Anayasa Hukuku Genel Esaslar

Dr. Gökhan DÖNMEZ

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR. 19
BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMLAR
I. ANAYASA HUKUKU 21
A. Anayasa Hukukunun Tanımı. 22
B. Anayasa Hukukunun Konusu 23
II. ANAYASA KAVRAMI 23
A. Terminoloji 24
B. Anayasanın Tanımı 24
1. Maddî (Geniş) Anlamda Anayasa 25
2. Şeklî (Dar) Anlamda Anayasa 25
C. Anayasaların Sınıflandırılması 27
1. Metne Bağlılık Yönünden Anayasa Çeşitleri 28
a. Yazılı Anayasa. 28
b. Yazısız, Kodifiye Edilmemiş (Geleneksel/Teamülî) Anayasa 29
2. Şekil Yönünden Anayasa Çeşitleri 30
a. Yumuşak (Esnek) Anayasa 30
b. Katı (Esnek Olmayan) Anayasa 30
3. Ayrıntılarına Göre Anayasa Çeşitleri 32
a. Kazuistik (Ayrıntılı) Anayasa 32
b. Çerçeve Anayasa 33
4. Diğer Sınıflandırmalar 33
a. Üniter Devlet Anayasaları 34
b. Federal Devlet Anayasaları 34
BİRİNCİ BÖLÜM KAYNAKÇASI 35

İKİNCİ BÖLÜM
ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI
I. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 37
A. Anayasalar 37
B. Kanunlar 39
C. Kanunlara Eşdeğer İşlemler 41
1. Milletlerarası Andlaşmalar 42
2. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (OHAL CBK) 43
3. Kanun Hükmünde Kararname (KHK) 44
D. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (CBK) 45
E. TBMM İçtüzüğü. 47
F. Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri 48
1. Tüzük 49
2. Yönetmelik 50
G. Yargı Kararları/Mahkeme Kararları/İçtihat 50
H. Doktrin (Öğreti-Bilimsel Eserler) 51
II. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ VE BAĞLAYICILIĞI: HUKUK KURALLARININ HİYERARŞİSİ (NORMLAR HİYERARŞİSİ) 52
A. Anayasanın Esas Bakımından Üstünlüğü 53
B. Anayasanın Şekil Bakımından Üstünlüğü 54
İKİNCİ BÖLÜM KAYNAKÇASI 55
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. GENEL OLARAK: KURUCU İKTİDAR, KURULMUŞ İKTİDAR AYRIMI 57
II. ANAYASA YAPMA YÖNTEMLERİ 58
A. Monokratik (Yöneticilerin Belirlediği) Anayasa Yapma Yöntemleri 58
B. Demokratik Anayasa Yapma Yöntemleri 59
III. ANAYASAYI YAPAN İKTİDAR: ASLÎ KURUCU İKTİDAR 61
A. Aslî Kurucu İktidarın Ortaya Çıkması 62
B. Aslî Kurucu İktidarın Özellikleri 62
C. Aslî Kurucu İktidarın Sahibi 63

IV. ANAYASAYI DEĞİŞTİREN İKTİDAR: TALÎ KURUCU İKTİDAR YA DA
TÜREV KURUCU İKTİDAR 63
A. Türev Kurucu İktidarın Sahibi 64
B. Türev Kurucu İktidarın Özellikleri 64
C. Türev Kurucu İktidarın Sınırlandırılması 65
D. Türev Kurucu İktidarın Anayasayı Değiştirme Yöntemi 65
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAYNAKÇASI 71
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SİYASÎ İKTİDAR VE DEVLET KAVRAMI
I. İKTİDAR, SİYASÎ İKTİDAR VE MEŞRULUK KAVRAMLARI 73
A. İktidar 73
B. Siyasî İktidar 76
C. Siyasî İktidarın Meşruluğu 77
1. Teokratik (Kaynağını Dinden Alan) Görüşler 80
a. Doğaüstü İlahî Hukuk Doktrini 80
b. Providansiyel İlâhî Hukuk Doktrini 80
2. Demokratik Görüşler 81
a. Halk Egemenliği Teorisi 82
b. Millet (Ulus) Egemenliği Teorisi 83
c. Emredici Vekâlet ve Temsilî Vekâlet 88
II. İKTİDARIN KURUMSALLAŞMIŞ HÂLİ: DEVLET 92
III. DEVLET KÖKENİ İLGİLİ TEORİLER 94
A. Aile Teorisi. 95
B. Biyolojik Teori 95
C. Kuvvet ve Mücadele Teorisi 96
D. Ekonomik Teori: Marksist Teori 96
E. Sosyal Sözleşme Teorisi 97
1. Thomas Hobbes 98
2. John Locke 98
3. Jean-Jacques Rousseau 99
IV. DEVLETİN UNSURLARI 100
A. Ülke (Devletin Toprak Unsuru) 101

B. Millet (Devletin İnsan Unsuru) 102
C. Egemenlik (Devletin İktidar Unsuru) 104
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KAYNAKÇASI. 107
BEŞİNCİ BÖLÜM DEVLET ŞEKİLLERİ
I. GENEL OLARAK 111
II. EGEMENLİĞİN KAYNAĞINA GÖRE DEVLET ŞEKİLLERİ 111
A. Monarşi 112
1. Monarkın Yetkilerinin Sınırlanmasına Göre Monarşi Türleri 113
a. Mutlak Monarşi 113
b. Meşruti (Anayasal/Sınırlı) Monarşi 114
2. Monarkın Tahta Geçiş Biçimine Göre Monarşi Türleri 115
a. İrsî Monarşiler 115
b. Seçimli Monarşiler 116
B. Cumhuriyet 116
C. Değerlendirme 117
III. EGEMENLİĞİN YAPISINA GÖRE DEVLET ŞEKİLLERİ 118
A. Üniter Devlet 119
1. Merkezi İdare 121
2. Yerel Yönetimler. 123
3. Bölgesel/Bölgeli Devlet 124
B. Karma (Bileşik/Mürekkep) Yapılı Devlet 124
1. Devlet Birlikleri 125
a. Kişisel Birlik 125
b. Gerçek Birlik 125
2. Devlet Toplulukları 126
a. Konfederasyon (Konfederal Devlet) 126
b. Federasyon (Federal Devlet) 127
c. Federasyon ile Konfederasyon Arasındaki Farklar 129
d. Federasyon ile Üniter Devlet Arasındaki Farklar 130
BEŞİNCİ BÖLÜM KAYNAKÇASI 131

ALTINCI BÖLÜM
SEÇİMLER, SEÇİM SİSTEMLERİ, SİYASİ PARTİLER
I. SEÇİMLER 133
A. Oy Hakkı 133
B. Oy Hakkının İlkeleri 134
1. Genel Oy İlkesi 134
2. Eşit Oy İlkesi 135
3. Doğrudan Oy İlkesi (Tek Dereceli Seçim) 136
4. Bireysel Oy İlkesi 136
5. Kişisel Oy İlkesi 136
6. Gizli Oy İlkesi 136
7. Mecburî Oy ve İhtiyarî Oy İlkeleri 137
8. Serbest Oy (Seçimlerin Serbestliği) İlkesi 137
9. Açık Sayım ve Döküm İlkesi 137
10. Seçim Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü İlkesi 138
C. Oy Hakkının Şartları. 139
1. Vatandaşlık 139
2. Yaş 139
3. Seçmen Kütüğüne Yazılı Olmak 140
4. Kısıtlı Olmamak 140
5. Kamu Hizmetinden Yasaklı Olmamak 140
II. SEÇİM SİSTEMLERİ 141
A. Çoğunluk Sistemi 141
1. Tek Turlu Çoğunluk Sistemi 142
a. Tek isimli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi 143
b. Listeli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi 144
2. İki Turlu Çoğunluk Sistemi 145
a. Tek isimli İki Turlu Çoğunluk Sistemi 146
b. Listeli İki Turlu Çoğunluk Sistemi 147
3. Değerlendirme 147
B. Nispî (Orantılı) Temsil Sistemi 148
1. Nispî Temsil Sisteminin Özellikleri 148
2. Nispî Temsil Sisteminin Çeşitleri 149

a. Ulusal Düzeyde (Tam) Nispî Temsil 150
b. Seçim Çevresi Düzeyinde (Yaklaştırmalı) Nispî Temsil 151
(1) En Büyük Artık Usûlü 152
(2) En Kuvvetli Ortalama Usûlü 153
(3) Milli Bakiye (Ulusal Artık) Usûlü 154
(4) D'Hont Usûlü. 156
3. Değerlendirme 157
4. Nispî Temsil Sisteminde Seçim Barajları. 157
C. Karma Seçim Sistemleri 159
III. SİYASÎ PARTİLER 159
A. Siyasî Parti Nedir? 160
B. Siyasî Partilerin Tarihçesi (Ortaya Çıkışı ve Gelişimi) 161
C. Siyasî Partilerin Fonksiyonları 164
D. Siyasî Parti Türleri (Tasnifi, Tipolojileri) 165
1. Yapılarına Göre Siyasî Partiler 166
a. Kadro Partileri. 167
b. Kitle/Kütle Partileri 167
2. İşlevlerine Göre Partiler 168
a. Bireysel Temsil Partileri 168
b. Sosyal Bütünleşme Partileri 169
(1) Demokratik Bütünleşme Partileri 169
(2) Totaliter Bütünleşme Partileri 170
3. Disiplinli Olup Olmamalarına Göre Partiler 170
a. Serbest Partiler 170
b. Disiplinli Partiler 171
4. Türdeşlik Yönünden Partiler 171
a. Türdeş Partiler 171
b. Türdeş Olmayan Partiler 172
5. Siyasî Partilerde Yeni Sınıflandırma Denemeleri: Catch all Party (Toplayıcı Parti), Kartel Parti, Medya Partisi 172
E. Siyasî Parti Sistemleri 175
1. Tek Parti Sistemi 176
a. Gerçek Tek-Parti Sistemi 177
b. Karmaşık Tek-Parti Sistemleri 177

2. İki (Çift) Parti Sistemi 179
3. Çok-Parti Sistemi 180
a. Ilımlı Çok-Parti Sistemi 180
b. Aşırı Çok-Parti Sistemi 181
F. Siyasi Partilerin Görevleri 182
ALTINCI BÖLÜM KAYNAKÇASI 183
YEDİNCİ BÖLÜM DEMOKRASİ
I. DEMOKRASİ KAVRAMI 185
A. Demokrasinin Tanımları 185
B. Demokrasi Kavramının Kökeni ve Tarihi 187
C. Demokrasi Teorileri 190
1. Normatif Demokrasi Teorisi 190
2. Ampirik Demokrasi Teorisi 191
D. Demokrasinin Özellikleri 192
1. Etkili Siyasî Katılım ve Seçimler 192
2. Etkin Siyasî Makamların Seçimle İş Başına Gelmesi 193
3. Düzenli Aralıklarla Seçimlerin Yapılması 193
4. Seçimlerin Serbest Olması 193
5. Özgürlük ve Temel Kamu Haklarının Güvencesi 193
6. Eşitlik 194
7. Farklılaşma ve Siyasî Partiler 195
8. Hukukun Üstünlüğü 196
9. Muhalefetin İktidar Olabilme Şansı 197
E. Egemenliğin Kullanış Biçimine Göre Demokrasi Modelleri 198
1. Doğrudan Demokrasi. 198
2. Yarı Doğrudan Demokrasi. 200
a. Referandum 201
b. Halk Vetosu 201
c. Halk Teşebbüsü 202
d. Temsilcilerin Azli 203
3. Temsilî Demokrasi 203
YEDİNCİ BÖLÜM KAYNAKÇASI 205

SEKİZİNCİ BÖLÜM HÜKÜMET SİSTEMLERİ
I. GENEL OLARAK HÜKÜMET SİSTEMLERİ 209
II. KUVVETLER BİRLİĞİ SİSTEMLERİ 211
A. Yasamada Birleşme 212
1. Meclis Hükümeti Sistemi 212
2. Meclis Hükümeti Sisteminde Yasama, Yürütme ve Yargı
Organlarının Durumu 213
B. Yürütmede Birleşme 215
1. Mutlak Monarşi 215
2. Diktatörlükler 216
a. Otoriter Diktatörlükler. 218
b. Totaliter Diktatörlükler 218
III. KUVVETLER AYRILIĞI SİSTEMLERİ 219
A. Başkanlık Sistemi: Kuvvetlerin Sert Ayrılığı 219
1. Başkanlık Sisteminin Özellikleri 220
a. Asli Özellikler 220
b. Talî Özellikler 221
2. Yasama ve Yürütme Kuvvetleri Arasındaki Etkileşim Araçları 222
3. Başkanlık Sisteminde Yasama Kuvveti 223
4. Başkanlık Sisteminde Yürütme Kuvveti 224
5. Başkanlık Sisteminin Güçlü ve Zayıf Tarafları 226
B. Parlamenter Sistem: Kuvvetlerin Yumuşak Ayrılığı 229
1. Parlamenter Sistemin Özellikleri 230
a. Aslî Özellikler 231
b. Talî Özellikler 233
2. Kuvvetler Arasındaki Etkileşim Araçları 234
3. Parlamenter Sistemde Yasama Kuvveti 235
4. Parlamenter Sistemde Yürütme Kuvveti 236
5. Parlamenter Sistemin Güçlü ve Zayıf Tarafları 236
C. Yarı Başkanlık ya da Yarı Parlamenter Sistem: Karma Sistem 239
D. Konkordanz Yönetim Sistemi: İsviçre 240
SEKİZİNCİ BÖLÜM KAYNAKÇASI 243

DOKUZUNCU BÖLÜM TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 247
A. Özgürlük 247
B. Hak 248
C. Özgürlük ve Hak Arasındaki Farklar 249
D. Ödev 250
E. İnsan Hakları 251
F. Kamu Özgürlükleri 252
G. Temel Hak ve Özgürlükler 252
II. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN AYRIMI: JELLİNEK ÜÇLEMESİ 253
A. Negatif Statü Hakları 253
B. Pozitif Statü Hakları 253
C. Aktif Statü Hakları 254
III. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI 254
A. Olağan Hukuk Düzeninde 255
B. Olağanüstü Hal Rejiminde 256
IV. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASI 258
A. Ulusal Düzeyde Koruma (İç Koruma) 258
B. Uluslararası Koruma 259
DOKUZUNCU BÖLÜM KAYNAKÇASI 262
ONUNUNCU BÖLÜM
ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ: ANAYASA YARGISI
I. ANAYASA YARGISI KAVRAMI 263
A. Anayasa Yargısının Varlık Nedeni 264
B. Anayasa Yargısının Ön Şartları 265
1. Yazılı Anayasa 266
2. Sert Anayasa 266
3. Denetim Organı İhtiyacı. 267
C. Anayasa Yargısının Doğuşu 268
II. ANAYASA YARGISI MODELLERİ 271
A. Amerikan Modeli: Genel Mahkeme Sistemi 271

B. Avrupa Modeli: Özel Mahkeme Sistemi 273
C. Amerikan Modeli ve Avrupa Modeli Arasında Değerlendirme 276
III. ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİM TÜRLERİ 276
A. Önleyici Denetim (A Priori Denetim) 277
B. Düzeltici Denetim (A Posteriori Denetim) 278
IV. ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİM YOLLARI 279
A. Soyut Norm Denetimi (Dava Yolu) 280
B. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu) 281
C. Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) 283
V. ANAYASAYA MAHKEMESİNİN GÖREV VE YETKİLERİ 285
VI. ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN KONUSU 286
A. Kanunlar 286
B. Kanun Hükmünde Kararnameler, Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (Yürütmenin Başı olarak Devlet Başkanı Kararları) 286
C. Meclis İçtüzükleri 287
D. Anayasa Değişiklikleri (Şekil Bakımından) 287
E. Milletlerarası Antlaşmalar 288
F. Meclis Kararları 288
VII. ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNDE ÖLÇÜ NORMLAR 289
VII. ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN KAPSAMI 290
A. Esas bakımdan Denetim 290
1. Sebep Unsuru 291
2. Amaç Unsuru 291
3. Konu Unsuru 292
B. Şekil Bakımdan Denetim 293
IX. ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN SONUÇLARI 293
ONUNCU BÖLÜM KAYNAKÇASI 296
DİZİN 299