ATEŞ İSTİDASI İSLAM-OSMANLI DÖNEM. MAHK.KARAR.KNTR Doç. Dr. Ekrem Buğra EKİNCİ
içindekiler
ÖNSÖZ. v
İÇİNDEKİLER. VII
KISALTMALAR. XV
GİRİŞ. 1
I. KONUNUN TAKDİMİ . I
II. MAHİYET BAKIMINDAN MAHKEME KARARLARININ KONTROLÜ . 3
A. Genel olarak 3
B. İstinaf ve Temyiz 8
111. BAŞKA HUKUK SİSTEMLERİNDE MAHKEME KARARLARININ
KONTROLÜ 11
A. Eski Hukuk Sistemlerinde 11
1. Eski Mezopotamya. Hind ve Mısır 11
2. Eski Yunan . 12
3. Eski Roma . 13
B. Modern Hukuk Sistemlerinde (Tarihçe). 14
1. Fransa. 14
2. Almanya . 21
3. İngiltere . 23
BİRİNCİ BÖLÜM. 27
İSLÂM HUKUKUNDA MAHKEME KARARLARININ KONTROLÜ . 27
1. Tarihçe 27
A.İlk Zamanlar. 27
B. Mezhalim Usulü 31
II. MAHKEME KARARLARININ KONTROL ÇEŞİTLERİ 35
A.Mahiyet Bakımından Mahkeme Kararlarının Kontrolü . 35
B. Şer'î HuKiıkıa İstinaf ve Temyize Rastlanmamasının Sebepleri 38
C. Şer'î Hukuk istinafa Elverişli mi? . 43
1. Şer'î Hukukun İstinafa Elverişli Olmadığı Görüşü 43
2. Şer'î Hukukun İstinafa Elverişli Olduğu Görüşü 48
3. Şer'î Hukukta İstinafla İlgili Görüşlerin Değerlendirilmesi 56
D. Nâiblik ve Nâiblerin Verdikleri Hükümler. 57
IV. İSLÂM HUKUKUNDA MAHKEME KARARLARININ KONTROL USULÜ 59
A. Mahkeme Kurarlarının Bozulma (Nakz) Sebepleri. 59
1. Hükmün Hukukî Norma Aykırı Olması . 59
2. İhıisas Yokluğu 69
3. Hüküm Sebcblerinde Sakatlık. 70
4. Hâkimin Töhmen Altında Davranması 72
B. Hükmün Kontrolü İçin Başvurabilecek Kimseler 75
1. Taraflar 75
2. Hükmü Veren Hâkim 75
3. Hükmü Veren Hâkimin Halefi 77
4.Üçüncü Şahıslar. 78
5. Devlet Başkanı. 78
C. Hükmün Kontrolü İçin Başvuru Mercii . 79
1. Hükmü Veren Mahkeme 79
2. Eşit Derecede Başka Bir Mahkeme 79
3. Devlet Başkanı. 80
Ç. Hükme İtirazın Etkisi 81
İKİNCİ BÖLÜM . 83
KLASİK DEVİR OSMANLI HUKUKUNDA KANUN YOLLARI 83
I. KLASİK DEVİRDE OSMANLI ADLİYESİ 83
II. MAHİYET BAKİMİNDAN MAHKEME KARARLARININ KONTROLÜ . 85
III. MAHKEME KARARLARININ KONTROL MERCİLERİ 105
A.Divan-ı Hümâyun . . 105
B. Veziriâzam (İkindi) Divanı 114
C. Huzur Murafaaları 115
1. Cuma Divanı 1' 5
2. Çarşamba Divanı . 116
Ç. Kazasker Divanı . 117
D. Taşra Divanları 118
IV. HÜKME İTİRAZIN ETKİSİ 121
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 123
NİZAMİYE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLU ÖRGÜTÜ 123 I. SULTAN ABDÜLMECİD DEVRİ < 1839-1861) 123
A. Taşra Meclislerinde Kanun Yollan 123
B. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye 128
1. Meclis-i Vâlâ Örgütü ve İşleyişi ' 28 2. Üst Mahkeme Olarak Meclis-i Vâlâ. 130
II.SULTAN ABDÜLAZİZ DEVRİ (1861-1876) 135
A.Taşra Meclislerinden Nizamiye mahkemelerine 135
1. Lübnan Reformları . 135
2. Vilâyet Nizâmnâmesi . 135
3. İstanbul Reformları 138
B. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye. 140
1. Anatüzük (Nizamnâme-i Esasî) İle Getirilen Hükümler 141
a. Teşkilât . .'. 141
b. Görevleri . 141
c. Çalışma Usulü . 142
2. İçtüzük (Nizamâmc-i Dahilî) İle Getirilen Hükümler 142
a. Teşkilât 142
b. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Nizamiye Mahkemesi. 144
c. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesi . 144
aa. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesinin Görevleri . 144
bb. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesi'nin İşleyişi . 145
cc. Divan-ı Ahkâm-ı Adliye Temyiz Mahkemesinde Usul . 146
aaa. Müracaat Şartları . 146
bbb. Mahkemenin Usul İşlemleri . 147
ccc. Müracaatın İncelenmesi . 147
dd. Mahkemc-i Temyizin Kararı . 148
aaa. Onay (Tasdik) . 148
bbb. Bozma (Nakz) 148
III.BİRİNCİ MEŞRUTİYET VE SONRASİ (1876-1926) 150
A. 1879 Tarihli Teşkilat Kanunu ve Mahkemeler Teşkilatı. 150
1. Bidâyet ve İstinaf Mahkemeleri . 150
2. Temyiz Mahkemesi 156
a. Teşkilât Kanununun Getirdiği Düzenlemeler 156
b. Teşkilât Kanununda Yapılan Değişikliklere Göre Mahkeme-i Temyiz 157
aa. Teftiş Görevi 157
bb. İstidâ Görevi . 158
cc. Şer'iyye Dairesi 159
c.Mahkeme-i Temyiz Hâkimleri . 159
ç. Mahkeme-i Temyiz'in Son Dönemi . 160
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 161
KANUN YOLU MEVZUATI VE USULLERİ. 161
1. TANZİMAT SONRASI KANUN YOLU MEVZUATI . 161
A. Genel Düzenlemeler . 161
I. Tanzimat'tan Önceki Devir . 161
2. Tanzimat'ın İlk Yıllarında . 162
3. Nizamiye Mahkemeleri Kanunları 163
4. Meeelle-i Ahkâm-ı Adliye . 164
5. Mecelle'yi Tamamlayan Düzenlemeler . 166
B. 1879 Usul-i Muhakeme-i Hukukiye Kanunu 167
C.1879 Usul-i Muhakemat-ı Cezaiye Kanunu . 168
II. NiZÂMİYE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLU USULLERİ . 169
A. İtiraz . 169
Ceza Usulünde İtiraz. 169
a. Genel Olarak . 169
b. Sorgu Hâkimi Kararnâmelcrine Karşı İtiraz 169
aa. İtiraz Hakkı Sahipleri. 169
bb. İtiraz Müddeti . 170
cc. İtirazın Şekli. 170
c. Gıyâbî Hükümlere İtiraz . 171
aa. Genel Olarak . 171
bb. itiraz Hakkı Sahipleri 171
cc. İtiraz Edilebilecek Hükümler 171
dd. İtiraz Müddeti . 172
ee. İtiraz Müracaatı 172
ff. İtirâz Müracaatının Etkisi . 172
2. Hukuk Usulünde İtiraz 172
a. Genel Olarak . 172
b. Gıyâbî Hükümlere itiraz '73
aa. İtiraz Hakkı Sahipleri. 173
bb. İtiraz Mercii 173
cc. İtiraz Müddeti. 173
dd. İtirazın Etkisi '74
ee. İtiraz Müracaatı 174
c. Üçüncü Şahsın İtirazı (İtirazü'l-gayr). 175
aa. Genel Olarak . 175
bb. Çeşitleri 176
cc. İtiraz Müracaatı 176
B. istinaf I77
1. Ceza Usulünde İstinaf. 177
a.İstinaf Edilebilen Kararlar. '77
b. İstinaf Hakkı Sahipleri. 180
c.İstinaf Müddeti 181
ç.İstinaf Müracaatı . '81
d. istinaf Müracaatının Etkisi. '82
e. İstinaf Dâvâsının Görülmesi 182
f.İstinaf Dâv asının Sonucu. 184
2. Hukuk Usulünde İstinaf. 185
a. İstinaf Edilebilen Kararlar. 185
b. jstinaf Hakkı Sahipleri . 186
c. İstinaf Müddeti . 187
ç.İstinaf Müracaatı 188
C. Temyiz 190
1. Ceza Usulünde Temyiz. 190
a. Temyiz Şartları 190
aa. Hükme İlişkin Şartlar . 190
bb. Temyiz Hakkı Sahiplerine İlişkin Şartlar . 192
aaa. Talep Şartı 192
bbb. Re'sen Temyiz. 193
cc. Temyiz Müddetine Ait Şartlar 194
b. Temyiz sebepleri 195
aa. Genel Olarak 195
bb. İlk Mahkemenin Görev ve Yetkisine Ait Sebepler. 196
cc. Muhakeme Usulündeki Eksiklik ve Hatalar . 196
ıid. Kanunun Uygulanmasında İsabetsizlik . 197
c. Temyiz Müracaatı 197
aa. Temyiz Müracaatının Şekli. 197
bb. Ceza-yı Nakdî (Depo) . 198
cc. Hapis Şartı 199
ç. Temyiz İncelemesi 200
d. Temyiz Dâvasının Sonucu 201
aa. Temyiz Dilekçesinin Reddi ve Hükmün Tasdiki . 201
bb. Temyiz Dilekçesinin Kabulü ve Hükmün Bozulması . 201
aaa. Bozma (Nakz) Sebepleri . 201
bbb. Bozmadan Sonraki İşlemler 202
ccc. Bozmadan Sonra İlk Mahkemenin Tavrı 203
ddd. Aleyhte Bozma Yasağı. 203
e. Fevkalâde Temyiz (Nef'an li'l-Kanun Nakz). 204
2. Hukuk Usulünde Temyiz 204
a. Temyiz Edilebilen Kararlar. 204
b. Temyiz Hakkı Sahipleri 205
c. Temyiz Müddeti . 205
ç. Temyiz Müracaatı 206
d. Temyiz Müracaatının Etkisi. 207
e. Temyiz İncelemesi 207
f.Temyiz Sebepleri 208
g. Temyiz Sonucu . 210
Ç. Muhakemenin Tekrarlanması (İâde-i Muhakeme). 210
1. Ceza Usulünde Muhakemenin lâdesi . 210
a. Genel Olarak 210
b. Muhakemenin İâdesi Sebepleri 211
c. Muhakemenin lâdesini Talep Hakkı . 211
ç.Muhakemenin lâdesini İsteme Süresi . 211
e. Muhakemenin İadesi Müracaatı. 211
. Muhakemenin lâdesi Müracaatının Görüşülmesi ve Sonucu . 212
2. Hukuk Usulünde Muhakemenin lâdesi 212
a.Muhakemenin İadesi Sebepleri 212
b. Muhakemenin jâdesinde Süre . 213
c. Muhakemenin lâdesi Müracaatı. 214
D. Tashih-i Karar (Karar Düzeltme) 215
1. Karar Tashihi Yolunun Kabulü . 215
2. Tashih-i Karar Yolunun Hukukî Temeli . 216
3. Tashih-i Karar Yolunun Tarihçesi 217
4. Tashih-i Karar Usulü 218
Tashih-i Karar Müracaatı (UMHK. m. 252) 218
Tashih-i Karar Sebepleri (UMHK. m. 253) . 218
Tashih-i Karar Talebinin Sonucu (UMHK. m. 254) 219
E. Hâkime Dair Olağanüstü Kanun Yollan 219
1. Hâkimden Şikâyet . 219
a. Genel Olarak . 219
b. Hâkimden Şikâyet Sebepleri . 220
c.Hâkimden Şikâyet Usulü. 220
ç. Hâkimden Şikâyet Dâvâsının Sonucu 221
2. Hâkimin Reddi . 222
BEŞİNCİ BÖLÜM 223
DİĞER MAHKEMELERDE KANUN YOLLARI 223
I. ŞER İYYE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLLARI 223
A.Şer'î Mahkeme İ'lamlarının Kanun Yolu Örgütü 223
1. Tanzimat'ın İlk Dönemi (Huzur Mürâfaalan) 223
2. Tanzimat'ın ikinci Dönemi 224
a.Meclis-i Tedkikat-ı Şer'iyye 224
b. Fetvâhâne . 226
B. Şer'î Mahkeme İ lâmlarının Kanun Yolu Usulü 226
C.Şer'î Mahkemelerdeki Kanun Yollanılın Mahiyeti. 229
Ç. Şer'î Hükümlerin Kontrolüne İlişkin Diğer Düzenlemeler. 231
D. Mahkeme-i Temyiz Şer'iyye Dâiresi 231
H. Mısır ve Yemen'de Şer'î Kanun Yolu Örgütü . 233
II. CEMAAT MAHKEMELERİNDE KANUN YOLLARI 234
III. YABANCI UNSURLU DÂVALARDA KANLN YOLLARI 236
A.Konsolosluk Mahkemelerinde Kanun Yolları . 236
B. Muhtelit (Karma) Mahkemelerde Kanun Yolları 236
1. Karma Ticaret Mahkemeleri. 236
2. Ticaret Mahkemelerinde Kanun Yolu Usulü . 240
a. İtiraz . 240
aa. Gıyabî Hükümlere İtiraz . 240
bb. Üçüncü Şahsın İtirazı (İtirazü'l-gayr) . 240
b. İstinaf . 241
aa. İstinaf Edilebilen Kararlar 241
bb. İstinaf Hakkı Sahipleri 241
cc. İstinaf Süresi . 241
dd. İstinaf Müracaatı. 242
ee İstinaf Müracaatının Etkisi . 242
ff. İstinaf Müracaatının incelenmesi . 242
gg. İstinaf Muhakemesinin Sonucu 243
c. Muhakemenin lâdesi (İâde-i Muhakeme) . 243
aa. Muhakemenin İâdesi Sebepleri . 243
bb. Muhakemenin lâdesi Süresi 244
cc. Muhakemenin lâdesi Müracaatının Şekli . 245
dd. Muhakemenin lâdesi Müracaatının Sonucu 245
| . İDARE MAHKEMELERİNDE KANUN YOLLARİ 245
ASKERİ MAHKEMELERDE KANUN YOLLARI . 249
İlk Devirler. 249
Divan-ı Tcmyiz'in Kuruluşu . 251
C Son Düzenlemeler 253
1. Teşkilât. 253
2. Usul. 253
a. Temyiz. 253
aa. Temyiz Müracaatına Hakkı Olanlar. 253
bb. Temyiz Edilebilen Kararlar 254
cc. Temyize Müracaat Süresi 254
dd. Temyiz Müracaatı 254
ee. Temyiz Sebepleri. 255
ff. Temyiz İncelemeleri 255
b. Net'an Li'l-Kanun (Kanun Yararına) Temyiz. 255
c. Muhakemenin lâdesi 256
aa. Muhakemenin İâdesi Sebepleri . 256
bb. Muhakemenin lâdesine Müracaat .'. 256
cc. Müracaatın İncelenmesi 256
3. Tadiller . 257
SONUÇ VE ÖZET . 259
KAYNAKLAR 267
