mümkün Olup Olmadığı 242
a) Yargıtay’ın Davaya Islahla Yeni bir İstem
Eklenemeyeceği Yönündeki Uygulaması: 245
b) Yargıtay’ın Davaya Islahla Yeni bir İstem
Eklenemeyeceği Yönündeki Uygulaması Yargılamanın
Adaletli Karar Verme Amacına Aykırıdır 296
5) Davakonusunun Islahla Arttırılabilmesi İçin, Arttırılan
Kısım Bakımından Zamanaşımının Dolmamış Olması
Gerekir 303
6) Davakonusunun Islahla Arttırılması Halinde Faizle İlgili
Olarak Ortaya Çıkan Sorunlar 303
a) Açılan Davada Hiç Faiz İstenmemiş veya Eksik Faiz
İstenmiş Olması Halinde Faizin Islahla İstenmesi 303
b) Açılan Davada Faiz İstenmiş Olması Halinde Dava
konusunun Islahla Arttırılmasında Faiz 306
III- Islahla Davakonusunun (istemsonucunun) Azaltılması 309
1) Davakonusunun Aynı Çizgide Azaltılması 309
2) Birden Fazla İstem Sonucunun Sayıca Azaltılması 316
3) Nitelik ve/veya Nicelik Olarak Daha Dar Bir
Davakonusunun İkamesi 318
a) Daralmaya Örnekler 318
b) Islahın Gerekip Gerekmediği 319
c) Yargıtayın Uygulaması 319
d) Yargıcın Kendiliğinden Araştırması İlkesinin Yürüdüğü
Durumlar 324
§ 6. TARAFTA ISLAHLA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI 331
A) TARAF KAVRAMI 331
I- Taraf Kavramına İlişkin Kuramlar 331
1) Maddî Taraf Kuramı 331
2) Biçimsel Taraf Kuramı 333
3) İşlevsel (fonksiyonel) Taraf Kuramı 334
II- Görüşüm 335
B) TARAFIN DAVA DİLEKÇESİNDE GÖSTERİLMESİ 335
C) TARAFTA YAPILABİLECEK DEĞİŞİKLİKLER 336
I- Tarafta Yasadan Doğan Değişiklikler 336
II- Tarafta İradî Olarak Yapılan Değişiklikler 337
1) Tarafın Değiştirilmesi 337
a) Davalının Değiştirilmesi 337
b) Davacının Değiştirilmesi 338
2) Tarafta Yığılma Yapılması 338
a) Davalı Yanına Yeni Kişilerin Eklenmesi
(Teşmil/Dahili Dava) 338
b) Davacı Yanına Yeni Kişilerin Eklenmesi
(Teşmil/Dahili Dava) 339
c) Taraf Olarak Gösterilen Kişilerde Azaltma Yapılması 339
III- Tarafta İradî Değişikliğe İlişkin Kuramlar 340
1) Yabancı Hukuklardaki Görüşler 340
a) Dava Değiştirme Kuramı 340
b) İlk Davanın Geri Alındığı ve Yeni Bir Dava Açıldığı
Kuramı (Kisch’in Kuramı) 341
c) de Boor’un Kuramı 341
2) Türk Hukukundaki Görüşler 342
D) YARGITAY UYGULAMASI VE ELEŞTİRİSİ 343
I- Tarafta Islahla Değişmeye İzin Vermeyen Uygulama 343
1) Islahla Tarafın Değiştirilmesi 343
a) Islahla Davacının Değiştirilmesi 343
b) Islahla Davalının Değiştirilmesi 346
2) Islahla Davanın Başka Kişilere Kapsatılması (teşmil) veya
Tarafta Azaltma Yapılması 358
a) Davacı Yanına Islahla Başka Kişilerin Eklenmesi veya
Azaltmaya Gidilmesi 358
b) Davalı Yanına Islahla Başka Kişilerin Eklenmesi veya
Azaltmaya Gidilmesi 360
II- Yargıtayın Tarafta Islahla Değişiklik Yapılmasına İzin
Vermediği Uygulamasını Yumuşatması 376
1) Temsilcide Yanılma 376
2) Maddî hata/tavzih 388
E) 6100 SAYILI HMK’NUN TARAFTA İRADÎ DEĞİŞİKLİKLE
İLGİLİ 124 ÜNCÜ MADDESİ VE GENEL DEĞERLENDİRME 393
§ 7. ISLAHLA İLGİLİ BAZI ÖZEL DURUMLAR 411
A) ISLAHLA DELİLLERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASI 411
B) ISLAHLA ZAMANAŞIMININ İLERİ SÜRÜLEBİLMESİ 414
C) ISLAHLA DİĞER DEF’ÎLERİN İLERİ SÜRÜLEBİLMESİ 433
D) ISLAHLA KARŞI DAVA AÇILABİLMESİ 433
E) ISLAHLA İLK İTİRAZLARIN İLERİ SÜRÜLMESİ 435
F) ISLAHLA HUKUKSAL SEBEBİN DEĞİŞTİRİLMESİ 436
G) MADDİ HUKUK İŞLEMLERİ ISLAH EDİLEMEZ 437
H) MADDÎ HATALARIN ISLAHLA DÜZELTİLMESİ 441
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ISLAHIN KOŞULLARI
§ 8. ISLAHIN KOŞULLARI 447
A) ISLAHA ELVERİŞLİ İŞLEM BULUNMASI KOŞULU 447
B) TARAFLARCA İSTENMESİ KOŞULU 449
C) BİR KEZ BAŞVURULABİLME KOŞULU 459
D) ZAMAN KOŞULU 474
I- Islaha Gitmek İçin Sözkonusu Başlangıç Anı 474
II- Islahın Yapılabileceği Son An 474
1) Yargıtay Uygulaması 475
2) 7201 sayılı Kanunla Getirilen m.177,2 Hükmünün
04.02.1948 Tarihli ve 10/3 Sayılı İçtihadı Birleştirme
Kararını Kaldırıp Kaldırmadığı ve Yeni Durumdaki Islah
Hakkının Anlamı 516
E) ISLAH EDENİN GEREKLİ GİDERLERİ ÖDEMESİ KOŞULU 528
I- Genel Olarak 528
II- Yargılama Giderlerinin Ödenmesi 529
III- Diğer Tarafın Zararları İçin Teminat Gösterilmesi 554
IV- İstem 556
V- Yargıcın Kararı 557
VI- Giderleri Ödememenin ve Zararlar İçin Teminat
Göstermemenin Sonucu 558
F) TAMAMEN ISLAHTA VE ISLAHLA TARAF DEĞİŞİKLİĞİNDE
EK KOŞUL 561
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ISLAH YÖNTEMİ VE
ISLAHIN SONUÇLARI
§ 9. ISLAH YÖNTEMİ (USULÜ) 567
A) ISLAH İSTEMİNDE BULUNULMASI 567
B) YAZILI ISLAH İSTEMİNİN KARŞI TARAFA BİLDİRİLMESİ 581
C) ISLAHTAN SONRA GEREKLİ BAZI İŞLEMLERİN YAPILMASI 606
D) MAHKEME KARARI 615
I- Yürürlükteki Durum 615
1) Islahın Mahkemenin Onayına Bağlı Olmaması 615
2) Islah Üzerine Verilecek Mahkeme Kararı 617
II- Olması Gereken Hukuk Bakımından Öneri 624
E) ISLAHTAN DÖNMENİN MÜMKÜN OLUP OLMADIĞI 625
§ 10. ISLAHIN SONUÇLARI 627
A) ISLAHIN USUL HUKUKU BAKIMINDAN ORTAYA
ÇIKARDIĞI SONUÇLAR 627
I- Genel Olarak 627
II- Islah Edilen Eski Usul İşlemlerinin Durumu 630
1) Kural 630
a) Kısmî Islahta 630
b) Tamamen Islahta 630
aa) Tüm İşlemlerin Yapılmamış Sayılması Görüşü 630
bb) Davayı Takipten Vazgeçme (Davanın Geri Alındığı)
Görüşü 630
cc) Davadan Feragat Edildiği Görüşü 631
dd) Değerlendirme ve Görüşüm 632
2) Ayrık Olarak Bazı İşlemlerin Geçerliliklerini Sürdürmeleri 633
3) Yapılmamış Sayılan İşlemlerin Bazı Sonuçlarını Korumaları 636
III- Islahtan Sonraki Durum ve Islah Sonucunda Getirilen Usul
İşlemlerinin Doğurduğu Sonuçlar 637
IV- Taraf Değişikliğinin Doğurduğu Bazı Sonuçlar ve Buna İlişkin
Çeşitli Sorunlar 639
1) Genel Olarak 639
2) Tarafta Yapılan Değişikliklerin Sonucu 640
a) Tarafın Değiştirilmesinde 641
aa) Davalının Değiştirilmesinde 641
bb) Davacının Değiştirilmesinde 642
b) Taraf Yığılmasında 643
aa) Davacı Yanında Yığılma 643
bb) Davalı Yanında Yığılma (veya Azaltma) 644
V- Islahtan Sonra Yapılması Gerekli İşlemlerin Yapılmamasının
Sonuçları 644
VI- Kötüniyetle Islahta Bulunulmasının Yaptırımı 646
B) ISLAHIN MADDÎ HUKUK BAKIMINDAN ÇIKARDIĞI
SONUÇLAR 648
I- Genel Olarak 648
II- Bazı Zamanaşımı Sorunları 648
1) Zamanaşımının Yeni Dava Bakımından Kesilmiş Olması 648
2) Davakonusunun Arttırılmasında Zamanaşımı 655
BEŞİNCİ BÖLÜM
HAKEM YARGILAMASINDA VE
DANIŞTAY YARGILAMASINDA ISLAH
§ 11. HAKEM YARGILAMASINDA ISLAH 713
A) GENEL OLARAK 713
B) TARAFLAR ARASINDA ANLAŞMA VARSA 713
C) TARAFLAR ARASINDA ANLAŞMA YOKSA 714
D) MİLLETLERASI TAHKİM KANUNUNDAKİ DURUM 714
§ 12. İDARÎ YARGILAMA USULÜNDE ISLAH 715
A) GENEL OLARAK 715
B) İDARÎ YARGILAMA USULÜ KANUNUNDA İDDİANIN VE
SAVUNMANIN GENİŞLETİLMESİ DEĞİŞTİRİLMESİ
YASAĞININ DÜZENLENİŞİ VE ISLAH 715
I- İDARİ YARGILAMA USULÜ KANUNUNA GÖRE
İDARİ YARGIDA İDDİAYI/ SAVUNMAYI DEĞİŞTİRME
YASAĞI KURALI GEÇERLİDİR 715
II. İDDİA VE SAVUNMAYI DEĞİŞTİRME YASAĞI
KURALININ İSTİSNASI 716
III) İDDİA VE SAVUNMAYI DEĞİŞTİRME YASAĞI
KURALININ İSTİSNASININ UYGULANMASINA İLİŞKİN
ÖRNEKLER 721
C) OLMASI GEREKEN HUKUK BAKIMINDAN İDARÎ
YARGIDAKİ DÜZENLEME 744
SONUÇ 747
YARARLANILAN KAYNAKLAR 751
PROF. DR. EJDER YILMAZ’IN YAYINLARI 773
PROF. DR. EJDER YILMAZ’IN YAŞAM ÖYKÜ
