Anayasa Hukuku Genel Kısım_{Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar}

Prof. Dr. Ömer ANAYURT 

İçindekiler
Beşinci Baskıya Önsöz
7
Önsöz
9
Kısaltmalar
37
Birinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK
ANAYASA VE ANAYASA HUKUKU
Birinci Kısım
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ
39
A. Anayasa Kavramının Etimolojisi
39
B. Anayasacılık Düşüncesi ve Hareketleri
42
1. Anlamı ve Tarihçesi
42
2. Liberal Anayasacılığın Düsturları (Mottoları)
44
3. Liberal Anayasacılığın Amaç ve İlkeleri
45
4. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi
48
C. Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı
49
D. Anayasanın Anlam Erozyonuna Uğraması
51
E. Anayasacılığın İçini Boşaltma Eğilimleri: Liberal Anayasacılık Versus İlliberal Anayasacılık (!) ve Anayasacılık Öykünmeleri
53
1. Liberal Anayasacılığa Yönelik Tehditler ve “Anti–Anayasacılık” (!) Tezleri
53
2. Anayasacılık Çeşitlemelerinin (!) Anayasacılığı Sulandırma Sorunu
58
F. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması
59
II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ
62
A. Hukuksal İşlevleri
63
1. Anayasa, Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir
63
2. Anayasa, Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür
63
3. Anayasa, Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür
65
4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Aracıdır
65
B. Siyasal İşlevleri
66
1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir
66
2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır
67
3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur
68
4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir
70
5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır
72
III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ
72
A. Genel Çerçeve
72
B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu
75
1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble)
75
2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı
77
a. Hukuksal Güçleri Yönünden Başlangıç Türleri
77
b. Pozitif Değere Sahip Başlangıçlar Sorunu
78
aa. Yasama Organına “Açık Çek” Sunması
79
bb. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması
79
c. Anayasal Başlangıçlara İlişkin Genel Değerlendirme
81
IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ
81
A. Tanım
81
B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk
83
C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku
84
1. Genel Olarak
84
2. Anayasa Hukukunun Kısımları
85
3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi ve Bunun Alanın İsimlendirilmesi ve İçeriği Üzerinde Etkisi
88
a. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesi
88
c. Günümüzde Anayasa Hukukunun Alanı
91
D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması
92
E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi
95
1. Konu Bakımından Ayrılamama
95
2. Yöntemsel Farklılık
96
3. Karşılıklı Etkileşim
96
V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ
97
A. Anayasa Hukuku, Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır
98
B. Anayasa Hukuku, Kamu Hukukunun Bir Dalıdır
98
C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır
99
D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: “Hukukun Anayasallaşması”
100
E. Anayasa Hukuku, Değerlere Dayalı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé)
102
VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI
104
A. Bilgi Kaynağı
104
B. Organik Kaynak
105
C. Sosyolojik Kaynak
105
D. Şeklî Kaynak
106
VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM
108
A. Genel Olarak Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi)
108
B. Anayasa Hukukunda Yöntemler
109
1. Dogmatik Yöntem
109
2. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği
111
İkinci Kısım
ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ANLAMLARI YÖNÜNDEN ANAYASALAR: ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI
115
A. Geniş (Maddî) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large)
116
B. Dar (Şeklî) Anlamda Anayasa (au sens strict)
118
C. Geniş Anlamda Anayasa–Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler
120
D. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması
121
E. Ayrımın Pozitif Değeri ve Gerekli Olup Olmadığı
122
II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN
124
A. Yazılı Anayasalar (written constitutions)
124
B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar
125
1. Tanım
125
2. Yazılı Anayasa İle Gelenek Ağırlıklı Anayasanın Karşılaştırılması
127
3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu
127
a. Objektif Unsur (Maddi Unsur–Tekrarlama Olgusu–Répétition)
128
b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur–le centiment d’obligation)
128
c. Hukuksallık Unsuru
129
4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar ile Anayasa Gelenekleri İlişkisi
129
a. Anayasa Geleneği Kavramı
129
b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi
131
aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem)
131
bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem)
131
cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem)
132
c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı
132
C. Yazılı Anayasa–Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi
134
III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN
135
A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar)
135
1. Tanım ve Önemi
135
2. Özellikleri ve Sonuçları
136
3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları
138
a. Olumlu Yanları
138
b. Olumsuz Yanları
139
c. Değerlendirme
140
d. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler
140
B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar
140
IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR
142
A. Düzenleyici Anayasa–Çerçeve Anayasa
142
1. Tanım
142
2. Değerlendirme ve Uygulamada Durum
144
B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar–Taklit Anayasalar
146
V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR
148
A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion)
148
B. Anayasaları “Ontolojik Açıdan” Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri
150
VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA
153
İkinci Bölüm
ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI
155
II. ASLÎ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur)
158
A. Niteliği
158
1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu)
159
2. Aslî Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği
160
a. Genel Olarak
160
b. Aslî Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı: Doğal Hukukçu Bakış
162
3. Değerlendirme
163
B. Aslî Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları
165
1. İç Dinamikler
165
C. Yeni Anayasanın Ortaya Çıktığı Durumlar
168
1. Yeni Bir Devletin Kurulması
169
2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması ya da Egemenliğin Kaybedilmesi
169
3. Mevcut Anayasal Düzenin Devamında
173
III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI
176
A. Otoriter Yöntemler (Antidemokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler)
178
1. Ferman Yöntemi (Charte Octroyée)
179
2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi
180
B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri
180
1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi)
183
2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı Doğrudan Demokrasi Yöntemi)
183
a. Genel Olarak
183
b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme
186
aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı
189
bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası
191
cc. Şili Anayasasının Yenilenmesi Süreci
192
3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi)
193
C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hali
194
1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi
194
2. Kurucu Referandumdan Farklılık
196
IV. ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ: “KURULU İKTİDAR” (Pouvoir constitué, pouvoir institué)
197
A. Tanım ve Kurucu İktidardan Farklılıkları
197
B. Kurulu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti
200
C. Kurulu İktidarın Sahibi
201
D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Usulleri
203
E. Anayasaların Değiştirilmesinde İzlenen Süreçler
205
1. Öneri/Teklif Süreci (l’initiative)
206
2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision)
206
a. Birden Fazla Görüşme Esasına Bağlama
207
b. Nitelikli Çoğunluklara Tâbi Tutma
207
3. Onay (Ratification)
208
F. Anayasa Değiştirme Yetkisinin Sınırlamaları ve Bunların Pozitif Değeri
209
1. Genel Olarak Sınırlamalar
209
a. Konu Sınırlamaları (maddî sınırlamalar/ (limites matérielles)
210
b. Zamansal Sınırlamalar (limites temporelles)
212
c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles)
212
2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar
215
a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı
215
b. Değişiklik Yasağını Düzenleyen Maddenin Kendisinin Değiştirilebilir Olup Olmadığı
217
c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Sınırlı Olup Olmadığı
221
3. Kurulu İktidara Getirilen Değiştirme Yasaklarının Hukuksal Değeri
223
a. Genel Olarak
223
b. Anayasa–Üstülük (supra–constitutionnalité) Tezi
226
aa. Anayasa–Üstülük Kavramı
226
bb. Pozitif Hukuk Kimliği Kazandırılmış Doğal Hukuk Normları (!)
228
c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa–Üstü Normlar
230
d. Anayasa–Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler
237
G. Yasaklamalara İlişkin Genel Değerlendirme
237
Üçüncü Bölüm
KURUMSALLAŞMIŞ İKTİDAR OLARAK DEVLET
Birinci Kısım
DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ
I. DEVLET KAVRAMI
243
A. Kavramın Kökeni Üzerine
243
B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı
245
1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete)
245
2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral–Devletten Ulus–Devlete
248
C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi
250
II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR
251
A. Devlete İlişkin Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar
252
1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür
252
2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür
252
3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür
253
B. Devlete İlişkin “Varsayımsal” Yaklaşımlar
253
2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır
254
3. Devlet İrâdî Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri
254
a. Thomas Hobbes
255
b. John Locke
255
c. Jean–Jacques Rousseau
256
4. Devlet, Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi
256
III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI
257
A. Ülke Unsuru (Fiziksel–Maddi Unsur, Coğrafi Unsur)
257
1. Kara Ülkesi
259
2. Hava Ülkesi
261
3. Deniz Ülkesi
261
B. Topluluk Unsuru (Sosyal–Beşerî Unsur)
262
1. Topluluk Kavramı
262
a. Milletin Devleti Ortaya Çıkartması
263
b. Devletin Milleti Ortaya Çıkartması
264
2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler
264
a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü
265
b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı
265
3. Değerlendirme
266
C. Siyasal–Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique)
272
1. Egemenlik Kavramı
274
2. Egemenliğin Belirgin Yanları
275
a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole)
276
b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir légitime)
277
c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé)
278
d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit)
278
e. Aslî Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire)
278
f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu)
279
g. Bölünmez, Devredilemez ve Paylaşılamaz Güç Oluşu (pouvoir indivisible et inaliénable)
280
3. Egemenliğin Geçerli Olduğu Alan
280
4. Egemenliğin Kaynağı (Kökeni) Sorunu
282
a. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılışı: Teokratik Egemenlik Anlayışı
283
aa. Doğaüstü İlahi Hukuk Görüşü (théorie du droit divin surnatural)
283
bb. Providansiyel (Aşkın) İlahi Hukuk Görüşü (théorie du droit divin providentiel)
283
cc. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılmasının Sebep ve Sonucu
284
b. Beşerî Egemenlik Anlayışı
284
aa. Halk Egemenliği Teorisi (la théori de la souveraineté populaire)
285
bb. Millet Egemenliği Teorisi (la théorie de la souveraineté nationale)
285
5. İki Egemenlik Anlayışının Doğurduğu Sonuçlar: Demokrasinin Gelişimine Katkıları
287
a. Demokrasi Anlayışı: Temsili Demokrasi–Doğrudan Demokrasi
288
b. Emredici Vekâlet–Temsili Vekâlet
288
c. Seçme İşleminin (İradesinin) Niteliği
288
d. Genel Oy–Sınırlı Oy
288
e. Karşılaştırmalı Tablo Eşliğinde Topluca Sunumu
289
6. Egemenliğin ve Egemenlik Teorilerinin Metamorfozu
289
a. Klasik Egemenlik Kavramında Dönüşüm
289
aa. Egemenliğin Hukuk Yoluyla Sınırlandırılması
290
bb. Egemenliğin Uluslararası Sistemle Sınırlandırılması
291
b. Halk Egemenliği ve Ulus Egemenliği Teorilerinin Günümüzdeki Anlamı
292
E. Devletin Tüzel Kişiliği ve Sonuçları
294
1. Devletin Tüzel Kişiliğe Sahip Olması
294
2. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Hukuksal Sonuçları
295
İkinci Kısım
DEVLETİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN DEVLETLER: CUMHURİYETLER VE MONARŞİLER
298
A. Devlet Şekli Olarak Monarşiler
299
1. İktidara Geliş Yöntemine Göre
299
a. Irsî Monarşiler (monarchie héréditaire)
300
b. Seçimli Monarşiler (monarchie elective)
300
2. İktidarın Sınır ve Çerçevesine Göre Monarşiler
301
a. Mutlak Monarşiler (monarchie absolue): “Devlet Benim”
302
b. Meşruti Monarşiler (anayasal monarşiler, monarchie constitutionnelle): “Devlet Olsam da Her Şeyi Yapamam”
303
B. Devlet Şekli Olarak Cumhuriyet
304
1. Tanım ve Çerçeve
304
a. Dar Anlamda Cumhuriyet
304
b. Geniş Anlamda Cumhuriyet
305
2. Cumhuriyet ve Monarşi ile Demokrasi Arasındaki İlişki
306
II. TEŞKİLAT YAPILARI BAKIMINDAN DEVLETLER (Structure de l’État/organisation interne)
307
A. Üniter Devletler (Tek Yapılı, Tekçi, Basit, État Simple, État Unitaire)
308
1. Tanım ve Çerçeve
308
2. Üniter Devletlerde İdarî Anlamda Bazı Yetkilerin Dağıtılması ve Paylaşılması
310
a. Yetki Genişliği (déconcentration)
311
b. Merkezi Yönetimden Hizmet Devri (décentralisation)
312
c. İdarî Özerklik ve Üniter Yapı
313
3. Üniter Devletin Belirgin Özellikleri
315
B. Bölgeli Devlet: Siyasal Bölgeli Devlet (Kısmî Siyasal Otonomi)
316
1. Tanım ve Çerçeve
316
2. Terminoloji Sorunu ve Üniter Devletten Sapmalar
316
3. Bölgeli Devletlerin Belirgin Özellikleri
319
4. Bölgeli Devletin Üniter Devletten Farklılıkları
322
5. Uygulamadan Örnekler
322
a. İtalyan Modeli
322
b. İspanya Modeli
323
c. Diğer Örnekler ya da Girişimler
325
6. Değerlendirme
326
C. Devlet Birlikleri ve Birleşik Devletler (Mürekkep Devletler)
327
1. Devlet Birlikleri
328
a. Kişisel Birlikler (Şahsi Birlik)
328
b. “Gerçek Birlikler”
329
c. Devletler Konfederasyonu (la confédérations d’États, staatenbund)
331
aa. Kuruluş ve Statüsü
331
bb. Karar Alma Süreci ve Kararlarının Etkisi
332
cc. Konfederal Örgütlenmelerin Uygulaması
333
2. Birleşik Devletler: Prototipi Olarak Federal Devlet
335
a. Tanım
335
b. Felsefe
339
c. Özellikler
340
aa. Siyasal İktidarın Birden Fazlalığı
341
bb. Federal Hukukun Üstünlüğü
342
cc. Çift Meclisli Yasama
342
dd. Federe Devletler ve Uluslararası İlişkiler
342
ee. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı
343
ff. Federal Devletlerle Federe Devletler Arasında Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü
345
gg. Federal/Federe Vatandaşlık: İki Vatandaşlık İlkesi
345
hh. Federe Devletlerin Federal Yönetime Katılması
346
 Anayasanın değiştirilmesine katılma
346
 Federal yasama faaliyetine katılma
346
 Federal yürütme organının seçimine katılma
347
d. Federal Devletin Devletler Konfederasyonundan Farklılıkları
347
e. Federal Devletin Üniter Devletten Farklılıkları
349
f. Federal Devletin Bölgeli Devletten Farklılıkları
349
g. Federal Devletin Kuruluş Biçimleri
350
h. İstisnaî Bir Federalizm Türü Olarak “Toplulukçu Federalizm” (Fédéralisme communautaire)
351
i. Avrupa Birliği’nin Niteliği Hakkında Çeşitli Tartışmalar
354
aa. Süreç ve Günümüzdeki Durumu
354
bb. Birliğin Devlet Olup Olmadığı: Devlet Tipolojisi Yönünden Analizi
355
III. EGEMENLİĞİN KAYNAĞI BAKIMINDAN (DİN–DEVLET İLİŞKİLERİ) DEVLET TİPOLOJİSİ
357
A. Laik Devletler
358
1. Tanım
358
2. Laik Devletin Belirgin Özellikleri
360
a. Din ve Devlet İlişkilerinin Kurumsal Ayrılığı İlkesi
361
b. Din Özgürlüğünün Güvencesi
362
3. Bazı Özel Durumların Tahlili
365
B. Teokratik Devletler
373
1. Saf (Mutlak) Teokrasiler
373
2. Anayasal Teokrasiler (théocratie constitutionnelle): Mutlak/Saf Teokrasinin Anayasallaşması
374
IV. SİYASAL YAPILARINA YA DA DEVLET–TOPLUM İLİŞKİLERİNE GÖRE DEVLETLER
376
A. Klasik Sınıflandırmalar
376
B. Modern Sınıflandırmalar
378
1. Totaliter Devletler
379
a. Totaliter Devletlerin Özellikleri
381
aa. Resmî Bir İdeolojinin Varlığı
382
bb. Kütlesel Bir Tek Partinin Varlığı
383
cc. Muhalefetin Yokluğu
383
dd. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Olmayışı
383
ee. Ekonominin Merkezden Planlanması: Piyasa Ekonomisine Kapalılık
384
ff. Korkutma ve Sindirme Sistemin Temel Aracıdır
384
gg. Gelişmiş Bir Asker ve Polis Ağının Varlığı
384
hh. Temel Hak ve Özgürlükler Resmî İdeolojiye Hizmet İçin Tanınmıştır
384
ii. Resmî Toplum–Sivil Toplum ya da Kamu–Özel Ayrımı Hemen Hemen Yoktur
384
b. Totaliter Devlet Modelleri
385
aa. Marksist–Leninist Totaliter Devletler
385
bb. Faşist Totaliter Devletler
388
2. Otoriter Devletler
391
3. Liberal Çoğulcu Demokratik Rejimler
392
4. Şematik Olarak Karşılaştırma
393
Dördüncü Bölüm
DEVLETİ SINIRLANDIRMA ARACI OLARAK
GÜÇLER AYRILIĞI
I. GÜÇLER AYRILIĞI TEORİSİ VE DOĞURDUĞU SONUÇLAR
395
A. Anlam ve Önemi
395
1. Güçler Ayrılığının Anlamı
395
2. Güçler Ayrılığının Anayasacılık Bakımından Önemi
396
B. Güçler Ayrılığı Düşüncesinin Tarihsel Temelleri
397
1. Locke’da Güçler Ayrılığı Düşüncesi
398
2. Montesquieu’de Güçler Ayrılığı Düşüncesi
399
a. Genel Olarak
399
b. Teorinin Esası
400
C. Güçler Ayrılığı Öğretisinin Pratiği
401
D. Güçler Ayrılığı Anlayışının Günümüzde Geçerliliği
404
II. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE UYGULAMASI
406
A. Güçler Ayrılığında Anlam Kayması ve Hükümet Sistemleri Üzerinde Etkisi
406
B. Güçler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmada Sorunlar
408
III. PARLAMENTER SİSTEMLER
411
A. Tanım
411
B. Parlamenter Sistemin Uygulama Biçimleri
412
1. Düalist (İkici) ya da Orleanist Parlamentarizm
412
2. Monist (Tekçi) Parlamentarizm (Klasik Parlamenter Rejim)
414
3. Çoğunlukçu Parlamentarizm (parlementerisme majoritaire)
415
C. Parlamenter Sistemlerin Belirgin Özellikleri
416
1. Güçlerin Denkliği ve İş Birliği
417
2. İki Yapılı–İkici Yürütme (Düalist Yürütme–bicéphalisme)
418
3. Devlet Başkanının Sorumsuzluğu
419
a. Siyasal Sorumsuzluk
419
b. Cezaî Sorumsuzluk
420
c. Hukuksal (Medenî) Sorumluluk
422
4. Bakanlar Kurulunun ve Bakanların Yasama Organı Önünde Siyasal Sorumluluğu
423
a. Siyasal Sorumluluk Kavramı
423
b. Yasama Organının Bilgi Edinme ve Siyasal Sorumluluğu Harekete Geçirme Araç ve Yolları
424
aa. Soru (Parliamentary questioning)
425
bb. Genel Görüşme (General debate)
426
cc. Meclis Araştırması (Parliamentary inquiry)
427
dd. Gensoru (Censure motion)
427
ee. Meclis Soruşturması (parliamentary investigation)
429
5. Yürütmenin Yasamayı Fesih Yetkisi
431
a. Fesih Kurumunun Varlık Nedeni
433
b. Fesih Yetkisinin Sahibi
434
c. Fesih Kurumunun Genişlemesi
435
d. Fesih Türleri
436
aa. Yürütme Organının Feshi
437
bb. Kendi Kendini Fesih (öz fesih, auto–dissolution)
437
cc. Otomatik Fesih (kendiliğinden sonlanma, dissolution automatique)
438
dd. Karşılıklı Fesih
439
ee. Halkın Geri Çağırması ya da Kolektif Azil Yolu (recall)
439
D. Parlamenter Sistemin Aklileştirilmesi (Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem): Parlamenter Sisteme İşlerlik Kazandırma Eğilimi
440
1. Tanım
440
2. Parlamenter Sistemde Aklileştirme Teknikleri
443
a. Kurucu (Yapıcı) Güvensizlik Önergesi (Önce Kur Sonra Devir Yolu)
444
b. Güvensizlik Önergesinin Sınırlandırılması
445
c. Hükümetin Kurulmasının Kolay, Düşürülebilmesinin Zorlaştırılması
445
d. Giyotin Usulü
446
e. Fesih Yetkisinin Rasyonelleştirilmesi (Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu)
447
f. Parlamentonun Etkin Çalışmasını Sağlamaya Yönelik Önlemler
447
3. Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Araçların Sisteme Katkısı
448
IV. “GÜÇLERİN SERT AYRILIĞI”: BAŞKANLIK SİSTEMİ
449
A. Genel Olarak Başkanlık Sistemi
450
B. Başkanlık Sisteminin Ayırt Edici Unsurları
451
1. Monist (Monocéphale) Yürütme (Tek Yapılı/Tek Başlı)
452
2. Organların Birbirinden Bağımsızlığı
453
a. Organların Göreve Gelişinde Bağımsızlık (Organik Sert Ayrılık)
453
b. Organların Görevlerinde Bağımsızlık (İşlevsel Sert Ayrılık)
454
c. Organların İlişkilerinde Bağımsızlık
455
C. Başkanlık Sisteminde Güçlerin Birbiriyle Yakınlaştırılması
457
1. Başkanın Veto Yetkisi
459
2. Üst Düzey Kamu Yöneticilerinin Atamalarında Yasama Onayı
461
3. Uluslararası Sözleşmelerin Onayı
462
4. Bütçe Yetkisi
463
D. Uygulamada Durum
464
1. ABD Sistemi ve Saf (Otantik) Başkanlık
464
2. Yasama Organı
465
3. Yürütme Organı
466
a. Başkan
466
aa. Seçim Usulü
467
bb. Görev ve Yetkileri
468
b. Başkan Yardımcısı
468
c. Başkanlık Kabinesi
470
d. Başkan ve Kongre (Yasama Organı) Arasındaki İlişkiler
470
aa. Başkanın Kongre Üzerinde Sahip Olduğu Araçlar
473
bb. Başkanın Tek Başına Kullandığı Düzenleme Aracı Olarak “Başkanlık Kararnameleri” ya da “Başkanlık Emirnameleri” (executive orders)
474
aaa. Genel Olarak “Başkanlık Kararnameleri” (Başkanlık Emirnameleri)
474
bbb. Başkanlık Kararnameleri ve Bildirilerinin Hukuki Statüsü ve Kapsamı
476
cc. Başkan Üzerinde Kongre Araçları
480
e. Başkanın Sorumluluğu
480
V. KARMA (MELEZ/HİBRİT) HÜKÜMET SİSTEMLERİ
482
A. Başkan Ağırlıklı Karma Sistemler (régimes à prépondérance présidentielle)
484
1. Yarı Başkanlık Sistemi
484
a. Genel Çerçeve
484
b. Sistemi İsimlendirmede Güçlükler
488
c. Yarı Başkanlık Sisteminin Belirgin Özellikleri
491
aa. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi
492
bb. Cumhurbaşkanının Nispeten “Önemli” Sayılabilecek Yetkilere Sahip Olması
492
cc. Hükümetin Parlamento Önünde Siyasal Sorumluluğu
494
d. Yarı Başkanlık Sisteminin Uygulaması
495
2. Başkancı Yapılar (Sistemler)
498
a. Saf Başkanlık Sisteminden Ayırma Zorunluluğu
498
b. Başkanlık Sisteminin Başka Ülkelerde Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler
501
c. Saf Başkanlıktan Sapmalar ve Başkanın Kontrolsüz Güce Dönüşebilme Riski
502
d. Başkancı Sistemlerde Parlamenterleşme Eğilimleri ve “Parlamenterleştirilmiş Başkanlıklar” ya da Rasyonelleştirilmiş Başkancı Model Kurgusu
503
B. Parlamento Ağırlıklı Karma Sistemler (les régimes à prépondérance parlementaire): Meclis Hükümeti Sistemi
506
1. Meclis Hükümeti Sistemini Sınıflandırma Sorunu
506
2. Meclis Hükümeti Sistemi (Konvasiyonel Sistem): Tanımı ve Tarihçesi
508
3. Özellikleri ve İşleyişi
510
a. Yasama ve Yürütme İşlevlerinin Yasama Organında Toplanması
510
b. Yürütme Organı Yasama Organından Bağımsız Bir Kimliğe Sahip Değildir
511
c. İşlevlerin Yerine Getirilmesi Meclis Tarafından Belirlenir
511
d. Yürütmenin Meclise Karşı Kullanabileceği Hukuksal Bir Aracı Yoktur
511
e. Meclisin Sürekliliği
511
f. Meclisin Üstünlüğü
511
4. Uygulamada Durum
512
a. İsviçre Sistemi ve Meclis Hükümeti Açısından Değerlendirilmesi
513
b. 1921 Teşkilat–ı Esâsîyesi (Anayasası) ve Meclis Hükümeti Sistemi
515
Beşinci Bölüm
EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMİ OLARAK DEMOKRASİ
I. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN KÖKENİ
517
A. Klasik Demokrasi ve Evrimi
517
B. Günümüzde Aldığı Anlam
520
II. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN BELİRLEYİCİ İLKELERİ
522
A. İktidarın Seçim Yoluyla Değiştirilebilir Oluşu: Düzenli Aralıklı Seçimler
523
B. Katılımcılık
524
C. Çoğunluk İlkesi: Çoğunluğun Yönetimi
525
D. Muhalefetin Varlığı
526
E. Siyasal Çoğulculuk
527
1. Genel Anlamda Çoğulculuk ve Demokrasi
527
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Çoğulculuk
529
F. Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi
530
G. Azınlığa Saygı İlkesi
531
H. Güçler Ayrılığı
533
İ. Çok Partili Siyasal Yaşam: “Siyasal Rekabet”e Dayalılık
533
J. Hukukun Üstünlüğü
533
K. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik
535
III. EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMLERİ OLARAK DEMOKRASİ UYGULAMALARI
535
A. Doğrudan (Aracısız–Temsilsiz) Demokrasi
536
B. Temsili Demokrasi
539
1. Temsili Rejim Teorisi
539
2. Anlamı ve Geçirdiği Süreç
540
C. Yarı Doğrudan Demokrasi
542
1. Tanım ve Çerçevesi
542
2. Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları
544
a. Halk Vetosu (Veto populaire)
545
aa. İsviçre’de Federal Düzeyde
546
bb. ABD’de Federe Devlet Düzeyinde
547
cc. İtalya’da
547
b. Halkın Kanun Girişimi (initiative de populaire)
547
c. Referandum
550
aa. Tanım
550
bb. Referandum– Plebisit Oylamaları Farklılığı
551
cc. Referandum Türleri
555
(1) Konularına Göre
556
(2) Uygulama Çevresine Göre
556
(3) Harekete Geçirilişinin Niteliğine Göre
557
(4) Harekete Geçiriliş Zamanına Göre
557
(5) Doğurduğu Sonuca Göre
557
(6) Harekete Geçirecek (Başlatacak) Makama Göre
558
dd. Referandum Sınırlamaları
559
d. Halkın Geri Çağırması (Révocation Populaire=Temsilcinin Azli=Recall)
560
aa. Bireysel Geri Çağırma (Bireysel Azil)
561
bb. Kolektif (Toplu) Geri Çağırma (aberrufungsrecht)
561
IV. EGEMENLİĞİN KULLANIMINA KATILIM ARACI OLARAK SEÇİMLER
562
A. Genel Oy İlkesi (Herkes için oy ilkesi)
563
1. Tanım ve Tarihçesi
563
2. Genel Oy Hakkına Getirilen Nesnel Sınırlamalar
566
a. Yaş
566
b. Yabancılar Yönünden
568
c. Asker Kişiler Yönünden
570
d. Mahkûmlar Yönünden
570
e. Diğer Kısıtlamalar
571
3. Genel Oy ve Demokrasi Kültürü İlişkisi
572
B. Eşit Oy İlkesi (Tek Birey–Tek Oy)
573
1. Sayısal Açıdan Oy Eşitsizliği (Çoğul oy/bindirmeli oy)
573
2. Değer Açısından Oy Eşitsizliği
574
3. Seçim Sisteminden Kaynaklanan Oy ve Temsil Eşitsizliği
575
C. Doğrudan Oy–Dolaylı Oy (suffrage direct–suffrage indirect)
575
D. Oyun Gizliliği İlkesi
577
E. Zorunlu Oy–Serbest Oy İlkesi (compulsory, mandatory voting/voluntary voting)
579
F. Dürüst Oy İlkesi (honnêteté du vote)
582
G. Bireysel Oy İlkesi (Vote personel)
583
H. Yargı Güvencesi Altında Seçim İlkesi
585
Altıncı Bölüm
EGEMENLİĞİN KURUMSAL İFADE ARAÇLARI OLARAK
SİYASAL PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMLERİ
I. SİYASAL PARTİ KAVRAMI VE HUKUK ALANINA GİRMELERİ
587
A. Siyasal Parti Tanımı
587
1. Amaç unsuru
588
2. Örgütlü (Teşkilâtlı) Sivil Topluluk Unsuru
589
3. Süreklilik Unsuru
590
B. Siyasal Partilerin Kısa Tarihçesi
591
II. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ
592
A. Toplum Çıkarlarını Birleştirmek İşlevi
593
B. İktidarı Kullanma, Denetleme ve Muhalefet İşlevi
594
C. Siyasal Kadroların Yetiştirilmesi İşlevi
595
D. “Siyasal Sosyalleştirme” (Political Socialisation) İşlevi
595
E. Halkla Yönetim Arasında İletişim Kanalı Görme İşlevi
596
III. SİYASAL PARTİLERİN HUKUKSAL NİTELİĞİ
596
IV. SİYASAL PARTİLERİN SINIFLANDIRILMASI
598
A. Yapıları Yönünden
599
1. Kadro Partileri
599
2. Kitle Partileri
600
B. İşlevleri Yönünden
600
1. Bireysel Temsil Partileri
600
2. Sosyal Bütünleşme Partileri
601
C. İdeolojik Türdeşlikleri Yönünden
602
1. Türdeş Partiler
602
2. Türdeş Olmayan Partiler
602
D. Disiplinleri Yönünden
602
1. Disiplinli Partiler
603
2. Serbest Partiler (Disiplinsiz Partiler)
603
V. PARTİ SİSTEMLERİ VE SONUÇLARI
604
A. Tek Partili Sistemler
606
1. “Hâkim Tek Parti Sistemi”
607
2. “Hegemonyacı Tek Partili Sistem”
607
B. İki Partili Sistemler
607
C. Çok Partili Sistemler
609
1. Katı (Agresif) Çok Partili Sistem (le multipartisme rigide)
609
2. Esnek (Ilımlı) Çok Partili Sistem (le multipartisme souple)
610
VI. SİYASAL PARTİLERİN KURULUŞ VE İŞLEYİŞ ESASLARI
610
A. Kuruluşları
610
B. Partilere Devlet Yardımı
611
1. Devlet Tarafından Sağlanan İmkân, Yardım ve Kolaylıklar
613
a. Doğrudan Sağlanan Yardım ve Kolaylıklar
613
b. Dolaylı Yoldan Sağlanan Yardım ve Destekler
614
2. Yardım Almada Bazı Yasaklar ve Devlet Yardımından Yararlanma Esasları
614
C. Siyasal Partilerin Denetlenmesi
616
1. Gelir, Gider ve Seçim Harcamaları Yönünden (Mali Denetim)
616
2. Faaliyetleri Yönünden Denetim
618
3. Siyasal Partilere Uygulanacak Yaptırımlar
620
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasal Partilere Yaklaşımı
622
D. Parti İçi Demokrasi
625
1. Tanım ve Önemi
625
2. Parti İçi Demokrasiyi Sağlamada Hukukun Etkisi
626
VII. TEMSİLCİLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMİ OLARAK SEÇİM SİSTEMLERİ
628
A. Seçim Çevresi Kavramı ve Düzenlenmesi
629
1. Seçim Çevresi Kavramı ve Türleri
629
a. Ulusal Seçim Çevresi
630
b. Geniş Seçim Çevresi (Geniş Bölge)
630
c. Dar Seçim Çevresi (Dar Bölge)
630
2. Seçim Çevrelerinin Oluşturulması ve Eşit Temsiliyet İlkesi
630
a. Genel Olarak
630
b. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı
632
B. Seçim Çevresinden Çıkartılacak Milletvekili Sayısı ve Seçim Turlarına Göre Seçimler
633
C. Seçim Sistemleri
634
1. Çoğunluk Sistemi
635
a. Çoğunluğun Türüne Göre Çoğunluk Sistemi
635
aa. Salt Çoğunluk Sistemi
635
bb. Basit Çoğunluk Sistemi (Nispî Çoğunluk Sistemi)
636
b. Seçilecek Aday Sayısına Göre Çoğunluk Sistemi
636
aa. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (scrutin majoritaire uninominal)
636
bb. Listeli Çoğunluk Sistemi
638
2. Nispî Temsil Sistemi (Orantılı Temsil)
638
a. Tanım
638
b. Nispi Temsil Sisteminde Milletvekili Dağılımı
639
aa. Ulusal Sabit Seçim Sayısı
639
bb. Değişken Seçim Çevresi Sayısı
639
c. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemleri
639
aa. En Fazla Artık Oy Yöntemi (la méthode des plus forts restes)
640
bb. En Yüksek Ortalama Oy Yöntemi (la méthode de la plus forte moyenne)
640
cc. D’Hondt Sistemi
641
dd. Sainte–Laguë Sistemi (Tek sayı sistemi)
643
ee. Milli Bakiye (Artık) Sistemi (La méthode des restes sur le plan national)
644
3. Karma (Hibrit/Melez) Seçim Sistemleri
644
a. Karma Sistem Arayışları ve Uygulamaları
644
b. Karma Sistem Örnekleri
646
4. Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Seçim Sistemleri
648
1. Çoğunluk Sistemine İlişkin Değerlendirme
649
a. Genel Olarak
649
b. Seçim Adaletsizlikleri ve “Küp Kanunu” Formülü
650
c. Seçim Adaletsizlikleri ve Karşılaştırmalı Somut Örnekler
651
d. Tek Turlu, Tek İsimli Çoğunluk Sistemi ve Siyasal Sonuçları (İngiliz Sistemi)
652
e. İki Turlu Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (Fransız Sistemi)
653
f. Çoğunluk Sistemi Her Zaman Parlamentoda Çoğunluğun Garantisi Değildir
654
2. Nispî Temsil Sisteminin Değerlendirilmesi
654
3. Seçim Sisteminin Doğurduğu Sonuçların Çeşitli İhtimallere Göre Toplu Olarak Açıklanması
656
4. Genel Değerlendirme
658
VIII. SEÇİM BARAJLARI
661
A. Kavram ve Amaç
661
B. Seçim Barajı Türleri
662
1. Seçim Çevresi Barajı
662
2. Ülke Barajı
663
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Seçim Barajlarına Yaklaşımı
665
Yedinci Bölüm
DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
I. YASAMA ORGANI
667
A. Yasama Organının Oluşumu
667
1. Genel Olarak Meclislerin Sayısı
668
2. Çift Meclislilik
668
a. Tarihçe ve Günümüzde Durum
668
b. Çift Meclisli Yasama Organlarının Oluşumu ve Yetki Paylaşımı
670
3. Tek Meclislilik/Çift Meclislilik Üzerinde Tartışmalar
671
a. İkinci Meclislerin Aleyhine Görüşler
671
b. İkinci Meclislerin Lehine Görüşler
672
c. Değerlendirme ve Sonuç
674
B. Yasama Organının Çalışma Esasları
675
1. İçtüzük Kuralları (Réglement d’assemblée, Règlement intérieur de parlement)
675
a. İçtüzük Kurallarının Önemi
675
b. İçtüzük Kurallarının Düzenleme Alanı ve Yetki
676
2. Parlamentoların Toplanma Dönemleri ve Bazı Kavramlar
679
3. Yasama Organının Görüşme ve Oylamalarına İlişkin Temel Kavramlar
679
a. Öncelikle ve İvedilikle Görüşme
679
b. Toplanma ve Karar Yeter Sayısı
680
c. Oylama Yöntemleri
682
C. Yasama İşlevi ve Nitelikleri
683
1. Yasama İşlevi Olarak Kanun
683
2. Yasama İşlevinin Ayırt Edici Özellikleri
685
a. Genellik İlkesi
686
b. Aslî Düzenleme Yetkisi Oluşu
689
c. Devredilemezlik İlkesi
691
D. Yasama Üyeliğinin Niteliği
693
1. Temsili Vekâlet (mandat représentatif) İlkesi ve Sonuçları
693
a. Azil Yasağı
694
b. Millî Temsil İlkesi
694
2. Emredici/Azledici Vekâlet (mandat impératif) ve Sonuçları
697
E. Parlamenter Bağışıklıklar (Les immunités parlementaires)
698
1. Kavram ve İçerik
698
2. Yasama Bağışıklığı Türleri
699
a. Yasama Sorumsuzluğu (l’irresponsabilité parlementaire)
699
aa. Tanım ve Çerçevesi
699
bb. Sonuçları
700
cc. Sorumsuzluk ve Parlamento Disiplin Hukuku
703
b. Yasama Dokunulmazlığı (l’inviolabilité parlementaire)
703
aa. Tanım ve Çerçevesi
703
bb. Özellikleri
705
II. YÜRÜTME ORGANI
707
A. Yürütmenin Geleneksel İşlevleri
708
1. Kanunların Uygulanması
708
2. İç ve Dış Güvenliğin Sağlanması
709
3. Yürütmenin Düzenlemelerde Bulunması
709
4. Ülke Genel Siyasetinin Tespiti ve Uygulanması
711
B. Yürütme Organının Görevlerinin Genişlemesi ve Giderek Güçlenmesi
712
1. Yürütme Organının Görev Alanının Genişlemesinin Nedenleri
712
2. Yürütme Organının Ön Plana Çıkmasının Sonuçları
712
a. Yasama İşlevine Yürütmenin Giderek Karışması
713
b. Yürütmeye Yasama Yetkilerinin Devri (délégation)
713
c. Yürütmeye Özerk Düzenleme Yetkisi Tanınması
714
d. Ulusal Siyasetin Direksiyonunun Yürütmeye Geçmesi
715
C. Yürütme Organının Yapısı
715
III. YARGI
716
A. Kavram
716
1. Yargının Maddî Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi
718
2. Yargının Şeklî Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi
718
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Yargı Kavramı
718
4. Değerlendirme
720
B. Çoğulcu Demokrasilerde Yargının Yeri ve Temel İlkeler
721
1. Doğal Yargı İlkesi (Doğal Hâkim/Doğal Mahkeme İlkesi)
722
2. Yargı Bağımsızlığı
723
a. Anlamı
723
b. Önemi
725
c. Yargı Bağımsızlığının Ön Şartı Olarak Kurumsal Bağımsızlık
728
aa. Yasama Organına Karşı Kurumsal Bağımsızlık
729
bb. Basına Karşı Bağımsızlık (Dördüncü Güce Karşı)
729
cc. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık
730
dd. Taraflara Karşı Bağımsızlık
731
ee. Yargının Bizâtihi Kendisine Karşı Bağımsızlık
731
d. Yargı Bağımsızlığının Kurucu Unsurları
731
aa. Hâkimlik Güvencesi
732
aaa. Görevinden Alınamama (Azil Yasağı)
732
bbb. Re’sen Emekli Edilememe
733
ccc. Maaş ve Ödeneklerden Yoksun Bırakılamama
734
ddd. Rızası Dışında Başka Bir Yargısal ya da İdari Göreve Getirilememesi
734
eee. Görev Yeri Değişikliği (Coğrafi Güvence)
734
bb. Yargıya Müdahale Suçu
735
cc. Atama ve Özlük İşlemlerinin Bağımsız Kurullara Bırakılması
735
3. Yargının Tarafsızlığı ve Bağımsızlıkla İlişkisi
735
4. AİHM İçtihatları Işığında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı
738
a. Yargı Yerinin ve Yargı Görevini Yerine Getiren Kişilerin Niteliği
738
b. Hâkimlerin Göreve Gelmeleri ve Bağımsızlıkları Üzerinde Etkisi
739
c. Dış Baskılara Karşı Korunması ve Güvencesi
740
C. Yargısal Kurullar
741
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı İçin Yargısal Kurullar Oluşturma Gereği
741
2. Yargısal Kurulların Oluşumu
742
a. Kooptasyon Modeli (Korporatif Model)
742
b. Karma Nitelikte Yapılanma Modeli
743
D. Yargının Denetimi ve Sorumluluğu
745
1. Cezaî Sorumluluk
747
2. Medenî Sorumluluk
747
3. Disipliner Sorumluluk
748
Sekizinci Bölüm
SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANMASI ARACI OLARAK
ANAYASALLIK DENETİMİ
I. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ KAVRAMI
751
A. Anayasal Üstünlüğün Gerekçeleri ve Temelleri
751
1. Maddî Temeli: Devletin Kurucu İşlemi Olma
752
2. Organik Temel: Kurucu İradenin Eseri Olma
753
3. Demokratik Temeli: Anayasanın Sosyal Sözleşme Niteliği Taşıması
753
4. Biçimsel Temel: Yapılış ve Değiştirilişinin Diğer Kurallardan Farklı Esaslara Bağlanması
754
B. Anayasanın Üstünlüğünün İki Anlamı
754
1. Esasa İlişkin Üstünlük/Maddî Üstünlük (suprématie matérielle)
754
2. Şekle İlişkin Üstünlük (suprématie formelle)
755
II. ANAYASAL ÜSTÜNLÜĞÜN KURUMSAL GÜVENCESİ OLARAK ANAYASALLIK DENETİMİ
756
A. Genel Olarak
756
1. Geniş Anlamda Anayasallık Denetimi
757
2. Dar Açıdan Anayasallık Denetimi
757
B. Parlamentonun Üstünlüğünden Anayasanın Üstünlüğüne
757
1. Parlamentonun Üstünlüğü: Genel İrade Efsanesi
757
2. Genel İradenin Sarsılması: Anayasanın Üstünlüğü
759
C. Yapan Organa Göre Anayasallık Denetimi Türleri
760
1. Siyasal Organlar Eliyle Anayasallık Denetimi
760
a. Tanım
760
b. Siyasal Denetim Yoluna Yöneltilen Eleştiriler
762
2. Yargısal Denetim (Anayasa Yargısı/Anayasal Yargı)
764
III. ANAYASAYA UYGUNLUĞUN YARGISAL DENETİMİ (ANAYASA YARGISI)
767
A. Anayasa Yargısının Meşruiyeti Sorunsalı
767
B. Anayasa Yargısına Yöneltilmiş Eleştiriler ve Meşruiyet İnşâsı Arayışları
769
1. Halk İradesinin Yasama İradesiyle Özdeşleştirilemeyeceği
770
2. Seçilmiş Olmanın Tek Başına Demokrasinin Meşruiyet Ölçüsü Olmayışı
771
3. Son Sözün Yine Seçilmişlere Ait Olduğu
772
4. Kararlarının Yasama Yetkisinin Kullanımı Olmadığı
773
5. Anayasa Yargısının da Kaynağını Anayasadan Alan Bir Yargı Yetkisi Olduğu
775
C. Anayasa Yargısının Yükselişi
775
IV. ANAYASA YARGISINDA DENETİM MODELLERİ VE İŞLEYİŞ ESASLARI
777
A. Denetim Modeline Göre Anayasa Yargısı
778
1. Amerikan Modeli (Decentralized Judicial Review)
779
a. Ortaya Çıkışı
779
b. Marbury/Madison Davası ve (Amerikan) Anayasa Yargısı Bakımından Önemi
781
c. Sistemin (Modelin) Belirgin Özellikleri
782
aa. Yaygınlaştırılmış Anayasa Yargısı Modelidir (un contrôle décentralisé)
783
bb. Somut Olay Denetimine Dayanır (voi d’exception/contrôle concret)
784
cc. Denetim Ancak Düzeltici/Bastırıcı (contrôle à posteriori) Olabilir
784
dd. Verilen Kararlar Somut Olay ve Taraflarıyla Sınırlıdır (un contrôle aux effets relatifs)
785
ee. Denetimin Kapsamı ve Kararların Yerine Getirilmesi
786
d. Modelin Uygulama Çevresi
787
2. Avrupa Modeli (centralized judicial review)
788
a. Modelin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
789
b. Modelin Temel Özellikleri
791
aa. Merkezileşmiş, “Özel Yetkili Anayasa Yargısı” Esasına Dayanır
791
bb. Hem Soyut Hem Somut Denetime Elverişlidir
792
cc. Hem Önleyici Hem Düzeltici Sisteme Uygun Modeldir
793
dd. Mahkeme Kararları Mutlak Otoriteye Sahiptir
793
3. Her İki Modelin Tablo Eşliğinde Karşılaştırılması
793
4. Anayasallık Denetimi Modellerinin Dünya Genelinde Dağılımı
794
B. Zaman Bakımından Anayasa Yargısı
794
1. Önleyici Denetim (côntrole préventif, controle préalable, ex ante, a priori)
794
a. Tanım ve Uygulama Çevresi
794
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları
796
2. Düzeltici (Bastırıcı) Denetim (contrôle répressif, ex post, a posteriori denetim)
798
a. Tanım ve Uygulama Çevresi
798
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları
798
3. Önleyici ve Düzeltici Denetimin Çeşitli Açılardan Karşılaştırılması
800
4. Değerlendirme ve Tablo Eşliğinde Uygulama Örnekleri
801
C. Anayasal Dava Türleri (Başvuru Yolları) (le mode de contrôle)
801
1. İptal Yolu (côntrole par voie d’action, soyut norm denetimi, dava yolu)
802
2. Somut Norm Denetimi (côntrole par voie d’exception, constitutional review, def’i yoluyla denetim, itiraz yolu)
804
3. Kişisel (Bireysel) Başvuru Yolu (“individual application”, “recours individuel”, “requête individuelle”)
806
V. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ALANI
809
A. Denetim Kapsamı
809
1. Şekil Açısından Denetim
810
2. Esas (Öz) Açısından Denetim
810
B. Denetim Alanı (Denetime Tâbi İşlemler)
810
1. Kanunlar (Her ülkede)
810
2. Yasama İçtüzükleri ve Diğer Düzenleyici İşlemler
812
3. Uluslararası Sözleşmeler
812
4. Referandumlar
813
5. Anayasa Değişiklikleri
813
a. Şekil Bakımından Denetim
814
b. Anayasa Değişikliklerinin İçerikleri (Esas) Yönünden Denetimi ve Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum
814
aa. Esas Denetiminin Anlamı ve İçeriği
814
bb. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum
817
VI. MAHKEMELERİN KOMPOZİSYONU (OLUŞUMU) ÜZERİNE
820
A. Mahkeme Üyelerinin Belirlenmesi Yöntemi
820
B. Üyelerin Göreve Getirilişi, Bağımsızlık ve Tarafsızlıkları
821
C. Üyelik Şartları ve Görev Süresi
823
D. AB Ülkelerinde Mahkemenin Oluşumu, Üye Sayısı ve Görev Süreleri
824
VII. MAHKEMELERİN GÖREV ALANLARI: BELLİ BAŞLI İŞLEVLERİ ÜZERİNE
825
A. Hak ve Özgürlükleri Koruma, Hukuk Devletini Güçlendirme İşlevi
826
B. Yetki Dağılımından Doğan Uyuşmazlıkları Çözme
828
1. Devlet Bileşenleri Arasında Yetki Dağılımından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar
829
2. Devlet Organları Arasında Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları
829
C. Ulusal Düzeyde Seçim ve Referanduma İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü
830
D. Siyasal Partilerin Kapatılmaları ve Malî Denetimleri
830
VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNDE ÖLÇÜ (REFERANS) NORMLAR
831
IX. MAHKEME KARARLARININ ETKİSİ VE SONUÇLARI
833
A. Genel Olarak Yargısal Karar Alma Modelleri ve Mahkemenin Karar Türleri
833
1. Yargısal Karar Alma Modelleri
834
a. Klasik Yaklaşım
834
b. Şekilci Yaklaşım (Formalist yaklaşım)
834
c. Davranışçı Yaklaşım
834
d. Yeni Kurumsalcı Yaklaşım
835
2. Anayasa Yargısında Karar Türleri
835
a. Yokluk Kararları (inexistence)
836
b. İptal Kararları (Nullite)
837
c. Ret Kararları (Anayasaya uygunluk kararları)
838
d. “Şartlı (Rezervli) Ret”: Ret–İptal Arası Kararlar (les décisions intermédiaires)
838
aa. Kavramın Anlamı
838
bb. Şartlı Ret Kararlarına Başvuru Nedeni
839
cc. Uygulamada Durum
840
e. Çağrı Kararları
842
B. Kararların Etkisi
845
1. Kararların Bağlayıcılığı
845
2. Kararların Yürürlüğe Girmesini Erteleme
847
3. Kararların Kişiler Bakımından Etkisi
848
4. Kararların Zaman Bakımından Etkisi
849
X. ANAYASA YARGISINDA GEÇİCİ ÖNLEMLER
850
A. Geçici Önlemler Kurumuna Gereksinim ve Kurumun Amacı
850
B. Bazı Ülkelerde Uygulama Örnekleri
851
1. ABD Uygulaması
852
2. Belçika Uygulaması
853
3. Almanya Uygulaması
854
4. Türkiye Uygulaması
855
EKLER
857
Seçilmiş Kaynakça
859
Kavram Dizini
895