Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru_{Türkiye Ve Latin Modelleri}

Prof. Dr. Sibel İNCEOĞLU

Anayasal hakların doğrudan, dava yoluyla korunması, Türkiye'de 2010 Anayasa değişikliği ile benimsendi. Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yolu olarak adlandırılan bu yolun kökenleri Latin ülkelerinde uygulanan anayasal hakları koruma davalarına (accion de amparo) dayanır. Buna karşın, Latin ülkelerinin söz konusu dava modelini nasıl uyguladıklarına ilişkin karşılaştırmalı çalışmalar Türkiye'de neredeyse yok denecek kadar az düzeydedir. Bu kitapta hem Latin modeli ile Türkiye modeli karşılaştırılmakta, hem de Türkiye'de bireysel başvuru usulünün nasıl işlediği detaylarıyla ortaya konulmaktadır. Böylece, Türkiye'deki uygulayıcıların Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru usulünü kavramaları için, pratik bir kaynak oluşturulmaya da çalışılmıştır. Bu çalışma şu sorular üzerinden ilerlemiştir: Başvurucu kim ya da kimler olabilir? Kamu tüzel kişileri başvurucu olabilir mi? Özel hukuk tüzel kişileri hangi durumlarda Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapabilirler? Başvurucunun muhatabı kimlerdir? Başvuru kişilere yönelebilir mi? Hangi tür kamu gücü davanın muhatabıdır? Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru hangi hakların korunması için yapılabilir? Anayasa'daki bütün hak ve özgürlükler bakımından ihlal iddiasında bulunulabilir mi? Başvurunun ve esasa ilişkin kararların niteliği ve etkisi nasıldır? Geçici tedbir kararı nasıl ve hangi durumlarda alınabilir? Bireysel başvuru sonucu verilen esasa ilişkin kararın etkisi nasıl ortaya çıkar?(TANITIM YAZISI)

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
LATİN ÜLKELERİNDE ANAYASAL HAKLARIN BİREYSEL BAŞVURU YOLU İLE KORUNMASI MODELİ: AMPARO
I. TERMİNOLOJİ, İÇERİK, TARİHSEL KÖKEN VE GENEL ÖZELLİKLERİ
A. Terminoloji ve İçerik: Amparo, Habeas Corpus, Habeas Data
B. Tarihsel Köken
C. Norm Denetimi ve Amparo İlişkisi
D. Latin Amerika'da Anayasallık Denetimi Yapmakla Görevlendirilmiş Mahkemelerin Özellikleri
II. YAYGIN ANAYASALLIK DENETİMİNİ BENİMSEYEN ARJANTİN
A. Anayasa'ya Uygunluk Denetiminin Temel Özellikleri
B. Amparo Davası
III. MERKEZİ AMPARO DAVASINI BENİMSEYEN ÜLKELERDEN İKİ ÖRNEK: KOSTA RİKA VE EL SALVADOR
A. Kosta Rika
1. Anayasa'ya Uygunluk Denetiminin Temel Özellikleri
2. Amparo Davası
B. El Salvador
1. Anayasa'ya Uygunluk Denetiminin Temel Özellikleri
2. Amparo Davası
IV. NORMLARIN MERKEZİ ANAYASALLIK DENETİMİ VE YAYGIN AMPARO DAVASINI BENİMSEYEN ÜLKELER VE BOLİVYA ÖRNEĞİ
A. Normların Merkezi Anayasallık Denetimi ve Yaygın Amparo Davasını Benimseyen Ülkeler
B. Bolivya
1. Anayasa'ya Uygunluk Denetiminin Temel Özellikleri
2. Amparo Davası
V. KARMA ANAYASALLIK DENETİMİNİ BENİMSEYEN ÜLKELER VE İKİ ÖRNEK: MEKSİKA VE VENEZUELA
A. Karma Anayasallık Denetimini Benimseyen Ülkeler
B. Meksika
1. Anayasallık Denetiminin Temel Özellikleri ve Tarihsel Süreç
2. Amparo Yargılaması
a. Amparo Yargılamasında Yetkili Merci ve Usul
b. Amparo Yargılaması Türleri
c. Başvurucu, Başvurunun Muhatabı ve Müdahalenin Türü
d. Amparo Yargılamasına Konu Haklar
e. Amparo Kararlarının Niteliği ve Etkisi
C. Venezuela
1. Anayasallık Denetiminin Temel Özellikleri ve Tarihsel Süreç
2. Amparo Yargılaması
a. Amparo Yargılamasında Yetkili Merci ve Usul
b. Başvurucu, Başvurunun Muhatabı ve Müdahalenin Türü
c. Amparo Yargılamasına Konu Haklar
d. Amparo Kararlarının Niteliği ve Etkisi
VI. AVRUPA DENEYİMİ: İSPANYA
A. Amparo Başvurusunun Temel Özellikleri
1. Amparo Başvurusunun İkincilliği
2. Amparo Başvurularında Yoğunluk ve "Özel Anayasal Önem" Koşulu
B. Başvurucu
1. Gerçek ve Tüzel Kişiler
2. Yabancılar
3. Halkın Avukatı ve Kamu Savcılık Makamı
4. Mağdurluk Statüsü ve Meşru Menfaat Ölçütü
C. Başvurunun Muhatabı
1. Yasama Organı Kaynaklı İhlaller
2. Yürütme Organı Kaynaklı İhlaller
3. Yargı Organı Kaynaklı İhlaller
4. Birey Kaynaklı İhlaller
D. Başvuru Konusu Hak ve Özgürlükler
E. Esasa İlişkin Kararların Niteliği ve Etkisi
İKİNCİ BÖLÜM
LATİN MODELİ KARŞISINDA TÜRKİYE
I. BAŞVURUCU
A. Başvurucunun Nitelikleri
1. Gerçek Kişiler
2. Tüzel Kişiler
a. Kamu Tüzel Kişileri
b. Özel Hukuk Tüzel Kişileri
3. Yabancılar
B. Mağdurluk Statüsü
1. Kişisellik
2. Doğrudanlık
3. Güncellik
4. Potansiyel Mağdurluk
C. Başvurucu Lehine Üçüncü Kişi Müdahilliği
II. BİREYSEL BAŞVURUNUN MUHATABI
A. Türkiye'de Bireysel Başvurunun Muhatabı: Kamu Gücü
B. Latin Modellerinde Davanın Bireyselleşmesi ve Birey Kaynaklı İhlaller
C. Müdahalenin Türü
D. Yasama Organı Kaynaklı İhlaller
1. Yasa Kaynaklı İhlallerde Çözümler
2. Anayasa'ya Aykırılığı Denetlenemeyecek Yasalar
E. Yürütme Organı Kaynaklı İhlaller
F. Yargısal İşlevler Üstlenen Bağımsız Kurumların Kararlarına Karşı Başvuru
1. Yüksek Seçim Kurulu
2. Sayıştay
3. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
4. Spor Tahkim Kurulu
G. Yargı Organı Kaynaklı İhlaller
1. Kanun Yolunda Gözetilmesi Gereken Hususlarda İnceleme Yapılma Yasağı
2. Anayasa Mahkemesi'nin Derece Mahkemelerinin Yorum Alanına Haklı Müdahalesi
III. BİREYSEL BAŞVURUYA KONU HAKLAR
A. Latin Modellerinde Amparo Davasıyla Korunan Haklar
B. Türkiye'de Bireysel Başvuruya Konu Hakların Tespiti
C. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Hükümlerinde Norm Alanı Sınırlamalarının Anlamı
IV. BAŞVURUNUN VE ESASA İLİŞKİN KARARIN NİTELİĞİ VE ETKİSİ
A. Başvurunun Etkisi ve Geçici Tedbir
1. Latin Modeli
2. Türkiye
a. Bireysel Başvurunun Etkisi, Geçici Tedbir Kararının Anlam ve Önkoşulu
b. Geçici Tedbir Kararına Konu Haklar
c. Tehlikenin Ciddiliği
d. Tehlikenin Kanıtlanması
e. Geçici Tedbir Kararının Süresi
f. Geçici Tedbir Kararının Sonuçları
B. Esasa İlişkin Kararın Niteliği
1. Latin Modeli
a. Kararın Onarıcı, Yeniden İnşa Edici, Önleyici Niteliği
b. İptal Yetkisi
c. Kararın Tazmin Edici Niteliği
2. Türkiye
a. Kararın Genel Özellikleri
b. Kararın Onarıcı, Yeniden İnşa Edici, Önleyici Niteliği
c. İptal Yetkisi ve Yeniden Yargılama
d. Kararın Tazmin Edici Niteliği
C. Esasa İlişkin Kararın Etkisi
1. Latin Modeli
2. TürkiyeSONUÇ
KAYNAKÇA
KAVRAM DİZİNİ