Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli
Dr. Sercan UÇAR
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ VE TEŞEKKÜR 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR . 21
GİRİŞ . 27
KONUNUN TAKDİMİ 27
TEMEL YAKLAŞIM: SEÇİM/ATAMA VE AZİL SÜREÇLERİ ARASINDA
PARALELLİK 28
III. İNCELEME PLANI . 30
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE, YASAL ALTYAPI,
KURAMSAL TEMELLER VE DİĞER TEMEL KONULAR
YÖNETİM KURULU. 33
YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ 35
Üye Sıfatının Kazanılması 36
Üyelerin Nitelikleri 37
Yasal Düzenlemelerde Öngörülen Nitelikler. 37
TTK’da Öngörülen Nitelikler. 37
Özel Kanunlarda Öngörülen Nitelikler . 39
Esas Sözleşmede Öngörülen Nitelikler . 40
Üyeler ile Şirket Arasındaki Hukuki İlişki . 41
Genel Bakış . 41
Üyeler ile Şirket Arasındaki Organsal İlişki 44
Üyeler ile Şirket Arasındaki Sözleşmesel İlişki 45
Genel Bakış 45
Sözleşmesel İlişkinin Hukuki Niteliği 46
Genel Bakış 46
Özel Durumlar 49
aaa. Sözleşmesel İlişkinin Hukuki Niteliğinin Taraflarca
Belirlenmesi 49
bbb. Üyenin Şirkette Başkaca Görevler Üstlenmesinin
Sözleşmesel İlişkinin Hukuki Niteliğine Etkisi 51
ccc. İşçi Yönetim Kurulu Üyesi (Arbeitnehmer-
Verwaltungsrat) Kavramı 53
10 İçindekiler
III. AZİL.53
Kavram. 53
Unsurları 56
Yönetim Kurulu Üyeliğini Sona Erdirmesi . 56
Genel Bakış. 56
EK: Yönetim Kurulu Üyeliğinin Sona Ermesi Sebepleri
Arasındaki Yeri 61
İleriye Etkili Olması 62
Üyenin Rızası Hilafına Olması 62
Yasal Altyapısı 63
Genel Bakış 63
Karşılaştırmalı Hukukta . 63
Monist Sistemde 64
İsviçre Hukukunda 64
İngiliz Hukukunda . 68
Amerikan Hukukunda. 69
aaa. Genel Bakış 70
bbb. Mahkeme Kararıyla Azil. 72
Düalist Sistemde. 73
Alman Hukukunda 74
aaa. Gözetim Kurulu Üyelerinin Azli 74
(1) Genel Bakış . 74
(2) Mahkeme Kararıyla Azil 76
bbb. Yönetici Kurul Üyelerinin Azli 77
Avusturya Hukukunda 82
Alternatifli Sitemde (Fransız Hukukunda) 84
Monist Sistemi Tercih Eden Anonim Şirketlerde 84
Düalist Sistemi Tercih Eden Anonim Şirketlerde 85
Ara Sonuç: Hukuk Politikalarının Farklılaşması. 86
Türk Hukukunda 89
865 Sayılı TK Dönemi 89
6762 Sayılı TTK Dönemi 91
TTK Dönemi 94
Genel Bakış. 94
Temel Sonuç: İkili Yapı/Sistem Olgusu . 96
Türk Hukukunda Karşılaştırmalı Hukukta Yer Alan
Düzenlemelerden Yararlanma Olanağına Genel Bakış 98
İçindekiler 11
Kuramsal Temeli 100
Genel Bakış . 100
Üye ile Şirket Arasındaki Hukuki İlişki ile Bağlantılı Özellikleri 101
Feragat Edilemezlik 101
Maddi Olarak Sınırlanamazlık 102
Üye ile Şirket Arasındaki Hukuki İlişki ile Bağlantılı Özelliklerin
Anonim Şirketler Hukuku Düzlemine Yansıması. 104
Hukuki Niteliği . 110
Yenilik Doğuran Hak Niteliği . 110
Genel Bakış 110
Yenilik Doğuran Hak Niteliğinden Kaynaklı Özellikleri ve
Bunların Anonim Şirketler Hukuku Düzlemine Yansıması 112
Genel Bakış 112
Azil Kararının Şarta Bağlanması . 112
Azil Kararının Geri Alınması 114
Azil Kararında Hak Düşürücü Süre . 118
(Geniş Anlamda) Pay Sahipliği Hakkı ve Yükümlülüğü Niteliği . 119
Azil ve Anonim Şirketlerde Çıkar Çatışmaları 122
Genel Bakış . 122
Azil ve Pay Sahipleri ile Yönetim Kurulu Üyeleri Arasındaki Çıkar
Çatışmaları 123
Azil ve Pay Sahiplerinin Kendi Aralarındaki Çıkar Çatışmaları. 125
Azil ve Şirketin Çıkarı 127
İKİNCİ BÖLÜM
AZİL HAKKININ KULLANILMASI: GENEL KURULUN AZİL KARARI VERMESİ İLE
AZLİN HÜKÜM VE SONUÇ DOĞURMASINA İLİŞKİN ESASLAR
GENEL BAKIŞ . 129
AZİL KARARI 129
Genel Bakış 129
Azil Kararının Türleri 130
Açık ve Zımni Azil Kararları . 130
Zımni Azil Kararı: Mevcut Yönetim Kurulu Üyelerinin Görevleri
Sona Ermiş Olmamasına Rağmen Yeni Yönetim Kurulu Üyelerinin
Seçilmesi. 130
Zımni Azil Kararı Niteliği Taşımayan Haller 133
Yönetim Kurulu Üyelerinin İbra Edilmemesi 133
Denetçinin Olumsuz Görüş Yazısı Vermesi 135
12 İçindekiler
Diğer Ayrımlar . 137
Azil Kararının Verilmesine İlişkin Esaslar 138
Yetki 138
Azil Kararında Gündeme Bağlılık İlkesi 141
Genel Bakış. 141
Gündemde Azil Maddesinin Bulunması . 142
Gündemde Azil ile İlgili Bir Maddenin Bulunması 144
Azil ile İlgili Gündem Maddeleri 145
Azil ile İlgili Gündem Maddelerine Dayanılarak Verilecek
Azil Kararı Bakımından Önem Taşıyan Hususlar .149
aaa. Gündemde Azil ile İlgili Bir Maddenin Bulunması
Halinde Haklı Bir Sebep İleri Sürülmesinin Şart Olup
Olmadığı Sorunu 149
bbb. Gündemde Azil ile İlgili Bir Madde Bulunması
Halinde Kararın İlgili Madde ile İlintili Sebeplere
Dayanmasının Şart Olup Olmadığı Sorunu 151
Gündemde Azil veya Azil ile İlgili Bir Maddenin Bulunmaması:
Haklı Sebep Koşulu . 152
Genel Bakış. 152
Haklı Sebep Kavramı. 154
aaa. Yasal Altyapı ve Tanım. 154
bbb. Haklı Sebeplerin Tespitine İlişkin İlkeler 155
(1) Haklı Sebep Kavramına İlişkin Genel İlkeler 155
(2) Yönetim Kurulu Üyeleri ile Şirket Arasında
Mevcut Hukuki İlişkiden Kaynaklanan İlkeler . 156
(3) Haklı Sebebe Konu Olayın Süreklilik Göstermesi
veya Tekrarlanması Gerekir Mi?. 158
(4) Yönetim Kurulu Üyeleri, Şirket ve Pay Sahipleri
Arasındaki Çıkar Çatışmalarından Kaynaklanan
İlkeler 159
(5) Haklı Sebeplerin Belirlenmesinde Üyenin Kalan
Görev Süresi Önem Taşımakta Mıdır? 162
(6) Haklı Sebeplerin Belirlenmesinde Üyenin Ücret
(veya Başka Bir Mali Hak) Alıp Almaması Önem
Taşımakta Mıdır? 163
(7) Haklı Sebeplerin Esas Sözleşmeyle Belirlenmesi 164
ccc. Haklı Sebeplerin Tasnifi . 166
(1) Yönetim Kurulu Üyesinden Kaynaklanan Haklı
Sebepler 167
İçindekiler 13
(i) Yönetim Kurulu Üyesinin Yetkilerini Hukuka
Aykırı Kullanması. 167
(ii) Yönetim Kurulu Üyesinin Yükümlülüklerini
İhlal Etmesi . 168
(iii) Yönetim Kurulu Üyesinin Görevin İfasında
Güçlüğe Düşmesi 170
(iv) Yönetim Kurulu Üyesinin Yetersizliği 171
(v) Yönetim Kurulu Üyesinin Geçimsizliği. 172
(vi) Yönetim Kurulu Üyesinin Görevin Gereği
Gibi İfası İçin Gerekli Nitelikleri Yitirmesi 173
(vii) Yönetim Kurulu Üyesinin İtibarsızlığı 177
(viii) Politik Sebepler. 180
(ix) Tüzel Kişi Yönetim Kurulu Üyesine Özgü
Haklı Sebepler. 181
(x) EK: Yönetim Kurulu Üyesinin Seçilmesinden
Önce Mevcut Olan Olguların Haklı Sebep
Niteliği. 182
(2) Şirketten Kaynaklanan Haklı Sebepler . 184
(i) Pay Sahipleri Çevresinin (ve Özellikle
Kontrolün) Değişmesi . 185
(ii) İşletme Konusunun Değiştirilmesi 185
(iii) Yönetim Kurulu Üye Sayısının Azaltılması
Haklı Sebep Teşkil Etmekte Midir? . 186
(3) Üçüncü Kişilerden Kaynaklanan Haklı Sebep:
Üçüncü Kişilerin Baskısı 187
(i) Genel Bakış . 187
(ii) İlgili Mahkeme Kararları 188
(iii) Değerlendirme 189
Azil Kararına Özgü Gündeme Bağlılık İlkesi Rejiminin Çağrısız
Genel Kurulda Uygulanması. 192
Azil Kararına Özgü Gündeme Bağlılık İlkesi Rejiminin Yerindelik
Bakımından Değerlendirilmesi. 194
Genel Bakış 194
Haklı Sebep İstisnası Açısından Değerlendirme . 196
Azil Kararında Toplantı ve Karar Yeter Sayıları . 198
Genel Bakış 198
Azil Kararında Yeter Sayıların Ağırlaştırılması 199
Genel Bakış 200
14 İçindekiler
Yeter Sayıların Ağırlaştırılmasında Azledilecek Üye
Sayısının (Oranının) Rolü 203
Yeter Sayıların Ağırlaştırılmasında Haklı Sebeplerin Rolü. 203
İsviçre Federal Mahkemesi’nin Nestlé AG Kararı 204
Azil Kararında Münferit Yönetim Kurulu Üyeleri Bakımından
Farklı Yeter Sayılar Öngörülebilir Mi?. 206
Seçim Kararı Bakımından Öngörülmüş Yeter Sayıların Azil
Kararı İçin de Geçerli Olması 209
Azil Kararında Oy Hakkından Yoksunluk 210
Genel Bakış. 210
Azil Kararında Pay Sahiplerinin Oy Haklarından Yoksun
Olmamalarının Yerindeliği Sorunu . 212
Genel Bakış. 212
Değerlendirme . 213
Azil Kararında Özel Usul Kuralları 216
Azil Kararı Öncesi Yönetim Kurulu Üyesinin Savunmasının
Alınması Gerekir Mi? 216
Azil Kararının Görüşüleceği Genel Kurul Toplantısına İlgili
Yönetim Kurulu Üyesinin Davet Edilmesi Gerekir Mi? . 217
Finansal Tabloların Müzakeresinin Ertelenmesi (TTK m. 420)
Halinde Azil Kararı Verilip Verilemeyeceği Sorunu . 218
Genel Bakış. 218
Değerlendirme . 221
Tek Kişilik Şirketlerde Azil Kararının Verilmesine İlişkin Esaslar 224
Azil Kararının Hükümsüzlüğü . 227
Genel Bakış 227
Gündemde Azil veya Azil ile İlgili Bir Maddenin Bulunması Halinde. 228
Gündemde Azil veya Azil ile İlgili Bir Maddenin Bulunmaması
Halinde: Haksız Azil Kararının Hükümsüzlüğü . 229
Genel Bakış. 229
Hükümsüzlüğün Hukuki Niteliği . 230
Üyenin Dava Hakkı . 231
Hukuki Sonuçları. 232
III. BİLDİRİM .233
TAMAMLAYICI İŞLEMLER .235
AZLİN HÜKÜM VE SONUÇ DOĞURMASI 238
İçindekiler 15
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AZLİN HUKUKİ SONUÇLARI
AZLİN ÜYE İLE ŞİRKET ARASINDAKİ HUKUKİ İLİŞKİLERE ETKİSİ 241
Yönetim Kurulu Üyeliği Sebebi ile Kurulan Hukuki İlişkiye Etkisi. 241
Yönetim Kurulu Üyesi ile Şirket Arasındaki Diğer Hukuki İlişkilere Etkisi 242
Yönetim Kurulu Üyeliği ile Bağlantılı Hukuki İlişkiler Bakımından 243
Yönetim Kurulu Üyeliği ile Bağlantılı Olmayan Hukuki İlişkiler
Bakımından. 246
AZLEDİLEN (ESKİ) YÖNETİM KURULU ÜYESİNİN HUKUKİ DURUMU 247
Azlin Yönetim Kurulu Üyesinin Haklarına Etkisi. 247
Mali (Malvarlıksal) Haklarına Etkisi. 247
Genel Bakış 247
Görevden Ayrılma Tazminatı . 249
Genel Bakış 249
Türk Hukuku Bakımından. 251
İdari (Kişisel/Yönetimsel) Haklarına Etkisi 254
Yönetim ve Temsil Haklarına Etkisi 254
Bilgi Alma ve İnceleme Hakkına Etkisi 255
Dava Haklarına Etkisi 258
Azledilen Yönetim Kurulu Üyelerinin Genel Kurulu Toplantıya
Çağrı Yetkisi Var Mıdır? 260
Genel Bakış 260
Alman Hukukunda . 261
Türk Hukukunda. 263
Azlin Yönetim Kurulu Üyesinin Yükümlülüklerine Etkisi 265
Genel Bakış . 265
Sadakat Yükümlülüğüne Etkisi 266
Genel Bakış 266
Sır Saklama Yükümlülüğüne Etkisi . 268
Rekabet Yasağına Etkisi 269
Kanuni Rekabet Yasağının Üye Sıfatı Sona Erdikten Sonra
Devam Edip Etmeyeceği Sorunu 269
aaa. Genel Bakış . 269
bbb. Değerlendirme 272
Sözleşmesel Rekabet Yasağı. 273
aaa. Genel Bakış . 273
bbb. Sözleşmesel Rekabet Yasağı ve Haksız Azil İlişkisi. 278
16 İçindekiler
İade Yükümlülüğü . 279
Genel Bakış. 279
İade Yükümlülüğünün Konusu 280
Genel Bakış. 280
Şirket Belgeleri . 281
aaa. Genel Bakış 281
bbb. Azledilen Üye İade Etmekle Yükümlü Olduğu
Belgelerin Kopyalarını Alma (Saklı Tutma) Hakkına
Sahip Midir? 282
İade Usulü. 285
Genel Kurul Toplantılarına Katılma Yükümlülüğü . 286
Azlin Yönetim Kurulu Üyesinin Sorumluluğuna Etkisi 287
Hukuki Sorumluluğuna Etkisi 287
Genel Bakış. 287
Azledilen Üyenin İbrası. 289
Genel Bakış. 289
Azledilen Üyenin İbra Talebinin Reddedilmesi ve Hukuki
Sonuçları. 291
aaa. Azledilen Üyenin Olumsuz İbra (İbranın Reddi)
Kararına Karşı İptal Davası Açma Hakkı .291
bbb. Azledilen Üyenin İbra Davası Açma Hakkı . 293
Kamu Borçlarından Sorumluluğuna Etkisi. 297
Genel Bakış. 297
Azledilen Üyenin Sorumlu Olduğu Haller . 298
AATUHK Bakımından 298
VUK Bakımından. 301
Tescil ve İlanın Azledilen Üyenin Sorumluluğuna Etkisi . 302
Azledilen Üyenin Tazminat Talepleri . 304
TTK m. 364/2’de Saklı Tutulan Tazminat Talebi 304
Genel Bakış. 304
Gündemde Azil veya Azil ile İlgili Bir Maddenin Bulunması
Halinde . 306
Tazminatın Şartı: Azlin Uygun Olmayan Zamanda
Gerçekleşmesi 306
Tazminatın Kapsamı: Tazmin Edilecek ve Edilmeyecek
Zararlar . 311
aaa. Genel Bakış 311
İçindekiler 17
bbb. Mali Haklardan Yoksun Kalınması Sebebiyle Ortaya
Çıkan Zararlar 312
ccc. Yapılan Masraflar Sebebiyle Ortaya Çıkan Zararlar 314
ddd. Başka Tekliflerin Kaçırılması Sebebiyle Ortaya Çıkan
Zararlar 315
Tazminatın Belirlenmesine İlişkin Esaslar 317
Gündemde Azil veya Azil ile İlgili Maddenin Bulunmaması
Halinde. 318
Diğer Tazminat Talepleri. 319
Azil Hakkının Kötüye Kullanılması Sebebi ile Tazminat Talebi . 319
Manevi Tazminat Talebi. 320
Şirkette Başkaca Görevler Üstlenen Yönetim Kurulu Üyesinin
Diğer Tazminat Talepleri 321
III. AZLEDİLEN ÜYENİN YERİNE (YENİ) ÜYE SEÇİLMESİ. 322
Azil Kararının Verildiği Genel Kurulda Yeni Üyelerin Seçilebilmesi . 322
Genel Bakış . 322
Gündemde Azil Maddesinin Bulunması Halinde 323
Gündemde Azil Maddesinin Bulunmaması Halinde . 324
Azledilen Üyenin Tekrar Seçilebilmesi. 326
Genel Kurulun Azlettiği Üye Yerine Yeni Üye Seçimi Yapmaması ve
Hukuki Sonuçları 328
Azledilen Ancak Yerine Seçim Yapılmayan Üyenin Yerine Yönetim
Kurulu Tarafından Seçim Yapılıp Yapılamayacağı Sorunu. 328
Diğer Muhtemel Hukuki Sonuçlar 331
BİRİKİMLİ OY SİSTEMİNE ÖZGÜ HUKUKİ SONUÇ: DİĞER YÖNETİM KURULU
ÜYELERİNİN DE AZLEDİLMİŞ SAYILMASI 332
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN AZLİNDE ÖZELLİK GÖSTEREN HUSUSLAR
GÖREVE GELME SÜRECİ ÖZELLİK GÖSTEREN YÖNETİM KURULU
ÜYELERİNİN AZLİ 337
Genel Bakış 337
Esas Sözleşme ile Atanan Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli 338
Geçici (Yönetim Kurulu Tarafından Seçilen) Yönetim Kurulu Üyelerinin
Azli. 339
Geçici Yönetim Kurulu Üyeleri 339
Azle İlişkin Esaslar. 341
Yetki . 341
18 İçindekiler
Azil Kararı ve Hukuki Sonuçları. 342
Genel Olarak. 342
Zımni Azil Kararı: Geçici Yönetim Kurulu Üyelerinin
Onaylanmaması 343
aaa. Genel Olarak 343
bbb. Zımni Azil Kararının Verilmesine İlişkin Esaslar . 343
ccc. Zımni Azil Kararının Hukuki Sonuçları 345
Belirli Grupları Temsil Eden Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli . 347
Belirli Grupları Temsil Eden Yönetim Kurulu Üyeleri 347
Azle İlişkin Esaslar . 350
Yetki 350
Azil Kararı ve Hukuki Sonuçları. 351
Genel Bakış. 351
Belirli Gruplara Aday Önerme Hakkı Tanınmış Olması
Halinde . 351
aaa. Azil Kararının Verilmesine İlişkin Esaslar . 352
(1) Kural: Belirli Grupların Azil Talebinde Bulunması . 352
(i) Genel Bakış 352
(ii) Belirli Grupların Azil Talebine Rağmen
Yönetim Kurulunun Genel Kurulu
Toplantıya Çağırmaması 353
(iii) Belirli Grupların Azil Talebine Rağmen
Genel Kurulun Olumsuz Azil Kararı Vermesi . 354
(2) İstisna: Haklı Sebeplerin Mevcut Olması 355
bbb. Azlin Hukuki Sonuçları . 358
Belirli Gruplara Üyenin Hak Sahipleri Arasından Seçilmesi
Hakkı Tanınmış Olması Halinde 361
Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Atanan Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli 363
Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Atanan Yönetim Kurulu Üyeleri . 363
Azle İlişkin Esaslar . 365
TTK m. 359/5 Uyarınca Seçilen Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli 372
TTK m. 359/5 Uyarınca Seçilen Yönetim Kurulu Üyeleri . 372
Azle İlişkin Esaslar . 373
Devlet/İdare Tarafından Atanan Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli 377
Genel Bakış 377
SPK Tarafından Atanan Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli 378
TMSF Tarafından Atanan Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli. 383
SEDDK Tarafından Atanan Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli. 383
İçindekiler 19
MAHKEME KARARIYLA AZİL SORUNU. 384
Kural: Yönetim Kurulu Üyelerinin Mahkeme Kararıyla Azledilememesi . 384
Genel Bakış . 384
Alternatif Çözüm Arayışları. 388
Kuralın Yerindeliği: Haklı Sebeple Azil Davası Tartışması 390
Haklı Sebeple Azil Davası Lehine Görüşler. 391
Haklı Sebeple Azil Davası Aleyhine Görüşler 392
Değerlendirme. 394
Genel Bakış 394
Haklı Sebeple Azil Davası Aleyhine Görüşlerin
Değerlendirilmesi. 396
aaa. Haklı Sebeple Azil Davası Pratik Sonuçları
Bakımından Amaca Elveriş Midir?. 396
bbb. Haklı Sebeple Azil Davası Anonim Şirketler
Hukukunun Temel Yapısına Aykırı Mıdır? . 398
Ara Sonuç. 404
İstisna: Haklı Sebeple Fesih Davasında Feshe Alternatif Bir Çözüm
Olarak Yönetim Kurulu Üyelerinin Azline Karar Verilmesi. 407
Genel Bakış . 407
Şartları 408
Davanın Özellikleri 413
Haklı Sebeple Fesih Davası Haklı Sebeple Azil Davası İhtiyacını
Ortadan Kaldırmakta Mıdır?. 415
Genel Bakış 415
Olası Farklı Kabuller Halinde Durum 417
Haklı Sebeple Fesih Davasında Feshe Alternatif Bir Çözüm Olarak
Atanmış Yönetim Kurulu Üyelerinin Azli. 417
EK: Organ Eksikliği Sebebiyle Fesih Davasında Yönetim Kurulu
Üyelerinin Azline Karar Verilip Verilemeyeceği Sorunu 420
Genel Bakış 420
İsviçre Hukukunda . 422
Türk Hukukunda. 424
SONUÇ 429
KAYNAKÇA 447
