Anayasal Hakların Çatışması

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR 13
GİRİŞ 15
I. KONUNUN TAKDİMİ VE ÖNEMİ 15
II. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ, AMACI VE KAPSAMI 19
III. ÇALIŞMANIN KURAMSAL ÇERÇEVESİ: ÇATIŞMA AÇISINDAN BENİMSENEN HAK
TEORİLERİ VE HAK KAVRAMI 22
A. Hak Teorileri Açısından 22
B. Hak Kavramı ve Nitelikleri Açısından 31
BİRİNCİ BÖLÜM
ÇATIŞMAYA DAİR GENEL BİLGİLER VE KAVRAMLAR
I. GENEL OLARAK 41
II. AHLAK FELSEFESİNDE VE DİĞER BAZI ALANLARDA ÇATIŞMA 41
A. Ahlak Felsefesinde Hakların Çatışması 42
1. Ahlâkî Değer (Hak veya Görev) Çatışmasının Mümkün Olup Olmadığı ile İlgili Tartışmalar 42
a. Çatışmayı Reddeden Mutlak Hakçı Görüş 44
(1) Saf mutlak hakçı görüş 44
(2) Görünüşte mutlak hakçı görüş: Belirginleştirmecilik 45
b. Çatışmayı Kabul Eden Nispi Hakçı Görüş 54
(1) Genel olarak 54
(2) Ahlak felsefesinde hak/görev çatışmaları 58
2. Ahlâkî Değer (Hak veya Görev) Çatışmalarının Çözümüne Yönelik Tartışmalar 62
a. Ahlâkî Değerler Çatışmasının Çözümünü Mümkün Gören Görüşler 62
(1) Dengelemeci görüş. 62
(2) Haklar (değerler) arası hiyerarşi görüşü 65
b. Ahlâkî Değer Çatışmalarında Eşölçülemezliği Savunan Görüşler 66
B. Sosyolojik Yönüyle Menfaatlerin Çatışması 74
C. Hukuk Kurallarının Çatışması 79
1. Genel Olarak Kuralların Çatışması ve Çözümü 79

2. Hak Çatışmasının Kural Çatışması Olup Olmadığı Sorunu 81
III. HAKLAR AÇISINDAN ÇATIŞMA KAVRAMI VE TÜRLERİ 87
A. Hakların Çatışması Kavramı 87
1. Terminolojik ve Kavramsal Açıdan Hak Çatışması ve Diğer Bazı Terimlerden
Farkı 87
2. Hakların Çatışması Mümkün mü? 92
3. Görev ve Hak Çatışması: Hak Çatışması Bir Görev Çatışması mıdır? 95
4. Hak – Menfaat Çatışması 97
B. Haklar Açısından Çatışma Türleri. 101
1. Kişiler Arası – Tek Kişi Hak Çatışması 101
2. Hak Kategorileri Arası Hak Çatışmaları 103
a. Hak Grupları Arası – Hak Grubu İçi Çatışma (Statü İçi- Statüler Arası
Çatışma) 103
b. Bireysel Haklar ve Kolektif Haklar Çatışması. 107
c. Azınlık Hakları ile Çoğunluk Haklarının Çatışması 108
3. Hak İçi Çatışma (Aynı Hakların Çatışması) – Haklar Arası Çatışma (Farklı
Hakların Çatışması) 109
4. Gerçek Çatışma – Görünüşte Çatışma 111
5. Mutlak Hak – Nispî Hak Çatışması 114
6. Kolay Çatışma – Zor Çatışma 120
7. Düzeyler Arası Hak Çatışmaları 121
a. Birinci Düzey Çatışma – İkinci Düzey Çatışma 121
b. Anayasal Düzey – Anayasaaltı Düzey Haklar Arasında Çatışma 123
İKİNCİ BÖLÜM
HAK ÇATIŞMALARININ ÖNLENMESİ VE ÇÖZÜMÜ
I. GENEL OLARAK 125
II. HAK ÇATIŞMALARINI ÖNLEMEYE VE ÇÖZMEYE YETKİLİ ORGANLAR 127
A. Yasamanın Çözümü 128
1. Yasamanın Haklara Dair Tasarruf Yetkisine Genel Bir Bakış 128
2. Haklararası Çatışmada Yasamanın Tercihi ve Bu Tercihin Denetimi 130
a. Genel Olarak Yasamanın Hak Çatışmalarındaki Rolü ve Tercihi 130
b. Yasamanın Hak Çatışmalarındaki Tercihinin Somutlaştırılması ve Denetimi 133
(1) Somutlaştırılması 133
(2) Denetimi 135
3. Değerlendirmelerimiz 140
B. Yürütme ve İdarenin Çözümü 143

C. Yargının Çözümü 148
1. Olağan Yargı Yerleri 149
2. Anayasa Mahkemesi 151
D. Tarafların Uzlaşarak Çözümü 152
III. HAK ÇATIŞMALARINI ÖNLEME YÖNTEMLERİ 153
A. Belirginleştirmeci Yöntem 153
1. Belirginleştirmeci Görüşün Temel Dayanağı Olarak “Hakların Mutlaklığı” 154
2. Hakkın Kapsamı ve Koruma/Norm Alanını Belirlemenin Belirginleştirmecilikle İlişkisi 156
3. Belirginleştirmeci Anlayışın Anayasal Hakların Çatışmasında Kullanımı Meselesi 165
B. Kategorik Yöntem 170
1. Genel Olarak Kategorik Yöntem 170
a. Kavram 170
b. Hak Çatışmalarında Kullanımı 172
2. Amerikan Yüksek Mahkemesinin Üç Düzeyli Denetimi Kategorik Bir
Yöntem midir? 175
a. Genel Olarak 175
b. Yüksek Mahkemenin Üç Düzeyli Denetimi 178
c. Denetimin Kategorik veya Dengeleme Olup Olmadığına Dair Tartışmalar
ve Kendi Görüşümüz 183
IV. HAK ÇATIŞMALARINI ÇÖZME YÖNTEMLERİ 188
A. Hiyerarşik Yöntem 189
1. Haklararası Hiyerarşinin Varlığı ile İlgili Tartışmalar 189
a. Genel Olarak 189
b. Hiyerarşinin Varlığını Kabul Eden ve Reddeden Görüşler ile Gerekçeleri 192
2. Hak Çatışmalarının Çözümünde Hiyerarşi 196
B. Kural Çatışmasındaki Kriterlerin Hak Çatışması İçin Uygulanması 200
C. Ölçülülük 207
1. Kısaca İlkenin Tarihi Gelişimi 207
2. Ölçülülük İlkesinin Çatışmada Gördüğü İşlev ve Bu İlkeye Yönelik Eleştiriler 209
a. Ölçülülük İlkesinin Hak Çatışmalarında Gördüğü İşlev 209
b. Ölçülülük İlkesine Yönelik Eleştiriler 211
3. Çatışmalar Açısından Ölçülülük İlkesinin Unsurları/Aşamaları 213
a. Genel Olarak Unsurlar Arası İlişki 213
b. Meşru Bir Amacın Varlığı (Sınırlandırma Sebebi) 216
c. Elverişlilik (Sınırlama Aracı ile Meşru Amaç Arasında Rasyonel Bir Bağ) 220
d. Gereklilik (Daha Az Sınırlandırıcı Alternatif Araç) 222

e. Oranlılık (Dengeleme). 225
4. Dengeleme Yöntemiyle Farkları ve Benzerlikleri 229
5. Çatışmaların Çözümü Açısından “Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri”
ile Ölçülülük İlkelerinin İlişkisi 232
D. Dengeleme 236
1. Kısaca İlkenin Tarihi Gelişimi 236
2. Hukuki Bir Akıl Yürütme Yöntemi Olarak Dengeleme 238
a. Genel Olarak 238
b. Dengeleme Yönetiminin Kıyastan Farkı 241
3. Hak Çatışmalarının Dengeleme Yöntemiyle Çözülmesi 246
a. Genel Olarak 246
b. İlk Aşama: Dengelemenin Temel Unsurları 249
i. Maddi Unsurlar 255
(a) Zarar-yarar 255
(b) Hakkın soyut değeri ve üçüncü hak etkisi 266
(c) Bir tarafın önceki davranışı 273
(d) Eklenen kamusal menfaat 277
ii. Şekli/Usulî Unsurlar 278
(a) Usulî imkanların varlığı, yeterli gerekçelendirme ve titiz araştırma 279
(b) Bütüncül yorum 284
(c) Takdir marjının belirlenmesi 286
c. İkinci Aşama: Dengeleme Kriterleri 289
i. Dengeleme Kriterlerinin Oluşturulması Esnasında Takip Edilmesi Gereken İlkeler 290
ii. İfade Hürriyeti Çatışmalarında Oluşturulan Kriterlerin “Kriter Oluşturma İlkeleri ve Temel Dengeleme Unsurları” Açısından
Analizi 294
(a) AİHM’nin Axel Springer AG/Almanya kararı açısından
dengeleme kriterlerinin ve unsurlarının analizi 295
(1) Kullanılan kriterler 295
(2) Yukarıdaki kriterlerin “kriter oluşturma ilkelerine” uygunluğu 304
(3) Temel dengeleme unsurları açısından analiz 313
(b) AYM’nin N.B.B. kararı açısından dengeleme kriterlerinin ve unsurlarının analizi 317
d. Üçüncü Aşama: Dengelemenin Somut Olayda/Çatışmada Uygulanması 326
i. Genel Olarak 326
ii. Somut Dengeleme Yapılırken Takip Edilmesi Gereken Adımlar 328

iii. Dengelemenin Kullanılamayacağı Haklar ve Durumlar 332
e. Son Aşama: Öncelik Verme veya Uzlaştırma Olarak Adil Denge. 337
i. Uzlaştırma 338
ii. Öncelik Verme 342
4. Hak Çatışmalarında Dengeleme Yönteminin Kullanılmasına Yönelik Eleştiriler
ve Eleştirilere Verilen Cevaplar 344
a. Dengelemenin Faydacı ve Şeklî Bir Yöntem Olduğu 345
b. Dengelemenin Hukuki Güvenliğe Aykırı Bir Yöntem Olduğu 346
c. Dengeleme Yönteminin “Eşölçülemez” ve “İrrasyonel” Olduğu 349
5. Hak Çatışmaları Açısından Öğretide İleri Sürülen Dengeleme Türleri 357
V. ÇATIŞMANIN ÇÖZÜMÜNDE ETKİLİ OLABİLECEK BAZI ÖZEL DURUMLAR 361
A. Çatışmanın Gerçekleştiği Kültür 361
1. Hakların Evrenselliği ve Kültürel Görecelilik Arasındaki Gerilim 361
2. Kültürel Farklılığı İnsan Hakları Uygulamasına Dahil Etmeye Yönelik Araçlar 364
3. Hak Çatışmaları Açısından Kültürün Etkisi 372
B. Tercih Edilen Yorum İlkesinin/Yönteminin Çatışmaların Çözümünde Etkisi 379
1. Hakların Kapsamını Değiştiren, Genişleten veya Yeni Hak Yaratan Yorum Araçları 380
2. Sözleşme içi veya Sözleşmeler arası Uyum/Bütünlük Oluşturucu Yorum Araçları 385
3. Yukarıdaki Yorum Araçlarının Hakların Çatışması Açısından Değerlendirilmesi 387
VI. ÇATIŞMALARIN ÇÖZÜMÜNDE İZLENEBİLECEK SÜREÇ 389
A. Olayın Analizi 389
B. Çatışmanın Varlığının ve Türünün Tespiti 391
1. Çatışmanın Varlığının Tespiti. 391
2. Çatışmanın Türünün Tespiti 395
C. Emsal Örnekler Bulma ve Kıyaslama 396
D. Çatışma Çözüm Yöntemi İle İlkelerini Belirleme ve Uygulama 396
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MAHKEME KARARLARINDA HAK ÇATIŞMALARI
I. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ 399
A. Genel Olarak. 399
B. İfade Hürriyeti İle Özel Hayat ve İtibar Hakkı Çatışması 402
1. Kararlarda Kullanılan Kriterler ve Değerlendirilmesi 402
2. Örnek Karar Değerlendirmesi 412
C. Bazı Hak Çatışmalarında Mahkemenin Hareket Tarzı 417

1. Mülkiyet Hakkı ile Diğer Hakların Çatışması 417
2. Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı ile İlgili Çatışmalar 424
3. Din Hürriyeti ile Çatışan Haklar 440
4. Örgütlenme Hürriyeti ile Çatışan Haklar 450
II. ANAYASA MAHKEMESİ 453
A. Mülkiyet Hakkı İle İlgili Çatışmalar 453
1. Hak-Kamusal Menfaat Çatışması 453
2. Hak ile Hak Çatışması 466
B. İfade Hürriyeti İle İlgili Çatışmalar 474
1. Hak- Kamusal Menfaat Çatışması 474
2. Hak ile Hak Çatışması 479
C. Bazı Hak Çatışmalarında Mahkemenin Hareket Tarzı 493
1. Toplantı ve Örgütlenme Hürriyeti 493
2. Adil Yargılanma Hakkı 498
3. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği 500
SONUÇ 503
KAYNAKLAR 511