Avrupa Birliği Anayasa Hukuku

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 17
1. GİRİŞ 19
1.1. Anayasacılık Düşüncesi 20
1.2. Anayasallaşma Kavramı 22
1.3. Avrupa Anayasallaşması Üzerine Mülahazalar 27
1.4. Başkalaşım/Dönüşüm/Metamorfoz/Mutasyon Paradigması Çerçevesinde AB Anayasallaşması 32
1.5. AB Evrensel Nitelikteki Anayasal Temel Özellikleri Taşımakta mıdır? 41
2. AB HUKUKUNUN KAYNAKLARI VE AB HUKUKUNDA NORMLAR HİYERARŞİSİ 45
2.1. AB Hukukunun Kaynakları 45
2.1.1. Birincil AB Hukuku 45
2.1.1.1. Andlaşmalar 45
2.1.1.1.1. Olağan Tadil Usulü 46
2.1.1.1.2. Basitleştirilmiş Tadil Usulü 48
2.1.1.1.3. Katılım Andlaşmaları Yoluyla Andlaşma Tadili 50
2.1.1.2. AB Temel Haklar Şartı 51
2.1.1.3. AB Hukukunun Genel İlkeleri 54
2.1.2. İkincil AB Hukuku 58
2.1.2.1. Uluslararası Hukuk 59
2.1.2.2. Uluslararası Anlaşmalar Dışındaki Tasarruflar veya Tek Taraflı AB Tasarrufları 60
2.1.2.2.1. ABİDA 289–291. Maddeler Bağlamında AB Tasarruflarının Tasnifi 61
2.1.2.2.1.1. Yasama Tasarrufları 61
2.1.2.2.1.1.1. Olağan Yasama Usulü 62
2.1.2.2.1.1.2. Özel Yasama Usulü 64
2.1.2.2.1.2. Yetki Devrine Dayanan Tasarruflar 65
2.1.2.2.1.3. Uygulama Tasarrufları 65
2.1.2.2.2. ABİDA 288. Madde Bağlamında AB Tasarruflarının Tasnifi 69
2.1.2.2.2.1. Tüzükler 69
2.1.2.2.2.2. Yönergeler 70
2.1.2.2.2.3. Kararlar 72
2.1.2.2.2.4. Tavsiyeler ve Görüşler ile Diğer Soft Law Tasarruflar 73
2.1.2.2.2.5. Organlar Arası Anlaşmalar 74
2.1.2.2.3. AB Tasarruflarının Eksik Tasnifi 74
2.1.3. ABAD İçtihadı 76
2.2. AB Hukuku Kaynakları Arasında Normlar Hiyerarşisi 78
2.2.1. Birincil AB Hukuku 79
2.2.2. Uluslararası Hukuk, Uluslararası Anlaşmalar ve Örgüt Kararları 82
2.2.3. AB Tasarrufları Arasında Normlar Hiyerarşisi 83
3. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN KURUMSAL YAPISI 85
3.1. AB Organları 85
3.1.1. Avrupa Parlamentosu (ABA 14. Madde; ABİDA 223–234. Maddeler) 85
3.1.1.1. Terkibi 85
3.1.1.2. Yetki, Görev ve İşlevleri 86
3.1.2. Avrupa Zirve Konseyi (ABA 15. Madde; ABİDA 235–236. Maddeler) 89
3.1.3. Avrupa Birliği Konseyi (ABA 16. Madde; ABİDA 237–243. Maddeler) 91
3.1.3.1. Terkibi, Toplantı ve Karar Usulü 91
3.1.3.2. Yetki, Görev ve İşlevleri 93
3.1.4. Avrupa Komisyonu (ABA 17. Madde; ABİDA 244–250. Maddeler) 94
3.1.4.1. Terkibi, Atanması, Görev Süresi 94
3.1.4.2. Yetki, Görev ve İşlevleri 97
3.1.5. Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABA 19. Madde; ABİDA 251–281. Maddeler) 100
3.1.6. Avrupa Sayıştayı (ABİDA 285–287. Maddeler) 103
3.1.7. Avrupa Merkez Bankası (ABİDA 282–284. Maddeler) 105
3.2. AB Kurum ve Ajansları 106
3.3. AB Siyasal Sistemi 109
4. AB HUKUK DÜZENİNDE AB İLE ÜYE DEVLETLER ARASINDA
YETKİ PAYLAŞIMI 115
4.1. AB Yetkilerinin Kapsamı ve Niteliğine Dair Genel Özellikler 115
4.2. Yetki Çeşitleri 121
4.2.1. Kaynağı İtibariyle Yetki Çeşitleri 122
4.2.1.1. Sarih Yetkiler 122
4.2.1.2. Zımni Yetkiler 122
4.2.1.3. Esneklik Hükmü 126
4.2.1.4. İç Pazar Çerçevesinde Uyumlaştırma Hükmü 130
4.2.2. Doğası İtibariyle Yetki Çeşitleri 134
4.2.2.1. Münhasır Yetkiler 135
4.2.2.2. Paylaşılan Yetkiler 136
4.2.2.3. Destekleyici, Koordine veya Takviye Edici Yetkiler 141
4.2.2.4. AB’nin Ekonomik, İstihdam ve Sosyal Politika Alanında Koordinasyon Yetkisi 142
4.2.2.5. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası Çerçevesinde Yetkiler 144
4.3. Yetkiyi Düzenleyen İlkeler 146
4.3.1. Yetkilendirilme İlkesi 147
4.3.2. Subsidiarite İlkesi 149
4.3.3. Orantılılık İlkesi 157
4.3.4. Preemption İlkesi 162
4.3.4.1. Preemption Çeşitleri 165
4.3.4.1.1. Sarih Preemption 165
4.3.4.1.2. Zımni Preemption 166
4.3.4.1.2.1. Alan Doldurma Preemption 166
4.3.4.1.2.2. Engel Preemption 167
4.3.4.1.2.3. Çatışma Preemption 168
4.3.5. Hukuki İşbirliği İlkesi 169
5. AB HUKUKUNUN ULUSAL VE ULUSLARARASI HUKUKLA İLİŞKİSİ 175
5.1. AB Hukukunun Ulusal Hukukla İlişkisi 175
5.1.1. AB Hukukunun Üstünlüğü İlkesi 175
5.1.1.1. Üstünlük İlkesinin Hukuki Dayanakları 180
5.1.1.2. AB Hukukunun Üstünlüğünün Hukuki Sonuçları 183
5.1.1.3. AB Hukukunun Üstünlüğünün Kapsamı ve Sınırlılıkları 188
5.1.1.4. Üstünlük İlkesini Uygulamakla Mükellef Ulusal Otoriteler 192
5.1.2. Ulusal Mahkemelerin AB Hukukunun Üstünlüğüne Dair ABAD İçtihadına Yönelik Tavrı 194
5.2. AB Hukukunun Uluslararası Hukukla İlişkisi 204
5.2.1. Birincil AB Hukukunun Üstünlüğüne Getirilen İstisnalar 208
5.2.2. Uluslararası Hukuk Çerçevesinde AB Tasarruflarının Hukukilik/Geçerlilik Denetimi 212
5.2.2.1. Uluslararası Anlaşmalar Çerçevesinde AB Tasarruflarının Hukukilik/Geçerlilik Denetimi 212
5.2.2.2. Uluslararası Teamül Hukuku Çerçevesinde AB Tasarruflarının Hukukilik/Geçerlilik Denetimi 218
5.2.3. Uluslararası Anlaşmaların ve Uluslararası Teamül Hukukunun AB Hukuk Düzeninde Dolaylı Etkisi 220
5.2.4. Birincil AB Hukuku Çerçevesinde Uluslararası Anlaşmaların Anayasal Denetimi 221
5.2.4.1. Ex ante/A Priori Denetim 221
5.2.4.2. Ex–post/A Posteriori Denetim 225
5.3. AB Hukukunun/Hukuk Düzeninin Uluslararası ve Ulusal Hukuka/Hukuk Sistemine Karşı Özerkliği İlkesi 227
5.3.1. AB Hukukunun/Hukuk Düzeninin Dış Özerkliği 230
5.3.2. AB Hukukunun/Hukuk Düzeninin İç Özerkliği 238
6. AB HUKUKUNUN ÖZEL İCRAİLİĞİNİN TEMİNİ 241
6.1. Doğrudan Etki İlkesi 241
6.1.1. Doğrudan Uygulanabilirlik Kavramı 242
6.1.2. Doğrudan Etki Kavramı 245
6.1.2.1. Yargının Konusu Olabilme 245
6.1.2.2. Sübjektif/Kişisel Haklar ve Çıkarlar Yaratma 248
6.1.2.3. Talep Edilebilme 251
6.1.2.4. Veçheleriyle Doğrudan Etki Kavramının Tanımlanması 253
6.1.3. AB Hukukunun Doğrudan Etkisi 255
6.1.3.1. Andlaşma Hükümlerinin Doğrudan Etkisi 255
6.1.3.2. Tüzüklerin Doğrudan Etkisi 258
6.1.3.3. Kararların Doğrudan Etkisi 261
6.1.3.4. Yönergelerin Doğrudan Etkisi 261
6.1.3.4.1. Yönergelerin Doğrudan Etkisinin Hukuki Dayanakları 262
6.1.3.4.2. Yönergelerin Doğrudan Etkisi Çerçevesinde Devlet Kavramı 267
6.1.3.4.3. Zaman İtibariyle (Ratione Temporis) Yönergelerin Doğrudan Etkisi 269
6.1.3.4.4. Yönergelerin Doğrudan Etkisinin Sınırlılıkları 269
6.1.3.4.5. Üçlü veya Daha Fazla Boyutlu İlişkiler Ekseninde Yönergelerin Etkisi 271
6.1.3.4.6. Üye Devletlerin Takdir Yetkisinin Denetimi Çerçevesinde Yatay Hukuki İlişkilerde Yönergelerin Etkisi 272
6.1.3.4.7. Yönergelerin Arızi Yatay Doğrudan Etkisi 273
6.1.3.4.8. Yatay Hukuki İlişkilerde Doğrudan Etkili Hukukun Genel İlkeleri ile Yönergelerin İlişkisi 273
6.1.3.4.9. Yönergelerin Yatay Doğrudan Etkisi Meselesi 276
6.1.4. Doğrudan Etkinin Şartları/Kriterleri 282
6.1.5. Acaba Doğrudan Etki Bir Uluslararası Hukuk Kalıntısı veya Bir Çocukluk Çağı Hastalığı mıdır? 284
6.2. Dolaylı Etki (Uyumlu Yorum) İlkesi 287
6.2.1. Dolaylı Etki Kavramı 287
6.2.2. Dolaylı Etki İlkesinin Hukuki Dayanakları 289
6.2.3. Dolaylı Etki İlkesi Yönergelerin Yatay Doğrudan Etkisinin Olmamasının Bir Telafisi ve İkamesi Olarak mı Değerlendirilmelidir? 290
6.2.4. Uyumlu Yorum İlkesi Çerçevesinde Ulusal Otoritelerin Mükellefiyetleri 292
6.2.5. Zaman İtibariyle (Ratione Temporis) Yönergelerin Dolaylı Etkisi 295
6.2.6. Dolaylı Etkinin Kapsamı ve Sınırlılıkları 298
6.2.7. Hangi İlke Önce Uygulanmalıdır: Doğrudan Etki mi, Yoksa Dolaylı Etki mi? 304
6.3. Üye Devlet Sorumluluğu İlkesi (Üye Devletin Sözleşme Dışı Sorumluluğu) 306
6.3.1. Bir Hukuki Çare Olarak Tazminat Hakkı 306
6.3.2. Üye Devlet Sorumluluğunun Hukuki Dayanakları 307
6.3.4. Üye Devlet Sorumluluğu İlkesi Çerçevesinde Devlet Kavramı 309
6.3.5. Üye Devlet Sorumluluğunun Şartları 311
6.3.5.1. Hukuk Kuralının Kişilere Hak Bahşetme Amacında/Niyetinde Olması 315
6.3.5.2. Yeterince Ciddi İhlal 316
6.3.5.3. Doğrudan İlliyet Bağı 318
6.3.6. Üye Devlet Sorumluluğu İlkesi Yeni Bir Hukuki Çare midir? 318
6.3.7. Üye Devlet Sorumluluğu İlkesi Bir Hukuki Çareden Ziyade Bir Yaptırım mı Teşkil Etmektedir? 320
6.3.8. Üye Devlet Sorumluluğu Çerçevesinde Tazminat Hakkı Doğrudan Etkili Bir Hak mıdır? 322
6.3.9. Üye Devlet Sorumluluğu Son Başvurulacak Bir Hukuki Çare midir? 323
7. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE İNSAN HAKLARI 329
7.1. AB’de İnsan Haklarının Gelişimi 329
7.1.1. ABAD İçtihadında Temel Haklar Gelişimi 331
7.1.1.1. AB Tasarruflarına İlişkin Temel Haklar Denetimi 331
7.1.1.2. Ulusal Hukukun AB Temel Haklar Eksenli Denetimi 337
7.1.1.3. ABAD İçtihadına Dair Bazı Eksiklikler 338
7.1.1.4. ABAD’ın Temel Haklar İçtihadının Boyutları 339
7.1.2. Andlaşma Hükümlerinde ve AB Tasarruflarında Temel Haklar Düzenlemeleri 341
7.1.3. AB Temel Haklar Şartı 345
7.1.3.1. Şartın Uygulanma Alanı 349
7.1.3.2. Hak ve İlkelerin Kapsamı ve Yorumlanması 353
7.1.3.3. Koruma Düzeyi 357
7.1.3.4. Hakların Suiistimalinin Yasaklanması 360
7.1.3.5. 30 No.lu Protokol ve 53 No.lu Bildiri 360
7.2. AB Temel Haklar Hukukunun Kaynağı Olarak AİHS ve AİHM İçtihadı 363
7.2.1. AB’nin AİHS’e Katılımı 368
7.2.1.1. Katılım Yetkisi 368
7.2.1.2. Katılımın Gerekliliği 369
7.2.1.3. 2/13 Sayılı Mütalaa 371
7.2.2. Mevcut Yapıda AB Tasarruflarının AİHM’de Denetimi Meselesi 376
7.3. Temel Serbestiler ve Temel Haklar Arası Denge 379
8. AB HUKUKUNDA YARGISAL DENETİM 383
8.1. Divan İle Genel Mahkeme Arasındaki Yetki ve Görev Dağılımı 383
8.2. ABAD’ın Yargı Yetkisinin Kapsamı 385
8.2.1. ABAD’ın ABA 7. Madde Çerçevesindeki Yargı Yetkisinin Sınırlılıkları 386
8.2.2. ABAD’ın Ortak Dış ve Güvenlik Politikası Çerçevesinde Yargı Yetkisinin Sınırlılıkları 386
8.2.3. ABAD’ın Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanı Çerçevesinde Yargı Yetkisinin Sınırlılıkları 389
8.3. AB Hukuk Düzeninde Yargı Yolları 389
8.3.1. İptal Davası 389
8.3.1.1. İptal Davasının Konusunu Oluşturabilecek Tasarruflar 390
8.3.1.2. Gerçek ve Tüzel Kişiler Bağlamında İptal Davasına Tabi Tasarruflar 394
8.3.1.3. Dava Sebepleri ve Zamanaşımı Süresi 395
8.3.1.4. Davacılar 396
8.3.1.5. İmtiyazsız Davacıların Dava Ehliyeti 397
8.3.1.6. İptal Davasının Hukuki Sonuçları 406
8.3.2. İhmal Davası 407
8.3.3. Önkarar Usulü 413
8.3.3.1. Önkarar Usulü Çerçevesinde Divan’a Havale Edilebilecek Meseleler 415
8.3.3.2. Önkarar Usulü Çerçevesinde Soru Havale Edebilecek Mahkeme Kavramı 416
8.3.3.3. Havale Şartları 419
8.3.3.4. Ulusal Mahkemenin Hak, Yetki veya Yükümlülüğü 422
8.3.3.5. Divan ile Ulusal Mahkemeler Arasındaki Yetki ve Görev Bölüşümü 428
8.3.3.6. Usuli Meseleler 433
8.3.3.7. Seri Yargılama Usulleri 435
8.3.3.8. Önkararın Hukuki Sonuçları 436
8.3.4. Hukuka Aykırılık Def’i 440
8.3.5. Tazminat Davası 447
8.3.5.1. Davalı ve Davacılar 449
8.3.5.2. Tazminat Davasının Şartları 450
8.3.5.3. Zamanaşımı Süresi 456
8.3.5.4. Hukuki Sonuçları 456
8.3.6. İhlal Davası 457
8.3.6.1. İhlal Davası Çerçevesinde Devlet Kavramı 461
8.3.6.2. Yargı–Öncesi Süreç 462
8.3.6.3. Yargısal Süreç 466
8.3.6.4. Hukuki Sonuçlar 470
Karar Listesi 475
Kaynakça 511