Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Dersleri I

Prof. Dr. Arslan KAYA

İçindekiler

§1. Giriş

I. Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunun Konusu 1

II. Eser Üzerindeki Hakkın Niteliği ve Haklar Sistematiği İçerisindeki Yeri . 3

III. Fikri Haklar Üzerinde Hâkimiyetin Mülkiyet Hakkıyla Karşılaştırılması (Ortak/Farklı Yönler). 6

IV. Fikri Hakların Fikrî, Sınai ve Ticari Mülkiyet Hukuku İçerisindeki Yeri. 11

1. Bilgi Çağının (Hukuku) Unsurları: Fikrî, Sınai ve Ticari Mülkiyet 11

2. Fikrî, Sınai ve Ticari Mülkiyet Hukukunun Alt Disiplinleri 14

3. Fikrî, Sınai ve Ticari Mülkiyet Unsurlarının Malvarlığı İçerisindeki Yeri 15

4. Fikri Hakların Sınai ve Ticari Mülkiyet Unsurlarıyla İlişkisi 17

5. Fikrî, Sınai ve Ticari Haklar İçin Mülkiyet Kavramının Yerindeliği? 18

V. Fikrî, Sınai ve Ticari Mülkiyet Hukukunun Diğer Disiplinlerle İlişkisi. 20

1. Anayasa Hukuku 20

2. Borçlar Hukuku 21

3. Rekabet Hukuku 21

VI. Tarihçe ve Hukuki Düzenlemeler 21

1. Kısa Tarihçe. 21

2. Ulusal Kanunlar Dönemi 24

3. Türk Hukukunda Fikrî Haklarla İlgili Düzenlemeler 24

4. Fikrî Haklar Hukuku ile İlgili Belirli Uluslararası Hukuk Düzenlemeleri . 27

4.1. Eserle İlgili Olanlar 27

4.2. Bağlantılı Haklara İlişkin Düzenlemeler 30

§2. Eser

I. Eser Kavramı 31

1. Genel Olarak 31

2. Eser Sahibinin Hususiyeti 33

3. Fikri Çabanın FSEK’te Öngörülen Eser Gruplarından Birine Dâhil Edilebilecek Biçimde ve Düzeyde Şekillenmesi 41

II. Malvarlığı Unsuru/Bir Hak Olarak Eser. 45

1. Maddi Varlığı Olmayan Malvarlığı Unsuru 45

2. İnhisari İstifade Yetkisi. 46

3. Mutlak Hak 48XII

4. Süreye Bağlılık. 49

5. Soyutluk ve Tekrarlanabilirlik: 52

6. Hukuki İşlemlere Konu Olabilme. 52

III. Eser Üzerindeki Hakkın Oluşumu. 52

IV. ESER TÜRLERİ 54

1. İlim ve Edebiyat Eserleri 54

1.1. Herhangi Bir Şekilde Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler 54

1.2. Her Biçim Altında İfade Edilen Bilgisayar Programları ve Bir Sonraki Aşamada Program Sonucu Doğurması Koşuluyla Bunların Hazırlık Tasarımları. 55

1.3. Sözsüz Sahne Eserleri. 61

1.4. Bilimsel ve Teknik Nitelikteki Fotoğraflar, Haritalar, Çizimler, Maketler vb. 62

2. Musiki Eserleri . 68

3. Güzel Sanat Eserleri 70

3.1. Estetik Değer 71

3.2. Resimler. 72

3.3. Desen 72

3.4. Güzel Yazılar ve Tezhipler ile Kaligrafi. 72

3.5. Fotoğrafik Eserler ve Slaytlar 72

3.6. Mimarlık Eserleri. 74

3.7. Grafik Eserleri, Karikatür Eserleri ve Her Türlü Tiplemeler. 77

4. Sinema Eserleri. 79

5. Fikri Hukuktaki Yeni Gelişmeler: Eser Niteliği Tartışmalı Alanlar 84

5.1. Reklamlar. 84

5.2. Televizyon Programları 88

5.3. Multimedya (Çoklu Ortam) Ürünler. 96

V. İşlenmeler ve Derlemeler 96

1. Genel Olarak 96

2. İşlenmeler 97

2.1. Tercümeler. 100

2.2. Roman, Tiyatro, Şiir, Tiyatro Oyunu Gibi Eserlerden Birinin Yine Bu Türlerden Başkasına Çevrilmesi. 102

2.3. Musikî, Güzel Sanatlar, İlim ve Edebiyat Eserlerinin Film Hâline Sokulması veya Filme Alınmaya ve Radyo ve Televizyon ile Yayıma Müsait Bir Şekle Sokulması. 102

2.4. Musiki Aranjman ve Tertipleri 103

2.5. Bir Güzel Sanat Eserinin Bir Şekilden Diğer Şekillere Sokulması. 103XIII

2.6. Henüz Yayımlanmamış Bir Eserin İlmi Araştırma ve Çalışma Sonucu Yayınlanmaya Elverişli Hâle Getirilmesi 103

2.7. Başkasına Ait Bir Eserin Açıklanması veya Şerhi veya Kısaltılması 105

2.8. Bir Bilgisayar Programının Uyarlanması, Düzenlenmesi veya Herhangi Bir Değişim Yapılması 106

3. Derlemeler. 106

3.1. Bir Eser Sahibinin Bütün ve Aynı Cinsten Olan Eserlerinin Külliyat Hâline Konulması 107

3.2. Belli Bir Maksada Göre ve Hususi Bir Plan İçerisinde Seçme ve Toplama Eserlerin Düzenlenmesi. 108

4. Veri Tabanları (Database). 109

VI. Eserin Alenileşmesi ve Yayımlanması . 114

1. Genel Olarak 114

2. Alenileşme 115

3. Yayımlanma. 118

§3. Eser Sahibi

I. Bir Kişinin Eser Sahipliği 121

1. Eserin Sahibi 121

2. Eserden Doğan Hakları Kullanım Yetkisinin Eser Sahibi Gerçek Kişiden Ayrıldığı Hâller. 129

2.1. Hakların Bir Araya Getiren, Çalıştıran veya Tayin Edenlerce Kullanılmasının Şartları ve Kullanım Yetkisinin Kapsamı. 130

2.2. Kullanım Yetkisinin Niteliği ve Kaynağı . 136

2.3. Vekâlet veya Eser Sözleşmesi Kapsamında Vücuda Getirilen Eserlerde Durum. 138

II. Birden Çok Kişinin Birlikte Eser Sahipliği. 139

1. Müşterek (Ortak/Paylı) Eser Sahipliği. 140

1.1. Genel Olarak 140

1.2. Uygulanacak Hükümler ve Müşterek Eserle İlgili İşlemler ve Tasarruflar 142

1.3. Müşterek Eser Sahipliğinin Sona Ermesi 143

2. İştirak Hâlinde (Elbirliğiyle) Eser Sahipliği/Eser Sahipleri Arasında Birlik. 145

2.1. Uygulanacak Hükümler. 147

2.2. İştirak Hâlinde Eser Sahipliğinde Eserle İlgili Tasarruflar 149

2.3. İştirak Hâlinde Eser Sahipliğindeki Değişiklikler 149

2.4. İştirak Halinde Eser Sahipliğinin Sona Ermesi. 150

III. Sinema Eserlerinde Eser Sahibi. 151XIV

IV. İşlenmelerde Eser Sahipliği 152

V. Eser Sahipliği Karinesi. 154

VI. Sahibinin Adı Belirtilmeyen Eserlerde Yayımlayan, Çoğaltan, Konferansı Veren veya Temsili İcra Ettirenin Kullanma Yetkisi. 156

1. Sahibinin Adı Belirtilmeyen Eser 156

2. Eser Sahibine Ait Hak ve Yetkileri Kullanabilecekler 156

3. Kullanma Yetkisinin Kapsamı . 157

4. Karine 157

5. Hakları Kendi Namına Kullanma Yetkini Haiz Kişilerle Gerçek Hak Sahipleri Arasındaki İlişki . 157

6. Salahiyetli Kimselerin Aktif Dava Ehliyeti Sorunu. 158

§4. Eser Sahibinin Hakları

I. Genel Esasları ve Özellikleri 159

II. Manevi Haklar/Yetkiler. 167

1. Genel Olarak/Özellikleri 167

2. Manevi Hakların (Yetkilerin) Çeşitleri 169

2.1. Umuma Arz Yetkisi (m.14) 169

2.2. Eser Üzerinde Adın Belirtilmesini İsteme Yetkisi . 171

2.3. Eserde Değişiklik Yapılmasını Menetme Yetkisi . 173

2.4. Eser Sahibinin Zilyed ve Malike Karşı Hakları . 186

3. Manevi Hakları Kullanabilecek Kimseler . 188

3.1. Eser Sahibi 188

3.2. Manevi Hakları (Yetkileri) Kullanabilecek Diğer Kimseler. 188

III. Mali Haklar 194

1. Genel Olarak . 194

2. Mali Hakları Kullanabilecek Kimseler. 196

2.1. Eser Sahibi . 196

2.2. Mali Hakları (Yetkileri) Kullanabilecek Diğer Kimseler 196

3. Çeşitleri 198

3.1. İşleme Hakkı . 198

3.2. Çoğaltma Hakkı 200

3.3. Yayma Hakkı . 205

3.4. Temsil Hakkı . 211

3.5. İletim Hakkı 214

3.6. Pay Hakkı. 217XV

§5. Eser Sahibinin Haklarına Getirilen Sınırlamalar

I. Varlık Sebebi-Hukuki Niteliği 221

II. Süre Sınırlaması 224

1. Genel Olarak 224

2. Mali Haklara Dair Koruma Süreleri ve Sürelerin Hesaplanması 226

3. Süreli Korumanın ve Süre Sonrası Serbestinin İstisnaları. 229

3.1. Devletin Faydalanma Yetkisi (FSEK m. 46). 229

3.2. Kamuya Mal Etme. 229

III. Kamu Düzeni Düşüncesiyle (Amme İntizamı Mülahazasiyle) Sınırlandırma. 236

IV. Kamu Yararı Düşüncesiyle (Genel Menfaat Mühazasiyle) Sınırlandırma 239

1. Mevzuat ve İçtihatlar 239

2. Söz ve Nutuklar 242

3. Temsil Serbestîsi . 243

4. Eğitim ve Öğretim İçin Seçme ve Toplama Eserler Vücuda Getirilmesi 246

5. İktibas Serbestisi 252

5.1. Genel Olarak 252

5.2. Alenileşmiş Bir Eserden Bir İlim ve Edebiyat Eserlerine Yapılacak İktibas . 265

5.3. Güzel Sanat Eserlerinden İktibas Serbestisi 266

5.4. Müzik Eserlerinden İktibas Serbestisi 268

5.5. Basın İktibası Serbestisi ve Sınırları. 270

5.6. Haber ve Bilgilendirme Amaçlı İktibas Serbestisi 273

V. Kişiler Lehine Özel Menfaat Düşüncesiyle (Hususi Menfaat Mülahazasiyle) Sınırlandırma 275

1. Fikir ve Sanat Eserlerinin Şahsen Kullanmaya Mahsus Çoğaltılabilmesi. 275

1.1. Genel Olarak . 275

1.2. Şahsen Kullanma İçin Çoğaltma Kavramı. 276

1.3. Bilgisayar Programlarının Şahsen Kullanmaya Mahsus Çoğaltılabilmesinin Kapsamı ve Sınırları 285

1.4. Kişisel Kullanım veya Eğitim- Öğretim Maksadıyla Engelliler Lehine Çoğaltma Hakkı Kısıtlaması. 293

2. Kopya ve Teşhir Serbestisi 293

3. Umuma Açık Mahallerde Eser, İcra, Fonogram, Yapım ve Yayınların Kullanılması ve/veya İletilmesine İlişkin Esaslar . 294

4. Eser, İcra, Fonogram ve Yapımların Yayınlanmasına ve/veya İletilmesine İlişkin Esaslar . 294

VI. Devlete Tanınan Yetkiler . 295

1. Fikir ve Sanat Eserlerinin İşaretlenmesi . 295XVI

2. Devletin Faydalanma Salahiyeti. 295

3. Kamuya Maletme 295

Ekler

Ek 1: 1/95 Sayılı Konsey Kararının “Fikri, Sınai ve Ticari Mülkiyetin Korunması” Başlıklı Ek 8 Hükümleri 297

Ek 2: Resimde Tarz ve Üslup Örneği. 300

Ek 3: İşleme (Tercüme), Üslup ve Hususiyet Örneği 301

Ek 4: Örnek Olaylar 302

A. Olaylar/Sorular. 302

B. Çözümlü Olaylar 325

Ek 5: FSEK 38’inci Maddesinin Tadil Seyri 343

Ek 6: Mevzuat 347

I. 1857 tarihli Matbaa Nizamnamesi, 1857 tarihli Kitap Tab’ı Hakkında Nizamname (Telif Nizamnamesi), bu Nizamnameye 1872 ve 1875 yıllarında yapılmış Zeyiller ve 1870 tarihli Telif ve Tercüme Nizamnamesi. 347

II. Kitap Tab‘ı Hakkında Nizamname 349

III. Fî 8 Receb Sene 1289 ve Fî 30 Ağustos Sene 1288 [11 Eylül 1872] Kitap Tab’ı Hakkında Olan Nizamnameye Zeyl Olunan Fıkarât-ı Nizamiye. 350

IV. Kitap Tab’ı Hakkında Olan Nizamnameye Tezyil Olunan Fıkarât-ı Nizamiye 350

V. Telif ve Tercüme Nizamnamesi . 351

VI. Telif veyahut Tercüme Olunacak Kitaplara Dair Nizamname. 352

VII. Hakk-ı Telîf Kanûnu (1328) 362

VIII. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. 368

1. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (1951) Gerekçesi. 368

2. 2936 Sayılı 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna İki Geçici Madde Eklenmesi Hakkında Kanun’un Gerekçesi 385

3. 1951 Tarihli FSEK’in Bazı Maddelerini Değiştiren 7.6.1995 Tarih ve 4110 Sayılı Kanun’un Gerekçesi 394

4. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine İlişkin 4630 Sayılı Kanun 404

5. 5101 Sayılı Kanun Genel Gerekçe 427

6. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 437

Kaynakça 487