Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Cezai Sorumlulukla BağlantılıHukuki Sorumluluğu
Dr. Zikrullah ÖZBAĞ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ.7
İÇİNDEKİLER.9
KISALTMALAR21
GİRİŞ
KONUNUN TAKDİMİ. 25
KONUNUN SINIRLANDIRILMASI . 28
İNCELEME PLANI 29
BİRİNCİ BÖLÜM
ANONİM ŞİRKET YÖNETİM KURULUNUN ORGANİZASYONU VE
YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ
ANONİM ŞİRKET YÖNETİM KURULUNUN ORGANİZASYONU . 33
Kişi Kavramı 33
Organ Kavramı 35
Organ Kavramının Farklı Anlamları . 36
İşlev Sahibi Olarak Organ 39
Şeklî Organ. 39
Maddî Organ 42
Fiilî Organ (De Facto Organ). 43
Temsile Yetkili Olarak Organ . 47
Temsilci Niteliği 48
Temsilci 48
Organ ile Temsilci İlişkisi. 49
Yardımcı Kişi Niteliği 51
Yardımcı Kişi. 51
Organ ile Yardımcı Kişi İlişkisi. 52
Organ Kişi Niteliği 53
10 İçindekiler
Organ Kişi . 53
Organ ile Organ Kişi İlişkisi . 54
Sorumluluk Hukuku Bakımından Organ 55
Sorumluluğun Şahsiliği. 55
Cezai Sorumluluk Bakımından 55
Hukuki Sorumluluk Bakımından . 56
Sorumluluğa Tabi Olan Kişiler 57
Sorumluluk Hukuku Bakımından Yönetim Kurulu Üyeleri . 58
YÖNETİM KURULUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ 59
Organ ve Tüzel Kişi İlişkisi . 59
Organ Olarak Yönetim Kurulu. 61
Yönetim Kurulu Üyeleri ile Anonim Şirket Arasındaki Hukuki İlişkinin Niteliği . 63
İKİNCİ BÖLÜM
YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ SORUMLULUĞU
EKONOMİK SUÇ VE TİCARİ SUÇ KAVRAMI 67
CEZA HUKUKUNUN GENEL İLKELERİNE GÖRE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ
SORUMLULUĞU . 69
Suçların ve Cezaların Kanuniliği İlkesi . 69
Kusur İlkesi 71
Suçların ve Cezaların Şahsiliği İlkesi 72
III. TÜZEL KİŞİNİN CEZA HUKUKU SORUMLULUĞU 73
YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ SORUMLULUĞUNUN UNSURLARI . 76
Maddî Unsur. 77
Fail . 77
Mağdur 78
Suçun (Hareketin) Konusu. 79
Fiil (Hareket) 80
Netice 82
Nedensellik Bağı 82
Manevi Unsur . 85
Kast . 85
Taksir. 86
İçindekiler 11
Hukuka Aykırılık Unsuru 87
SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ 88
Teşebbüs. 88
İçtima 92
ŞİRKET SUÇLARINDA FAİLLİK VE İŞTİRAK 95
Faillik ve Türleri. 96
Müstakil (Doğrudan) Faillik . 96
Müşterek Faillik. 96
Dolaylı Faillik . 97
Şeriklik 98
Suça İştirak 98
Bağlılık Kuralı. 100
Şeriklik Türü Olarak Azmettirme ve Yardım Etme . 103
Şirket Suçlarında Failin Belirlenmesi. 104
VII. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZA HUKUKU SORUMLULUĞU. 106
VIII. SUÇLARI ÖNLEME SORUMLULUĞU 113
TÜRK TİCARET KANUNU BAĞLAMINDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ
SORUMLULUĞU . 117
TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE ŞİRKETLER HUKUKUNA İLİŞKİN CEZAİ SORUMLULUK
HÂLLERİ 121
Şirket Sırrının Saklanması Yükümlülüğünün İhlâli Suçu 123
Kanuni Düzenleme 123
Korunan Hukuki Değer 124
Suçun Faili ve Mağduru . 124
Fiil . 125
Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 127
Cezai Yaptırım . 128
Şirkete Borçlanma Yasağının İhlali Suçu . 128
Kanuni Düzenleme 128
Korunan Hukuki Değer 129
Suçun Faili ve Mağduru . 129
Fiil . 130
Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 132
12 İçindekiler
Cezai Yaptırım . 133
Ticari Defter ile Şirketle İlgili Belgelerde Sahtecilik Suçu 133
Kanuni Düzenleme 133
Korunan Hukuki Değer 133
Suçun Faili ve Mağduru . 134
Fiil . 134
Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 137
Cezai Yaptırım . 137
Şirket Sermayesi Hakkında Yanlış Beyanda Bulunma ve Ödeme Yetersizliğini
Bilerek Onaylama Suçu . 137
Kanuni Düzenleme 137
Korunan Hukuki Değer 138
Suçun Faili ve Mağduru . 138
Fiil . 138
Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 139
Cezai Yaptırım . 140
Sermayeye Değer Biçmede Yolsuzluk Suçu 140
Kanuni Düzenleme 140
Korunan Hukuki Değer 140
Suçun Faili ve Mağduru . 140
Fiil . 141
Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 142
Cezai Yaptırım . 142
Kanuna Aykırı Olarak Halktan Para Toplanması Suçu . 142
Kanuni Düzenleme 142
Korunan Hukuki Değer 143
Suçun Faili ve Mağduru . 143
Fiil . 143
Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 143
Cezai Yaptırım . 144
DİĞER KANUNLARA GÖRE ŞİRKETLER HUKUKUNA İLİŞKİN BAZI CEZAİ SORUMLULUK
HÂLLERİ 144
Türk Ceza Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler. 144
İçindekiler 13
Güveni Kötüye Kullanma Suçu 144
Kanuni Düzenleme. 144
Korunan Hukuki Değer. 144
Suçun Faili ve Mağduru 145
Fiil . 147
Suçun Özel Görünüş Biçimleri 150
Cezai Yaptırım 151
Hileli İflas Suçu 152
Kanuni Düzenleme. 152
Korunmak İstenen Hukuki Değer . 153
Suçun Faili ve Mağduru 153
Fiil . 153
Suçun Özel Görünüş Biçimleri 154
Cezai Yaptırım 154
Borca Batıklık Durumunun Mahkemeye Bildirimi 155
Çevre Suçları 157
Kanuni Düzenleme. 157
Korunan Hukuki Değer. 158
Suçun Faili ve Mağduru 158
Fiil . 159
Suçun Özel Görünüş Biçimleri 161
Cezai Yaptırım 162
Sermaye Piyasası Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler. 162
Güveni Kötüye Kullanma Suçu 163
Kanuni Düzenleme. 163
Korunan Hukuki Değer. 164
Suçun Faili ve Mağduru 164
Fiil . 165
Suçun Özel Görünüş Biçimleri 167
Cezai Yaptırım 168
Sermaye Piyasası Kanunu’nda Düzenlenen Diğer Suçlar. 169
Bankacılık Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler 171
Bankacılık Zimmet Suçu. 171
14 İçindekiler
Kanuni Düzenleme. 171
Korunan Hukuki Değer. 171
Suçun Faili ve Mağduru 172
Fiil . 173
Suçun Özel Görünüş Biçimleri 175
Cezai Yaptırım 175
Bankacılık Kanunu Kapsamındaki Diğer Düzenlemeler . 175
Vergi Usul Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler 175
Sigortacılık Kanunu Kapsamındaki Düzenleme . 178
XII. ULUSLARARASI ALANDA RÜŞVETLE MÜCADELEYE DAİR DÜZENLEMELER . 179
Mücadelenin Amacı 179
Uluslararası Sözleşmeler. 182
OECD Rüşvetle Mücadele Sözleşmesi. 182
Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesi. 183
Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi. 184
Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi . 184
Uluslararası Rüşvetle Mücadelede Rüşvet Suçu . 185
Rüşvetle Mücadelede Yapılaması Gerekenler 186
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CEZAİ SORUMLULUKLA BAĞLANTILI HUKUKİ SORUMLULUK
GENEL OLARAK. 189
HUKUKİ SORUMLULUĞUN ANLAMI . 191
İsnat Anlamında Sorumluluk. 191
Şahsi Sorumluluk 191
Tazmin Sorumluluğu. 192
III. SORUMLULUĞUN NİTELİKLERİ . 192
Kusur Sorumluluğu . 192
Sorumluluğun Şahsiliği 194
CEZAİ - HUKUKİ SORUMLULUK DOĞURAN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLER. 195
Özen Yükümlülüğü 195
Borçlar ve Şirketler Hukuku Yönünden Özen Yükümlülüğü. 197
Borçlar Hukuku Bakımından Özen . 197
İçindekiler 15
Şirketler Hukuku Bakımından Özen . 198
Özen Yükümlülüğünün Hukuki Niteliği 200
Borç İlişkisinin İçerdiği Yükümlülükler Kapsamında Özen Yükümlülüğünün
Hukuki Niteliği . 200
Anonim Şirkette Yönetim Kurulu Üyesinin Özen Yükümlülüğünün Hukuki
Niteliği . 201
Özen Yükümlülüğünün Belirlenmesinde Tedbirli Yönetici 203
Özen Yükümlülüğünün Nesnelleştirilmesi (Objektifleştirilmesi) . 203
Sadakat (Bağlılık) Yükümlülüğü. 205
CEZAİ SORUMLULUKLA BAĞLANTILI HUKUKİ SORUMLULUK DOĞURAN YÜKÜMLÜLÜK
HÂLLERİ 206
Yükümlülük İhlallerinin Özel Görünümleri 206
Şirket Sırrını Saklama Yükümlülüğü. 207
İçeriden Öğrenenlerin Ticareti Yasağına Uygun Davranma Yükümlülüğü . 210
Yasaklara Uyma Yükümlülüğü . 212
Şirketle İşlem Yapma Yasağı. 212
Şirkete Borçlanma Yasağı. 215
Rekabet Yasağı. 218
Ticari Defterlerin Tutulmasında Özen Yükümlülüğü 221
Ticari Defterlerin Tutulmasında Özen 221
Muhasebe ve Finans Düzeninin Kurulmasında Özen . 222
Belge ve Beyanların Gerçeğe Uygun Olması Yükümlülüğü 224
Ödeme Yetersizliğinde Onay vermeme ve Sermaye Hakkında Doğru Beyanda
Bulanma Yükümlülüğü 225
Ayni Sermayeye ve İşletmeye Biçilen Değerin Gerçeğe Uygun Olması
Yükümlülüğü . 226
Halktan Para Toplanması Hâlinde Kanuna Uygun Davranma Yükümlülüğü 227
Yükümlülük İhlallerinin Genel Görünümleri . 227
Sermayenin Korunmasını Gözetme Yükümlülüğü . 229
Şirket Menfaatini Gözetme Yükümlülüğü . 230
Şirket Menfaati Doğrultusunda Davranma Yükümlülüğü 230
Müzakerelere (Toplantılara) Katılma Yasağı 232
YETKİ DEVRİ HÂLİNDE SORUMLULUK. 234
Anonim Şirket Bünyesinde İşlenen Suçların Faili Olabilecek Kişiler 235
16 İçindekiler
Yönetim Teşkilatının Belirlenmesinde Özen . 237
Şirketin Üst Düzey Yönetim Kapsamındaki Görevlerde Özen . 238
Atama ve Görevden Almada Özen 239
Müdürlerin ve Aynı İşleve Sahip Kişilerin Atanmasında ve Görevden
Alınmasında Özen . 240
Boşalan Üyelik Seçiminde Özen 241
Yönetim Kurulunun Yetkilerinin Kısıtlandığı Hâllerde Özen 241
Yetki Devri Hâlinde Özen 242
Yönetim Yetkisinin Devri . 243
Yönetim Yetkisinin Devri Şartları . 244
Esas Sözleşme Hükmünün Bulunması 244
İç Yönergenin Hazırlanması 246
Devredilebilir Yetkilerden Olması. 249
Yönetim Yetkisinin Devri Yapılabilecek Kişiler . 250
Temsil Yetkisinin Devri 253
Temsil Yetkisi . 253
Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması 255
Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması . 255
Sınırlı Yetkiye Sahip Ticari Vekil 257
Yetki Devriyle Organ Vasfının Kazanılması . 259
Temsil Yetkisinin Devredilme Şartları. 260
Temsil Yetkisinin Devredilebilecek Kişiler. 262
aaa. Murahhas Üye ve Müdür Olarak Üçüncü Kişi 262
bbb. En Az Bir Yönetim Kurulu Üyesinin Temsil Yetkisinin Bulunması
Şartı . 263
ccc. Temsil Yetkisinin Devri Hâlinde Temsil Yetkisinin Kullanılma
Esasları (Birlikte Temsil). 265
ddd. Devredilen Yetkinin Devredilmesi . 268
Yetki Devri Hâlinde Cezai ve Hukuki Sorumluluk . 269
Cezai Sorumluluk Bakamından. 270
Hukuki Sorumluluk Bakamından 271
aaa. Yetki Devri Hâlinde Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu 271
Seçimde Özen 277
Talimat Vermede Özen 278
İçindekiler 17
iii. Gözetimde Özen. 281
bbb. Sınırlı Yetkili Temsilci Atanması Hâlinde Yönetim Kurulu
Üyelerinin Sorumluluğu. 282
Üst Gözetim Görevinde Özen . 284
VII. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN TABİ OLDUĞU SORUMLULUK 289
Cezai ve Hukuki Sorumlulukların Örnek Üzerinde Değerlendirilmesi . 289
Farklılaştırılmış Teselsül Sorumluluğu. 293
Müteselsil Sorumluluk. 295
Farklılaştırılmış Teselsül. 297
Kanuni Düzenleme. 299
Farklılaştırılmış Teselsülün Temel Özellikleri . 300
Dış İlişki Yönünden Sonuçları 301
Şahsi İndirim Sebeplerinin Dış İlişkide İleri Sürülmesi 301
Farklılaştırılmış Teselsülde Birlikte Verilen Zarardan Sorumlu
Olunması 302
aaa. Aynı – Birlikte Verilen Zarar Ayrımı 303
bbb. Tek Başına Zarar – Aynı Zarar Ayrımı . 303
ccc. Aynı Zarar – Zararın Tamamı Ayrımı 303
ddd. Uygun İlliyet Bağının Bulunması 304
Farklılaştırılmış Teselsül Sorumluluğunun Sınırlı Kapsamı 304
Şahsi Sorumluluk Tavanının belirlenmesi. 305
Zararın Tamamının Birlikte Dava ve Talep Edilmesi . 308
Tazminat Miktarının Hâkim Tarafından Tespit Edilmesi. 309
Farklı Tazminat Sorumlusu Grupların Olması . 310
ıı. Farklılaştırılmış Teselsülde İç İlişki 310
Rücu İlişkisi . 311
Şahsi İflas. 313
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN
ŞARTLARI VE SORUMLULUK DAVASI
YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ SORUMLULUKLA BAĞLANTILI HUKUKİ
SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI 318
Zarar . 320
Hukuka Aykırılık 324
18 İçindekiler
İlliyet Bağı . 326
Kusur. 328
Kusurun Genel Esasları 328
Kusurun Niteliği: Objektifleştirilmiş Kusur. 330
Kusurun İspatı . 332
SORUMLULUĞU ORTADAN KALDIRAN HÂLLER 342
İşadamı Kararı İlkesine (Business Judgment Rule) Uygunluk 342
İşadamı Kararı İlkesine İlişkin Genel Esaslar 342
İşadamı Kararı İlkesinin Uygulanma Şartları 346
Şirket Faaliyetlerine İlişkin Bir Kararın Mevcudiyeti. 348
Şirket ile Menfaat Çatışması İçerisinde Bulunmamak 350
Özen ve Sadakat Yükümlülükleri Yerine Getirilmiş Bir Karar Alma Sürecine
Dayanmak 351
Uygun ve Yeterli Bilgiye Dayanmak . 351
İyi Niyet ile Hareket Etmek 352
Takdir Yetkisini Kötüye Kullanmamak 353
İşadamı Kararı İlkesinin Uygulanmadığı Hâller 354
Kanun Hükümlerine Aykırı Davranış 354
Esas Sözleşme Hükümlerine Aykırı Davranış 354
Genel Kurul Kararlarına Aykırı Davranış. 355
Hileli İşlemler . 355
Kurumsal Yönetim İlkelerine Uygunluk. 355
Kurumsal Yönetim. 355
Kurumsal Yönetimin Esaslı Unsurları. 358
Şeffaflık 359
Eşitlik . 360
Hesap Verebilirlik. 360
Sorumluluk. 361
Kurumsal Yönetimin Amacı . 361
OECD Kurumsal Yönetim İlkeleri . 361
Kurumsal Yönetim Alanında Türkiye’de Yapılan Çalışmalar 363
Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Düzenlemeler. 363
Sermaye Piyasası Kurulu Düzenlemeleri 364
İçindekiler 19
Uyum (Uyumluluk/Compliance) . 364
Uyum Kavramı. 364
Uyumun Amacı ve Yararları. 366
Uyum Sistemi 368
Türk Ticaret Kanunu Hükümleri Yönünden Uyum Yükümlülüğü . 370
Uyumun Ceza Hukuku Sorumluluğu Bakımından Önemi 371
III. SORUMLULUĞU SONA ERDİREN HÂLLER . 371
İbra 371
Türk Ticaret Kanunu’nda İbra Düzenlemesi 372
İbranın Hukuki Niteliği. 373
İbranın Kapsamı 374
İbranın Şahsi Kapsamı 375
İbranın Konu (Maddî) Kapsamı 376
Süre İtibarıyla Kapsam . 377
İbranın Türleri . 377
İbra Kararlarının Sakatlığı 377
İbra Kararının Etkisi . 378
İbra Kararının Geri Alınamaması 378
İbra Kararının Hukuki Sorumluluk Davalarına Etkisi. 378
İbrayı Talep Hakkı 379
İbranın Şikâyetten Vazgeçme ve Uzlaşmadan Farkı 380
Rıza 380
Sulh 382
Zamanaşımı 384
Sorumluluk Davasına İlişkin Zamanaşımı Süresi 384
Zamanaşımı Süresinin Başlangıcının Belirlenmesi. 385
Ceza Davası Zamanaşımının Uygulanması. 391
İsviçre Borçlar Kanunu’nun 760. Maddesinde Yapılan Yeni Düzenleme
Bağlamında Zamanaşımının Değerlendirilmesi . 395
SORUMLULUK DAVASI . 397
Sorumluluk Davasında Davacılar 397
Şirketin İflası Dışında Dava Hakkı 398
Doğrudan Zarara İstinaden Davacılar 398
20 İçindekiler
Şirket Tüzel Kişiliği 398
aaa. Sorumluluk Davası Açılabilmesi İçin Genel Kurul Kararının
Gerekli Olup Olmadığı Sorunu . 399
bbb. Sorumluluk Davasında Şirketin Temsili 410
Pay Sahipleri (Ortaklar) ve Alacaklılar 412
Dolaylı Zarara İstinaden Davacılar . 413
İflas Hâlinde Dava Hakkı 414
Davalılar 416
Kurucular. 416
Yönetim Kurulu Üyeleri . 416
Yöneticiler . 417
Tasfiye Memurları . 417
Görevli ve Yetkili Mahkeme 417
CEZA MAHKEMESİ KARARLARININ HUKUK MAHKEMESİ BAKIMINDAN ETKİSİ 418
Kesin Hüküm Niteliği 419
Bağlayıcı Etkisi 420
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması 421
Nihai Kararlar 421
Mahkûmiyet Kararı 421
TBK m. 74 Hükmü Bakımından . 422
Sahtecilik Suçunda . 425
Beraat Kararı 425
Ceza Verilmesine Yer Olmadığına İlişkin Kararı 426
Düşme Kararı . 426
Şikâyetten Vazgeçme Sebebiyle Düşme Kararı 427
Uzlaşma Sebebiyle Düşme Kararı . 428
Davanın Reddi Kararı . 429
Görevsizlik Kararı . 429
Delil Etkisi . 429
SONUÇ 431
KAYNAKÇA 439
