Anayasal Hakların Çatışması
Dr. Sibel YILMAZ COŞKUN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ5
İÇİNDEKİLER .7
KISALTMALAR.15
GİRİŞ . 17
ÇALIŞMANIN KONUSU.17
ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ.19
III. ÇALIŞMANIN KAPSAMI VE SINIRLARI.21
PLAN . 23
BİRİNCİ BÖLÜM
ANAYASAL HAKLARIN ÇATIŞMASI TEORİSİ
GENEL OLARAK 27
ANAYASAL HAKLARIN ÇATIŞMASINA İLİŞKİN KAVRAMSAL ÇERÇEVE,
TANIMLAR VE KONU SINIRLAMASI . 27
KAVRAMSAL ÇERÇEVE 28
Alman Hukuk Literatüründe 28
İngilizce Hukuk Literatüründe33
Türk Hukuk Literatüründe .35
ANAYASAL HAKLARIN ÇATIŞMASI KAVRAMININ TANIMI.39
ANAYASAL HAKLARIN ÇATIŞMASI KONUSUNUN SINIRLANMASI .46
Aynı Anayasal Hak Öznesinin Farklı Anayasal Haklarının Çatışması 46
Sahte Anayasal Hak Çatışmaları.49
Görünüşte (Yapay) Çatışmalar.54
ANAYASAL HAKLARIN ÇATIŞMASI SORUNUNUN İLGİLİ DİĞER ANAYASA
HUKUKU SORUNLARINDAN AYRILMASI .61
Anayasal Hak Çatışmaları ile Anayasal Hakların Kötüye Kullanılması
Yasağı Arasındaki İlişki .62
Alman Anayasa Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanımı Yasağı .63
Türk Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanımı Yasağı.70
Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanımı Yasağı.74
Ara Sonuç78
8 İçindekiler
Anayasal Hak Çatışmaları ile Anayasal Hakların Özel Hukuka Etkisi
Arasındaki İlişki 78
Anayasal Hakların İşlevi ve Etkisi 80
(1) Doğrudanlık- Dolaylılık. 82
(2) Anayasal Hakların Doğrudan Etkisi 82
(3) Dolaylı Yatay Etki / Anayasal Hakların Yansıma Etkisi 85
(4) Koruma Yükümlülüğü Teorisi. 92
(a) Koruma Yükümlülüğünün Muhatapları 92
(b) Koruma Yükümlülüğü Teorisinin Ortaya Çıkışı 94
(c) Yasama ile Yargının Etkileşimi Çerçevesinde Koruma
Yükümlülüğüne Dair Örnek Kararlar . 98
(5) Koruma Yükümlülüğü Teorisi ile Yatay Etki Doktrini
Arasındaki İlişki 105
Anayasal Hakların Özel Hukuka Etkisi ile Çatışma Arasındaki İlişki 108
Anayasal Hak Çatışmaları ile Klasik Norm Çatışma İlkeleri Arasındaki
İlişki . 115
Anayasa Normları Arasında Hiyerarşi Sorunu 116
Klasik Norm Çatışma İlkeleri. 120
Anayasanın Bütünlüğü İlkesi. 127
III. ANAYASAL HAKLARIN VE ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARININ YAPISI İLE
ÇATIŞMA TİPOLOJİSİ 130
GİRİŞ YERİNE: ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARININ STANDART ANLAYIŞI. 131
ANAYASAL HAK NORMLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ . 133
KURALLAR VE İLKELER AYRIMI . 135
Ronald Dworkin’in Görüşü 137
Robert Alexy’nin Görüşleri 141
Kurallar ve İlkeler Ayrımı 142
İlkelerin Yarışması ve Kuralların Çatışması . 145
Gerekçe Olarak Kurallar ve İlkeler Ayrımı. 152
Türk Hukuk Literatüründe Alexy’nin Görüşleri Temelinde
Mevcut Tartışmalar 153
İlkeler ve Kurallar Ayrımına İtirazlar . 157
(1) İlkeler ve Kurallar Ayrımındaki Belirsizlik. 158
(2) Anayasal Hak Normlarının Çift Yönü ve Tamamlanmamış
Kurallar Sorunu 162
(3) Mutlak Haklar Sorunu 166
İçindekiler 9
(a) Mutlak Hakka Dair Tartışmalar167
(b) Alexy’nin Mutlak Haklar Eleştirisine Yanıtı 174
(4) İlkeler ve Kurallar Ayrımı ile Dengeleme Arasındaki İlişki 178
(5) Değerlendirme .180
DEONTİK MANTIK AÇISINDAN ANAYASAL HAKLARIN YAPISI .181
Deontik Mantık182
İzin Verici Kurallar Olarak Anayasal Haklar İddiası.185
Hohfeld’in Hukuki Haklar Analizinin Anayasal Haklara Uygulanması 189
Hohfeld’in Hukuki İlişkiler Analizi190
Hukuki İlişkiler Analizinin Anayasal Haklara Uygulanması 191
Anayasal Hakkın İçeriği 196
ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARININ YAPISI.198
Normatif Çatışma.199
Deontik Mantığın Anayasal Hak Çatışmalarına Uygulanması 201
Anayasal Hak Çatışmalarının Normatif Çatışma Karşısında
Sınıflandırılması .205
Genel Eylemler ile Bireysel Eylemler Ayrımı .206
Anayasal Hak Çatışmalarının Sınıflandırılması 207
Anayasal Hak Çatışmalarının In Abstracto Olmalarının Sonuçları215
ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARININ TİPOLOJİSİ219
Tam- Kısmi Çatışma Ayrımı 221
Tam Anayasal Hak Çatışması.221
Kısmi Anayasal Hak Çatışması .222
Farklı Anayasal Hak Normu Sayısına Göre Ayrım.223
Haklar İçi Çatışmalar .223
Haklar Arası Çatışmalar.225
Diğer Çatışma Ayrımları.226
“Anayasal Açmaz“lar ile Hukuk Arasındaki İlişki 228
İKİNCİ BÖLÜM
ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARININ ÇÖZÜM TEORİSİ
GENEL OLARAK 235
ÖN SORUNLAR. 235
SINIRLILIK VE SINIRLANDIRMA KAVRAMLARI.236
HAK-SINIR İLİŞKİSİNE DAİR TEORİLER .237
10 İçindekiler
Dışsal Teori (Sınırlar Teorisi) 238
İçsel Teori 241
Hak Teorilerine İlişkin Genel Ön Değerlendirme. 244
KAPSAM TEORİLERİ 247
Koruma Alanı. 247
Dar ve Geniş Kapsam Teorileri 251
Dar Kapsam Teorileri 253
Geniş Kapsam Teorisi . 255
Ara Bağlantı. 257
III. ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARI İLE ANAYASAL HAKLARIN
SINIRLANDIRILMASI ARASINDAKİ İLİŞKİ260
SORUNUN ORTAYA KONMASI 260
SINIRLAMA KAYDINA YER VERMEYEN ANAYASAL HAKLARI SINIRLAMA
GEREKÇELERİ 264
Sınırsız Hak ve Özgürlük Düşüncesinin Reddi 264
Sınırsız Hak ve Özgürlük Düşüncesinin Reddi Sonucunda Doğan
Argümanlar . 267
İÇKİN SINIR TEORİLERİ268
ANAYASAL SINIRLAR 271
GENEL KAMU YARARI KAYDI (TOPLUM KAYDI) (FEDERAL İDARE
MAHKEMESİNİN GÖRÜŞÜ) 286
HUKUKİ DEĞERLER TARTISI 288
Hamel 289
Von Hippel. 290
Haeberle’nin Genel Yasalar Kaydı . 296
Smend’in Genellik Kavramı. 296
Genel Yasalar Kaydı 297
Bolz’un Görüşleri 300
Haeberle’nin Görüşlerinin Eleştirisi 303
Hukuki Değerler Tartısı Eleştirisi ve Anayasal Hakların Çatışması ile
İlişkisi. 309
KİŞİLİĞİ GELİŞTİRME HAKKINDA YER ALAN SINIRLAMA ÜÇLÜSÜNÜN
DİĞER TEMEL HAKLARA TEŞMİLİ 317
Kişiliği Geliştirme Hakkı ile Diğer Anayasal Haklar Arasındaki İlişki. 319
Kişiliği Geliştirme Hakkında Yer Alan Sınırlama Üçlüsü ile Diğer
Anayasal Haklar Arasındaki İlişki . 330
Ara Değerlendirme 337
İçindekiler 11
FRIEDRICH MÜLLER’İN NESNEL (OBJEKTİF) SINIRLAR TEORİSİ: HUKUKİ
NİTELİK KAYDI VE ANAYASAL HAKLARIN ÇATIŞMASI İLE İLİŞKİSİ338
Müller’in Nesnel Sınırlar Teorisi 338
Nesnel Sınırlılık Teorisinin Anayasal Hakların Çatışması ile İlişkisi ve
Eleştirisi343
Ara Değerlendirme 347
DAR KAPSAM TEORİSİ Mİ GENİŞ KAPSAM TEORİSİ Mİ? YOKSA ALTERNATİF
BİR TEORİ OLARAK GÜVENCE ALANI TEORİSİ Mİ? 351
DAR VE GENİŞ KAPSAM TEORİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 351
Hilekârlık ve Tutarsızlık İddiaları 351
Anayasal Hak Çatışma Sayısının Yüksekliği 356
Farklılaştırma .358
Rasyonellik ve İzlenebilirlik360
DAR GÜVENCE ALANI TEORİSİ373
Dar Güvence Alanı Teorisinin Ortaya Çıkış Nedenleri373
“Güvence Alanı” Kavramı 374
Dar Güvence Alanı Teorisi ile Diğer Kapsam Teorileri Arasındaki İlişki376
FAYM’NİN DAR KAPSAM TEORİSİ YÖNÜNDE ALDIĞI KARARLARIN
DEĞERLENDİRMESİ.378
Sprayer von Zürich Kararı.379
Başkalarının Hukuki Çıkarlarının Araçsallaştırılması Kriteri .382
Federal Alman Anayasa Mahkemesinin Kararlarının Dar Güvence
Alanı Teorisi Çerçevesinde İncelenmesi.394
SONUÇ YERİNE403
ANAYASAL HAKLARIN ÇATIŞMASINDAN DOĞAN SINIRLILIK HALİ 404
GİRİŞ .404
FAYM’NİN ÇATIŞMA ÇÖZÜM TEORİSİ 405
FAYM’nin Çatışma Çözüm Formülündeki “Diğer Hukuki Değerler”
Kavramı407
FAYM’nin Çatışma Çözüm Teorisi ile Anayasanın Bütünlüğü ve Pratik
Uyuşum Arasındaki İlişki415
Anayasanın Bütünlüğü İlkesinden Pratik Uyuşum İlkesine .417
Pratik Uyuşum İlkesi418
(1) Pratik Uyuşum İlkesi ve Sınırlama Kayıtları 419
(2) Pratik Uyuşum İlkesinin Temellendirilmesi 423
(3) Pratik Uyuşum İlkesi ile Ölçülülük İlkesi Arasındaki İlişki .428
(a) Ölçülülük İlkesi.428
12 İçindekiler
(b) Pratik Uyuşum Aracı Olarak Ölçülülük İlkesi . 431
(c) Pratik Uyuşumun Klasik Anlamda Ölçülülük İlkesinden
Farkları 433
FAYM’nin Pratik Uyuşum İçtihadı 436
Kruzifix (Haç) Kararı 436
Kopftuch (Birinci Baş Örtüsü) Kararı . 440
Kopftuchverbot Nordrhein-Westfalen (İkinci Baş Örtüsü) Kararı . 443
Mutzenbacher Kararı 445
Mephisto Kararı 447
Pratik Uyuşumdan Farklı Olarak Kaçınma İlkesi 450
Pratik Uyuşum İlkesinin Dengeleme ile İlişkisi Çerçevesinde Genel Bir
Değerlendirmesi 458
Anayasal Değerler Düzeni: İnsan Onuru ve Anayasal Değerler
Arasında Hiyerarşi . 471
Değerler Sistemi . 471
İnsan Onuru ve Mutlak Hakların Hiyerarşik Üstünlüğü? 472
Anayasal Haklar Arasında Maddi Hiyerarşi veya Sıralama . 474
FAYM’NİN ÇATIŞMA ÇÖZÜM MODELİ NASIL İŞLER? 482
FAYM’nin Çatışma Çözüm Formülü. 482
Terminolojik Sorun 483
İçkin Çatışma Sınırlarının Meşruluğu. 488
Başkalarının Çatışan Haklarının Hukuki Niteliği: Sınır mı Sınırlama mı? 490
Birinci Görüş: Koruma Alanı Sınırı Olarak Başkalarının Hakları. 490
İkinci Görüş: Sınırlama Gerekçesi Olarak Başkalarının Hakları . 496
İçkin Çatışma Sınırlarının Belirlenmesinde Yetki Sorunu. 498
Yasama . 500
Yürütme 503
Yargı 506
İçindekiler 13
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÇATIŞMA ÇÖZÜM YÖNTEMİ OLARAK DENGELEME VE
TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ
GENEL OLARAK 511
ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARININ ÇÖZÜM YÖNTEMİ OLARAK DENGELEME. 511
GİRİŞ .511
DENGELEMENİN TANIMI VE AMACI .515
FAYM’NİN HUKUKİ DEĞERLER TARTISINDAN ALEXY’NİN DENGELEME
YASASINA517
ALEXY’NİN DENGELEME YASASI .520
Ölçülülük İlkesi ve Dengeleme Yasası 521
Tütün Ürünü Uyarıları Kararı.524
Titanic Kararı.525
Tartım Formülü526
DENGELEMEYE YÖNELİK ELEŞTİRİLER.529
Pareto-Optimumu ve Anayasal Hakların Ağırlığı .529
Ölçülemezlik Eleştirisi 535
Sübjektiflik ve Hukuki Belirsizlik Eleştirisi ile Anayasa Yargısının
Meşruluğu540
Sübjektiflik ve Hukuki Belirsizlik541
Anayasa Yargısının Meşruluğu 542
DENGELEMENİN GEREKLİLİĞİ? .550
III. TÜRK ANAYASA MAHKEMESİNİN ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARINI
DEĞERLENDİRMESİ 563
TÜRK ANAYASA HUKUKUNDA SINIRLAMA KAYDI İÇERMEYEN ANAYASAL
HAKLARIN SINIRLANDIRILABİLİRLİĞİ İLE ÇATIŞMA ARASINDAKİ İLİŞKİ.563
Kemal Gözler’in Savunduğu Görüş 567
Anayasanın 12’nci Maddesi Genel İçkin Sınır Kaydı mıdır?.568
Çatışmadan Kaynaklanan Sınırlılık 570
Hakim Görüş 573
Değerlendirmemiz .574
Türk Anayasa Mahkemesinin Tutumu .575
ANAYASA MAHKEMESİNİN ANAYASAL HAK ÇATIŞMALARINDAKİ
TUTUMU.578
Kavramlar 579
Anayasanın Bütünlüğü İlkesi ve İçkin Sınırlar.580
14 İçindekiler
Devletin Pozitif Yükümlülükleri ile Anayasal Hakların Çatışması
Arasındaki İlişki 585
Adil Dengeleme Değerlendirmesinde Derece Mahkemelerinin Takdir
Yetkisi 588
Adil Bir Dengenin Kurulup Kurulmadığının Değerlendirmesi 589
Değerlendirmenin Soyut Değil Somut Olması 589
Anayasanın 13’üncü Maddesinin Dikkate Alınması 590
İlgili ve Yeterli Gerekçe . 591
Dengenin Katlanılmaz Şekilde Bozulması veya Bir Tarafa Aşırı ve
Olağan Dışı Külfet Yüklenmesi 591
Anayasa Mahkemesinin Adil Denge Aradığı Hak Çatışmalarının
Değerlendirilmesi 595
Mülkiyet Haklarının Çatışması 596
Kişilik Hakkı ile İlgili Çatışmalar. 598
İfade Özgürlüğü ile İlgili Çatışmalar 600
İşçi ve İşverenin Hakları Arasındaki Çatışmalar 602
Anayasal Hakkın Anayasal Değerlerle Çatışması . 605
SONUÇ.615
KAYNAKÇA.631
DİZİN .659
