Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminat
SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN MANEVİ TAZMİNAT
Arzu GENÇ ARIDEMİR
- Manevi Tazminatın Hukuki Niteliği, Amacı Ve Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatın Yasal Dayanağı
- Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminat Borcunun Doğumu İçin Aranan Koşullar
- Hak Sahibinin Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk Hükümlerine Göre Manevi Tazminat Talep Etmesinin Pratik Sonuçları
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .................................................................................................... vii
KISALTMALAR LİSTESİ ............................................................................ xv
GİRİŞ ......................................................................................................... 1
Birinci Bölüm
MANEVİ TAZMİNATIN HUKUKİ NİTELİĞİ,
AMACI VE SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN
DOĞAN MANEVİ TAZMİNATIN YASAL
DAYANAĞI
I. MANEVİ TAZMİNATIN NİTELİĞİNİ VE AMACINI AÇIKLAYAN
GÖRÜŞLER ......................................................................................... 7
A. Telafi Görüşü ................................................................................ 7
B. Özel Hukuk Cezası Görüşü ............................................................ 8
C. Tatmin Görüşü .............................................................................. 9
D. Önleme ve Caydırma Görüşü ....................................................... 10
E. Denkleştirme Görüşü ................................................................... 11
II. TARİHSEL SÜREÇTE SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN
MANEVİ TAZMİNAT ........................................................................... 17
A. Roma Hukukunda ....................................................................... 17
B. Eski Cermen Hukukunda ............................................................ 19
C. Pandekt Hukukunda ................................................................... 20
III. ALMAN HUKUKUNDA SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN
MANEVİ TAZMİNATIN YASAL DAYANAĞI .......................................... 24
A. Genel Olarak ............................................................................... 24
B. Tazminat Hükümlerinin Değişikliği Hakkında İkinci
Kanun’un Yürürlüğe Girmesinden Önce Alman Medeni
Kanunu’nun Düzenlemeleri ......................................................... 24x
C. Tazminat Hükümlerinin Değişikliği Hakkında İkinci Kanun’la
Yapılan Değişiklikten Sonra Alman Medeni Kanunu’nun
Düzenlemeleri .............................................................................. 31
IV. İSVİÇRE HUKUKUNDA SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN
MANEVİ TAZMİNATIN YASAL DAYANAĞI .......................................... 34
A. Genel Olarak ................................................................................ 34
B. Art.99 Abs.III OR’nin Oluşum Süreci ............................................ 35
1. Eski İsviçre Borçlar Kanunu Dönemindeki Durum ................. 35
2. Borçlar Kanunu Tasarılarındaki Düzenlemeler ....................... 35
3. İsviçre Borçlar Kanunu’ndaki Düzenleme ............................... 37
C. Art.99 Abs. III OR’nin Yorumu ..................................................... 39
1. Sözleşmeye Aykırılık Sebebiyle Doğan Manevi Zararın
Tazmininde Haksız Fiil Hükümlerinin Uygulanması
Gerektiğini Savunan Görüş .................................................... 39
2. Sözleşmeye Aykırılık Sebebiyle Doğan Manevi Zararın
Tazmininde Sözleşmeye Aykırılık Hükümlerinin
Uygulanabileceğini Savunan Görüş ........................................ 40
a. Art.97 OR’nin Yasal Dayanak Olduğu Görüşü .................. 42
b. Art.99 Abs. III OR’nin Yasal Dayanak Olduğu Görüşü ...... 43
3. Federal Mahkeme’nin Benimsediği Görüş .............................. 46
V. TÜRK HUKUKUNDA SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN
MANEVİ TAZMİNATIN YASAL DAYANAĞI .......................................... 47
A. Genel Olarak ................................................................................ 47
B. BK m.98 f.II’nin İşlevi ................................................................... 49
C. BK m.98 f.II’nin Yorumu .............................................................. 50
1. BK m.98 f.II‘nin Lafzî Yorumu ................................................ 50
2. BK m.98 f.II’nin Sistematik Yorumu ....................................... 51
3. BK m.98 f.II’nin Amacı ve Yorumun Yapıldığı Zamandaki
Koşul ve İhtiyaçlar ................................................................. 52
4. Sonuç .................................................................................... 58
VI. BK m.98 f.II’NİN BK m.47 ve BK m.49’A YAPTIĞI ATFIN KAPSAMI ..... 60
A. Genel Olarak ................................................................................ 60
B. Özel Hüküm (BK m.47)- Genel Hüküm (BK m.49) İlişkisi ............. 60
C. BK m.98 f.II’nin Manevi Tazminatın Özel Koşullarının
Belirlenmesi Bakımından BK m.47 ve m.49’a Atfı ........................ 61
D. BK m.98 f.II’nin Manevi Tazminatın Türü ve Belirlenmesi
Bakımından BK m.47 ve m.49’a Atfı ............................................. 65
1. Manevi Tazminatın Türü ........................................................ 66
2. Manevi Tazminatın Belirlenmesi ............................................. 70xi
İkinci Bölüm
SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN
MANEVİ TAZMİNAT BORCUNUN
DOĞUMU İÇİN ARANAN KOŞULLAR
I. GENEL OLARAK ............................................................................... 75
II. SÖZLEŞMEYE AYKIRI DAVRANIŞ YOLUYLA KİŞİLİK HAKKININ
İHLAL EDİLMESİ ............................................................................... 75
A. Kişilik Hakkı ve Manevi Tazminatın Kişilik Hakkının
Korunmasındaki Rolü .................................................................. 75
B. Taraflar Arasında Geçerli Bir Sözleşme Bulunmalı ....................... 81
1. Genel Olarak .......................................................................... 81
2. Sözleşme Özgürlüğünün Sınırları ve Kişilik Hakkının
Hukuki İşlem Yoluyla Gerçekleştirilen Saldırılara Karşı
Korunması ............................................................................ 81
C. Borçlu Sözleşmeye Aykırı Davranmalı .......................................... 84
1. Genel Olarak .......................................................................... 84
2. Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerindeki Yükümlülükler ......... 85
a. Genel Olarak .................................................................... 85
b. Doğrudan veya Dolaylı Olarak Kişilik Değerlerinin
Korunmasını veya Teşvik Edilmesini Amaçlayan
Yükümlülükler ................................................................. 87
(1) Genel Olarak .............................................................. 87
(2) Tarafların Anlaşması Yolu İle Belirlenen Kişilik
Değerleri ile İlgili Yükümlülükler ................................ 87
(3) Kişilik Değerleri ile İlgili Kanundan Doğan
Yükümlülükler ........................................................... 90
(4) Hakimin Sözleşmedeki Boşluğu Tamamlaması
Yolu ile Doğan Kişilik Değerleri ile İlgili
Yükümlülükler ........................................................... 93
(5) Dürüstlük Kuralından Doğan Yükümlülükler:
Koruma Yükümlülükleri ............................................. 94
c. Doğrudan veya Dolaylı Olarak Kişilik Değerlerinin
Korunmasını veya Teşvik Edilmesini Amaçlamayan
Yükümlülükler ................................................................ 96
3. Borç İlişkisinden Doğan Yükümlülüklerin İfa Edilmemesi ...... 97
4. Borç İlişkisinden Doğan Yükümlülüklerin İfa Edilmemesi
Dolayısıyla Alacaklının Kişilik Hakkının İhlal Edilmesi ........... 99
a. Genel Olarak ................................................................... 99
b. Hukuka Aykırı Olarak Kişilik Hakkının İhlal Edilmesi .... 100
(1) Genel Olarak ............................................................ 100
(2) Genel Olarak Hukuka Aykırılık Kavramı ve
Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Sözleşme
Hukukunda Uygulanması ........................................ 104xii
c. Kişilik Hakkını İhlal Eden Sözleşmeye Aykırı
Davranışlar .................................................................... 110
(1) BK m.47 Kapsamında Korunan Kişilik Değerleri
Bakımından ............................................................. 110
i. Genel Olarak ...................................................... 110
ii. Ölüm Halinde ..................................................... 110
iii. Beden Bütünlüğünün İhlal Edilmesi Halinde ...... 115
iv. Beden Bütünlüğünü İhlal Eden Sözleşmeye
Aykırı Davranışlardan Örnekler .......................... 118
(2) BK m.49 Kapsamında Korunan Değerler
Bakımından ............................................................. 124
i. Genel Olarak ...................................................... 124
ii. Şeref ve Haysiyetin İhlali .................................... 124
iii. Sözleşmenin Feshinde Kişilik Hakkının İhlali ..... 128
iv. Özel ve Gizli Alanın İhlali ................................... 132
v. Ölüm Sonrası Kişiliğin Korunması Sorunu ........ 139
vi. İşyerinde Cinsel Taciz ve Psikolojik Taciz
(Mobbing) ........................................................... 143
5. Manevi Tazminat Talep Edilip Edilemeyeceği Tartışmalı
Olan Bazı Haller ................................................................... 148
a. Doğrudan veya Dolaylı Olarak Kişiliğin
Korunmasını veya Teşvik Edilmesini Amaçlamayan
Yükümlülüklerin İhlali Halinde ...................................... 148
b. Eşyanın Zarar Görmesi Halinde ve Eşyayı Kullanma
Olanağının Kaybı Halinde ............................................... 153
(1) Eşyanın Zarar Görmesi Halinde ............................... 153
i. Aile Hatırası Olan Eşyalar ................................. 155
ii. Resim, Fotoğraf, Mektup vb. .............................. 156
iii. Hayvanların Öldürülmesi veya Yaralanması
Halinde ............................................................. 158
(2) Eşyayı Kullanma Olanağının Kaybı Halinde .............. 161
c. Gezi Sözleşmesinde Tatilden Beklenen Faydanın Elde
Edilememiş Olması Halinde ............................................ 168
III. MANEVİ ZARAR ............................................................................... 176
A. Genel Olarak ............................................................................. 176
B. Manevi Zarar Kavramını Açıklayan Teorilerin
Değerlendirilmesi ....................................................................... 177
1. Genel Olarak ........................................................................ 177
2. Subjektif Teoriye Göre .......................................................... 177
3. Objektif Teoriye Göre ............................................................ 179
4. Karma (Uzlaştırıcı) Teoriye Göre ........................................... 181
5. Değerlendirme ...................................................................... 182
C. Manevi Zararın İspatı ................................................................. 185
D. Tüzel Kişilerin ve Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişilerin
Manevi Zarara Uğrayıp Uğrayamayacakları Sorunu .................... 187xiii
1. Tüzel Kişiler Bakımından ..................................................... 187
2. Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Bakımından ............... 191
IV. İLLİYET BAĞI .................................................................................. 195
A. Sözleşmeye Aykırı Davranış ile Zararlı Sonuç Arasında İlliyet
Bağı Olması Gereği ................................................................... 195
B. Uygun İlliyet Bağı Teorisi ........................................................... 196
C. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta Uygun
İlliyet Bağı .................................................................................. 198
V. BORCUN İFA EDİLMEMESİNDEN SORUMLULUK ........................... 201
A. Genel Olarak ............................................................................. 201
B. Genel İlke: Borçlunun Kusurlu Sorumluluğu (BK m.96) ............. 202
C. İstisna: Kusuru Bulunmadığı Halde Borçlunun Sorumlu
Olduğunun Kabul Edilmesi ........................................................ 204
D. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta
Sorumsuzluk Anlaşmaları ......................................................... 208
VI. ÖZEL HALLERİN MANEVİ TAZMİNATI GEREKTİRMESİ KOŞULU
(BK m.47) ........................................................................................ 217
A. BK m.47 Bakımından Özel Hallerin Manevi Tazminatı
Gerektirmesi Koşulu .................................................................. 217
B. BK m.49 Bakımından İhlalin Ağırlığının Manevi Tazminatı
Haklı Kılmasının Gerekli Olup Olmadığı Sorunu ........................ 224
VII. SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİNDEN DOĞAN SORUMLULUKTA
(CULPA İN CONTRAHENDO SORUMLULUĞUNDA) MANEVİ
TAZMİNAT ....................................................................................... 227
A. Genel Olarak Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Sorumluluk ..... 227
B. Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Sorumlulukta Manevi
Tazminat ................................................................................... 230
Üçüncü Bölüm
HAK SAHİBİNİN SÖZLEŞMEYE
AYKIRILIKTAN DOĞAN SORUMLULUK
HÜKÜMLERİNE GÖRE MANEVİ
TAZMİNAT TALEP ETMESİNİN PRATİK
SONUÇLARI
I. SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN MANEVİ TAZMİNATTA
HAK SAHİBİ ..................................................................................... 235
A. Sözleşmenin Tarafları ................................................................. 235
B. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk Hükümlerine
Dayanarak Manevi Tazminat Talep Edebilecek Üçüncü Kişiler ... 236
1. Genel Olarak ........................................................................ 236
2. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmede ....................................... 236xiv
3. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşmede........................... 240
4. Yakınların Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk
Hükümlerine Göre Manevi Tazminat Talep Edip
Edemeyecekleri Sorunu ........................................................ 243
a. Yakınların Uğradığı Manevi Zararın Tazmini
Hakkındaki Yasal Düzenleme, Doktrindeki Görüşler
ve Türk Borçlar Kanunu Tasarısının Değerlendirilmesi ... 243
b. Yakınların Sözleşmeye Aykırılık Hükümlerine Göre
Manevi Tazminat Talep Edip Edemeyecekleri Sorunu ..... 250
II. MANEVİ TAZMİNATIN SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN
SORUMLULUK HÜKÜMLERİNE GÖRE TALEP EDİLMESİNİN
PRATİK SONUÇLARI ........................................................................ 257
A. Kusurun İspatı Bakımından ....................................................... 258
1. Genel Olarak ....................................................................... 258
2. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta
Kusurun İspatı Bakımından Uygulanacak Hüküm ............... 258
B. Yardımcı Kişinin Fiilinden Sorumluluk Bakımından .................. 261
C. Zamanaşımı Bakımından .......................................................... 266
1. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta
Zamanaşımı Bakımından Uygulanacak Hüküm .................... 266
2. Zamanaşımının Özellikleri ................................................... 272
III. SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN MANEVİ TAZMİNAT
TALEBİ İLE HAKSIZ FİİLDEN DOĞAN MANEVİ TAZMİNAT
TALEBİ ARASINDAKİ İLİŞKİ ............................................................ 275
SONUÇ .................................................................................................. 281
KAYNAKÇA ............................................................................................ 287
DİZİN ..................................................................................................... 315
