Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Milletlerarası Özel Hukuka Etkisi

Dr. Öğr. Üyesi İlyas ARSLAN

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ VII
İÇİNDEKİLER XI
KISALTMALAR LİSTESİ XXIII
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKU İLGİLENDİREN YÖNLERİYLE AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
I. GENEL OLARAK 15
II. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN KAPSAMI VE TEMEL ÖZELLİKLERİ 16
A. Genel Olarak 16
B. Kapsamı 17
C. Temel Özellikleri 18
1. Bireyi Uluslararası Hukukta Hak Sahibi Yapması 18
2. Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması Konusunda Yargısal bir Denetim Öngörmesi 19
3. Getirmiş Olduğu Korumanın İkincil Nitelikte Olması 20
4. Karşılıklılığa Dayanmaması 21
5. İç Hukuku Etkilemesi 22
6. Temel Hak ve Özgürlükleri Belirlemesi ve Bunlara Sınırlama Getirmesi 23
D. AİHS’nin Uygulama Alanı ve AİHM’nin Yargı Yetkisinin Kapsamı 23
1. Genel Olarak 23
2. AİHS’nin Kişi, Konu ve Zaman Bakımından Uygulama Alanı 24
3. AİHS m.1 Uyarınca Sözleşmenin Yer Bakımından Uygulama Alanı 27
E. AİHS’nin Milletlerarası Özel Hukuk Menşeli Uyuşmazlıklara Uygulanabilir Olup Olmadığı ve
Bunun için Ülke ile Belirli Bir İrtibatın Gerekli Olup Olmadığı Meselesi 34
1. Genel Olarak 34
2. AİHS’nin Milletlerarası Özel Hukuk Menşeli İhlal İddiaları Bakımından Uygulanabilir
Olup Olmadığı 35
3. Gerek AİHM'de Gerek Taraf Devlet Mahkemelerinde Görülmekte Olan Davalarda AİHS Hükümlerinin İhlali İddiası Bakımından Ülke ile Belirli Bir İrtibatın Gerekli Olup Olmadığı Meselesi 41
III. DEVLETLERİN AİHS’DEN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 47
A. Genel Olarak 47
B. AİHS Kapsamında Negatif ve Pozitif Yükümlülük Ayrımı 48
C. Devletin Gerçekleştirme/Yerine Getirme Yükümlülüğü 53
D. Devletin Bireylerin Temel Haklarını Üçüncü Kişilerin Müdahalelerine Karşı Koruma
Yükümlülüğü ve AİHS’nin Yatay Etkisi 57
1. Genel Olarak 57

2. Temel Hakların Yatay Etkisi 59
a. Kavramın Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Anlamı 59
b. Temel Hakların Yatay Etkisine İlişkin İleri Sürülen Görüşler 61
i. Doğrudan Yatay Etki 61
ii. Dolaylı Yatay Etki 62
3. Yatay Etkinin AİHS Sistemi İçindeki Yeri 63
4. Devletin Koruma Pozitif Yükümlülüğü Kapsamında AİHS’nin Dolaylı Yatay Etkisi 66
IV. AİHS’DE YER ALAN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ VE SINIRLANDIRILMASI 69
A. Genel Olarak 69
B. AİHS’de Yer Alan Hakların Niteliklerine Göre Sınıflandırılması 71
1. Genel Olarak 71
a. Mutlak Haklar 72
b. Sınırlanabilir Haklar 73
C. AİHM İçtihatları Işığında AİHS’de Yer Alan Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması Rejimi 77
1. Genel Olarak 77
2. Müdahalenin Yasayla Öngörülmesi (Hukukilik-Yasayla Sınırlama) 78
3. Müdahalenin Meşru Bir Amaca Dayanması 79
4. Demokratik Toplumda Gereklilik. 81
a. Genel Olarak 81
b. Zorlayıcı Toplumsal İhtiyacın Varlığı 82
c. Müdahalenin Gerekliliği Konusunda Devletlerin Sahip Olduğu Takdir Marjı 83
i. Genel Olarak 83
ii. Takdir Marjının Göreceliliği 86
d. Ölçülülük/Adil Denge 88
İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN KANUNLAR İHTİLAFI HUKUKU MESELELERİNE ETKİSİ
I. GENEL OLARAK 93
II. KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ AİHS’Nİ İHLAL EDECEK ŞEKİLDE TANZİM EDİLMİŞ OLMASI 98
III. AİHS’NİN YABANCI HUKUKUN TEMİNİ FAALİYETİNE ETKİSİ 104
A. Genel Olarak 104
B. AİHM İçtihatları Işığında Yabancı Hukukun İçeriğinin Temin Edilmesi ile Makul Sürede Yargılanma Hakkı Arasındaki İlişki ve Bu İlişkinin Makul Sürenin Tespitinde Kullanılan
Kriterler Açısından Değerlendirilmesi 107
1. Genel Olarak 107
2. Uyuşmazlığın Yabancılık Unsuru İhtiva Etmesi ile Davanın Karmaşıklığı Kriteri
Arasındaki İlişki 108
3. Yabancı Unsurlu Davaları Görmeye Yetkili Mahkemelerin Tasarruflarının Makul Süre Değerlendirmesine Olan Etkileri 111
a. Genel Olarak 111

b. Yabancı Hukukun Temin Edilmesinde Yetkili Makamların Tutumu ile Makul Sürede Yargılanma Hakkı Arasındaki İlişki 112
i. Genel Olarak 112
ii . Yabancı Hukukun Temini Faaliyetinde Yaşanan Gecikmelerin Makul Sürede Yargılanma Hakkına Aykırılık Teşkil Etmesi: Karalyos ve Huber v. Macaristan Yunanistan Kararı 113
iii. Değerlendirne 116
C. Yabancı Hukukun Niteliğinin Hukuk Sistemlerine Göre Farklılık Arz Etmesinin Makul Sürede Yargılama Yükümlülüğüne Etkisi 117
D. Mahkemelere Sunulan Yabancı Hukuka Ulaşma Vasıtalarının Yabancı Hukukun İçeriğinin
Makul Sürede Temin Edilmesine Olan Muhtemel Etkileri 122
1. Yabancı Hukuka Ulaşma Vasıtalarının Sayısı ve Çeşitliliği Bakımından 122
2. Yabancı Hukuka Ulaşma Vasıtalarının Hızlı ve Etkili Bir Şekilde Kullanılması
Bakımından 127
3. Yabancı Hukukun Temin Edilmesinde Makul Sürenin Aşılıp Aşılmadığının Nasıl Tespit Edileceğinin Belirlenmesi Bakımından 128
E. Yabancı Hukukun Temin Edilmesi ile AİHS m.6(1)’de Yer Alan Diğer Haklar Arasındaki İlişki 131
IV. AİHS’NİN YABANCI HUKUKUN TATBİKİNE OLAN ETKİSİ 133
A. Genel Olarak 133
B. AİHS’ye Aykırılık Teşkil Eden Yabancı Hukukun Tatbikinin Ulusal Seviyede Engellenmesi 135
1. Genel Olarak 135
2. AİHS’ye Aykırılık Teşkil Eden Yabancı Hukukun Tatbikine Karşı Mutad Olarak
Kullanılan Bir Yöntem Olarak Kamu Düzeni Müdahalesi 137
a. Genel Olarak Milletlerarası Özel Hukukta Kamu Düzeni Kavramı 137
i. Kamu Düzeninin Anlamı, Niteliği ve Özellikleri 137
ii. Kamu Düzeninin Kapsamı 144
a) Türk Hukukunun Temel İlkeleri 146
b) Toplumun Adap ve Ahlak Anlayışı 148
c) Temel Hak ve Özgürlükler 149
iii. Kamu Düzeninin Değişik Görünüm Biçimleri 153
a) Millî Kamu Düzeni - Milletlerarası Özel Hukukta Kamu Düzeni –
Milletlerarası Kamu Düzeni 153
b) Avrupa Kamu Düzeni Kavramı 156
c) Maddi Kamu Düzeni-Usuli Kamu Düzeni Ayrımı 161
b. Yabancı Hukukun Tatbikine Engel Olan Kamu Düzeni Müdahalesi ile AİHS’de yer
alan Temel Hak ve Özgürlükler Arasındaki İlişki 164
i. Genel Olarak 164
ii. Kamu Düzeni Müdahalesi için “Ülke ile Belirli Bir İrtibat” Koşulunun Temel Hak ve Özgürlüklere Aykırılık Söz Konusu Olduğunda Aranıp Aranmayacağı
Meselesi 165
iii. Ulusal Mahkeme İçtihatları Işığında Yabancı Hukukun Tatbikinin Kamu Düzenine Aykırılık Gerekçesiyle Engellenmesinde AİHS’de Yer Alan Hakların
Etkisi 174
iv. Yabancı Hukukun Tatbikinin Kamu Düzenine Aykırılık Gerekçesiyle
Engellenmesinin AİHS’ye Aykırılık Teşkil Edip Etmeyeceği Meselesi 185

3. AİHS’de Yer Alan Temel Hak ve Özgürlüklerin Ulusal Mahkemelerce Davaya Doğrudan
Tatbik Edilmesi 193
C. AİHM’nin Yabancı Hukukun Tatbiki ile AİHS Arasındaki İlişkiye Bakışı 198
1. Genel Olarak 198
2. AİHM İçtihatlarında AİHS’nin Yabancı Hukukun Tatbikine Olan Etkisi 199
3. Hukuku Uygulanan (Taraf) Devletin AİHS’ye Aykırılık Nedeniyle Sorumluluğunun
Doğup Doğmayacağı 205
4. Uyuşmazlığın Yabancılık Unsuru İçermesi Nedeniyle Müdahalenin Meşruluğu
Denetiminin Hafifletilip Hafifletilemeyeceği Meselesi 207
V. YABANCI UNSURLU DAVALARDA LEX FORİ’NİN TATBİKİ İLE AİHS ARASINDAKİ İLİŞKİ 213
A. Genel Olarak 213
B. AİHS’de Yer Alan Bazı Hakların Yabancı Hukuku Tatbik Etme Yükümlülüğü Yükleyip
Yüklemediği Meselesi 215
C. Yabancılık Unsuru Dikkate Alınmaksızın Doğrudan Lex fori’nin Tatbik Edilmesinin AİHS’ye
Aykırılık Teşkil Edip Etmeyeceği 220
D. Yabancı Unsurlu Davalarda Lex fori’nin Tatbikinin AİHS’ye Aykırılık Teşkil Etmesi 221

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNA ETKİSİ
I. MİLLETLERARASI USUL HUKUKU KAVRAMI, İÇERİĞİ VE AİHS’DE YER ALAN
HAKLARLA İLİŞKİSİ 227
A. Milletlerarası Usul Hukuku Kavramı ve İçeriği 227
B. Milletlerarası Usul Hukuku ile AİHS Arasındaki İlişki 232
II. AİHS m.6(1)’in MAHKEMELERİN YARGI YETKİSİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 236
A. Genel Olarak 236
B. Yargı Yetkisi-Milletlerarası Yetki Ayrımı 237
C. Mahkemeye Erişim Hakkı 241
1. Kavram 241
2. Sınırlandırılması 244
3. Hak Arama Hürriyeti ve Türk Hukukundaki Benzer Kavramlarla İlişkisi 247
D. Bireylerin Mahkemeye Erişim Hakkına Uluslararası Hukuk Tarafından Getirilen Bir
Sınırlama Olarak Yargı Bağışıklığı 249
1. Yargı Bağışıklığı Kavramı 249
2. Yabancı Devlete Yargı Bağışıklığı Tanınmasının AİHS m.6(1)’e Uygunluğu 251
a. Yabancı Devletin Yargı Bağışıklığı ve Kapsamı 251
b. AİHM’nin Konuya İlişkin İçtihatlarının Değerlendirilmesi 257
i. Özel Hukuk Karakterli Uyuşmazlıklar Bakımından 257
ii. Yabancı Devletin Egemenlik Tasarrufları Kapsamında Gerçekleştirilen
Eylemler Nedeniyle Haksız Fiile Dayanan Tazminat Davaları Bakımından 265
3. Yabancı Devlet Temsilcilerine Yargı Bağışıklığı Tanınması ile AİHS m. 6 (1) Arasındaki İlişki. 270
a. Devlet ve Hükümet Başkanlarına Bağışıklık Tanınması Hâlinde 270
b. Diplomatik veya Konsüler Temsilcilere Bağışıklık Tanınması Hâlinde 271
4. Uluslararası Örgütlere Yargı Bağışıklığı Tanınmasının AİHS m.6(1)’e Uygunluğu 274

a. Uluslararası Örgütlerin Yargı Bağışıklığı, Kapsamı ve Sınırlandırılması 274
b. AİHM’nin Konuya İlişkin İçtihatlarının Değerlendirilmesi 278
III. MAHKEMELERİN MİLLETLERARASI YETKİSİ ile AİHS m.6(1) ARASINDAKİ İLİŞKİ 285
A. Genel Olarak 285
B. Milletlerarası Yetki Kavramı 287
1. Milletlerarası Yetki Kavramı, Kaynağı ve Unsurları 287
2. Milletlerarası Yetkinin Tesisinde Dikkate Alınan Menfaatler 289
3. Devletlerin Milletlerarası Yetki Kurallarını Serbestçe Belirleme Yetkisinin Milletlerarası Yetki Alanında Ortaya Çıkarabileceği Sorunlar ve Bunların AİHS m.6(1)’e Olan
Muhtemel Etkileri 293
C. AİHS m.6(1) ile Milletlerarası Yetki (Kuralları) Arasındaki İlişkinin Dayanağı 299
D. Milletlerarası Yetkiyi Oluşturan Esaslara Göre AİHS m.6(1) ile Milletlerarası Yetki Kuralları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi 304
1. Genel Olarak 304
2. Milletlerarası Yetki Kurallarının Objektif Esaslara Göre Tayin Edildiği Hâllerde 305
a. Milletlerarası Yetki Kurallarının Aşırı Yetki Teşkil Edecek Şekilde Tanzim Edilmiş
veya Uygulanmış Olması 305
i. Genel Olarak 305
ii. Aşırı Yetki Kavramı 306
iii. Çeşitli Aşırı Yetki Hâlleri 311
a) Tarafların Vatandaşlığı 311
b) Davalının Ülkede Malvarlığının Bulunması 313
c) Davalıya Ülkede Bulunduğu Esnada Tebligat Yapılması 315
d) Davacının İkametgâhı veya Mutad Meskeni 317
e) Aşırı Yetki Teşkil Edebilecek Hâller 319
f) Değerlendirme 323
iv. Aşırı Yetki Kurallarının AİHS m.6(1)’e Uygunluğu 325
v. AİHS m.6(1)’in Aşırı Yetki Kuralları Vasıtasıyla Olası İhlaline Karşı İleri Sürülen
Çeşitli Çözüm Önerileri 335
a) Aşırı Yetki Kurallarının Dar Şekilde Yorumlanması 335
b) “Forum Non Conveniens” Doktrininin Kabul Edilmesi 336
c) Yetkisi Aşırı Bir Şekilde Tesis Edilen Mahkeme Kararının Tanınmaması
veya Tenfiz Edilmemesi 337
d) Aşırı Yetki Kurallarının Ortadan Kaldırılması 338
e) Değerlendirme 339
b. Objektif Yetki Kurallarına Göre Yetkili Bir Mahkemenin Bulunmamasının
Mahkemeye Erişim Hakkına Etkisi 339
i. Genel Olarak 339
ii. Davacının Başvurmayı Tercih Ettiği Devlet Mahkemesinin Yetkisizlik Kararı
Vermiş Olması 340
a) Genel Olarak 340
b) Milletlerarası Yetkinin Tesisi için Gerekli Olan İrtibatın Bulunmadığı
Gerekçesiyle Yetkisizlik Kararı Verilmesi 341

c) Yetkisizlik Kararının Uluslararası Bir Anlaşma Hükmünün Bir Gereği
Olarak Ortaya Çıkması 343
d) Yabancı Ülkede Alternatif Bir Mahkemenin Varlığına İstinaden Yetkisizlik
Kararı Verilmesinin Mahkemeye Erişim Hakkına Uygunluğu 346
e) Milletlerarası Yetki Kuralının Davacının Mahkemeye Erişim Hakkı
Gözetilmeksizin Yorumlanması ve Uygulanması 350
1) Genel Olarak 350
2) Milletlerarası Yetkiyi Tesis Eden Bağlama Noktalarının Dikkate
Alınmaması 351
3) Milletlerarası Yetkinin Tesisi için Aranan Bağlama Noktalarının veya
Bazı Koşulların Yorumlanması ve Uygulanması 353
c. Davacının Başvurabileceği Milletlerarası Yetkiye Sahip Bir Devlet Mahkemesinin Bulunmaması (Negatif Yetki Çatışması) 365
i. Genel Olarak 365
ii. Negatif Yetki Çatışması ile AİHS m.6 (1) Arasındaki İlişki 366
iii. Negatif Yetki Çatışması Hâlinde AİHS m.6(1)’in Olası İhlaline Karşı Çözüm
Yolu Olarak Forum Necessitatis Prensibi 369
iv. Türk Hukukunda Durum 374
d. Yetkisizlik Kararının, Davacının AİHS m.6(1)’e Uygun Bir Yargılama Gerçekleştirmeyecek Yabancı Bir Mahkemeye Başvurmasına Neden Olması
Hâlinde AİHS m.6(1)’in İhlal Edilip Edilmeyeceği 377
e. Yabancı Mahkemece Verilecek Kararın Tanınmayacak veya Tenfiz Edilmeyecek
Olmasının Davacıya Ülke Mahkemelerine Erişim İmkanı Sağlayıp Sağlamadığı 385
3. Yetkili Mahkemenin Milletlerarası Yetki Anlaşmaları Vasıtasıyla Tayin Edildiği Hâllerde (Milletlerarası Yetkinin Sübjektif Esasa Göre Tayini) 387
a. Genel Olarak Yetki Anlaşmaları ve Milletlerarası Yetki Alanındaki Etkileri 387
b. Yetki Anlaşmaları ile Mahkemeye Erişim Hakkı Arasındaki İlişki 391
c. Yetki Anlaşmasına Mahkemelerce Etki Tanınması Hâlinde AİHS m.6(1)’e
Aykırılığın Söz Konusu Olabileceği Çeşitli Hâller 394
i. Genel Olarak: Yetki Anlaşmasının Varlığı Nedeniyle Yetkisizlik Kararı
Verilmesi 394
ii. Tarafların Eşitliği Gözetilmeksizin Tanzim Edilen Yetki Anlaşmalarına Etki Tanınmasının AİHS m.6(1)’e Aykırılık Teşkil Edip Etmeyeceği 397
a) Genel Olarak 397
b) Bir Tarafının Ekonomik Olarak Zayıf Konumda Olduğu Yetki Sözleşmeleri Bakımından 399
c) Bir Tarafının Zayıf Konumda Olduğunun Varsayılamayacağı Yetki
Anlaşmaları Bakımından 404
iii. Davanın Seçilen Mahkemede Görülmesinin Mümkün Olmadığı Seçilen Mahkemeye Başvurmadan Evvel Açıkça Anlaşılmasına Rağmen Yetki
Anlaşmasına Etki Tanınması 414
a) Genel Olarak 414
b) Yetki Anlaşmasının Seçilen Mahkemenin Hukukunda Aranan Bazı
Koşulları Karşılamayacağının Dava Açmadan Önce Anlaşılması 415
c) Seçilen Mahkemeye Erişimi Ortadan Kaldıran Hukuki veya Fiili Engellerin
Varlığı 424
iv. Seçilen Mahkemenin Adil Bir Yargılama Yapmayacağının İleri Sürülmesi 425

v. Seçilen Mahkemenin Vereceği Kararın Ülkede Tanınmayacak veya Tenfiz
Edilmeyecek Olması 433
4. Milletlerarası Yetkiye Davanın Konusuna Bağlı Olarak Getirilen Sınırlamaların Bireylerin Mahkemeye Erişim Hakkına Olan Etkisi 438
5. Mahkemelerin Yetkisini Tayin Eden Kuralların Taraflarca Kötüye Kullanılması ve Bunun
AİHS m.6(1)’le İlişkisi 443
IV. YABANCI MAHKEMELERDE GÖRÜLMEKTE OLAN DAVALARIN DERDESTLİK VEYA BEKLETİCİ SORUN KARARLARINA KONU YAPILMASI ile AİHS m.6(1) ARASINDAKİ
İLİŞKİ 452
A. Milletlerarası Derdestlik 452
1. Genel Olarak 452
2. Farklı Devlet Mahkemelerinde Derdest Davaların Önlenmesine Yönelik Taraf
Devletlerin Hukuk Sistemlerinde Kabul Edilen Müesseseler 455
a. Genel Olarak 455
b. Paralel Davaların Mahkemelere Takdir Yetkisi Verilmesi Suretiyle Engellenmesi 456
c. Paralel Davaların Öncelik Prensibine İstinaden Engellenmesi 461
d. Milletlerarası Derdestliğin Lehine Derdestlik Kararı Verilen Yabancı Kararın
Tanınacağı veya Tenfiz Edilebileceği Öngörüsüne İstinaden Kabul Edilmesi 463
e. Türk Hukukunda Durum 467
f. Taraf Devlet Hukuklarında Kabul Edilen Milletlerarası Derdestliğe İlişkin Kuralların veya Milletlerarası Derdestliğin Kabul Edilmemiş Olmasının AİHS m.6(1)
Çerçevesinde Değerlendirilmesi 472
i. Genel Olarak 472
ii. Milletlerarası Derdestliğin Kabul Edildiği Taraf Devlet Hukukları Bakımından 474
iii. Milletlerarası Derdestliğin Kabul Edilmediği Taraf Devlet Hukukları Bakımından 480
3. Yabancı Mahkemede Görülmekte Olan Dava Lehine Derdestlik Kararı Verilmesi veya Verilmemesi Yönündeki Mahkeme Tasarruflarının Tarafların AİHS m.6(1)’de Yer Alan
Çeşitli Haklarıyla İlişkisi 483
a. Genel Olarak 483
b. Milletlerarası Derdestliğin Kabul Edilmediği Ülke Hukuklarında 483
c. Milletlerarası Derdestliğin Kabul Edildiği Ülke Hukuklarında 486
i. Genel Olarak 486
ii. Davacının Mahkemeye Erişim Hakkı Bakımından 487
iii. Davacının Makul Sürede Yargılanma Hakkı Bakımından 492
B. Bekletici Sorun 501
1. Genel Olarak 501
2. Karşılaştırmalı Hukukta Yabancı Devlet Mahkemeleri Önündeki Bağlantılı Davaların
Dikkate Alınması 504
3. Türk Hukukunda Yabancı Mahkemedeki Bağlantılı Davaların Bekletici Sorun
Yapılmasının Mümkün Olup Olmadığı 507
4. Bağlantılı Davaların Dikkate Alınmasına Yönelik Karşılaştırmalı Hukukta Kabul Edilen Düzenlemelerle Türk Doktrininde İleri Sürülen Görüşlerin AİHS m.6(1) Çerçevesinde Değerlendirilmesi 510
a. Yabancı Mahkemede Derdest Bağlantılı Davaların Dikkate Alınmasını Mümkün
Kılan Ulusal veya Uluslararası Düzenlemeler Bakımından 510

b. Yabancı Mahkemede Derdest Bağlantılı Davaların Dikkate Alınmasının Kabul
Edilmediği Hukuk Düzenleri Bakımından 514
C. AİHS m. 6 (1) Açısından Yabancı Mahkemelerde Derdest Olan Aynı veya Bağlantılı Davaların HMK Hükümleri Uyarınca Dikkate Alınmasının Yerindeliği ve Bu Konuda AİHS m.6 (1)’e
Uygun Bir Yasal Düzenlemede Olması Gereken Unsurlar 516
1. Genel Olarak 516
2. Yabancı Mahkemelerde Derdest Olan Aynı veya Bağlantılı Davaların HMK Hükümleri
Uyarınca Dikkate Alınmasının AİHS m.6(1) Açısından Yerindeliği 517
3. Yabancı Mahkemede Derdest Aynı ve Bağlantılı Davaların Dikkate Alınması için AİHS
m. 6 (1)’e Uygun Bir Yasal Düzenlemede Olması Gereken Usul ve Şartlar 521
V. AİHS’DE YER ALAN HAKLARIN YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE
TENFİZİ REJİMİNE ETKİSİ 530
A. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması-Tenfizi ile AİHS Arasındaki İlişkinin Teorik Temelleri/Temel Prensipler 530
1. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizinin Hukuki Temeli 530
2. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi ile Taraf Devletlerin AİHS’den Kaynaklanan Yükümlülükleri Arasındaki İlişkinin Temel İlkeleri 537
a. Genel Olarak 537
b. AİHS’de Yer Alan Hakların Devletin Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve
Tenfizi Rejimi Öngörme Yetkisini Sınırlayıp Sınırlamadığı 538
c. Taraf Devletlerin AİHS’den Kaynaklanan Yükümlülükleri ile Yabancı Mahkeme
Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Arasındaki İlişkinin Sınırları 545
i. Tanıma-Tenfiz Davalarını Bireylerin Sözleşmesel Haklarıyla Bağdaşır Bir
Şekilde Yürütme Yükümlülüğü 545
a) Söz Konusu Yükümlülüğün Kaynağı ve Niteliği 545
b) Söz Konusu Yükümlülüğün Ulusal Seviyede Yerine Getirilme Biçimi (Tanıma-Tenfiz Usulüne ve Şartlarına İlişkin Kurallar) ile AİHS Arasındaki
İlişki 548
ii. Tanıma-Tenfize Konu Yabancı Mahkeme Kararının AİHS’de Yer Alan Haklara Uygunluğunu Denetleme Yükümlülüğü 557
a) Genel Olarak 557
b) Yabancı Mahkeme Kararının AİHS’ye Uygunluğunu Denetleme
Yükümlülüğünün Kaynağı 558
c) Yabancı Mahkeme Kararının AİHS’ye Uygunluğunu Denetleme
Yükümlülüğünün Kapsamı ve Yapılacak Denetimin Seviyesi 561
d) Yabancı Mahkeme Kararının AİHS’ye Taraf Bir Devlete Ait Olup Olmamasının Söz Konusu Kararın AİHS’ye Uygunluğunu Denetleme
Yükümlülüğüne Etkisi 573
d. AİHS’de Yer Alan ve Tanıma-Tenfiz Davalarına Uygulanabilir Haklar Arasındaki
İlişki ve Bu Hakların Birbirlerine Etkileri 575
i. Genel Olarak 575
ii. Yarışan Haklar Doktrini Bakımından 579
iii. AİHS’de Yer Alan Hakların/Taraf Devletlerin Yükümlülüklerinin Mahiyeti
Açısından 581
B. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Davalarına İlişkin Usuli Kuralların
Yorumu ve Tatbiki ile AİHS’de Yer Alan Haklar Arasındaki İlişki 584
1. Genel Olarak 584

2. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Davalarına İlişkin Usuli Kuralların
Yorumu ve Tatbikinin AİHS m.6(1) Açısından Ele Alınması 586
a. Genel Olarak 586
b. Tanıma veya Tenfiz Davası Açma Hakkına Getirilen Sınırlamaların Mahkemeye
Erişim Hakkına Uygunluğu 588
c. Makul Sürede Yargılanma Hakkı ile Tanıma-Tenfiz Yargılaması Arasındaki İlişki 600
d. Tanıma-Tenfiz Davalarının Duruşma Yapılmaksızın/Dosya Üzerinden
Yürütülmesinin AİHS m.6(1)’e Uygunluğu 606
e. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması-Tenfizi Davalarının Tarafların
Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkına Uygun Olarak Yürütülmesi 608
i. Genel Olarak 608
ii. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkının Unsurlarının Tanıma-Tenfiz Davaları Açısından Değerlendirilmesi 610
iii. Tanıma-Tenfiz Davalarında Hakkaniyete Uygun Yargılanma ve Gerekçeli
Karar Hakkı Arasındaki İlişki 614
f. Değerlendirme 620
3. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Davalarına İlişkin Usuli Kuralların
Yorumu ve Tatbiki ile P-1 m.1 Arasındaki İlişki 625
a. Genel Olarak 625
b. P-1 m.1’in Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Davaları
Bakımından Uygulanabilirliği 626
c. Tanıma veya Tenfiz Talebinin Tanıma-Tenfiz Usulüne İlişkin Bir Kurala İstinaden Reddedilmesinin P-1 m.1’e Uygunluğu 632
C. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması-Tenfizi Şartlarının Yorumu ve Tatbiki ile AİHS’de
Yer Alan Haklar Arasındaki İlişki 640
1. Genel Olarak 640
2. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfiz Taleplerinin Mütekabiliyet Şartına Bağlanması ile
AİHS Arasındaki İlişki 642
a. Genel Olarak 642
b. Mütekabiliyetin Bir Tenfiz Engeli Olarak Aranmasının Yabancı Mahkeme
Kararlarının Tenfizi Hukuku Bakımından Yerindeliği 645
c. Mütekabiliyet Şartının Tatbiki Suretiyle Verilen Tenfize İlişkin Kararların AİHS’ye
Uygunluğu 650
i. Genel Olarak 650
ii. AİHS m.6(1) Açısından 652
a) Genel Olarak 652
b) Mütekabiliyetin Sağlanmadığının Doğru Bir Şekilde Araştırılıp Tespit
Edilmesi Hâlinde 654
c) Mütekabiliyetin Eksik veya Hatalı Bir Şekilde Araştırılması ve/veya Tespit
Edilmesi Hâlinde 658
iii. AİHS’de Yer Alan Temel Haklar Açısından 663
3. Kararı Veren Yabancı Mahkemenin Yetkisinin Denetimini Öngören Tanıma-Tenfiz Şartı
ile AİHS Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi 668
a. Genel Olarak 668
b. AİHM’nin Konuya Bakışı: Hussin v. Belçika ve McDonald v. Fransa Kararları ve Bu Kararların Değerlendirilmesi 672

c. Tenfiz Devleti Mahkemelerince Yapılan Münhasır Yetki Denetiminin AİHS’ye Uygunluğu 678
d. Aşırı Yetki Denetimi ile AİHS m.6(1) Arasındaki İlişki 687
i. Aşırı Yetki Denetiminin AİHS m.6(1)’e Uygunluğu 687
ii. Aşırı Yetki Denetimi için Davalının İtiraz Etmesi Koşulunun Aranmasının AİHS Açısından Yerindeliği ve Gerekliliği 691
iii. AİHS m. 6 (1) Açısından Aşırı Yetki Denetimi İçin Davalının Yabancı
Mahkemede Yetki İtirazında Bulunmasına Gerek Olup Olmadığı 695
e. Tenfiz Devleti Mahkemelerince Yapılan Aşırı-Münhasır Yetki Denetimi ile AİHS’de
Yer Alan Temel Haklar Arasındaki İlişki 699
4. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması-Tenfizinde Kamu Düzeni Müdahalesi ile
AİHS’de Yer Alan Haklar Arasındaki İlişki 701
a. AİHS’de Yer Alan Hakları İlgilendiren Yönleriyle Tanıma-Tenfize Engel Kamu
Düzeni Müdahalesinin Amacı ve Kapsamı 701
b. AİHM’nin Konuya Bakışı: Kamu Düzeni Müdahalesinin Tatbikinin AİHS’ye
Aykırılığının İleri Sürüldüğü AİHM İçtihatları ve Bunların Değerlendirilmesi 708
i. Genel Olarak 708
ii. Kamu Düzeni Kavramı ve İçeriğinin AİHS’de Yer Alan Haklarla Bağdaşır Bir
Şekilde Belirlenmesi Gerektiği 709
iii. Ulusal Mahkemelerin Yabancı Kararın AİHS’ye Uygunluğunu Denetleme
Yükümlülüğü ile Kamu Düzeni Müdahalesi Arasındaki İlişki 715
c. Yabancı Ülkede Gerçekleşen Yargılamanın AİHS m.6(1)’e Uygunluğunu Denetleme Yükümlülüğünün Usuli Kamu Düzeni Müdahalesinin Kapsamına ve
Kullanımına Etkisi 729
i. Genel Olarak 729
ii. AİHS m.6(1)’in Usuli Kamu Düzeninin İçeriğine Etkileri 730
a) ABAD İçtihatlarından Örnekler 730
b) Ulusal Mahkeme İçtihatları Işığında AİHS m.6(1) ile Usuli Kamu Düzeninin Kapsamı Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi 735
1) Davalının Aleyhine Açılan Davadan Haberdar Edilmemiş Olması 735
2) Davalının Aleyhine Verilen Karardan Haberdar Edilmemiş Olması 742
3) Davalının Davadan Haberdar Edilmiş Olmasına Rağmen Savunma Haklarından Yararlanamamış Olması 746
4) Davalının Yabancı Mahkemedeki Yargılamada Temsil Edilmemiş Olması 751
5) Tanıma - Tenfize Konu Kararın Davalının Gıyabında veya Yokluğunda
Verilmiş Olması 756
6) Yabancı Mahkeme Kararının Gerekçesiz Olması veya Yeterli Gerekçe
İhtiva Etmemesi 766
(1) Genel Olarak 766
(2) Yabancı Kararın AİHS m.6(1)’e Uygunluğunu Denetleme
Yükümlülüğü ile Gerekçeli Karar Hakkı Arasındaki İlişki 769
(3) Yabancı Kararın Gerekçesiz Olması ile Usuli Kamu Düzeni
Arasındaki İlişki 773
(4) AİHS m.6(1)’den Kaynaklanan Yükümlülük Karşısında Gerekçesiz Yabancı Kararın Tenfizinin Kamu Düzenine Aykırı
Sayılmayacağına İlişkin Yargıtay İBGK Kararının Yerindeliği 775

(5) Verildiği Ülkenin Hukukuna Göre Gerekçesiz Olarak Verilebileceği Öngörülen Kimi Mahkeme Kararlarının Tanınması
veya Tenfizi ile Gerekçeli Karar Hakkı Arasındaki İlişki 786
iii. Yabancı Mahkeme Kararının AİHS m.6(1)’e Uygunluğunu Denetleme Yükümlülüğü Karşısında MÖHUK m.54(ç)’de Yer Alan Savunma Hakları
Bakımından Davalının İtirazı Şartı Aranmasının Yerindeliği 791
iv. Yabancı Mahkeme Kararının AİHS m.6(1)’e Uygunluğunun İlave veya Bağımsız Bir Tanıma-Tenfiz Şartı Olarak Dikkate Alınmasının Gerekliliği ve
Yerindeliği Meselesi 802
d. Yabancı Kararın AİHS’de Yer Alan Temel Haklara Uygunluğunu Denetleme Yükümlülüğünün Maddi Kamu Düzeni Müdahalesinin İçeriğine ve Kullanımına Olan
Etkileri 807
i. AİHS’de Yer Alan Temel Hakların ve Bu Haklara İlişkin AİHM İçtihatlarının
Maddi Kamu Düzeninin İçeriğinin Belirlenmesindeki Rolü 807
a) Genel Olarak 807
b) Yabancı Mahkeme Kararının Maddi Kamu Düzeni Müdahalesine Aykırılık Gerekçesiyle Engellenmesinde 809
c) Yabancı Mahkeme Kararının Kamu Düzenine Aykırılık Teşkil Ettiği Gerekçesiyle Engellenmesinin AİHS’de Yer Alan Bir Temel Hakka Aykırılık
Teşkil Etmesi Hâlinde 823
ii. Maddi Kamu Düzenine Aykırılığın Tespiti İçin Yabancı Kararın Esasına Girilmesi Zarureti ile Yabancı Kararın AİHS’ye Uygunluğunu Denetleme
Yükümlülüğü Arasındaki İlişki 824
iii. Bir Tanıma-Tenfiz Engeli Olarak Maddi Kamu Düzenine Aykırılık ile AİHS
m.6(1) Arasındaki İlişki 830
D. Tenfizine Karar Verilmiş Yabancı Kararın Tenfiz Devletinin Yetkili Makamları Tarafından Yerine Getirilmemesi ile Taraf Devletin AİHS’den Kaynaklanan Sorumluluğu Arasındaki
İlişki 832
1. Genel Olarak 832
2. AİHS m.6(1) Açısından: Mahkeme Kararlarının İcrası Hakkına Aykırılık 833
3. P-1 m.1 Açısından: Tenfizine Karar Verilen Alacak Kararının İcra Edilmesi için Yetkili Makamların Gerekli Özeni Göstermemesi 840
4. AİHS m.8 Açısından: Velayet veya Kişisel İlişki Kurma Kararlarının Yerine
Getirilmemesi 842
SONUÇ 847
Genel Bulgular 847
Kanunlar İhtilafı Hukuku Açısından 851
Milletlerarası Usul Hukuku Açısından 859
YARARLANILAN KAYNAKLAR 885
KARAR İNDEKSİ 915
KAVRAM İNDEKSİ 929