Anayasa Hukuku DersleriGenel Esaslar – Türk Anayasa Hukuku
Prof. Dr. Abdurrahman EREN
İÇİNDEKİLER
Önsöz
7
Kısaltmalar
29
BİRİNCİ BÖLÜM
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASACILIK HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASANIN YAPILMASI
35
A. Anayasa Kavramı
35
1. Terminoloji
35
2. Tanımı
38
a. Şekli – Maddi Anayasa
38
b. Yazılı–Yazısız Anayasa
41
3. Özellikleri
45
a. Anayasanın Üstünlüğü
45
b. Anayasanın Katılığı
49
c. Anayasanın Çerçeve Olması
51
d. Anayasanın İdeolojisi
53
B. Anayasanın Yapılması ve Değiştirilmesi
56
1. Anayasa Yapımı
57
a. Anayasa Yapma Yetkisinin Niteliği
58
b. Anayasa Yapma Yetkisinin Sınırı
62
ba. Mevcut Anayasa İle Bağlılık
62
bb. Anayasa Yapmanın Hukukiliği Sorunu
64
c. Anayasa Yapım Yöntemleri
69
ca. Kurucu Meclis Yöntemi
70
cb. Olağan Meclis Yöntemi
73
cc. Referandum Yöntemi
75
2. Anayasa Değişikliği
76
a. Anayasayı Değiştirme Yetkisinin Niteliği
76
b. Anayasa Değiştirme Yetkisinin Sınırları
77
ba. Maddi Sınırlar
78
baa. Açık Maddi Sınırlar
78
bab. Örtülü Maddi Sınırlar
82
bb. Şekli Sınırlar
85
c. Anayasayı Değiştirme Yöntemi
86
ca. Teklif Aşaması
86
caa. Halkın Teklifi
86
cab. Milletvekillerinin Teklifi
88
cb. Karar Aşaması
89
cba. Görüşmeler
89
cbb. Oylamalar
90
cc. Yayımlama Aşaması
93
cd. Onaylama Aşaması
98
d. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi
101
da. Esas Denetimi
101
db. Şekil Denetimi
105
II. ANAYASACILIK HAREKETLERİ
109
A. Anayasacılık Kavramı
109
B. Temel Anayasacılık Akımları
111
1. Liberal Anayasacılık
111
a. Liberal Anayasacılığın Gelişimi
111
b. Liberal Anayasacılığın Unsurları
119
ba. Milli Egemenlik
120
bb. Kuvvetler Ayrılığı
122
bc. Bireycilik
125
bd. Liberal Demokrasi
126
be. Serbest Piyasa Ekonomisi
127
2. Sosyalist Anayasacılık
129
a. Sosyalist Anayasacılığın Gelişimi
129
b. Sosyalist Anayasacılığın Unsurları
135
ba. Halk Egemenliği
135
bb. Demokratik Merkeziyetçilik
136
bc. Kolektivizm
138
bd. Sosyalist Demokrasi
139
be. Sosyalist Ekonomik Sistem
141
3. İslami Anayasacılık
143
a. İslami Anayasacılığın Gelişimi
143
b. İslami Anayasacılığın Unsurları
149
ba. Allah’ın Egemenliği
150
bb. Kuvvetler Ayrılığı
151
bc. Ümmetçilik
153
bd. İslami Demokrasi
154
be. İslam Ekonomik Sistemi
157
III. OSMANLI–CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASAL GELİŞMELERİ
159
A. Mutlak Monarşi Dönemi: Maddi Anayasal Gelişmeler
160
1. Anayasal Kurumlar
160
a. Osmanlı Merkez Teşkilatı
161
aa. Padişah
161
ab. Divan–ı Hümayun
164
b. Osmanlı Taşra Teşkilatı
166
c. Osmanlı Yargı Teşkilatı
167
d. Osmanlı Millet Sistemi
171
e. Osmanlı Arazi Sistemi
173
2. Anayasal Nitelikte Belgeler
174
a. 1808 Sened–i İttifak
175
b. 1839 Tanzimat Fermanı
180
c. 1856 Islahat Fermanı
184
B. Meşruti Monarşi Dönemi: 1876 Kanun–u Esasi
187
1. Hazırlanışı
188
a. Yapım Koşulları
188
b. Yapım Yöntemi
191
2. Kanun–u Esasi’nin Temel Özellikleri
192
a. Teokratik Meşruti Monarşi
193
b. Çift Meclisli Yasama Organı
195
c. Parlamenter Sistem
196
d. Yargı Ayrılığı Sistemi
198
e. Osmanlı Devleti Vatandaşlarının Temel Hakları
199
3. 1909 Değişiklikleri
199
C. Cumhuriyet Dönemi: 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları
208
1. 1921 Teşkilat–ı Esasiye Kanunu
209
a. Hazırlanışı
209
aa. Yapım Koşulları
209
ab. Yapım Yöntemi
220
b. 1921 Teşkilat–ı Esasiye Kanunu’nun Temel Özellikleri
224
ba. Yumuşak ve Çerçeve Anayasa
224
bb. Milli Egemenlik
225
bc. Meclis Hükümet Sistemi
226
bd. İstiklal Mahkemeleri
229
c. Cumhuriyetin İlanı
230
2. 1924 Teşkilat–ı Esasiye Kanunu
234
a. Hazırlanışı
234
aa. Yapım Koşulları
235
ab. Yapım Yöntemi
235
b. 1924 Teşkilat–ı Esasiye Kanunu’nun Temel Özellikleri
236
ba. Atatürk İlkeleri
236
bb. Kuvvetler Birliği Görevler Ayrılığı Sistemi
241
bc. Yargılama Kuvveti
243
bd. Türklerin Temel Hakları
244
c. Çok Partili Dönem
245
3. 1961 Anayasası
248
a. Hazırlanışı
249
aa. Yapım Koşulları
249
ab. Yapım Yöntemi
252
b. 1961 Anayasası’nın Temel Özellikleri
254
ba. Liberal Anayasal İlkeler
254
bb. Sosyal Haklar
257
bc. Parlamenter Sistem
257
bd. Anayasa Mahkemesinin Kurulması
258
c. 1971–1973 Anayasa Değişiklikleri
259
4. 1982 Anayasası
262
a. Hazırlanışı
262
aa. Yapım Koşulları
262
ab. Yapım Yöntemi
263
b. 1982 Anayasası’nın Temel Özellikleri
264
ba. Atatürk Milliyetçiliği
264
bb. İnsan Haklarına Saygılı Devlet
267
bc. Devlet Başkanını Güçlendirme
268
bd. Askeri – Sivil Yargı Ayrılığı
270
c. 1982 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler
271
İKİNCİ BÖLÜM
DEVLETİN UNSURLARI, ŞEKİLLERİ VE İLKELERİ
I. DEVLET KAVRAMI VE DEVLETİN UNSURLARI
275
A. Devlet Kavramı
275
1. Devletin Tanımı
275
a. Üç Unsur Teorisi
276
b. Tüzel Kişilik Teorisi
277
2. Devletin Kökeni
279
a. Tabi Hukukçu Teoriler
279
b. Pozitivist Teoriler
281
B. Devletin Unsurları
284
1. İnsan Unsuru
284
a. Millet ve Halk Kavramları
285
b. Osmanlı–Cumhuriyet Dönemi Anayasalarında Millet
286
c. Milletin Varlık Unsurları
290
ca. Objektif Unsurlar
291
cb. Sübjektif Unsurlar
292
d. Vatandaş–Yabancı Ayrımı
294
da. Vatandaşlık Tanımı
294
db. Vatandaşlığın Kazanılması
295
dc. Yabancılık Statüsü
297
2. Ülke Unsuru
298
a. Ülke Kavramı
298
b. Ülkenin Sınırları
299
c. Ülkenin Bölünmez Bütünlüğü
301
3. Egemenlik Unsuru
303
a. Egemenlik Kavramı
303
aa. İç Egemenlik
304
ab. Dış Egemenlik
305
b. Egemenlik Türleri
306
ba. Dini Egemenlik
306
baa. Egemenlik Doğrudan Tanrıdan Gelir Görüşü
308
bab. Egemenlik Halk Aracılığı İle Tanrıdan Gelir Görüşü
311
bb. Dünyevi Egemenlik
312
bba. Milli Egemenlik
312
bbb. Halk Egemenliği
314
c. Egemenliğin Sınırlanması
316
ca. İlahi Yasa Görüşü
317
cb. Doğal Yasa Görüşü
318
cc. Pozitif Yasa Görüşü
318
II. DEVLET ŞEKİLLERİ
319
A. Egemenlik Yetkilerinin Kaynağı Bakımından Devlet Şekilleri
320
1. Cumhuriyet
321
2. Monarşi
322
B. Egemenlik Yetkilerinin Paylaşımı Bakımından Devlet Şekilleri
325
1. Üniter Devlet
325
a. Tanımı
326
b. Üniter Devletin Özellikleri
327
ba. Egemenlik Yetkilerinin Yatay Paylaşımı
328
bb. İdari Özerklik
329
bc. Yerinden Yönetim
332
2. Federal Devlet
334
a. Tanımı
334
b. Federal Devletin Özellikleri
337
ba. Egemenlik Yetkilerinin Dikey Paylaşımı
337
bb. Siyasi Özerklik
338
bc. Federal Hukukun Üstünlüğü
340
bd. Federal Yönetime Katılım
340
3. Bölgeli Devlet
342
a. Tanımı
342
b. Bölgeli Devletin Özellikleri
343
ba. Yasama Yetkisinin Bölge Düzeyinde Paylaşımı
343
bb. Bölgesel Siyasi Özerklik
345
bc. Merkezi Hukukun Üstünlüğü
346
bd. Merkezi Yönetime Katılım
347
III. DEVLETİN TEMEL İLKELERİ
348
A. Demokratik Devlet İlkesi
349
1. Demokrasi Kavramı
350
2. Demokratik Devletin Temel Özellikleri
351
a. Halkın Yönetimi
352
aa. Temsili Demokrasi
352
ab. Doğrudan Demokrasi
353
ac. Katılımcı Demokrasi
356
b. Siyasi Partiler
358
ba. Siyasi Partilerin Tanımı
362
bb. Siyasi Partilerin Hukuki Niteliği
365
bc. Siyasi Partilerin Kuruluşu
366
bd. Siyasi Parti Sistemleri
367
bda. Çok Parti Sistemi
367
bdb. Tek Parti Sistemi
369
c. Serbest Seçimler
369
ca. Seçme Hakkı
371
caa. Olumlu Koşullar
372
cab. Olumsuz Koşullar
372
cb. Seçimin Temel İlkeleri
377
cc. Seçim Sistemleri
381
cca. Çoğunluk Sistemi
382
ccaa. Tek İsimli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi
383
ccab. Tek İsimli İki Turlu Çoğunluk Sistemi
383
ccac. Listeli Çoğunluk Sistemi
383
ccb. Nispi Temsil Sistemi
384
ccba. Klasik Nispi Temsil Sistemi
385
ccbb. Devredilebilir Tek Oy Sistemi
386
ccbc. d’Hondt Sistemi
386
B. Laik Devlet İlkesi
387
1. Din ve Devlet İlişkileri
387
a. Teokratik Devlet Modeli
387
b. Marksist Devlet Modeli
388
c. Seküler/Laik Devlet Modeli
390
ca. Resmi Dine Yerverme
393
cb. Bir Dine Özel Statü Tanıma
395
cc. Dine Hiç Yer Vermeme
396
2. Laik Devletin Temel Özellikleri
399
a. Din ve İnançlara Saygı
399
aa. Din ve Vicdan Özgürlüğünün Tanınması
400
ab. Din ve İnançlar Arasında Hoşgörüsüzlük ve Ayrımcılık Yapılmaması
401
ac. Bir Dinin Eğitiminin Zorunlu Kılınmaması
404
b. Hukuk Düzeninin Dine Dayanmaması
408
c. Dini Kurumların Bağımsız Olması
414
C. Hukuk Devleti İlkesi
416
1. Hukuk Devleti Kavramı
417
2. Hukuk Devletinin Temel Özellikleri
421
a. Hukukun Üstünlüğü
421
b. Hukuk Önünde Hesap Verebilirlik
423
c. Hukuk Güvenliği
426
D. Sosyal Devlet İlkesi
429
1. Sosyal Devlet Kavramı
430
2. Sosyal Devletin Temel Özellikleri
433
a. Asgari Yaşam Standardı
433
b. Sosyal Adalet
435
c. Sosyal Güvenlik
437
d. Planlama
438
e. Devletin İktisadî ve Sosyal Ödevlerinin Sınırları
441
E. Eşitlik İlkesi
442
1. Eşitlik Kavramı
444
a. Şekli Eşitlik
446
b. Maddi Eşitlik
447
2. Eşitlik İlkesine Aykırılığın Unsurları
450
a. Durumlarda Benzerlik
451
b. Farklı Muamele
452
c. Objektif ve Makul Neden
455
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İNSAN HAKLARI
I. GENEL OLARAK İNSAN HAKLARI
459
A. İnsan Hakları Kavramı
460
1. İnsan Hakları Terimi
460
2. İnsan Haklarının Tanımı
462
a. Doğal Haklar Görüşü
463
b. Pozitif Haklar Görüşü
468
3. İnsan Haklarının Özellikleri
470
a. Doğumla Kazanılma
470
b. İnsan Doğasından Kaynaklanma
471
c. Devredilmez ve Vazgeçilmez Olma
472
d. Evrensel Olma
472
B. İnsan Hakları Hukukunun Kaynakları
474
1. Asıl Kaynaklar
475
a. Anayasalar
475
b. İnsan Hakları Sözleşmeleri
476
c. Örf ve Adet Hukuku
478
d. Hukukun Genel İlkeleri
480
2. Yardımcı Kaynaklar
481
a. Uluslararası Örgütlerin Kararları
482
b. Yargı Kararları
483
c. Bilimsel Görüşler
484
C. İnsan Haklarının Normatif Yapısı
485
1. İnsan Haklarının Konusu
485
a. İnsan Haklarının Norm Alanı
486
b. İnsan Haklarının Sınıflandırılması
487
ba. Kişisel ve Siyasal Haklar
489
bb. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar
490
bc. Haklar ve Ödevler
491
2. İnsan Haklarının Öznesi
492
a. Gerçek Kişiler
493
b. Tüzel Kişiler
496
c. Kişi Toplulukları
498
3. İnsan Haklarının Yükümlüsü
500
a. Devletin Genel Yükümlülükleri
501
aa. İnsan Haklarına Saygı
502
ab. Uygulama
503
ac. Koruma
504
b. Devletin Hak İhlalinde Yükümlülükleri
505
ba. Negatif – Pozitif Yükümlülük
506
bb. Dikey – Yatay Etki
508
II. İNSAN HAKLARININ KORUNMASI
511
A. Evrensel Koruma: Birleşmiş Milletler Sistemi
511
1. Sözleşme Dışı Denetim Mekanizmaları
515
a. Sözleşme Dışı Denetim Organı: İnsan Hakları Konseyi
516
b. Sözleşme Dışı Denetim Yöntemleri
518
ba. Şikâyet Yöntemi
518
bb. Özel Yöntemler
520
bc. Evrensel Periyodik İzleme Yöntemi
523
2. Sözleşme İçi Denetim Mekanizmaları
526
a. Sözleşme İçi Denetim Organları: İnsan Hakları Komiteleri
529
b. Sözleşme İçi Denetim Yöntemleri
531
ba. Rapor Yöntemi
531
bb. Şikâyet Yöntemi
534
bc. Soruşturma Yöntemi
535
bd. Ziyaret Yöntemi
536
B. Bölgesel Koruma: Avrupa Konseyi Sistemi
538
1. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Yardımcı Organları
541
a. İnsan Hakları Komiseri
541
b. Hukuk İşleri ve İnsan Hakları Komitesi
543
c. Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu
544
d. Eşitlik ve Ayrımcılık Komitesi
545
2. Avrupa Konseyi Sözleşme İçi Denetim Mekanizmaları
546
a. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
546
aa. Denetim Organı: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
551
ab. Denetim Yöntemi
554
aba. Devlet Başvurusu
554
abb. Bireysel Başvuru
555
b. Avrupa Sosyal Şartı
562
ba. Denetim Organı: Avrupa Sosyal Haklar Komitesi
563
bb. Denetim Yöntemleri
564
bba. Rapor Yöntemi
564
bbb. Toplu Şikâyet Yöntemi
565
c. Avrupa İşkencenin Önlenmesi Sözleşmesi
566
ca. Denetim Organı: Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi
568
cb. Denetim Usulü: Ziyaretlere Dayalı Denetim
568
C. Ulusal Koruma: İnsan Hakları Kurumları
570
1. Kamu Denetçiliği Kurumu
574
a. Oluşumu
577
b. Görev ve Yetkileri
580
c. Kararları
581
2. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu
582
a. Oluşumu
585
b. Görev ve Yetkileri
587
c. Kararları
589
III. TÜRKİYE’DE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN GENEL REJİMİ
591
A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği
591
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması
593
1. Kanunilik İlkesi
596
a. Şekli Kanun–Maddi Kanun Ayrımı
597
b. Sınırlama–Düzenleme Ayrımı
602
2. Sebebe Bağlılık İlkesi
607
a. Hakkın Doğasından Kaynaklı Sebepler
607
b. Kamu Yararı İlkesinden Kaynaklı Sebepler
607
c. Anayasada Belirlenen Sebepler
609
ca. Genel Sınırlama Sebepleri
609
cb. Özel Sınırlama Sebepleri
611
d. Gizli Amaç Gütme Yasağı
614
3. Öz İlkesi
615
4. Ölçülülük İlkesi
618
5. Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri İlkesi
620
a. Demokratik Toplumda Müdahalenin Gerekliliği
622
aa. Demokratik Toplum Kavramı
622
ab. Müdahalenin Gerekliliği
626
b. Zorlayıcı Toplumsal İhtiyaç
628
c. Orantılılık
630
6. Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygunluk İlkesi
631
7. Laik Cumhuriyetin Gerekleri İlkesi
633
C. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılması Yasağı
636
1. Hakkın Kötüye Kullanılması Kavramı
639
2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılması Yasağının Unsurları
640
a. Temel Hakkın Kullanımı Unsuru
640
b. Amaç Unsuru
644
c. Menfaat ihlali Unsuru
645
3. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Sonuçları
646
D. Olağanüstü Hal Yönetiminde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması
647
1. Hürriyetlerin Sınırlanması – Durdurulması – Askıya Alınması Kavramları
648
2. Olağanüstü Yönetimde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanmasının Koşulları
652
a. Olağanüstü Hal Yönetiminin Resmen İlanı
654
b. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlâl Edilmemesi
657
c. Sınırlamaların Durumun Gerektirdiği Ölçüde Olması
657
d. Dokunulmaz Haklar
659
E. Temel Hakların Sınırlanmasında Yabancıların Durumu
661
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YASAMA ORGANI
I. GENEL OLARAK YASAMA ORGANI
667
A. Yasama Organının Yapısı
667
1. Tek veya Çift Meclislilik
668
2. Birinci Meclis ile İkinci Meclis Arasındaki Farklar
670
B. Yasama Organının İşlevleri
671
1. Temsil
672
2. Müzakere
676
3. Denetim
678
4. Yasama Yetkisi
679
a. Yasama İşlemleri
679
aa. Kanunlar
680
ab. Meclis Kararları
683
b. Yasama Yetkisinin Özellikleri
685
ba. Genellik
685
bb. Aslilik
686
bc. Devredilmezlik
686
II. TÜRKİYE’DE YASAMA ORGANI
688
A. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu
689
1. Milletvekili Sayısı
689
2. Seçilme Yeterliliği
690
a. Vatandaşlık
692
b. Seçilme Yaşı
694
c. Eğitim
695
d. Askerlik
695
e. Kısıtlılık
696
f. Hükümlülük
697
g. Kamu Görevinden Çekilme
703
3. Seçim Dönemi
706
4. Seçimlerin Geriye Bırakılması
707
5. Ara Seçimler
709
6. Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi
713
a. Yüksek Seçim Kurulunun Oluşumu
715
b. Yüksek Seçim Kurulunun Görev ve Yetkileri
716
c. Yüksek Seçim Kurulunun Kararlarının Hukuki Niteliği
718
7. Milletvekili Seçimleri
722
a. Seçim Çevreleri
722
b. Milletvekili Adaylığı
724
ba. Bağımsız Adaylık
724
bb. Siyasi Parti Adaylığı
725
bba. Ön Seçim Yöntemi
726
bbb. Parti Organlarınca Belirleme Yöntemi
727
c. Seçim İttifakı
728
d. Seçim Sistemi
731
B. TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü
733
1. Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması
734
2. Milletvekili Andı
736
3. Üyelikle Bağdaşmayan İşler
743
4. Yasama Bağışıklığı
748
a. Yasama Sorumsuzluğu
752
aa. Sorumsuzluğun Amacı
752
ab. Sorumsuzluğun Kapsamı
753
aba. Sağladığı Koruma Bakımından Kapsam
753
abb. Kişi Bakımından Kapsam
757
abc. Konu Bakımından Kapsam
758
abd. Yer Bakımından Kapsam
759
b. Yasama Dokunulmazlığı
761
ba. Dokunulmazlığın Amacı
762
bb. Dokunulmazlığın Kapsamı
762
bba. Kişi Bakımından Kapsam
763
bbb. Konu Bakımından Kapsam
764
bbc. Zaman Bakımından Kapsam
765
bc. Dokunulmazlığın İstisnaları
766
bca. Suçüstü Hali
766
bd. Dokunulmazlığın Kaldırılması
769
5. Milletvekilliğinin Düşmesi
771
a. Milletvekilliğini Sona Erdiren Genel Sebepler
772
aa. Ölüm
772
ab. Seçimlerin Yenilenmesi
772
ac. Tam Kanunsuzluk
773
ad. Yürütme Organına Seçilme
777
b. Milletvekilliğinin Düşme Sebepleri
778
ba. İstifa
780
bb. Kesin Hüküm Giyme ve Kısıtlanma
781
bc. Bağdaşmaz Görevi Sürdürme
782
bd. Devamsızlık
783
6. Dokunulmazlık ve Düşme Kararlarının İptal İstemi
787
7. Milletvekilliği Ödenek ve Yollukları
789
C. TBMM’nin İç Yapısı ve Çalışma Düzeni
791
1. İçtüzük
791
a. İçtüzüğün Hukuki Niteliği
791
b. İçtüzüğün Denetlenmesi
793
2. Başkanlık Divanı
796
3. Siyasi Parti Grupları
799
4. Komisyonlar
800
5. Danışma Kurulu
802
6. Meclisin Toplanması ve Tatili
803
a. Olağan Toplantılar
803
b. Olağanüstü Toplantı
805
7. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı
807
D. TBMM’nin Görev ve Yetkileri
809
1. Kanun Yapmak
810
a. Teklif
810
b. Görüşme
816
c. Kabul
817
d. Yayımlanma
818
2. Özel Nitelikli Kanunlar
820
a. Bütçe ve Kesinhesap Kanunu
820
aa. Bütçe Kanunu
820
ab. Kesinhesap Kanunu
825
b. Milletlerarası Andlaşmaların Uygun Bulunması Kanunu
827
ba. Andlaşmaların Onaylanması
829
bb. Andlaşmaların Sona Erdirilmesi
831
bc. Onaylamanın Uygun Bulunması Bakımından Andlaşmalar
836
bca. Uygun Bulma Kanunu Gereken Andlaşmalar
836
bcb. Uygun Bulma Kanunu Gerekmeyen Andlaşmalar
837
bd. Andlaşmaların İç Hukuktaki Yeri
838
bda. Andlaşmaların İç Hukuktaki Yerine İlişkin Genel Kural
838
bdb. İnsan Hakları Andlaşmalarının İç Hukuktaki Yerine İlişkin Özel Kural
840
be. Andlaşmaların Anayasaya Uygunluk Denetimi
843
c. Genel ve Özel Af Kanunları
845
ca. Af Yetkisinin Hukuki Niteliği
848
cb. Genel ve Özel Af Ayrımı
851
d. Para Basılmasına Karar Vermek
853
3. Savaş İlanına Karar Vermek
854
4. Bilgi Edinme ve Denetim
857
a. Yazılı Soru
858
b. Genel Görüşme
859
c. Meclis Araştırması
860
d. Meclis Soruşturması
861
da. Meclis Soruşturması Açılması
862
db. Meclis Soruşturması Komisyonunun Kuruluşu
864
dc. Yüce Divana Sevk Kararı
865
BEŞİNCİ BÖLÜM
YÜRÜTME ORGANI
I. GENEL OLARAK YÜRÜTME ORGANI
869
A. Yürütme Organının Yapısı
869
1. Tek Yapılı Yürütme: Başkanlık Sistemi
870
a. Yürütme Yetkisi Devlet Başkanına Aittir
872
b. Devlet Başkanı Halk Tarafından Seçilir
873
c. Devlet Başkanı Halka Karşı Sorumludur
875
2. İki Yapılı Yürütme
877
a. Parlamenter Sistem
877
aa. Yürütme Yetkisini Devlet Başkanı ve Bakanlar Kurulu Kullanır
879
ab. Hükümet Yasama Organı İçinden Belirlenir
881
ac. Hükümet Yasama Organına Karşı Sorumludur
883
b. Yarı Başkanlık Sistemi
884
ba. Yürütmede Cumhurbaşkanı Yetkilidir
886
bb. Cumhurbaşkanı Halk Tarafından Seçilir
886
bc. Bakanlar Kurulu Yasama Organına Karşı Sorumludur
887
3. Ortaklaşa Yürütme: Meclis Hükümeti Sistemi
887
a. Yasama ve Yürütme Yetkisi Mecliste Toplanır
889
b. Yürütme Kurulu Meclis Tarafından Seçilir
889
c. Yürütme Kurulu Yasama Organına Karşı Sorumludur
891
B. Yürütme Organının İşlevleri
892
1. Devleti Temsil
892
2. Genel Politikayı Belirlemek
894
3. Kamu Görevlilerini Seçmek ve Atamak
895
4. Düzenleme Yetkisi
897
a. Kararnameler
900
b. Düzenleyici İdari İşlemler
906
c. Düzenleyici İşlemlerin Özellikleri
907
ca. Kanuna Aykırı Olmama
907
cb. Kanuna Dayanma
907
II. TÜRKİYE’DE YÜRÜTME ORGANI
908
A. Cumhurbaşkanı
908
1. Cumhurbaşkanının Adaylığı ve Seçimi
908
a. Cumhurbaşkanının Nitelikleri
908
b. Cumhurbaşkanlığı Adaylığı
911
c. Cumhurbaşkanının Seçimi
913
d. Cumhurbaşkanının Görev Süresi
916
da. Göreve Başlama Zamanı
916
db. Azami Görev Süresi
916
2. Seçimlerin Yenilenmesi
919
a. Fesih Yetkisi
919
b. Birlikte Seçim Usulü
922
3. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri
926
4. Cumhurbaşkanının Sorumluluğu
930
a. Siyasi Sorumluluk
931
b. Cezai Sorumluluk
933
ba. Sorumluluğun Kapsamı
934
bb. Soruşturma Usulü
937
bc. Soruşturmanın Sonuçları
939
5. Cumhurbaşkanına Vekâlet
941
6. Cumhurbaşkanına Bağlı Kurumlar
944
a. Milli Güvenlik Kurulu
944
b. Devlet Denetleme Kurulu
948
c. Diyanet İşleri Başkanlığı
949
7. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar
950
a. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Belirlenmesi
950
b. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Sorumluluğu
953
ba. Siyasi Sorumluluk
953
bb. Cezai Sorumluluk
955
8. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
956
a. Kararnamelerin Tarihsel Gelişimi
957
b. Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
962
ba. CBK’ların Hukuki Niteliği
962
bc. Münhasır Alan
967
bca. Münhasır Kanun Alanı
968
bcb. Münhasır CBK Alanı
970
bd. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği Kuralı Bakımından CBK’lar
976
be. CBK’ların Yargısal Denetimi
982
c. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
989
ca. OHAL CBK’larının Yapılması
989
cb. OHAL CBK’larının Yargısal Denetimi
993
9. Olağanüstü Hal Yönetimi
997
a. Olağanüstü Hal İlan Sebepleri
1000
b. Olağanüstü Hal İlan Yetkisi
1002
c. TBMM’nin Onay Yetkisi
1004
d. Olağanüstü Halin Yargısal Denetimi
1005
B. İdare
1006
1. İdarenin Kuruluş Esasları
1006
a. İdarenin Bütünlüğü İlkesi
1007
b. İdarenin Kanuniliği İlkesi
1010
2. İdarenin Teşkilat Yapısı
1012
a. Merkezi İdare
1013
b. Mahalli İdareler
1014
3. İdarenin Yargısal Denetimi
1015
a. İdari Yargı Denetiminin Kapsamı ve Sınırı
1016
b. Yargı Denetimine Kapalı İşlemler
1017
c. Yürütmenin Durdurulması Kararı
1018
4. Kamu Hizmeti Görevlileri
1020
a. Kamu Hizmeti
1020
b. Kamu Görevlileri
1021
5. Kamu Görevlilerinin Görev ve Sorumlulukları
1023
a. Sadakat Yükümlülüğü
1024
b. Disiplin İşlemleri
1024
c. Ceza Soruşturması
1025
d. Tazminat Davası ve Rücu Hakkı
1026
e. Kanunsuz Emir
1027
6. Anayasal Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşları
1029
a. Yükseköğretim Kurumları ve Üst Kuruluşları
1029
b. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu
1034
c. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
1035
ALTINCI BÖLÜM
YARGI ORGANI
I. GENEL OLARAK YARGI ORGANI
1041
A. Yargı Organının Yapısı
1041
1. Yargı Birliği Sistemi
1041
2. Yargı Ayrılığı Sistemi
1042
B. Yargı Yetkisi ve Özellikleri
1044
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı Yeri Tarafından Kullanılması
1044
2. Özel Yargılama Usulü İzlenmesi
1045
3. Hukuki Uyuşmazlıkların Kesin Hükme Bağlanması
1046
C. Yargıya İlişkin Temel İlkeler
1046
1. Adil Yargılanma
1047
a. Adil Yargılanmanın Genel Unsurları
1048
b. Ceza Yargılamasına Özel Güvenceler
1051
2. Kanunî Hâkim Güvencesi
1052
3. Suç ve Cezalara İlişkin İlkeler
1055
a. Kanunsuz Suç ve Ceza Olmaz
1056
b. Ceza Sorumluluğu Şahsidir
1056
4. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı
1057
II. TÜRKİYE’DE YARGI TEŞKİLATI
1062
A. Yüksek Mahkemeler
1063
1. Anayasa Mahkemesi
1064
2. Yargıtay
1064
3. Danıştay
1065
4. Uyuşmazlık Mahkemesi
1066
B. Sayıştay
1067
1. Sayıştayın Oluşumu
1067
2. Sayıştayın Görev ve Yetkileri
1069
3. Sayıştay Kararlarının Hukuki Niteliği
1070
C. Hâkimler ve Savcılar Kurulu
1072
1. Hâkimler ve Savcılar Kurulunun Oluşumu
1075
2. Hâkimler ve Savcılar Kurulunun Görev ve Yetkileri
1080
III. GENEL OLARAK ANAYASA YARGISI
1081
A. Anayasa Yargısı Sistemleri
1082
1. Genel Mahkeme Sistemi
1082
2. Özel Mahkeme Sistemi
1083
B. Denetim Türleri
1085
1. Denetim Yapan Organlar Bakımından
1085
a. Yargı Dışı Denetim
1086
b. Yargısal Denetim
1087
2. Denetimin Zamanı Bakımından
1087
a. Ön Denetim
1088
b. Sonradan Denetim
1089
C. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı
1089
1. Norm Denetimi
1090
2. Yetki İhtilaflarının Çözümü
1091
3. Bireysel Başvuru
1091
4. Yüce Divan
1092
5. Siyasi Partilerin Denetimi
1092
6. Seçimlerin Denetimi
1092
D. Anayasaya Uygunluk Denetiminde Ölçü Normlar
1092
1. Doğrudan Ölçü Norm
1093
2. Destek Ölçü Norm
1095
IV. TÜRKİYE’DE ANAYASA YARGISI
1098
A. Anayasa Yargısının Tarihsel Gelişimi
1099
B. Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu
1101
1. Üyelerin Nitelikleri
1101
2. Üyelerin seçimi
1102
3. Üyelik Süresi ve Teminatı
1104
4. Teşkilat Yapısı
1105
C. Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri
1107
1. Norm Denetimi
1108
a. İptal Davası
1108
aa. İptal Davasına Konu Normlar
1108
ab. İptal Davası Açabilen Kişiler
1109
ac. İptal Davası Açma Süresi
1110
ad. İptal Davası Açma Usulü
1110
b. İtiraz Yolu
1111
ba. Mahkemede Görülmekte Olan Dava
1112
bb. Davada Uygulanacak Kural ve Sınırlama Sorunu
1116
bc. Anayasaya Aykırılık İddiası ve Ciddî Görülmesi
1118
bd. Beş Aylık Karar Süresi
1120
be. Red Kararından Sonra On Yıllık Tekrar Başvuru Yasağı
1120
c. Norm Denetiminin Kapsamı
1127
ca. Şekil Yönünden Denetim
1127
cb. Esas Yönünden Denetim
1129
d. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri
1132
da. Kararların Kesinliği ve Bağlayıcılığı
1135
db. İptal Kararlarının Gerekçesi Yazılmadan Açıklanmaması
1137
dc. Kanun Koyucu Gibi Hareket Etmeme
1141
dd. İptal Kararlarının Yürürlüğü
1142
dda. İptal Kararının Yürürlük Tarihini Erteleme
1142
ddb. İptal Kararları Geriye Yürümez
1145
ddc. Yürürlüğü Durdurma Kararı
1146
2. Siyasi Partilerin Denetimi
1150
a. Siyasi Partilerin Dağılması ve Kapanması
1151
aa. Kendiliğinden Dağılma
1151
ab. Kapanma Kararı
1153
b. Siyasi Parti Yasakları ve Kapatılması
1156
ba. Uluslararası Standartlar
1156
baa. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihadı
1157
bab. Venedik Kriterleri
1159
bb. 1982 Anayasası’nda Kapatma Rejimi
1162
bba. Kapatma Davasının Hukuki Niteliği
1162
bbb. Kapatma Nedenleri ve Odak Olma Kriteri
1168
bbc. Kapatma Davasının Usulü ve Hukuki Sonuçları
1170
c. Siyasi Partilerin Mali Denetimi
1174
ca. Siyasi Partilerin Gelir ve Giderleri
1174
cb. Mali Denetim Usulü
1176
3. Yüce Divan Yargılaması
1178
a. Yüce Divan Yargılamasının Hukuki Niteliği
1179
b. Yüce Divanda Yargılanacak Kişiler
1181
c. Yüce Divan Yargılamasının Konusu
1184
d. Yargılama Usulü
1185
4. Bireysel Başvuru
1187
a. Bireysel Başvurunun Hukuki Niteliği
1188
b. Bireysel Başvuru Formunun Doldurulması
1190
c. Bireysel Başvurunun Yapılması
1194
d. Bireysel Başvurunun Ön İncelemesi
1194
e. Bireysel Başvurunun Kabul Edilebilirlik İncelemesi
1195
ea. Zaman ve Süre Bakımından Yetki
1196
eaa. Zaman Bakımından Yetki
1196
eab. Süre Bakımından Yetki
1197
eb. Kişi Bakımından Yetki
1200
eba. Başvuru Hakkına Sahip Olan Kişiler
1200
ebb. Mağdur Olma Şartı
1202
ec. Konu Bakımından Yetki
1207
eca. Bireysel Başvuruya Konu Haklar
1207
ecb. Bireysel Başvuruya Kapalı Alanlar
1210
ed. Başvuru Yollarının Tüketilmesi
1215
eda. Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi
1215
edb. Başvuru Yollarının Tüketilmesinin İstisnaları
1217
ee. Anayasal ve Kişisel Önemden Yoksun Olma ve Açıkça Dayanaktan Yoksunluk
1218
eea. Anayasal ve Kişisel Önemden Yoksun Olma
1218
eab. Açıkça Dayanaktan Yoksunluk
1219
f. Bireysel Başvuru Kararları
1221
fa. Esas Kararı
1221
faa. Esas Kararlarının İncelenmesi
1221
fab. Esas Kararlarının Sonuçları ve Yerine Getirilmesi
1223
fb. Düşme Kararı
1229
fc. Tedbir Kararı
1229
fd. Pilot Kararı
1231
Kaynakça
1235
Kavram Dizini
1269
