Anayasa Hukuku Dersleri_{(Genel Esaslar)}

İbrahim Ö. KABOĞLU

 

Anayasa Hukuku Genel Kuramına Giriş niteliği taşıyan Anayasa Hukuku Dersleri, “insan haklarına dayanan demokratik hukuk devleti”ne giriş şeklinde de anlaşılabilir.

Anayasa hukuku dersleri, üçlü plan hiyerarşisine dayanıyor. Şöyle ki; üç kısımdan oluşan kitap, her kısımda üçer olmak üzere dokuz bölüm şeklinde tasarlanmıştır. Anayasa ve hukuku başlıklı giriş bölümü, her üç kısım ve dokuz bölüm için genel çerçeveyi sunmaktadır.

Kısımlar, anayasa hukukunun üç ana konusu ekseninde tasarlanmış bulunuyor:

-Kurumsal Anayasa Hukuku; Devlet ve siyasal iktidar, erkler (iktidarlar) ayrılığı (yönetim biçimleri ve devlet biçimleri) ile demokrasi ana başlıklarını inceleme konusu yapmaktadır.

-Özgürlükler Anayasa Hukuku; özgürlük ve hakları, kavramlar, temeller ve kaynaklar açısından açıkladıktan ve hukuki rejimleri üzerine genel bilgiler verildikten sonra, ulusal ve uluslararası güvence sistemi ile tamamlanmaktadır.

- Anayasa Usul Hukuku veya Anayasa Yargısı; anayasal yargı modelleri, anayasaya uygunluk denetimi, anayasa yargısının işlevi ve meşruluğu konularını ele almak suretiyle kitap için de tamamlayıcı bir özellik taşımaktadır.

Ele aldığı konulara yaklaşım tarzından hareketle, Anayasa hukuku derslerinin üç özelliği vurgulanabilir: kapsayıcılık, uluslararası boyut ve konuların işleniş tarzı.

Anayasa hukuku genel kuramını “ülke-insan-devlet” ekseninde tasarlama gereği, kitabın kapsayıcı özelliğini ifade eder.

Uluslararası boyut, anayasa hukukunun uluslararasılaşması ve uluslararası hukukun anayasallaşması kadar ulus-ötesi anayasacılık öğelerini de kapsamına alıyor.

İçerik ve konuların işleniş tarzında ise, geniş bir kaynakçanın etkisi kadar, ulusal ve uluslararası ölçekte kırk yıllık anayasa hukuku ders deneyimleri de belirleyici olmuştur.

 

 

İÇİNDEKİLER

BAŞLICA KISALTMALAR VII

GENEL GİRİŞ:

ANAYASA VE HUKUKU

I.- ANAYASALARIN ORTAYA ÇIKIŞI VE EVRİMİ 2

A) ANAYASACILIK HAREKETLERİ 2

1.- On dokuzuncu Yüzyıl: liberal anayasacılık 3

2.- Yirminci Yüzyıl: sosyalist anayasalar ve liberal anayasacılığın evrimi 6

3.- Yirmi Birinci Yüzyıl: çok düzeyli anayasacılık eğilimi 8

B) ANAYASAL AYRIMLAR  11

1.- Maddî anlamda ve şeklî anlamda anayasa 11

2.- Sert (katı) anayasa ve esnek anayasa 11

3.- Yazılı anayasa ve kodifiye edilmemiş anayasa 12

4.- Üniter devlet ve federal devlet anayasaları 13

5.- Sosyal/ iktisadi ve mali ve çevresel anayasa 14

6.- Çerçeve anayasa ve düzenleyici anayasa 15

C) HUKUK DEVLETİ  16

1.- Hukuk devleti ve anayasa: paralel evrim süreci 16

2.- Düzenek olarak hukuk devleti 18

3.- İçerik olarak hukuk devleti 21

II.- ANAYASALARIN YAPIMI VE DEĞİŞTİRİLMESİ 24

A) ANAYASA YAPIMI: KURUCU İKTİDAR 25

1.- Kopma dönemi ve anayasal düzenin devamlılığı 25

2.- Otoriter ve demokratik usuller 26

3.- Hangi içerik? 31

B) ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ: TÜREV (TALİ) KURUCU İKTİDAR 32

1.- Usul kuralları ve aşamaları 32

a) Değişiklik teklifi (önerisi) 32

b) Görüşme ve kabul 33

c) Doğrudan yayımlama veya halkoyuna başvurma 34

2.- Ortam ve koşullara ilişkin kayıtlamalar 36

a) Olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş halleri 37

b) Zaman, süre ve tarih bakımından 37

c) Türkiye: 16 Nisan Halkoylaması üzerine tartışmalar 37

3.- İçerikle ilgili kayıtlamalar 39

a) Değiştirilemez hükümler 39

b) Koruyucu maddelerin hukuki değeri. 40

c) Hukuk ve hukuk-ötesi etkenler 42

C) KURUCU İKTİDAR VE ULUSLARARASI HUKUK 44

1.- Kurucu erk ve uluslararası kuruluşlar 44

2.- Uluslararası hukuk ve anayasal içerik 45

3.- Karşılaştırmalı anayasa hukuku ve ulus-ötesi anayasacılık 46

III.- ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ, YORUMU VE KONUSU 47

A) ÜSTÜN NORM OLARAK ANAYASA 47

1.- Program anayasa ve normatif anayasa ayrımı 47

2.- Kurallar kademelenmesi ve üstün norm 49

3.- Hukuk dallarının anayasalaşması 50

B) ANAYASA HUKUKUNDA YORUM VE YÖNTEM 53

1.-Yorum faaliyeti ve ilkeleri 53

2.- Klasik yorum yöntemleri 54

3.- Anayasa hukuku ve siyaset bilimi: konular ortak, yöntemler farklı  56

C) ANAYASA HUKUKUNUN ÜÇ ANA KONUSU  59

1.- Kurumsal anayasa hukuku  59

2.- Özgürlükler anayasa hukuku 59

3.- Anayasal usul hukuku (anayasa yargısı) 60

BİRİNCİ KISIM

KURUMSAL ANAYASA HUKUKU

BİRİNCİ BÖLÜM

DEVLET VE SİYASAL İKTİDAR

I.- DEVLET: HUKUKÎ TANIM ÖĞELERİ 65

A) ÜLKE: YERYÜZÜ PARÇASI (TOPRAK) 66

1.- Ülkenin üç boyutu: kara/deniz/hava 66

a) Sınırların belirlenmesi 66

b) Ülke sınırlarının sürekliliği ilkesi 69

c) Ülkesel birlik ve bütünlük 70

2.- Egemenlik yetki alanı ve sınırları 70

3.- Nitelikli ve sürdürülebilir bir ülke 72

B) İNSAN TOPLULUĞU 74

1.- Yurttaşlık (vatandaşlık) ve milliyet 74

2.- Halk (ahâli) ve ulus (millet) 76

3.- Ulus-devlet ve çokuluslu devlet 78

C) HUKUKÎ VE SİYASAL ÖRGÜTLENME: SİYASAL İKTİDAR 81

II.- SİYASAL İKTİDAR: SİYASAL AÇIDAN DEVLET 82

A) İKTİDAR OLGUSU VE DEVLET İKTİDARI 83

1.- Genel olarak iktidar 83

2.- Evrimi bakımından devlet iktidarı 84

3.- Zaman ve mekân ilişkisi yönünden devlet iktidarı 85

B) DEVLET İKTİDARININ AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ  86

1.- Meşruluk: kavram ve kaynaklar 86

2.- Süreklilik: iktidarın kurumsallaşması 88

3.- Egemenlik: yetki tekeli ve sınırları 89

C) EGEMENLİK ANLAYIŞININ EVRİMİ 90

1.- Teokratik anlayıştan demokratik egemenliğe 90

2.- Asli ve üstün iktidar olarak egemenlik 91

3.- Egemenlik kavramının evrimi ve sınırları 92

a) Devletin hukuka uyma sorunu: hukuk devleti 92

b) Uluslararası hukuk kayıtlamaları 93

c) Uluslararası insancıl hukukun etkisi. 95

III.- SİYASAL ÖĞRETİLERE GÖRE DEVLET 97

A) KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR 98

1.- Siyasal öğreti (doctrine politique) 98

2.- Siyasal rejim ve siyasal sistem 98

3.- Devlet nedir? 100

B) BAŞLICA DEVLET ANLAYIŞLARI 101

1.- Liberal devlet 101

2.- Sosyalist devlet 104

3.- Faşist devlet 105

C) KURAM VE UYGULAMA AYRIŞMASI  106

1.- İktidar sorunu ve proletarya diktatörlüğü 107

2.- Refah devleti ve sosyal devlet 108

3.- Yirmi birinci yüzyıl devleti: arayışın yönleri 111

İKİNCİ BÖLÜM

ERKLER (İKTİDARLAR) AYRILIĞI

(YÖNETİM BİÇİMLERİ VE DEVLET BİÇİMLERİ)

I.- YASAMA/YÜRÜTME/YARGI: DEVLETİN SACAYAĞI 118

A) YASAMA (TEŞRİ) 118

1.- Yasamanın yapısı: tek meclis ve çift meclis 118

a) Tek veya çift meclis: gereklilik mi, tercih mi? 118

b) Meclislerin oluşumu, görev süresi ve sona ermesi 119

c) İkinci meclis üzerine tartışmalar 120

2.- Yasama işlevi ve işlemleri 124

a) Çalışma tarzı ve işleyişi 124

b) Yasamanın işlevleri 125

c) Yasama işlemleri: Kanun ve kararlar 127

3.- Yasama: temsil görevi ve temsilci statüsü 129

B) YÜRÜTME (İCRA) 131

1.- Yürütmenin yapısı 132

a) Monist (tekçi) yürütme 132

b) Düalist (çift kanatlı) yürütme 132

c) Sorumluluk ve sorumsuzluk 133

2.- Yürütmenin işlevleri 134

a) Yürütmenin güçlenmesi 134

b) Yürütmenin işlemleri 135

c) Yürütmenin düzenleme yetkileri 135

3.- Olağanüstü yönetim usulleri 136

C) YARGI (KAZA) 138

1.- Yargı bağımsızlığı 138

2.- Yargı düzenleri: tekli veya ikili düzen 140

3.- Yargı ve demokrasi 140

II.- YATAY ERKLER AYRILIĞI: YÖNETİM BİÇİMLERİ (SİYASAL REJİMLER/HÜKÜMET SİSTEMLERİ) 141

A) KURAMSAL TEMELLER VE FARKLI UYGULAMALAR 141

1.- Erkler ayrılığının tanım öğeleri 142

2.- Yatay erkler ayrılığı 144

3.- Başlıca demokratik yönetimler üzerine 145

a) Meclis hükümeti 146

b) Parlamenter rejim 146

c) Yarı-parlamenter/yarı-başkanlık rejimi 148

d) Başkanlık rejimi 151

B) PARLAMENTER REJİM151

1.- Parlamenter rejimin temel düzenekleri 151

2.- Parlamenter rejimlerde farklılaşmalar ve rasyonelleştirilmiş parlamenterizm 155

3.- Parlamenter rejim mekânı ve Türkiye 156

C) BAŞKANLIK REJİMİ  160

1.- Başkan ve Kongre’nin karşılıklı eylem araçları: işbirliği gereği 161

2.- Uygulamada başkanlık rejimi 162

3.- ABD dışında başkanlık rejimi ve Türkiye 164

III.- DÜŞEY ERKLER AYRILIĞI: DEVLET BİÇİMLERİ 169

A) ÜNİTER (TEKİL/TEK YAPILI) DEVLET  169

1.- Merkeziyetçi üniter devlet 170

2.- Adem-i merkeziyetçi üniter devlet171

3.- Yetki genişliği ve adem-i merkeziyet birlikteliği 172

B) BÖLGESEL/BÖLGELİ DEVLET 175

1.- Bölgesel yasama yetkisi 175

2.- Bölgesel özerklik alanı 176

3.- Devletin birlik güvencesi: anayasa mahkemesi 178

C) FEDERAL DEVLET  179

1.- Federal devletin örgütlenmesi 180

a) Yapılanma ilkesi: İki düzeyde ve yan yana 180

b) Anayasal özerklik 181

c) Katılım ilkesi 182

2.- Federalizmin oluşumu: ayrışma ve birleşme 183

3.- Devlet birlikleri/ konfederasyon ve AB 185

a) Devlet Birlikleri185

b) Konfederasyon 185

c) Avrupa Birliği (AB) 187

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DEMOKRASİ

I.- DEMOKRASİ KURAMLARI VE EVRİMİ 191

A) MONARŞİ, CUMHURİYET VE DEMOKRASİ  191

1.- Monarşi (monos arkhein) 192

2.- Cumhuriyet (res publica) 193

3.- Demokrasi (demoskratos) 193

B) İKİ DEMOKRATİK EGEMENLİK ANLAYIŞI 195

1.- Halk egemenliği 195

2.- Ulus (millet) egemenliği 197

3.- Anayasalarda egemenlik 199

C) TEMSİLİ, YARI-DOĞRUDAN VE DOĞRUDAN DEMOKRASİ  200

1.- Temsilî hükümet ve evrimi 200

a) Genel oy ve parlamentoculuğun gelişimi 201

b) Yasama erkinin demokratikleşmesi 202

c) Anayasa yargısının etkisi 203

2.- Yarı-doğrudan demokrasi 204

a) Halkın yasama girişimi 204

b) Halkoylaması (referandum) 205

c) Halkın yasama vetosu (yasa kaldırıcı halkoylaması) 208

3.- Doğrudan demokrasi üzerine 209

II.- SEÇİMLER VE SİYASAL PARTİLER 210

A) SEÇİMLER 210

1.- Seçimin temel kavramları 211

a) Oy hakkı 211

b) Seçim çevreleri ve tercihli oy 213

c) Baraj kayıtları 214

2.- Seçim sistemleri 216

a) Çoğunluk sistemi 216

b) Orantılı temsil sistemi 217

c) Karma sistemler (ittifaklar) 218

3.- Seçimlerin denetimi: kurul mu, mahkeme mi? 219

B) SİYASAL PARTİLER 220

1.- Parti sistemleri 220

2.- Parti örgütleri 222

3.- Partiler hukuku 223

C) PARTİLER VE SEÇİMLER ARASINDA İLİŞKİLER 224

III.- ÇOĞUNLUKÇU VE ÇOĞULCU DEMOKRASİ 225

A) ERKLER AYRILIĞI ÖLÇÜTÜNÜN YETERSİZLİĞİ VE ALT SİSTEMLER 225

B) ANAYASAL DENGE VE DENETİM DÜZENEKLERİ 229

1.- Erkler ayrılığı düzlemi 229

2.- Merkez- çevre (yerel) ilişkileri 230

3.- Devlet-toplum ilişkileri ve uluslararası toplum 230

C) SİYASAL İKTİDARIN ELDEĞİŞTİRME GÜVENCESİ: ÇOĞUNLUKÇU/ ÇOĞULCU DEMOKRASİ DİYALEKTİĞİ  231

1.- Siyasal iktidarın eldeğiştirme koşulları 231

2.- Demokratik görünümlü yönetimler: seçimlerin araçsallaştırılması 233

3.- Diktatörlük üzerine 234

İKİNCİ KISIM

ÖZGÜRLÜKLER ANAYASA HUKUKU

BİRİNCİ BÖLÜM

KAVRAMLAR, KAYNAKLAR VE İTİCİ GÜÇLER

I.- KAVRAMSAL TANIMLARIN ÖNEMİ 239

A) ÖZGÜRLÜK VE HAK: BENZER VE FARKLI ANLAMLAR 239

B) ÖZGÜRLÜK/EŞİTLİK/HAYSİYET: ÜÇ TEMEL KAVRAM 240

1.- Özgürlük (hürriyet) 240

2.- Eşitlik (müsavat) 241

3.- Onur (haysiyet) 242

C) İNSAN HAKLARI GENEL KURAMI İÇİN 242

II.- ÖZGÜRLÜK VE HAKLARIN İTİCİ GÜÇLERİ VE EVRİMİ 243

A) İTİCİ GÜÇLER: DÜŞÜNSEL/TOPLUMSAL/HUKUKSAL 243

1.- Bilgisel ve düşünsel temeller 243

2.- Toplumsal mücadele ve kazanımlar 245

3.- Hukukileşme süreci 246

B) ÖZGÜRLÜK VE HAKLARIN EVRİMİ 246

1.- Kişi özgürlükleri ve siyasal haklar 247

2.- Sosyal, iktisadî, kültürel haklar ve özgürlükler 247

3.- Çevre, gelişme ve barış hakları 249

C) DEVLETİN HAK VE ÖZGÜRLÜK YÜKÜMLÜLÜKLERİ 250

III.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN HUKUKÎ KAYNAKLARI 251

A) ANAYASALAR 251

1.- Hak ve özgürlüklerin anayasalaşma süreci 251

2.- Nerede ve ne kadar, hangi hak ve özgürlükler? 254

3.- Anayasa ve anayasa-altı düzenlemeler 257

B) ANAYASAL DEĞERDE KAYNAKLAR  258

1.- Hak ve özgürlük bildirgeleri 258

2.- Yargı kararları 260

3.-Uluslararası belgeler ve yargı mercileri 261

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRLERİ, HUKUKİ REJİMLERİ VE YORUMU

I.- HAK VE ÖZGÜRLÜK ÇEŞİTLERİ VE KATEGORİLERİ 263

A) GENEL ÇERÇEVE: İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ 263

B) AYRIMLAR ÜZERİNE: ÜÇ STATÜ VE ÜÇ KUŞAK 264

1.- Üç statü (negatif/pozitif/aktif) ayrımı 265

2.- Üç kuşak (birinci/ikinci/üçüncü) ayrımı 265

3.-Ayrımların göreceli değeri 266

C) ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN KATEGORİLER 267

1.- “Çocuklar” 267

2.- “Mülteciler, uyruksuzlar” 267

3.- “Göçmenler ve işçiler” 267

4.- “Kadınlar”  267

5.- “Muharipler, mahkûmlar ve sivil kişiler”  268

II.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLER: İÇERİK OLARAK 269

A) KİŞİ ÖZGÜRLÜKLERİ VE SİYASAL HAKLAR  269

1.- Kişi hak ve özgürlükleri (bireysel özgürlükler) 269

a) Dokunulmaz haklar ve yaşam hakkı 270

b) Kişinin hareket özgürlükleri 271

c) Düşünce ve inanç özgürlükleri 272

2.- Toplu (kolektif) özgürlükler 275

a) Dernek özgürlüğü 275

b) Toplanma ve gösteri özgürlüğü 276

3.- Siyasal haklar 277

B) SOSYAL VE MESLEKİ İLİŞKİLERE GÖRE HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER  278

1.- İktisadi haklar 278

2.- Sosyal haklar 279

3.- Kültürel haklar 280

C) ÇEVRESEL HAKLAR 282

III.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN YORUMU 284

A) YORUM YÖNTEMLERİNİN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE UYGULANMASI  284

B) ANAYASA-İÇİ YORUM: İÇERİK VE SİSTEMATİK 286

1.- Özgürlük ve haklarda geçişler 287

2.- Bölümler arası ilişki bakımından 289

3.- “Genel hükümler” ve “genel esaslar” bağlamında 290

C) ULUSLARARASI BELGELER IŞIĞINDA YORUM 291

1.- Yasa-uluslararası belge 292

2.- Anayasa-İnsan hakları sözleşmesi 292

3.- Anayasa-uluslararası hukuk 292

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DÜZENLEME, SINIRLAMA VE GÜVENCE İLKELERİ

I.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ VE SINIRLANMASI 295

A) DÜZENLEME İLKELERİ 295

1.-Doğrudan kullanım ilkesi 295

2.- Önbildirim ve önleyici usuller 296

3.- Düzenleme (usul) gereklerinin anlamı 297

B) SINIRLANMASI 297

1.- Sınırlama ilke ve ölçütleri 298

2.- Olağanüstü yönetimler ve geçici önlemler 301

II.- ULUSAL GÜVENCE SİSTEMİ 304

A) KORUYUCU KURALLAR VE GÜVENCE ÖLÇÜTLERİ 305

1.- Anayasalar 305

2.- İH Avrupa Sözleşmesi: yasa/meşru amaç/toplumsal ihtiyaç 306

B) KURUMSAL DÜZENLEMELER: ÖZERK VE UZMAN BİRİMLER 308

1.- BM paris ilkeleri: özerk ve uzman kuruluşlar 308

2.- BM Paris ilkeleri ve Türkiye 309

3.- Hükümet dışı kuruluşlar (NGO) 310

C) BAŞVURU HAKLARI: USULE İLİŞKİN HAKLAR 311

III.- ULUSLARARASI GÜVENCE SİSTEMİ 312

A) HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ TANIMAK 313

B) YARGISAL NİTELİKTE OLMAYAN KORUMA 314

1.- Birleşmiş milletler konsey ve komiteleri 314

a) İnsan Hakları Konseyi 314

b) İnsan Hakları Komitesi 314

c) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi  315

d) İşkenceyi Önleme Komitesi 315

2.- Bölgesel Ölçek: kıtalar-arası/kıtalar/kıta-altı 316

a) Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT) 316

b) Afrika İnsan ve Halklar Hakları Şartı 317

c) Asya kıtası: ASEAN 317

3.- Toplumlararası: İnsan Hakları Arap Şartı 318

C) YARGISAL KORUMA: İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ  318

1.- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve ek protokoller 320

2.- İHAM: bireysel başvuru ve kabuledilebilirlik koşulları 321

3.- Mahkeme kararları ve uygulanması 323

a) Adil yargılanma hakkı: gerekçeli karar 323

b) Kararların bağlayıcılığı ve uygulama yükümlülüğü 325

c) Pilot karar ve yeniden yargılama 326

ÜÇÜNCÜ KISIM

ANAYASA USUL HUKUKU

(ANAYASA YARGISI)

BİRİNCİ BÖLÜM

ANAYASAL YARGI MODELLERİ VE YETKİ ALANI

I.- ANAYASAL YARGI MODELLERİ 329

A) AMERİKA MODELİ: YÜKSEK MAHKEME 330

1.- Doğuşu: marbury & madison kararı 330

2.- Özellikleri 331

3.- Modelin ABD dışında yaygınlaşması 331

B) AVRUPA MODELİ: ANAYASA MAHKEMESİ 332

1.- Kuramdan uygulamaya 332

2.- Avrupa’da temellenmesi 334

3.- Avrupa modelinin yaygınlaşması 335

II.- ANAYASA YARGIÇLARI VE YETKİ ALANI  335

A) ANAYASA YARGIÇLARINDA ARANAN NİTELİKLER 335

B) YARGIÇLARI BELİRLEME KURALLARI 337

1.- Yasama organının seçmesi 337

2.- Erkler arasında paylaşılmış yetki 338

3.- Nitelik sorunu: liyakat ve saydam süreç 339

C) ANAYASA MAHKEMELERİNİN GÖREV VE YETKİLERİ  341

1.- Normatif hukuki işlemlerin uygunluk denetimi 341

2.- Yasama kararlarının denetimi 342

3.- Yargı kararlarının denetimi: anayasa şikâyeti 342

4.- Siyasal partilerin denetimi 342

5.- Yüce divan görevi: yargılama yetkisi 342

6.- Seçim (ve referandum) uyuşmazlıklarının denetimi 342

III.- YAPILANMA VE USUL İLKELERİ 343

A) TEK DAİRE VE ÇİFT DAİRE/BÖLÜM 343

B) USULDE FARKLILAŞMALAR 344

C) ORTAK PAYDA: GEREKÇE 344

İKİNCİ BÖLÜM

ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ

I.- DENETİMİN KONUSU VE ÖLÇÜ NORMLAR 347

A) DENETLENEN İŞLEMLER (NORMLAR) NELERDİR?  348

1.- Yasalar ve diğer düzenlemeler 348

a) Yapılmış işlemler üzerinde denetim 348

b) İhmal yoluyla anayasaya aykırılık 349

2.- Uluslararası sözleşmelerin denetimi 351

3.- Anayasa değişiklikleri üzerinde denetim 352

B) DENETİMDE ÖLÇÜ ALINAN KURALLAR (REFERANS NORMLARI) 355

1.- Anayasa: ana ölçüt  355

2.- Uluslararası sözleşmeler: destek mi, esas mı? 356

3.- Hukukun genel ilkeleri (HGİ): pozitif hukuk-ötesi 359

II.- DENETİMİN ÖZELLİKLERİ VE ZAMANI 360

A) BAŞVURU YOLLARI VE ÖZELLİKLERİ  360

1.- Dava yolu (soyut/in abstracto) ile denetim 360

2.- İtiraz yolu ile (somut/in concreto) denetim 363

a) Önsorun 363

b) Bekletici sorun 363

c) Anayasa mahkemesi kararı ve sonuçları 365

3.- Anayasa şikâyeti (bireylerin başvurusu) ile denetim 366

B) UYGUNLUK DENETİMİ NE ZAMAN YAPILIR? 369

1.- Yürürlüğe girmeden önce (a priori) denetim 369

2.- Yürürlüğe girdikten sonra (a posteriori) denetim 370

3.- Önceden ve sonradan denetim birlikteliği 371

III.- UYGUNLUK DENETİMİNİN KAPSAM VE ETKİLERİ 374

A) BİÇİM VE ESAS DENETİMİ  374

1.- Biçim yönünden 374

2.- Yetki bakımından 375

3.-Esas bakımından 376

B) KARAR TEKNİK VE TÜRLERİ 378

1.- “Basit” kararlar 378

2.- “Yorumlayıcı” kararlar ve gerekçelendirme 379

a) Yorum kayıtlarının anlamı 379

b) İki tipik örnek: Belçika ve İspanya 380

c) Yorum kayıtlarının gerekçesi 383

3.- Yasama organına çağrı kararları 385

C) KARARLARIN ETKİ VE SONUÇLARI 386

1.- Kararların kesin ve bağlayıcı özelliği 386

2.- Kararların zaman yönünden etkisi 389

3.- Askıya alma/yürürlüğü durdurma/geçici tedbir 392

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASA YARGISININ İŞLEVİ VE MEŞRULUĞU

I.- ÜÇLÜ İŞLEV: HAKEMLİK/BEKÇİLİK VE DEMOKRATİK İŞLEV 397

A) ANAYASAL KURUMLAR DENGESİ: HAKEMLİK 397

1.- Yatay erkler ayrılığı 398

2.- Düşey erkler ayrılığı 399

3.- Anayasanın bütün olarak uygulanması 400

B) HAK VE ÖZGÜRLÜKLER: BEKÇİLİK 400

1.- Demokratik toplum ve hakkın özü 401

2.- Eşitlik ilkesi 403

3.- Ölçülülük ilkesi 404

C) DEMOKRATİK DÜZENEKLERİN GÖZETİMİ 405

1.- Seçimlerin ve referandumların denetimi 406

2.- Siyasal partilerin denetimi 407

3.- Yüce divan görevi ve yetkisi 409

II.- ULUSLARARASI HUKUKUN MEŞRULAŞTIRICI İŞLEVİ410

A) ANAYASALAR VE ULUSLARARASI KURALLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ 410

B) ANAYASA YARGISI ÜZERİNDE ULUSLARARASI DENETİM 412

1.- Avrupa Sözleşmesi ve anayasalar 413

2.- İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi415

a) Yorum yöntemleri ve güvence ölçütleri 416

b) İHAM Kararlarının Anayasa Mahkemelerine Etkisi 418

c) İHAM karar ve gerekçelerinin meşrulaştırıcı işlevi 420

III. SINIRAŞAN ANAYASACILIK VE DÜNYA ÖLÇEĞİNDE ARAYIŞLAR 422

A) SINIRAŞAN ANAYASACILIĞIN GÜNCELLİĞİ  423

B) ANAYASACILIK VE COVID-19 424

C) DÜNYA ANAYASASI ÜZERİNDE YENİDEN DÜŞÜNMEK 426

DİZİN 427

KAYNAKÇA 439