Anonim Şirketlerde Kar Payı Dağıtımı

ANONİM ŞİRKETLERDE KAR PAYI DAĞITIMI



Dr. Erdem ATEŞAĞAOĞLU



- Kar Payı Ve Dağıtımına İlişkin Temel Kavramlar

- Kar Kavramı

- Kar Payı Kavramı

- Yedek Akçe Kavramı

- Kar Payı Dağıtımına İlişkin Hukuksal Yapı Ve İşleyiş

- Genel Açıklama

- Birinci Temettü Ayrılma Ve Dağıtımı

- İkinci Temettü Ayrılması Ve Dağıtımı

- Kar Payı Dağıtımında Pay Sahiplerinin Ve Şirket Karından Pay Alma Hakkına Sahip Olan Diğer Kişilerin Hesaba Katılası Gerekliliği

- Vergi Hukuku Bakımından Anonim Şirketlerde Kar Payı Dağıtımı Sayılan Haller

- Genel Açıklama

- Kurumlar Vergisi Kanunu'nda Yer Alan Düzenlemeler Uyarınca Anonim Şirketlerde Kar Payı Dağıtımı Sayılan Haller

- Kurumlar Vergisi Kanunu'nda Düzenlenmemiş Çeşitli İşlemlerin Kar Payı Dağıtımı Sayılıp Sayılmayacağı Sorunsalları

- Kurumsal Vergisi Yükümlülükleri Bakımından Avans Kar Payı Dağıtımı(Temettü Avansı)

- Kar Payının Vergilendirilmesi

- Kar Payının Vergilendirilmesine İlişkin Yöntemler Ve Karşılaştırmaları Hukuk Kapsamında Kar Payının Vergilendirilmesi

- Türk Vergi Sistemi Bakımından Anonim Şirketler Tarafından Dağıtılan Kar Payının Vergilendirilmesi









İÇİNDEKİLER.................................................................................................... xİ



K ISA LTM A LA R..............................................................................................x xİ

GİRİŞ.........................................................................................................................1

Birinci Bölüm

KÂR PAYI VE DAĞITIMINA İLİŞKİN

TEMEL KAVRAMLAR

I. Kâr Kavramı ......................................................................................................7

A. Genel Açıklama..........................................................................................7

B. Kâr Kavramı ..............................................................................................8

C. Kârın Elde Edilme Şekline Göre Kâr Grupları ................................10

D. Ticari Kâr ve Mali Kâr ...........................................................................10

1. Ticari Kâr ..........................................................................................10

2. Mali Kâr .............................................................................................14

II. Kâr Payı Kavramı ..........................................................................................16

A. Genel Olarak Kâr Payı Kavramı .........................................................16

B. Tarihi Süreçte Kâr Payı..........................................................................21

C. Kâr Payı Hakkının Hukuksal Niteliği .............................................. 24

1. Mali Hak Niteliği............................................................................. 24

İÇİNDEKİLERxii

2. Kâr Payı Hakkının vazgeçilmezliği ve Müktesepliği ............. 26

3. Kâr Payı Hakkının Sınırlandırılması ..........................................33

D. Kâr Payının Talep Edilebilirliği Sorunsalı........................................37

E. Kâr Payı Kavramına Esas Olan Safi Kâr Kavramı...........................42

1. Safi Kâr Kavramı ..............................................................................42

2. Safi Kârın Tespitinde Kurumlar vergisi .....................................43

3. Safi Kârın Hesaplanması Bakımından Bilanço........................ 46

a. Bilanço ........................................................................................ 46

b. Ticari ve Mali Bilanço ............................................................. 48

III. Yedek Akçe Kavramı..................................................................................... 54

A. Genel Olarak Yedek Akçe Kavramı ve Amacı.................................. 54

B. Yedek Akçelerin Türleri........................................................................ 56

1. Genel Açıklama................................................................................ 56

2. Kanuni Yedek Akçeler ....................................................................57

a. Kanuni Yedek Akçelerin Kaynakları ve Ayrılması ............58

aa. Kanuni Yedek Akçelerin Kaynakları..............................58

aaa. Ticari Faaliyetler Neticesinde Elde Edilen Yıllık

Kâr..................................................................................58

aab. Emisyon Primi ve Iskat Kazançları........................59

ab. Kanuni Yedek Akçelerin Ayrılması ................................62

aba.Birinci Tertip Kanuni Yedek Akçeler.....................62

abb.İkinci Tertip Kanuni Yedek Akçeler ..................... 63

b. Kanuni Yedek Akçelerin Kullanım Amaçları .....................65

3. İradi Yedek Akçeler .........................................................................67

a. İradi Yedek Akçe Kavramı.......................................................67

b. İradi Yedek Akçelerin Kaynakları ........................................ 69

ba. Ana Sözleşmeye Dayanarak Ayrılan İradi Yedek

Akçeler ................................................................................. 69

bb. Genel Kurul Kararı İle Ayrılan İradi Yedek Akçeler .70

4. Gizli Yedek Akçeler..........................................................................74xiii

İkinci Bölüm

KÂR PAYI DAĞITIMINA İLİŞKİN

HUKUKSAL YAPI VE İŞLEYİŞ

I. Genel Açıklama.............................................................................................. 77

II. Birinci Temettü Ayrılması ve Dağıtımı.....................................................78

A. Yönetim Kurulunun Teklifi ve Genel Kurulun Dağıtım

Kararı..........................................................................................................78

B. Safi Kâr Üzerinden Birinci Tertip Kanuni Yedek Akçelerin

Ayrılması ...................................................................................................81

C. Esas Sözleşme ve TTK hükümlerince Ayrılması Gereken I.

Temettü Tutarı ve Dağıtılması ............................................................ 82

1. Birinci Temettü Tutarının Hesaplanması ................................. 82

2. Ayrılmış Temettünün Dağıtılması ve Dağıtımın

Zorunlu Olup Olmadığı .................................................................85

a. Halka Açık Olmayan Anonim Şirketlerde Birinci

Temettü Oranı ve Ayrılan Birinci Temettü

Tutarının Dağıtılması...............................................................85

b. Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Birinci Temettü

Oranı ve Ayrılan Birinci Temettü Tutarının Dağıtılması92

c. Temettü Tutarının Elde Edilme Zamanı ........................... 94

III. İkinci Temettü Ayrılması ve Dağıtımı ..................................................... 96

Iv. Kâr Payı Dağıtımında Pay Sahiplerinin ve Şirket Kârından Pay

Alma Hakkına Sahip Olan Diğer Kişilerin Hesaba Katılması

Gerekliliği ........................................................................................................98

A. Pay Sahiplerinin Belirlenmesi .............................................................98

B. Şirket Kârından Pay Alma Hakkına Sahip Olan Diğer

Kişilerin Belirlenmesi.......................................................................... 103

1. İmtiyazlı Hisse Senetleri ile Sahibine Kârdan Pay Alma

İmkanı Yaratan Özel Senetler ve Tahviller ............................. 104

a. İmtiyazlı Hisse Senetleri ...................................................... 104

b. İntifa Senetleri......................................................................... 106

c. Kâra Katılma Hakkı veren Tahviller................................. 109xiv

d. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri.......................................... 112

2. Yönetim Kurulu Üyelerine ve Şirket Çalışanlarına

Dönem Safi Kârı Üzerinden Pay verilmesi..............................114

a. Yönetim Üyelerine Yapılacak Ödemeler............................114

b. Şirket Çalışanlarına Yapılacak Ödemeler..........................116

Üçüncü Bölüm

VERGİ HUKUKU BAKIMINDAN ANONİM

ŞİRKETLERDE KÂR PAYI DAĞITIMI

SAYILAN HALLER

I. Genel Açıklama.............................................................................................117

II. Kurumlar vergisi Kanunu'nda Yer Alan Düzenlemeler

Uyarınca Anonim Şirketlerde Kâr Payı Dağıtımı Sayılan Haller.....118

A. Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç

Dağıtımına ve Örtülü Sermayeye Konu İşlemlerin Genel

Karekteristiği Olan Peçeleme............................................................120

B. Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç

Dağıtımına Konu İşlemler Aracılığıyla Kâr Payı Dağıtımı .......128

1. Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç

Dağıtımının Unsurları ................................................................. 133

a. Kurumlar vergisi Kanunu'nun 13. Maddesinde Yer

Alan İşlem Unsuru ................................................................ 135

aa. Ortağa Ödünç Para vermek veya Ortaktan Ödünç

Para Almak Yoluyla Örtülü Kâr Payı Dağıtılması ... 136

ab. Kurum ile Ortağı Arasında Gerçekleştirilen Mal

Alım- Satımı, İmalat ve İnşaat İşleri, Kiralama ve

Kiraya verme İşlemleri Yoluyla Örtülü Kâr Payı

Dağıtılması........................................................................ 144

ac. Ortağa İkramiye, Huzur Hakkı, Tazminat, Prim

veya Başka Adlar Altında Yapılan Ücret Ödemelerini

Gerektiren İşlemler Yoluyla Örtülü Kâr Payı

Dağıtılması........................................................................ 148xv

b. İlişkili Kişi Unsuru................................................................. 150

c. Emsallere Aykırı Bedel-Fiyat Unsuru ............................... 154

d. Hazine Zararı Unsuru ........................................................... 160

2. Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kâr Payı

Dağıtımında Kârın Dağıtılma Tarihi ....................................... 162

3. Transfer Fiyatlandırmasına Konu İşlemler Aracılığıyla

Yapılan Kâr Payı Dağıtımına İlişkin vergilendirme ve

Düzeltme İşlemleri........................................................................ 164

4. İşlem Tarafları Bakımından Örtülü Kâr Payı

Dağıtımının Ticaret ve vergi Hukuku Bakımından

Değerlendirilmesi.......................................................................... 168

C. Örtülü Sermaye Konulması Yoluyla Kâr Payı Dağıtımı.............. 172

1. Örtülü Sermaye ve Unsurları...................................................... 172

a. Borçlanmanın Doğrudan veya Dolaylı Olarak

Ortaktan veya Ortakla İlişkisi Olan Kişiden

Yapılmış Olması Unsuru........................................................178

b. Yapılan Borçlanmanın İşletme Faaliyetlerinde

Kullanılması Unsuru ............................................................. 182

c. Borçlanma Tutarının Hesap Dönemi İçinde

Herhangi Bir Tarihte Kurumun Hesap Dönemi

Başındaki Öz Sermayesinin Üç Katını Aşması Unsuru 183

2. Örtülü Sermaye Konulması Aracılığıyla Yapılan Kâr

Payı Dağıtımına İlişkin vergilendirme ve Düzeltme

İşlemleri ........................................................................................... 188

D. Kurumlar vergisi Kanunu'nda Yer Alan Kontrol Edilen

Yabancı Kurum Kazancı Düzenlemesi ve Kâr Payı Dağıtımı

İle İlişkisi .................................................................................................191

1. Genel Açıklama...............................................................................191

2. Kontrol Edilen Yabancı Kurum Kazancı Müessesesinin

Unsurları.......................................................................................... 194

a. Kontrol Edilen Yabancı Kurum Unsuru ........................... 194

b. Kontrol Edilen Yabancı Kurum Kazancının

Dağıtılmış Kâr Payı Sayılması İçin Aranan Unsurlar.... 198xvi

3. Kontrol Edilen Yabancı Kurumdan Elde Edilen Kâr

Payının vergilendirilmesi............................................................ 201

III. Kurumlar vergisi Kanunu'nda Düzenlenmemiş Çeşitli

İşlemlerin Kâr Payı Dağıtımı Sayılıp Sayılmayacağı Sorunsalları ..205

A. Kayıt ve Beyan Dışı Bırakılan İşlemler Sebebiyle Ortaya

Çıkan Matrahın Ortaklara Dağıtılmış Kâr Payı Tutarı

Olarak Kabul Edilmesi Sorunsalı.....................................................205

B. Kârın Sermayeye Eklenmesinin Pay Sahipleri Bakımından

Kâr Payı Dağıtımı Sayılması Sorunsalı........................................... 212

1. Genel Açıklama.............................................................................. 212

2. Şirket Sermayesine İlave Edilen Kârın Dağıtılmış Kabul

Edilemeyeceği Kuralı ve Konuyla İlgili Tartışmalar..............214

a. Kârın Sermayeye Eklenmesinin Kâr Payı Dağıtımı

Olarak Kabul Edilemeyeceği Kuralı ..................................214

b. Kârın Sermayeye Eklenmesi Sonucu Bedelsiz Hisse

Senedi verilmesi .....................................................................214

c. Kârın Sermayeye Eklenmesi Sonrasında Yapılan

Sermaye Azaltımı İşlemi....................................................... 221

Iv. Kurumlar vergisi Yükümlüleri Bakımından Avans Kâr Payı

Dağıtımı (Temettü Avansı) ......................................................................223

A. Avans Kâr Payı Dağıtımı (Temettü Avansı) Hakkında

Genel Değerlendirme ..........................................................................223

B. Sermaye Piyasası Mevzuatına Göre Dağıtılan Temettü

Avansı .....................................................................................................226

1. Genel Açıklama..............................................................................226

2. Temettü Avansı Dağıtımı Esasları.............................................228

a. Temettü Avansı Dağıtımı Kararı ........................................ 229

b. Temettü Avansı Tutarının Hesaplanması ........................ 231

c. Temettü Avansı Dağıtımına İlişkin İlan ile Bildirim.....233

d. Temettü Avansı Dağıtım Zamanı ve Ödemesi ................234

3. Temettü Avansının Ortaklara verilen Borç Olarak

Kabul Edilebilmesi........................................................................236xvii

4. Avans Kâr Pay Dağıtımı İçin Transfer Fiyatlandırması

Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımına İlişkin Hükümlerin

Uygulanabilmesi............................................................................238

5. Avans Kâr Payı Dağıtımının Yapıldığı Hesap

Döneminin Zararla Sonuçlanması ............................................ 241

6. Avans Kâr Payı Dağıtımında vergi Kesintisi..........................244

C. Safi Kârın Dönemsel Olması İlkesinin Avans Kâr Payı

Dağıtımı ile İlişkisi ve TTK'nın 72. maddesine Göre

Belirlenen Kısa Hesap Döneminin Kâr Payı Dağıtımına

Olası Etkileri..........................................................................................246

D. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarma İşlerinden Elde Edilen

Kazançların vergilendirilmesine İlişkin Özel Hesap

Döneminden Önce Dağıtılan Kârın Temettü Avansı Olarak

Değerlendirilmesi.................................................................................250

1. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarma İşlerinden Elde Edilen

Kazançlarda Dağıtım Dönemi Sorunsalı ................................250

2. Özel vergilendirme Dönemi Bitmeden Yapılan

Dağıtımların Temettü Avansı Olarak Değerlendirilmesi

Sorunsalı.......................................................................................... 253

E. Şirket Kazançlarının Yılda Bir Kaç Kere Dağıtılabilmesine

İlişkin TTK Madde 364 Hükmünün Temettü Avansının

Yasal Dayanağı Olabilmesi................................................................. 257

F. Avans Kâr Payı Dağıtımına İlişkin Genel Değerlendirme ......... 259

Dördüncü Bölüm

KÂR PAYININ VERGİLENDİRİLMESİ

I. Kâr Payının vergilendirilmesine İlişkin Yöntemler

ve Karşılaştırmalı Hukuk Kapsamında Kâr Payının

vergilendirilmesi......................................................................................... 261

A. Genel Açıklama..................................................................................... 261

B. Ülkelerin Kâr Payının vergilendirilmesi Konusunda

Uyguladığı Yöntemler.........................................................................263xviii

1. Klasik Yöntem................................................................................264

2. İkili vergi (Bütünleşme) Yöntemi-(Integrated System) ...... 267

3. vergi Alacağı Yöntemi (Imputation System)..........................269

4. İstisna Yöntemi .............................................................................. 271

5. Kâr Payının vergilendirilmesine İlişkin Yöntemlerin

vergi Yükümlülerine Getirdiği vergi Yükü ............................ 272

C. Karşılaştırmalı Hukuk Kapsamında Kâr Payının

vergilendirilmesi.................................................................................. 274

1. İngiltere............................................................................................ 274

2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)........................................... 276

3. Finlandiya .......................................................................................280

4. Almanya...........................................................................................283

5. Avustralya........................................................................................284

II. Türk vergi Sistemi Bakımından Anonim Şirketler Tarafından

Dağıtılan Kâr Payının vergilendirilmesi...............................................286

A. Kurumlar vergisi Yükümlülerinin Tam Yükümlü

Kurumlardan Elde Ettikleri Kâr Payının (Yurt İçi İştirak

Kazancının) vergilendirilmesi..........................................................286

1. Genel Açıklamalar.........................................................................286

a. İştirak Kazancı Kavramı.......................................................287

b. Kurumların Sahip Oldukları Yatırım Fonlarının

Katılma Belgeleri ile Yatırım Ortaklıklarının Hisse

Senetlerinden Elde Ettikleri Kâr Payları...........................288

c. Kurumların Yönetim Kurulunda Bulundurdukları

Temsilcileri vasıtasıyla Elde Ettikleri Kâr Payları..........288

d. Kurumların Sahip Oldukları Kurucu Senetleri ile

Diğer İntifa Senetlerinden Elde Ettikleri Kâr Payları....289

2. İstisna Hükmü Çerçevesinde Kurumlarda Tam-Dar

Yükümlülük Ayrımı ve Mali İkametgâh Kavramı................. 293

3. Yurt İçi İştirak Kazancı İstisnası Uygulaması......................... 297xix

B. Kurumlar vergisi Yükümlülerinin Dar Yükümlü

Kurumlardan Elde Ettikleri Kâr Payının (Yurt Dışı İştirak

Kazancının) vergilendirilmesi .........................................................300

1. Genel Açıklamalar.........................................................................300

2. Yurt Dışı İştirak Kazançları İstisnasının Şartları...................302

3. Yurt Dışı İştirak Kazancı İstisnası Uygulaması......................306

C. Anonim Şirketler Tarafından Dağıtılan Kâr Payını Elde

Eden Gerçek Kişilerin vergilendirilmesi........................................309

1. Genel Açıklama..............................................................................309

2. Gerçek Kişilerin Elde Ettikleri Kâr Payının

vergilendirilmesine İlişkin Genel Esaslar ...............................310

a. Tam Yükümlü Gerçek Kişilerin Elde Ettikleri Kâr

Payının vergilendirilmesi......................................................310

b. Dar Yükümlü Gerçek Kişilerin Elde Ettikleri Kâr

Payının vergilendirilmesi..................................................... 313

c. Anonim Şirketlerin 31.12.1998 Tarihinden Önce

Elde Ettikleri Kazançlarını Dağıtmaları Sonucu

Gerçek Kişiler Tarafından Elde Edilen Kâr Payının

vergilendirilmesi .....................................................................314

d. Anonim Şirketlerin 01.01.1999 ile 31.12.2002

Tarihleri Arasında Elde Ettikleri ve Kurumlar

vergisinden İstisna Edilmiş Kazançları Dağıtmaları

Sonucu Gerçek Kişiler Tarafından Elde Edilen Kâr

Payının vergilendirilmesi......................................................314

e. Anonim Şirketlerin GvK'nın Geçici 61. Maddesi

Kapsamında Yatırım İndirimi İstisnasına Tabi

Tutulmuş Kazançlarını Dağıtması Sonucu Gerçek

Kişiler Tarafından Elde Edilen Kâr Payının

vergilendirilmesi .....................................................................316

f. Anonim Şirketlerin GvK'nın Geçici 62. Maddesi

Kapsamında Elde Ettikleri Kâr Payı Kazancını

Dağıtması Sonucu Gerçek Kişiler Tarafından Elde

Edilen Kâr Payının vergilendirilmesi ................................317xx

D. Uluslararası Çifte vergilendirmeyi Önlemeye İlişkin

Anlaşmaların Kâr Payı Gelirinin vergilendirilmesine Olan

Etkisi.........................................................................................................317

1. Genel Açıklama...............................................................................317

2. Türkiye'nin Taraf Olduğu Uluslararası Çifte

vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarının Kâr Payı

Gelirinin vergilendirilmesi Üzerindeki Etkisi........................319

3. Çifte vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasında Yer Alan

Dar Yükümlü Kurumların Elde Ettikleri Kâr Payının

vergilendirilmesine İlişkin Özel Hükümler........................... 323

SONUÇ................................................................................................................ 327

TABLO: ÇİFTE vERGİLENDİRMEYİ ÖNLEME

ANLAŞMALARI ÇERÇEvESİNDE TEMETTÜLER

ÜZERİNDEN KAYNAK DEvLETTE ALINACAK

vERGİ ORANLARI ................................................................................. 357

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 365