Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasal Vergilendirme İlkeleri Yönünden Analizi

Nevin GÖNÜLTAŞ ( Hazine ve Maliye Bakanlığı Vergi Müfettişi ) 

Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ortak koruma alanında bulunan hakların ihlali halinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu on yılı aşkın süredir hukuk sistemimizde yerini almaktadır. Vergi hukukunu ilgilendiren hak ihlallerinde Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu bireysel başvuru kararlarının incelendiği çalışmada, Anayasal vergilendirme ilkelerinin yerine ve önemine dikkat çekilmiştir.

İlkelere teorik ve pratik açıdan ayrı ayrı bakılmış, Anayasa Mahkemesinin değerlendirmelerine örnek kararlar üzerinden yer verilmiştir. Erişime açık olan kararlar üzerinden vergi hukuku ile ilgili ihlal edildiği ileri sürülen hakların neler olduğu, bireysel başvuruda ne tür kararların verildiği, hukuki olayın özeti, hak ihlal edilmiş ise ihlalin giderim şekli tablo haline getirilmiştir. Bireysel başvuruya konu edilen haklarda yaşanan ihlallerin azaltılması/yaşanmaması için Anayasal vergilendirme ilkelerinin teoriden pratiğe dönüşmesi önem arz etmektedir. Bireysel başvuru prosedürüne de ayrıca yer verilen çalışmanın vergi hukuku ile ilgilenen herkese faydalı olmasını temenni ederiz.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA III

ÖNSÖZ V

ÖZET IX

ABSTRACT XI

KISALTMALAR DİZİNİ XIII

TABLO LİSTESİ XIX

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

TÜRK HUKUKUNDA VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ İDARİ VE YARGISAL ÇÖZÜM YOLLARI

1. Genel Olarak 5

2. Vergi Uyuşmazlığı Kavramı 6

3. Vergi Hukukunda İdari ve Yargısal Çözüm Yolları 8

3.1. Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Çözüm Yolları 8

3.1.1. Hata ve Düzeltme 9

3.1.2. Şikayet Yolu ile Müracaat 11

3.1.3. Uzlaşma Müessesesi 12

3.1.4. Cezada İndirim Müessesesi 15

3.1.5. Pişmanlık ve Islah Müessesesi 15

3.1.6. İzaha Davet Müessesesi 17

3.1.7. Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonu Başkanlığına Başvuru 17

3.2. Vergi Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözüm Yolları 18

3.2.1. Genel Olarak 18

3.2.2. Vergi Yargısı 20

3.2.3. Kanun Yolları 26

3.2.3.1. Olağan Kanun Yolu 26

3.2.3.2. Olağanüstü Kanun Yolu 29

3.3. Vergi Uyuşmazlıklarının Alternatif Çözüm Yolları 31

3.3.1. Vergi Ombudsmanlığı 31

3.3.2. Vergide Arabuluculuk 32

3.3.3. Vergide Uzlaştırma Müessesesi 32

4. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurunun Hukuki Yeri ve Önemi 34

4.1. Genel Olarak Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru 34

4.2. Bireysel Başvuru Yönteminin Hukuki Dayanağı 36

İKİNCİ BÖLÜM

ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU PROSEDÜRÜ VE MUKAYESELİ HUKUKTA ÖRNEK UYGULAMALAR

1. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Şartları ve Prosedürü 41

1.1. Başvuru Prosedürü ve Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Hususlar 42

1.2. Bireysel Başvuruda Bulunma Hakkı 43

1.3. Bireysel Başvuru İncelemesine Konu Olan Hak İhlalleri 47

1.3.1. Anayasa’da Yer Alan Temel Hak ve Özgürlükler 47

1.3.2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Yer Alan Temel Hak ve Özgürlükler 49

1.3.3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Ek Protokollerinde Yer Alan Temel Hak ve Özgürlükler 49

1.3.4. Bireysel Başvuruya Konu Edilemeyecek Olan Haklar 51

1.4. Bireysel Başvuru Sonucunda Verilebilecek Kararlar 52

1.4.1. Kabul Edilemezlik Kararları 54

1.4.1.1. Kişi Bakımından Verilen Yetkisizlik Kararları 56

1.4.1.2. Konu Bakımından Verilen Yetkisizlik Kararları 58

1.4.1.3. Mahkemenin Yetkisizliği Sebebiyle Verilen Yetkisizlik Kararları 60

1.4.1.4. Yer Bakımından Verilen Yetkisizlik Kararları 61

1.4.1.5. Zaman Bakımından Verilen Yetkisizlik Kararları 62

1.4.1.6. Süre Aşımı Yönünden Verilen Yetkisizlik Kararları 62

1.4.1.7. Anayasal ve Kişisel Önemin Olmaması Sebebiyle Verilen Kararlar 63

1.4.1.8. İncelenmesine Yer Olmadığına Dair Verilen Kararlar 65

1.4.1.9. Başvuru Yollarının Tüketilmemesi Sebebiyle Verilen Kararlar 65

1.4.1.10. Düşme Kararları 66

1.4.1.11. Başvurunun Reddi Kararları 67

1.4.1.12. İdari Redde İtirazın Reddi Kararları 69

1.4.1.13. Açıkça Dayanaktan Yoksunluk Nedeniyle Verilen Kabul Edilemezlik Kararları 71

1.4.2. İhlal Olmadığına Dair Verilen Kararlar 75

1.4.3. İhlal Kararları 76

2. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sonucunda Verilen Karar Türleri ve Kararların Uygulanması Sorunu 77 

2.1. Bireysel Başvuru Sonucunda Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilebilecek Karar Türleri 77

2.2. Yargı Kararlarının Uygulanmaması Sorunu 78

2.3. Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı Sorunu ve İlkelerle İlişkisi ... 81

3. Mukayeseli Hukukta Örnek Bireysel Başvuru Uygulamaları 83

3.1. Almanya’da Anayasa Şikayeti 83

3.2. İspanya’da Anayasa Şikayeti 86

3.3. Avusturya’da Anayasa Şikayeti 87

3.4. Mukayeseli Hukukta Bireysel Başvuru Örneklerinin Değerlendirilmesi 88

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASAL VERGİLENDİRME İLKELERİ VE İLKELERİN NORMLAR HİYERARŞİSİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

1. İlkenin Tanımı ve Hukuki Dayanağı 89

1.1. İlkenin Tanımı 89

1.2. İlkenin Somut Olaylara Uygulanmasının Hukuki Dayanağı 89

2. Teorik Olarak Vergilendirme İlkeleri ve Gelişimi 90

2.1. İlkenin Tarihsel Metinlerde Yerini Alması 90

2.2. İktisadi Teorilerde Vergilendirme İlkeleri ve Sınıflandırılması 90

3. Anayasal Vergilendirme İlkeleri 93

3.1. Genel Olarak 93

3.2. Vergilendirmede Kanunilik İlkesi 94

3.2.1. Genel Olarak 94

3.2.2. Suç ve Cezada Kanunilik İlkesi 95

3.2.3. Vergi ve Diğer Mali Yükümlülüklerin Kanuniliği İlkesi 100

3.3. Mali Güce Göre Vergilendirme İlkesi 112

3.4. Hukuk Devleti İlkesi 117

3.5. Hukuki Güvenlik ve Hukuki Belirlilik İlkesi 119

3.6. Vergi Adaleti İlkesi 125

3.7. Vergide Genellik İlkesi 126

3.8. Vergilendirmede Eşitlik İlkesi 127

3.9. Ölçülülük İlkesi 130

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ANAYASAL VERGİLENDİRME İLKELERİNİN İÇ HUKUK SİSTEMİNE VE BİREYSEL BAŞVURU KARARLARINA ETKİSİ

1. Bireysel Başvuru Öncesinde Yasama, Yürütme ve Yargı Organlarının Vergilendirme İlkelerine Etkileri 135

1.1. Mevzuatın Hazırlanması Sürecinde Yasama Organının Vergilendirme İlkelerine Etkisi 135

1.2. Vergilendirme İlkelerinin Anayasa Mahkemesinin Norm Denetimi Kararlarına Etkisi 139

1.3. Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasında Yürütme Organının Vergilendirme İlkelerine Etkisi 142

1.3.1. Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri Hazırlaması, Uygulaması ve Vergilendirme İlkeleri 142

1.3.2. Mevzuatın Uygulayıcısı Olan Vergi İdaresinin Çalışmalarının Vergilendirme İlkelerine Etkisi 145

1.3.2.1. Genel Olarak 145

1.3.2.2. Vergi Denetim Kurulu Faaliyet Raporlarına Göre Yapılan İnceleme ve Sonuçları 146

1.3.2.3. Gelir İdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporlarına Göre Yapılan İnceleme ve Sonuçları 149

2. Bireysel Başvuru ve Vergilendirme İlkelerinin İç Hukukumuzda Değerlendirmesi 150

2.1. Bireysel Başvuru Kararlarında Vergilendirmede Kanunilik İlkesinin Etkileri ve Sonuç Değerlendirmeleri 151

2.1.1. İhlal Kararlarında Vergilendirme İlkeleri 151

2.1.2. Kabul Edilemezlik ve Ret Kararlarında Vergilendirme İlkeleri 155

2.2. Bireysel Başvuru Kararlarında Hukuk Devleti, Hukuki Güvenlik İlkesi ve Belirlilik İlkesinin Etkileri ve Sonuç Değerlendirmeleri 158

2.2.1. İhlal Kararlarında Vergilendirme İlkeleri 158

2.2.2. Kabul Edilemezlik ve Ret Kararlarında Vergilendirme İlkeleri 163

2.3. Bireysel Başvuru Kararlarında Mali Güce Göre Vergilendirme, Ölçülülük, Adalet ve Eşitlik İlkesinin Etkileri ve Sonuç Değerlendirmeleri 165

2.3.1. İhlal Kararlarında Vergilendirme İlkeleri 165

2.3.2. Kabul Edilemezlik ve Ret Kararlarında Vergilendirme İlkeleri 169

3. Bireysel Başvuru Kararlarının İç Hukuk Sistemine Etkileri ve Vergilendirme İlkeleri İle Bağlantısı 173

SONUÇ 175

KAYNAKÇA 183

KAVRAM DİZİNİ 205

ÖZGEÇMİŞ 209