Bu çalışmanın amacı, Anayasa Mahkemesi tarafından bireysel başvuru neticesinde verilen kararların hüküm ve gerekçe kısımlarının, yargılama süreçleri üzerindeki bağlayıcılık etkisini ortaya koymaktır. Diğer yandan, derece mahkemelerince, Anayasa Mahkemesi tarafından verilen bireysel başvuru kararlarının hüküm ve gerekçe kısımlarına uygun olacak nitelikte, yeni bir karar vermekten zaman zaman imtina edildiği, diğer bir deyişle Anayasa Mahkemesi tarafından verilen bireysel başvuru kararlarına direnildiği gözlemlenmektedir. Bireysel başvuru kararlarının yerine getirilmesine yönelik olarak, herhangi bir açık yaptırımın yahut cebri icra usulünün, ayrı bir şekilde kanuni düzenleme altına alınmamış olması da bu tartışmaları gündeme getirmektedir. Geçmişte yaşanan aynı olumsuzlara rağmen, mahkemelerimiz tarafından, halen aynı hukuka aykırılıkların gerçekleştirilmeye devam edilmesinin, hukuki, sosyokültürel ve siyasi nedenleri, bugün dahi tartışılmaya devam edilmektedir. Biz bu çalışmamızda, kendi çalışma alanımızın sınırları içerisinde kalmak şartıyla, tartışmalara hukuki yönden görüş ve çözüm önerileri getirmeye çalışmış bulunmaktayız. Ülkemiz bakımından, bireysel başvuru sonucunda verilen kararların ceza yargılamasına etkisi noktasında esas alınan model, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yoludur. Federal Almanya Anayasa Mahkemesinin, bireysel başvuru sonunda, ihlal teşkil ettiğini tespit ettiği mahkeme kararını, doğrudan iptal etme yetkisi bulunmaktadır. Bu yetki, iç mevzuatımızda, Anayasa Mahkemesine tanınmamıştır. Dolayısıyla çalışmamızda, ülkemizde yaşanılan tartışmalı hususlara çözüm önerileri getirilirken, Federal Almanya Anayasa Mahkemesinin kararları değil, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin örnek kararları ışığında hareket edilmiştir. Bu nedenlerle, Almanca kaynaklardan ziyade büyük ölçüde İngilizce kaynaklardan istifade edilmiştir.(ARKA KAPAKTAN) İÇİNDEKİLER GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM ADİL YARGILANMA HAKKI I. ADİL YARGILANMA HAKKI KAVRAMI A. Genel Olarak B. Terminoloji C. Adil Yargılanma Hakkının Hukuki Niteliği II. ADİL YARGILANMA HAKKININ SAĞLADIĞI HUKUKİ GÜVENCE ALANININ KAPSAMI A. Genel Olarak B. Kişi Bakımından C. Konu Bakımından 1. Medeni Hak ve Yükümlülükler ile İlgili Uyuşmazlıklar 2. Cezai Alanda Bireyin Kendisine Yöneltilen Suçlamalar (Suç İsnatları) III. ADİL YARGILANMA HAKKININ TARİHİ GELİŞİMİ A. Uluslararası Belgelerde Adil Yargılanma Hakkının Tarihi Gelişimi 1. Genel Olarak 2. Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlük Fermanı) 3. Virginia Haklar Bildirgesi 4. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Evrensel Bildirisi 5. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 6. Medeni ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme 7. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi B. Türk Hukukunda Adil Yargılanma Hakkının Tarihi Gelişimi 1. Tanzimat Dönemi 2. Cumhuriyet Dönemi IV. ADİL YARGILANMA HAKKININ UNSURLARI A. Mahkemeye Erişim Hakkı B. Kanunla Kurulmuş, Bağımsız ve Tarafsız Yargı Yerinde Yargılanma Hakkı C. Makul Sürede Yargılanma Hakkı D. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı 1. Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama İlkesi 2. Delillere İlişkin Temel Kurallar 3. Sanığın Yargılamaya Katılarak Kendisini Bizzat Savunması veya Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkı 4. Gerekçeli Karar Hakkı 5. Suçsuzluk Karinesi ile Susma ve Kendini Suçlayıcı Delil Sunmaya Zorlanmama Hakkı E. Hukuk Güvenliği (Hukuki Öngörülebilirlik) İlkesi F. Alenilik İlkesi İKİNCİ BÖLÜM ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU YOLUNUN ULUSAL VE ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE YER ALAN DİĞER HUKUKİ DENETİM YOLLARI İLE KARŞILAŞTIRILMASI I. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI'NDA DÜZENLENEN BİREYSEL BAŞVURU YOLU A. Bireysel Başvuru Kavramı ve Hukuki Niteliği B. Bireysel Başvurunun Temel Özellikleri 1. Temel Hak ve Özgürlükleri, Kamu Gücü Tarafından Yapılan İhlallere Karşı Koruması 2. İkincil Nitelikte Olması 3. Hukuki Yararı Bulunan Herkesin Başvurabilmesi C. Bireysel Başvuru Usulü 1. Başvuru Mercii Olarak Anayasa Mahkemesi 2. Başvurunun Şekli ve İçeriği 3. Başvuru Süresi 4. Başvurunun Yapılabileceği Yerler D. Bireysel Başvurunun Şartları 1. Bireysel Başvurunun Konusuna İlişkin Şartlar 2. Bireysel Başvurunun Süjesine İlişkin Şartlar 3. Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesine İlişkin Şartlar E. Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuruları İnceleme Usulü 1. Ön İnceleme 2. Kabul Edilebilirlik Yönünden İnceleme II. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ KAPSAMINDA BİREYSEL BAŞVURU YOLU A. Genel Olarak B. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yetkisi 1. Konu Bakımından 2. Kişi Bakımından 3. Yer Bakımından 4. Zaman Bakımından C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvurunun Şartları 1. Genel Usuli Şartlar 2. Sözleşmeci Devletlerin İç Mevzuatlarında Düzenlenen Hukuki Çarelerin Tüketilmiş Olması 3. Başvuru Süresi 4. Başvurunun Anonim İsimle Gerçekleştirilmemiş Olması 5. Aynı Konuda Birden Fazla Başvuru Yasağı D. Bireysel Başvuruların AİHM Tarafından İncelenmesi E. AİHM Kararlarının İç Hukuka Etkisi III. BİREYSEL BAŞVURU YOLUNUN DÜNYADAKİ ÖNCÜ MODELLERİ A. Genel Olarak B. Federal Almanya Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü 1. Bireysel Başvuru Usulü 2. Federal Almanya Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararlarının Hukuk Düzenine Etkisi C. İspanya Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü (Amparo Başvurusu) 1. Bireysel Başvuru Usulü 2. İspanya Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kararlarının Hukuk Düzenine Etkisi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ANAYASA MAHKEMESİNİN BİREYSEL BAŞVURU KARARLARININ CEZA YARGILAMASINA ETKİSİ VE BAĞLAYICILIĞI I. ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU YOLU İNCELEMESİNİN SONUNDA VERİLEBİLECEK OLAN KARARLAR A. Anayasa Mahkemesinin İhlal Tespiti Dışındaki Kararları B. Anayasa Mahkemesinin İhlal Kararları 1. Yeniden Yargılama Kararı Verilmesini Gerektirmeyen İhlal Kararları 2. Yeniden Yargılama Kararı Verilmesini Gerektiren İhlal Kararları II. İHLAL KARARLARININ BAĞLAYICILIĞI A. Genel Mahkemelerin Kararları ve Kesin Hüküm Etkisi B. Anayasa Mahkemesinin Norm Denetimi Çerçevesinde Verdiği Kararlar C. Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı 1. Genel Olarak 2. Bağlayıcılığın Kapsamı 3. İhlal Kararlarında Ortaya Konulan İlkelerin Objektif Etkisi 4. Anayasa Mahkemesi Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı ve Anayasa Mahkemesince Dosya Esasına Girilmesinin Sınırları 5. Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası 6. Tutuklu veya Hükümlü Başvurucuların İhlal Kararı Verilmesi Üzerine Tahliye Edilme Süreçleri SONUÇ KAYNAKÇA
