Avrupa Birliği Sosyal Güvenlik Sistemi ve Türkiye

Tahsin ÇAYIROĞLU

Bu çalışmada, yarım asrı aşan Türkiye ile AB ilişkileri farklı bir yönüyle ele alınmıştır. Türkiye ile AB ilişkilerinin belki de en zorlu noktası olan, serbest dolaşıma ve sosyal güvenliğe değinilmiştir. İçerik olarak, Türk ve Avrupa kültürleri siyasi tarih boyutuyla ele alınarak, bu yaklaşım içinde AB sosyal güvenlik politikası orta derinlikte incelenmiştir. Sonuç kısmında Türkiye ile AB ilişkileri reel politik açıdan değerlendirilerek, uygarlığa beşiklik eden Anadolu’nun tarihi ve kültürel misyonuna vurgu yapılmıştır. 

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR V
KISALTMALAR VII
ÇİZELGELER DİZİNİ XV
GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ İLE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ İŞGÜCÜNÜN SERBEST DOLAŞIMI VE SOSYAL GÜVENLİK BOYUTU

1.1. SERBEST DOLAŞIM ve SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI 5
1.1.1. Serbest Dolaşım Kavramı 5
1.1.2. Dar Anlamda Sosyal Güvenlik Kavramı 6
1.1.3. Geniş Anlamda Sosyal Güvenlik Kavramı 6
1.1.3.1. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma 10
1.1.3.2. Sosyal Yardımlar ve Sosyal Hizmetler 10
1.1.3.3. Sosyal Sigortalar 11
1.1.3.4. Özel Sigortalar 11
1.1.3.5. Sosyal Politikalar 11
1.1.3.6. Sosyal Adalet 12
1.1.3.7. Sosyal Devlet ve Refah (Gönenç) Devleti 12
1.2. SOSYAL GÜVENLİK İLE İLGİLİ OLAN SOSYAL BİLİM DALLARI 14
1.2.1. Sosyal Güvenlik Hukuku (Tüze) 14
1.2.2. İş Hukuku (Tüze) 15
1.2.3. Sosyal Politika 16
1.2.4. Ekonomi 16
1.3. SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 17
1.3.1. Avrupa Sosyal Güvenlik Sistemi’nin Tarihsel Gelişimi 17
1.3.2. Türk Sosyal Güvenlik Sistemi’nin Tarihsel Gelişimi 18
1.3.2.1. Cumhuriyet Öncesi Sosyal Güvenlik Sisteminin Tarihsel Gelişimi 19
1.3.2.2. Cumhuriyet Sonrası Sosyal Güvenlik Sisteminin Tarihsel Gelişimi 22
1.4. SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN YÖNTEMLERİ 24
1.4.1. Beveridge (Ulusal) Yöntemi 24
1.4.2. Bismarck (Sosyal Sigorta) Yöntemi 25
1.4.3. Karma Yöntem 26
1.5. SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN ARAÇLARI 27
1.5.1. Sosyal Sigortalar 27
1.5.2. Sosyal Yardımlar 28
1.5.3. Sosyal Hizmetler 30
1.6. SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN AMAÇLARI 30
1.7. SOSYAL GÜVENLİĞİN FİNANSMANI 32
1.7.1. Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları 32
1.7.1.1. Primsiz (Vergi) Finansman 32
1.7.1.2. Primli (Parafiskal) Finansman 33
1.7.1.3. Karma Finansman 34
1.7.2. Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Yöntemleri 35
1.7.2.1. Fon Biriktirme (Kapitülasyon) Yöntemi 35
1.7.2.2. Dağıtım Yöntemi 36
1.8. SOSYAL GÜVENLİK HAKKI VE EVRENSEL BOYUTU 37
1.8.1. Sosyal Güvenlik Hakkı 37
1.8.2. Sosyal Güvenliğin Evrensel Boyutu 38
1.8.2.1. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 39
1.8.2.2. Sosyal Güvenlikte Asgari Normlarına İlişkin 102 sayılı Sözleşme 40
1.9. SOSYAL GÜVENLİĞİN KÜRESELLEŞME BOYUTU 41
1.9.1. Küreselleşmenin Sosyal Güvenliğe Etkisi 41
1.9.2. Yeni Sosyal Güvenlik Anlayışı 44
1.10. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SOSYAL GÜVENLİK VE İŞGÜCÜNÜN
        SERBEST DOLAŞIMI 47
1.10.1. Avrupa Topluluğundan Avrupa Birliği’ne Geçişin Sosyal Güvenliğe
                Etkisi 51
1.10.1.1. Avrupa Tek Senedi 52
1.10.1.2. Maastricht Antlaşması ve Avrupa Birliği’ne Geçiş 53
1.10.1.3. Amsterdam Antlaşması ve Avrupa Birliği Yurttaşlığı 54
1.10.1.4. Nice Antlaşması 54
1.10.1.5. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı 54
1.10.1.6. Schengen Antlaşması 56
1.10.1.7. Parasal ve Ekonomik Birlik 56
1.10.1.8. Son Genişleme Dalgası 57
1.10.2. Avrupa Birliği ile Türkiye İlişkilerinin Sosyal Güvenliğe Etkisi 57
1.10.2.1. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Başvurması 60
1.10.2.2. Kopenhag Kriterleri ve Madrid Zirvesi 62
1.10.2.3. Tam Üyelik Görüşmeleri 64

İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ VE ÖZELLİKLERİ İLE TÜRK SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ VE ÖZELLİKLERİ

2.1. AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ’NİN KAYNAKLARI 67
2.1.1. Avrupa (Konseyi) İnsan Hakları Sözleşmesi 72
2.1.2. Avrupa (Konseyi) Sosyal Şartı ve Gözden Geçirilmiş Sosyal Şart 73
2.1.3. Avrupa (Konseyi) Sosyal Güvenlik Sözleşmesi 76
2.1.4. Birincil Tüzesel Kaynaklar (Kurucu Antlaşmalar) 76
2.1.4.1. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Antlaşması 77
2.1.4.2. Avrupa Ekonomik Topluluğu Antlaşması 78
2.1.5. İkincil Tüzesel Kaynaklar (Tüzük ve Yönergeler) 78
2.1.5.1. Avrupa Birliği Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Tüzükler 79
2.1.5.1.1. 3/ 58 sayılı ve 4/ 58 sayılı Tüzükler 80
2.1.5.1.2. 1612/68 sayılı Tüzük 81
2.1.5.1.3. 1408/71 sayılı Tüzük 81
2.1.5.1.4. 882/ 2004 sayılı Tüzük 83
2.1.5.2. Avrupa Birliği Sosyal Güvenlik Yönergeleri 85
2.1.5.3. Avrupa Birliği Sosyal Güvenlik Kararları ile Öneri ve Görüşleri 86
2.1.6. Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararları 87
2.1.7. Avrupa Birliği’nin Yaptığı İkili Antlaşmalar 87
2.1.8. Tüzesel Kaynaklarda Hiyerarşik Yapı 88
2.2. DEMOGRAFİNİN AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL GÜVENLİK
       POLİTİKASI’NA ETKİSİ 89
2.3. AVRUPA BİRLİĞİ SOSYAL GÜVENLİK UYGULAMALARI VE
       SİGORTA KOLLARI 94
2.3.1. Avrupa Birliği’nde Sosyal Güvenlik Uygulamaları 94
2.3.2. Avrupa Birliği’nde Sosyal Sigorta Kolları 96
2.3.2.1. Yaşlılık Sigortası 96
2.3.2.2. Malullük Sigortası 97
2.3.2.3. Ölüm Sigortası 98
2.3.2.4. İşsizlik Sigortası 99
2.3.2.5. Hastalık ve Analık Sigortası 100
2.3.2.6. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası 101
2.3.2.7. Aile Ödeneği Sigortası 102
2.4. TÜRK SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ VE ÖZELLİKLERİ 102
2.4.1. Türk Sosyal Güvenlik Sisteminin Özellikleri 102
2.4.2. Düzeltim (2006) Öncesi Türk Sosyal Güvenlik Kurumları 107
2.4.2.1. Sosyal Sigortalar Kurumu 107
2.4.2.2. Emekli Sandığı 108
2.4.2.3. Esnaf ve Sanatkârlar ile Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal
                    Sigortalar Kurumu 109
       2.4.2.4. Diğer Sosyal Güvenlik Kuruluşları 110
2.5. TÜRK SOSYAL GÜVENLİK DÜZELTİMİ 110
2.5.1. Türk Sosyal Güvenlik Sistemi’nde Sorunlar 111
2.5.1.1. Yapısal Sorunlar 111
2.5.1.2. Finansal Sorunlar 112
2.5.1.3. Yasal Sorunlar 112
2.5.2. 1999 Yılı Sosyal Güvenlik Düzeltimi 113
2.5.2.1. Kurumsal Düzeltimler 113
2.5.2.2. İşsizlik Sigortası 114
2.5.2.3. Bireysel Emeklilik Sistemi 114
2.5.3. 2006 Yılı Sosyal Güvenlik Düzeltimi 115
2.5.3.1. Tek Çatı Dönemi ve Yenilikler 115
2.5.3.2. Sigortalılıkla İlgili Yenilikler 116
2.5.3.2.1. Uzun Süreli Sigorta Kolları 117
2.5.3.2.2. Kısa Süreli Sigorta Kolları 118
2.5.3.2.3. Genel Sağlık Sigortası Kolları 119
2.5.3.3. Emeklilikle İlgili Yenilikler 121

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ’NİN
AVRUPA BİRLİĞİ’NE UYUMU

3.1. UYUM ÇERÇEVESİNDE TÜRK İŞGÜCÜNÜN SERBEST DOLAŞIMI
        ve SOSYAL GÜVENLİK HAKKI 123
3.1.1. Türk İş Gücünün Avrupa Birliği’nde Serbest Dolaşım Hakkı 126
3.1.1.1. Birincil Mevzuat Açısından Serbest Dolaşım Hakkı 126
3.1.1.2. İkincil Mevzuat Açısından Serbest Dolaşım Hakkı 128
3.1.2. Türk İş Gücünün Avrupa Birliği’nde Sosyal Güvenlik Hakkı 133
3.2. UYUM SÜRECİNDE TÜRK SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ’NİN
       AVRUPA BİRLİĞİ İLE BÜTÜNLEŞME SÜRECİ VE ÇALIŞMALARI 134
3.2.1. Kalkınma Planları Çerçevesinde Uyum Çalışmaları 139
3.2.1.1. Kalkınma Planları Çerçevesinde Sosyal Güvenlik Politikası
                   (1963-2013) 140
3.2.1.2. Onuncu Kalkınma Planı Çerçevesinde Sosyal Güvenlik Politikası
                    (2014-2018) 143
3.2.1.3. On Birinci Kalkınma Planı Çerçevesinde Sosyal Güvenlik Politikası
                    (2019-2023) 145
3.2.2. Avrupa Birliği ile Sosyal Güvenlik Alanında Uyum Çalışmaları 146
3.2.2.1. Ankara Ortaklık Antlaşması 147
3.2.2.2. Katma Protokol 147
3.2.2.2.1. 2/76 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı 148
3.2.2.2.2. 1/80 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı 150
3.2.2.2.3. 3/80 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı 150
3.2.2.3. İkili İşgücü Sevk Sözleşmeleri 151
3.2.2.4. İkili Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri 153
3.2.2.5. Avrupa Birliği Adalet Divanı Dava Örnekleri 157
3.2.2.5.1. Demirel Kararı 158
3.2.2.5.2. Sevince Kararı 158
3.2.2.5.3. Sürül Kararı 159
3.2.2.5.4. Savaş Kararı 159
3.2.2.5.5. Demirkan Kararı 159
3.2.2.5.6. Atabay Kararı 160
3.2.2.5.7. Veli Tüm ve Mehmet Darı Kararları 160
3.2.2.5.8. Mehmet Soysal ve İbrahim Savatlı Kararları 161
3.2.2.6. İlerleme Raporları 161
3.2.3. Kapasite Geliştirme Çalışmaları 164
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 169
KAYNAKÇA 175