^{Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Açısından}Türkiye'nin Vicdani Ret Pratiği

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .................................................................................................................... VII
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. IX
KISALTMALAR .......................................................................................................... XI
GİRİŞ ......................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE VİCDANÎ RETTİN
TARİHSEL GELİŞİMİ
ϭ.ϭ. ViĐdaŶî Ret Kaǀraŵı ǀe Kaǀraŵa İlişkiŶ TaŶıŵ ǀe Açıklaŵalar .............................. ϱ
ϭ.ϭ.ϭ. ViĐdaŶî Ret Kaǀraŵı ǀe TaŶıŵı................................................................... ϱ
ϭ.ϭ.Ϯ. ViĐdaŶî RettiŶ Kategorileri ......................................................................... ϲ
ϭ.ϭ.Ϯ.ϭ. DiŶî ǀe Etik ViĐdaŶî Retçiler........................................................ ϲ
ϭ.ϭ.Ϯ.Ϯ. DiŶ Dışı İŶaŶç BağlaŵıŶda ViĐdaŶî Ret ;Seküler RetͿ ............... ϭϬ
ϭ.ϭ.ϯ. Siǀil İtaatsizlik ........................................................................................... ϭϰ
ϭ.ϭ.ϰ. ModerŶ Deǀlet ǀe Militarizŵ ................................................................... ϭϲ
ϭ.ϭ.ϱ. ZoruŶlu Askerlik Hizŵeti .......................................................................... ϮϮ
ϭ.ϭ.ϲ. AŶti Militarizŵ.......................................................................................... Ϯϰ
ϭ.Ϯ. ViĐdaŶî RettiŶ Tarihsel Gelişiŵi............................................................................ Ϯϲ
ϭ.Ϯ.ϭ. DüŶLJada ViĐdaŶî RettiŶ OrtaLJa Çıkışı ǀe İlk ViĐdaŶî Retçiler ................... Ϯϲ
ϭ.Ϯ.Ϯ. BiriŶĐi ǀe İkiŶĐi DüŶLJa SaǀaşıŶda ViĐdaŶî Ret........................................... Ϯϵ
ϭ.Ϯ.ϯ. DüŶLJa ÜlkeleriŶdeki ViĐdaŶî Ret Algısı ǀe DeŵokrasiŶiŶ İşleLJişiŶe
Göre Bazı Ülke ÖrŶekleri .......................................................................... ϯϱ
ϭ.Ϯ.ϯ.ϭ. İşleLJeŶ DeŵokrasiŶiŶ Hâkiŵ Olduğu Ülke ÖrŶekleri
;Aŵerika Birleşik Deǀletleri, AlŵaŶLJaͿ..................................... ϯϲ
ϭ.Ϯ.ϯ.Ϯ. Kusurlu DeŵokrasiŶiŶ Hâkiŵ Olduğu Ülke ÖrŶekleri
;Meksika, ŞiliͿ ........................................................................... ϰϭ
ϭ.Ϯ.ϯ.ϯ. Karŵa RejiŵiŶ Hâkiŵ Olduğu Ülke ÖrŶekleri ;RusLJaͿ.............. ϰϯ
ϭ.Ϯ.ϯ.ϰ. Otoriter RejiŵiŶ Hâkiŵ Olduğu Ülke ÖrŶekleri ;AŶgola,
EritreͿ ....................................................................................... ϰϳ
ϭ.Ϯ.ϰ. TürkiLJe'de ViĐdaŶî RettiŶ Tarihsel Gelişiŵi .............................................. ϰϵ
ϭ.Ϯ.ϰ.ϭ. OsŵaŶlı İŵparatorluğu ............................................................ ϰϵ
ϭ.Ϯ.ϰ.Ϯ. TürkiLJe CuŵhuriLJeti ................................................................. ϱϭ
X İçindekiler
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUK BAĞLAMINDA,
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ ÖZELİNDE TÜRKİYE'DE
VİCDANÎ RET TARTIŞMALARI
Ϯ.ϭ. Aǀrupa KoŶseLJi, Aǀrupa Birliği ǀe Birleşŵiş Milletlere Göre ViĐdaŶî Ret
Hakkı..................................................................................................................... ϱϲ
Ϯ.ϭ.ϭ. Aǀrupa KoŶseLJi'Ŷe Göre ViĐdaŶî Ret........................................................ ϱϲ
Ϯ.ϭ.Ϯ. Aǀrupa Birliği'Ŷe Göre ViĐdaŶî Ret ........................................................... ϲϬ
Ϯ.ϭ.ϯ. Birleşŵiş Milletlere Göre ViĐdaŶî Ret....................................................... ϲϭ
Ϯ.Ϯ. Aǀrupa İŶsaŶ Hakları Sözleşŵesi ;AİHSͿ ǀe Aǀrupa İŶsaŶ Hakları Mahkeŵesi
;AİHMͿ KararlarıŶda ViĐdaŶî Ret: ViĐdaŶî Ret ile İŶaŶç ArasıŶdaki İlişki ................. ϲϯ
Ϯ.Ϯ.ϭ. AİHS, ViĐdaŶî Ret ǀe AİHS ŵ. ϵ'uŶ Sağladığı KoruŵadaŶ
YararlaŶaďileĐek İŶaŶç Sisteŵleri............................................................. ϲϯ
Ϯ.Ϯ.Ϯ. Aǀrupa İŶsaŶ Hakları Mahkeŵesi KararlarıŶda ViĐdaŶî Ret .................... ϲϵ
Ϯ.Ϯ.ϯ. ViĐdaŶî Ret ile İŶaŶç ArasıŶdaki İlişki ....................................................... ϳϯ
Ϯ.ϯ. Türk HukukuŶda ZoruŶlu Askerlik Hizŵeti ǀe ViĐdaŶî Ret ................................... ϳϲ
Ϯ.ϯ.ϭ. Türk HukukuŶda Askerlik HizŵetiŶiŶ ZoruŶluluğu ǀe Kaŵu Hizŵeti
SeçeŶeği ................................................................................................... ϳϵ
Ϯ.ϯ.Ϯ. Türk Ceza KaŶuŶu ǀe Askerî Ceza KaŶ
KAYNAKÇA
Abdurrahman Küçük, v.d., Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara:
2010.
Akar, Rıdvan, Aşkale Yolcuları, Belge Yayınları, 2000.
Akça, İsmet, “Conceptualizing Militarism as a Technique of Power”,
Militarism, Capitalism and the State: Putting in its Place in
Turkey, B.Ü., Yayınlanmamış Doktora Tezi.
AKPM, Karar no: 337 (1967).
AKPM, Tavsiye Karar no: 1518 (2001), 23 Mayıs 2001,
AKPM, Tavsiye Karar no: 478 (1967), 26 Ocak 1967.
AKPM, Tavsiye Karar no: 816 (1977)
Altınay, Ayşe Gül, “Militarizm”, (Ed. Fikret Başkaya), Kavram Sözlüğü:
Söylem ve Gerçek, Türkiye ve Ortadoğu Forumu Vakfı -
Özgür Üniversite Kitaplığı.
Altınay, Ayşe Gül, The Myth Of The Military Nation: Militarism,
Gender, And Education In Turkey, Palgrave Macmillan, New
York: 2004.
Anayurt, Ömer, Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru
Yolu, Seçkin Yayınevi, Ankara: 2004.
Arendt, Hannah, “Sivil İtaatsizlik”, (Çev. Yakup Coşar), Kamu Vicdanına
Çağrı: Sivil İtaatsizlik, 2. bs. Ayrıntı Yayınları, İstanbul:
1997.
Avrupa Konseyi, Bakanlar Komitesi, Tavsiye Karar no: R(87)8.
Ayın, Faruk, Osmanlı Devleti'nde Tanzimat'tan Sonra Askere Alma
Kanunları (1839-1914), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik
Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara: 1994.
Başkent, Can, “Uluslararası Vicdanî Ret Hareketi”, İzinsiz Gösteri,
Sayı 179, Temmuz-Ağustos-Eylül 2008.
148 Kaynakça
Bayatyan / Ermenistan, Bn. 23459 / 03, 07.07.2011.
Bora, Tanıl, “Antimilitarizm, Ordu/Askerîye Eleştirisi ve Orduların
Demokratik Gözetimi”, Birikim, Sayı:207, Temmuz 2006.
Boyle, Kevin, “Uluslararası Hukukta Vicdanî Ret ve Osman Murat
Ülke Davası”, Çarklardaki Kum: Vicdanî Ret-Düşünsel Kaynaklar
ve Deneyimler, (Yayına Hazırlayanlar: Özgür Heval Çı-
nar, Coşkun Üsterci), İletişim Yayınları, İstanbul:2008.
Brett, Rachel, “Askerlik Hizmetinin Vicdanen Reddi ve Alternatif
Hizmette Uluslararası Standartlar “, Çarklardaki Kum: Vicdanî
Ret-Düşünsel Kaynaklar ve Deneyimler, (Yayına Hazırlayanlar:
Özgür Heval Çınar, Coşkun Ü
Kaynakça 149
Carvallo, Pelao, “Şili'de Vicdanî Ret”, Çarklardaki Kum: Vicdanî
Ret-Düşünsel Kaynaklar ve Deneyimler, (Yayına Hazırlayanlar:
Özgür Heval Çınar, Coşkun Üsterci), İletişim Yayınları, İstanbul:2008.

Chambers II, John Whiteclay, “Consciencious Objectors and the
American State From Colonial Times to The Present”, Ed.,
Charles C. Moscos, John Whiteclay Chambers, The New
Conscientious Objection: From Sacred to Secular Resistance,
s.30-34, Oxford University Press, New York: 1993.
Charles C. Moskos, John Whitec1ay Chambers (1993), The New
conscientious objection: from sacred to secular resistance
(New York: Oxford University Press)
Charles C. Moskos, Chambers II, John Whiteclay, “The Secularization
of Conscience”, The New Conscientious Objection: From Sacred
to Secular Resistance, Oxford University Press, New York: 1993.
Chazan, Guy, “Alternativniks' Challenge Russia'a Conscript Army”,
The Wall Street Journal, 10 Mayıs 2002.
Coşar, Yakup, “Sivil İtaatsizlik”, (Yay.Haz. Ender Ateşman), (Çev:
Yakup Coşar), Kamu Vicdanına Çağrı: Sivil İtaatsizlik, 2.bs,
Ayrıntı Yayınları, İstanbul: 2001.
Coşkun Üsterci, Uğur Yorulmaz, “Türkiye'de Vicdanî Ret”, Çarklardaki
Kum: Vicdanî Ret-Düşünsel Kaynaklar ve Deneyimler,
(Yayına Hazırlayanlar: Özgür Heval Çınar, Coşkun Üsterci),
İletişim Yayınları, İstanbul:2008.
Çadırcı, Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye - Askerlik, İmge
Kitabevi, Ankara: 2008.
Çınar, Özgür Heval, Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Vicdanî
Ret ve Türkiye, (çev. Defne Orhun), İstanbul Bilgi Üniversitesi
Yayınları, İstanbul: 2014.
Çınar, Özgür Heval, 2007, 'Uluslararası Hukuk Çerçevesinde AB'de
ve Türkiye'de Vicdanî Ret', Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Eylül-Ekim
2007, Ankara.
150 Kaynakça
Çürük, Gökcan, “Türkiye'de Vicdanî Ret”, İz Düşüm Başkent Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Düşünce Topluluğu
Dergisi, 2012, sayı:3.
Demir, Hande Seher, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları
Işığında Türkiye'de Din ve Vicdan Özgürlüğü, Adalet Yayı-
nevi, Ankara: 2011.
Demir, Hande Seher, “Vicdanî Ret Hakkı”, Ankara Barosu Dergisi,
2011, sayı 4.
Dönmez, Gökhan, 1982 Anayasası'nda Milletvekilli Statüsünün
Kazanılması ve Sona Ermesi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
Durmuş Tezcan, v.d., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında
Türkiye'nin İnsan Hakları Sorunu, Seçkin Yayıncılık, Ankara:
2002.
Elias, Norbert, Über den Prazess der Zivilisation, C.2, Frankfurt am
Main 1978.
Eren, Abdurrahman, Türk Hukukunda Vicdanî Ret, Ankara Üniversitesi
SBF Dergisi,61(3),2006.
Esmer, Barış, Türkiye'de ve Dünyada Vicdanî Ret, Propaganda
Yayınları, 2012.
Evans, Carolyn, Freedom of Religion Under the European
Convention on Human Rights, Oxford University Press, New
York: 2001.
Evans, Malcolm D., Religious Liberty and International Law in
Europe, Cambridge University Press, Cambridge: 1997.
Forrest, Alan “La patrie en danger: The French Revolution and the
First Levee en Masse”, Eds. Daniel Moran, Arthur Waldron, The
People in Arms: Military Myth and National Mobilization since the
French Revolution, Cambridge University Press, Cambridge: 2003.
Giddens, Anthony, Ulus Devlet ve Şiddet, 2.bs., Kalkedon Yayınları,
İstanbul: 2008.
Goodall, Felicity A Question Of Conscience: Conscientious
Objection In The Two World Wars, United Kingdom: Sutton
Publishing, 1997.
Kaynakça 151
Gönenç, Levent, “The 2001 Amendments to the 1982 Constitution of
Turkey “, Ankara Law Reviens 1, 2004.
Gutmann, Matthew “Kast Orduları: Kuzey ve Güney Amerika'da
Zorunlu Askerlik, Vicdanî Ret ve Demokratik Yurttaşlık”, Çarklardaki
Kum: Vicdanî Ret-Düşünsel Kaynaklar ve Deneyimler,
(Yayına Hazırlayanlar: Özgür Heval Çınar, Coşkun Üsterci),
İletişim Yayınları, İstanbul:2008.
Hale, William Türkiye'de Ordu ve Siyaset: 1789'dan Günümüze,
Hil Yayınları, İstanbul, 1996.
HABERMAS, Jürgen, Sivil İtaatsizlik, AFA Yayınları, 1995
Hamel, Walter, (çev. Servet Armağan), Din ve Vicdan Hürriyeti, 2.
Baskı, Yeni Asya Yayınevi, İstanbul: 1981.
Hiller, Kurt, Einen Schritt noch, Einstein!, (ed.) Der Sprung im
Uelle (Leipzig, 1932)
Hobsbawn, Eric J., The Age of Empire, 1875-1914, Wiedenfeld and
Nicolson, Londra: 1987.
Howard, M., War and the Nation State, Clarendon Press, Oxford: 1978.
Jacobs & White, European Convention on Human Rights, (ed.)
Clare Ovey ve Robin C.A. White (Oxford University Press, 2006,
4. Edition)
Joll, James II. Enternasyonal, Belge Yayınları, İstanbul: 2001.
Kafkaslı, Zehra “Her Şey Vatan İçin” (!), Güncel Hukuk, Mart 2006/03.
Karabekir, Kazım İstiklal Harbimiz, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
2010.
Karal, Enver Ziya Osmanlı Tarihi: Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri
(1789-1856), Cilt: 5, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara: 1995.
Kardaş, Ümit “Modern Devlet, Ordu ve Vicdanî Ret İtirazı”, Birikim,
Sayı: 207 Temmuz 2006.
Keep, John L.H., Soldiers of the Tsar: Army and Society in Russia
1462-1874, Oxford: 1985.
152 Kaynakça
Körlegen, Muhammed, Sivil İtaatsizlik Bağlamında Bir Savaş Karşıtı
Hareket Olarak: Vicdanî Ret, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
2013.
Kuhlmann Jürgen, Lippert Ekkehard, “The Federal Republic of
Germany: Consciencious Objection as Social Welfare”, Charles
C. Moscos, John Whiteclay Chambers, The New Conscientious
Objection: From Sacred to Secular Resistance, Oxford
University Press, New York: 1993.
Lenin, Vladimir Ilyich, (çev:N. Solukçu), Sosyalizm ve Savaş, Sol
Yayınları, Ankara: 2009.
Mann, Michael, “Capitalism and Militarism”, Ed.: Martin Shaw, War
State and Society, New York: St. Martin's Press„ 1984.
Mann, Michael, States, War and Capitalism: Studies in Political
Sociology, 1988.
Meyer, Ernest L. Meyer, Day, John Day, “Hey! Yellowbacks!”, The
War Diary of a Conscientious Objector, Jerome S Ozer Pub,
New York: 1972.
Military Recruitment and Conscientious Objection: A Thematic Global
Survey, Conscience and Peace Tax International, Lueven
Belçika: 2006.
Muller, John, “Changing Attitude Towards War: The Impact of the
First World War”, British Journal of Political Science, c. 21, sayı
1, s.3, Ocak 1991.
Nal, Sabahattin, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ve Türk Hukukunda
Vicdanî Ret”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 2010, Cilt.7, Sayı 13.
“Ossi Direniyor”, Apolitika Dergisi, sayı 5, Mart 1997
Otto Preminger Institut / Avusturya, Bn. 13470 / 87, 20.09.1994.
Öktem, Akif E., Uluslararası Hukukta İnanç Özgürlüğü, Liberte
Yayınları, Ankara: 2012.
Özek, Çetin Devlet ve Din, İstanbul, Ada Yayınları, 1983.
Kaynakça 153
Özenç, Berke Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İnanç Özgürlü-
ğü, Kitap Yayınevi, İstanbul: 2006.
Parla, Taha, “Vicdanî retdin Felsefi Gerekçeleri “, Çarklardaki Kum:
Vicdanî Ret-Düşünsel Kaynaklar ve Deneyimler, (Yayına Hazırlayanlar:
Özgür Heval Çınar, Coşkun Üsterci), İletişim Yayınları,
İstanbul:2008.
Pierson, Christopher, Modern Devlet, (Cev: Dilek Hattatoğlu),
Civiyazıları, İstanbul: 2000.
Prasad, Devi, War Is a Crime Against Humanity: The Story Of War
Resister's International, Londra: 2005.
Sancar, Mithat, “Şiddet, Şiddet Tekeli ve Demokratik Hukuk Devleti”,
Doğu Batı Dergisi, Sayı 13, Kasım-Aralık-Ocak 2000-2001.
Selek, Pınar, Barışamadık, İthaki Yayıncılık, İstanbul: 2004.
Selek, Pınar, Sönmez, Oğuz, “Anti militarizm”, Ed.: Fikret Başkaya,
Kavram Sözlüğü II: Söylem ve Gerçek, Özgür Üniversite Kitaplığı,
Maki Basın Yayın, Ankara: Kasım 2006.
Sevinç, Murat, “Türkiye'de Ve Batı Demokrasilerinde, Vicdanî Ret,
Zorunlu Askerlik Ve Kamu Hizmeti Seçeneği”, Ankara, Ankara
Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, s.298.
Shelton, D., “ Consientious Objection to Religious Groups”, Flauss, J.-
F. (ed.), International Protection of Religious Freedom, Bruylant,
Brüksel, 2002.
Speck, Andres, “Savaş Karşıtı Uluslararası Hareket İçinde Red”,
Birikim, Sayı:207, Temmuz 2006.
Ağırbaşlı, Şennur, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde
Din ve Vicdan Özgürlüğü”, TBB Dergisi, 2012, sayı 101.
Tanör, Bülent, Osmanlı – Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi
Yayınları, İstanbul:1997.
Tilly, Charles, (Çev. Kudret Emiroğlu), Zor Sermaye ve Avrupa
Devletlerinin Oluşumu, 1.baskı, İmge Kitabevi, Ankara: 2001.
154 Kaynakça
Tok, Hıdır, Bir Eylem Ve Toplumsal Hareket Yöntemi Olarak
Antimilitarizm Ve Vicdanî Ret, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
Toker, Nilgün, “Antimilitarizm Sorumluluktur...”, Birikim, Sayı:207,
Temmuz 2006.
Toker, Nilgün, “Vicdanî ret, Sivil İtaatsizlik ve Antimilitarizm: İtaat
Etmeme ve Direnme”, Çarklardaki Kum: Vicdanî ret-Düşünsel
Kaynaklar ve Deneyimler, (Yayına Hazırlayanlar: Özgür Heval
Çınar, Coşkun Üsterci), İletişim Yayınları, İstanbul:2008.
Tompkins, Stuart Ramsay, “ The Triumph of Bolshevism: Revolution
or Reaction?”, University of Oklohoma Press, Norman: 1967.
Trudell, Megan “Prelude to Revolution: Class Consciousness and
The First World War”, International Socialism, Eylül 1997.
Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu.
United States Selective Service System, “Conscientious Objection:
Selective Service Monograph, No. 11 “, Washington, D.C., GPO,
1950.
Üçpınar, Hülya, “Türkiye'de Vicdanî Rettin Suç ve Ceza Konusu Olması
ve Sonuçları”, Çarklardaki Kum: Vicdanî Ret-Düşünsel
Kaynaklar ve Deneyimler, (Yayına Hazırlayanlar: Özgür Heval
Çınar, Coşkun Üsterci), İletişim Yayınları, İstanbul:2008.
Weber, Max, Sosyoloji Yazıları, (Çev: Taha Parla), İstanbul: Hürriyet
Vakfı Yayınları, 1987.
Wolf, Russel, “Consciencious Objection: Time From Recognition As
A Fundamental Human Right”, ASILS International Law
Journal, vol.6, 1982.
Woloch, Isser, The New Regime: Transformation of the French Civic
Order, 1789-1820s, W.W. Norton and Company, New York: 1995.
Yıldırmaz, Sinan “I. Dünya Savaşı'nda Avrupa'da Savaş Karşıtı Hareket”,
Toplumsal Tarih, Ekim 2003.
Zürcher, Eric Jan, Devletin Silahlanması ve Orta Asya'da Zorunlu
Askerlik (1775-1925), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul:
2003.
Kaynakça 155
ELEKTRONİK KAYNAKLAR
Agos (2013) Vicdanî Ret Faaliyette http://www.agos.com.tr/tr/yazi/
5009/vicdanî-ret-dernegi-faaliyette#
Akın Birdal'ın Kanun Teklifi http://www2.tbmm.gov.tr/d23/2/2-
0341.pdf
Akın Birdal'ın Soru Önergesi http://www2.tbmm.gov.tr/d23/7/7-
3016s.pdf E.T.:
Askerî Yargıdan Demokrasi Dersi http://www.savaskarsitlari.org/
arsiv.asp?ArsivTipID=5&ArsivAnaID=10964
Askerî tarih http://tr.wikipedia.org/wiki/Asker%C3%AE_tarih
Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi http://bianet.org/bianet/siyaset/
3780-avrupa-birligi-temel-haklar-bildirgesi
“Bu ölecek bunu idareye verelim”(D-Mehmet Bal) http://www.
savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=8&ArsivAnaID=45790
Bülent Ersoy Askerlik haberi https://www.youtube.com/watch?v=
fbpl5G607MA
Bülent Ersoy beraat etti http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/diger/
29288/Bulent_Ersoy_beraat_etti.html
Doğudan doğan vicdanî ret-S.Görendağ http://www.savaskarsitlari.org/
arsiv.asp?ArsivTipID=1&ArsivAnaID=49290
Gazeteci Mağden Vicdanî Ret Yazısından Aklandı http://www.
savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=5&ArsivAnaID=49113
http://www.Ajangiz, Rafael, “Being Influential Without
Participating in The Policy Process. The case of Conscription
Western Europe”, 2001. essex.ac.uk./ecpr/events/jointsessions/
paperarchive/copenhagen/ws20/ajangiz.PDF;
Enver Aydemir Vicdanî retdinî sürdüreceğini ilan etti(D-Enver Aydemir)
http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=8&
ArsivAnaID=40291#
Hürriyet (2006). AİHM'den Türkiye'ye 11 bin avro askerlik cezası.
http://www.hurriyet.com.tr/index/ArsivNews.aspx?id=3839010
156 Kaynakça
Hürriyet (2006). Bakan: AİHM kararı kişisel http://www.hurriyet.
com.tr/gundem/3844780.asp
Hürriyet (2008). 1 Milyon Kaçak, Bakaya ve Tecilli Var
http://www.hurriyet.com.tr/index/ArsivNews.aspx?id=9071397
İHD: Acil Eylem Çağrısıdır http://www.koxuz.org/koxuz/node/1574
İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinde davalar ve konuları: http://www.
inhak.adalet.gov.tr/tematik/dusunceler/din_ozgurlugu.pdf
İnsan Hakları Evrensel Bildirisi Madde 18 http://mebk12.meb.
gov.tr/meb_iys_dosyalar/77/01/714803/dosyalar/2012_12/180948
51_insan_haklari.pdf
Milliyet Gazetesi.(2006) Vicdanî retçi endişeli http://www.milliyet.
com.tr/Guncel/HaberDetay.aspx?aType=HaberDetayArsiv&Kat
egoriID=24&ArticleID=255420&PAGE=1
Milliyet.(Arşiv). Askerî Yargıdan Zorla Eşcinsellik Muayenesi
http://www.milliyet.com.tr/Guncel/HaberDetay.aspx?aType=H
aberDetayArsiv&KategoriID=24&ArticleID=254471&PAGE=1
Murdoch, Jim Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü: Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi'nin 9. Maddesinin Uygulanmasına Dair Kı-
lavuz Kitap, Çev: Defne Orhun, Belçika, Avrupa Konseyi,2007,http://www.yargitay.gov.tr/abproje/belge/kitaplar/AIHS
_Mad9_DusunceVicdanDin.pdf
Öldürmiycez ölmiycez, Kimsenin Askerî Olmıycaz - M.Tarhan
http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=1&ArsivA
naID=33210#
Radikal. (2005) Özgürlük ve vatan hizmeti http://www.radikal.
com.tr/haber.php?haberno=162046
Radikal (2006). 'Askerlik yapanla yapmayan bir tutulamaz'
http://www.radikal.com.tr/turkiye/askerlik_yapanla_yapmayan
_bir_tutulamaz-774558#
Radikal (2006). Terör estirdiler http://www.radikal.com.tr/haber.php?
haberno=189647
Kaynakça 157
Radikal (2013) Vicdanî Ret Derneği resmen kuruldu. http://www. radikal.com.tr/turkiye/vicdanî_ret_dernegi_resmen_kuruldu-1133591

Sabah (2006). Genelkurmay'dan 'vicdanî ret' atağı http://arsiv.sabah.
com.tr/2006/03/13/gnd114.html
Sebahat Tuncel'in Soru Önergesi http://www2.tbmm.gov.tr/d23/7/7-
12245s.pdf
Semra Pelek (2010) Kürt Gençler İHD'de Vicdanî Retlerini Açıklıyor
http://www.bianet.org/biamag/ifade-ozgurlugu/124849-kurtgencler-ihd-de-vicdanî-retlerini-acikliyor#

Taraf (2008). http://arsiv.taraf.com.tr/haber-vicdanî-redde-sorusturma17180/

Van: Antimilitarist İnisiyatif'ten vicdanî retçilere destek... http://www.
savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=8&ArsivAnaID=45998
Vicdanî Retçi Savda: Barışta da Savaşta da Askerlik Yapmam
http://www.bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/106833-vicdanî-
retci-savda-barista-da-savasta-da-askerlik-yapmam
Vicdanî Retçi Halil Savda HDP'den Aday Adayı Oldu http://vicdanîret.
org/vicdanî-retci-halil-savda-hdpden-aday-oldu/
Vicdanî Retçi Halil Savda'nın Kronolojisi http://www.savaskarsitlari.
org/arsiv.asp?ArsivTipID=8&ArsivAnaID=39283
10 Ekim Kararı Üzerine Bir Hafıza Yoklaması http://www.bianet.
org/bianet/insan-haklari/86783-10-ekim-karari-uzerine-birhafiza-yoklamasi