Milletlerarası Özel Hukuk

İÇİNDEKİLER
B i r i n c i K ı s ı m
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKU
G e n e l K u r a l l a r
B i r i n c i B ö l ü m
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU,
ÖZELLİKLERİ, KAPSAMI, ÇEŞİTLERİ,
AMAÇLARI, KAYNAKLARI VE
TARİHİ GELİŞİMİ
§1. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU5
I. Giriş 5
II. Kavram . 7
III. Milletlerarası Özel Hukukun Varoluş Nedenleri 11
§2. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ ÖZELLİKLERİ 13
I. Milletlerarası Özel Hukuk Sistemi İç Hukuk Sistemi . 13
II. Milletlerarası Özel Hukuk - İç Hukuk - Milletlerarası Hukuk. 14
III. Gösterici Nitelikte Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları 15
IV. Gösterici Nitelikte Olmayan Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları . 16
§3. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KAPSAMI .19
I. Genel Olarak 19
II. Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Usul Hukuku. 21
III. Kanunlar İhtilafı - Vatandaşlık Hukuku 22
IV. Kanunlar İhtilafı - Yabancılar Hukuku 23
§4. KANUNLAR İHTİLAFININ ÇEŞİTLERİ 25
I. Bölgelerarası Kanunlar İhtilafı. 25
II. Şahıslararası Özel Hukuk 28
III. Zamanlararası Hukuk İhtilafları 29
IV. Statü Değişikliğinden Doğan İhtilaflar (Conflit Mobile) . 31
İÇİNDEKİLER
XVI
§5. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ AMAÇLARI 33
I. Adaletin Sağlanması 34
II. İşlem Güvenliğinin Sağlanması . 35
III. Sonucun Önceden Bilinmesi. 36
IV. Toplumun Temel Yapısı ve Temel Menfaatlerinin Korunması 37
V. Milletlerarası Karar Ahenginin Sağlanması 37
VI. Hakkın Aranmasında Basitlik . 39
§6. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KAYNAKLARI40
I. Kanunlar. 40
II. Milletlerarası Sözleşmeler 42
III. Örf ve Adet Hukuku. 45
IV. Mahkeme Kararları ve Doktrin . 46
§7. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ OLUŞUMU.47
I. Statü Teorileri . 48
II. İlk Kodifikasyon Hareketleri . 50
III. 19. Yüzyıldaki Doktrinler 51
IV. Modern Kodifikasyonlar . 55
V. Milletlerarası Özel Hukukta Yeni Doktrinler. 55
İ k i n c i B ö l ü m
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN
GENEL KURALLARI
§8. KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ YAPISI61
I. Bağlama Konusu Ve Bağlama Noktasının Tayini . 61
II. Genel Olarak Bağlama Noktaları. 62
A- Hukuki İlişkinin Niteliği Esas Alınarak Tayin Edilen
Bağlama Noktaları. 62
B- Bağlama Noktalarının Objektif Ve Sübjektif Esasa Göre Tayini . 65
C- Bağlama Noktasının Vatandaşlık Esasına Göre Tayini 67
§9. KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ NİTELİKLERİNE GÖRE
SINIFLANDIRILMASI .70
I. Tek Taraflı - Çok Taraflı Kanunlar İhtilafı Kuralları. 70
II. Lex Fori’nin Özel Nitelikli Kanunlar İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması 71
III. Lex Fori’nin Kademeli Olarak Tayin Edilen Kanunlar İhtilafı Kuralı
Olarak Uygulanması . 72
§10. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA VASIF İHTİLAFI .74
I. Hukuki Mahiyeti 74
A- Bağlama Noktasında Vasıf İhtilafı 75
B- Bağlama Konusunda Vasıf İhtilafı 77
C- Klasik Vasıf İhtilafı Örnekleri 78
İÇİNDEKİLER
XVII
D- Vasıflandırma Konusu . 79
II. Vasıf İhtilafının Çözümünde Yetkili Hukuk 79
A- Bağlama Konusunun Vasıflandırılması. 79
1. Mahkemenin İç Maddi Hukuk Düzenine Göre Vasıflandırma
(Lex Fori’ye Göre Vasıflandırma) . 79
2. Vasıflandırmanın Olayın Esasına Uygulanacak Hukuka Göre
Yapılması (Lex Causae’ya Göre Vasıflandırma). 81
3. Vasıflandırmanın Mukayeseli Hukukun Esasları ve Hukuk
İlmi Yoluyla Yapılması . 82
4. Vasıflandırmanın Birinci Derece ve İkinci Derece Vasıflandırma
Olarak Ele Alınması. 83
5. Türk Hukukunda Vasıflandırma 84
B- Bağlama Noktasının Vasıflandırılması 88
§11. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KANUNA KARŞI HİLE.90
I. Kavram . 90
II. Klasik Kanuna Karşı Hile Örnekleri 94
III. Kanuna Karşı Hilenin Sonuçları . 96
IV. Kanuna Karşı Hilenin Çeşitli Hukuklarda Uygulanışı. 99
V. Türk Hukukunda Kanuna Karşı Hile 101
§12. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA ATIF TEORİSİ.105
I. Kavram ve Örnekler. 105
II. Atıf Teorisinin Gelişimi 108
III. Atıf Çeşitleri. 112
A- Hakimin Hukukuna Geri Gönderme (İade Atıf) 112
B- Üçüncü Bir Devletin Hukukuna Gönderme (Devam Eden Atıf) . 112
C- Tam Atıf veya İkili Atıf 113
D- Farazi Atıf ve Gizli Atıf. 113
IV. Atıf Teorisine Yapılan Eleştiriler 114
V. Bazı Hukuki İlişkilerde Atfın Uygulanma Durumu 119
VI. Mukayeseli Milletlerarası Özel Hukuk Düzenlemelerinde Atıf . 120
VII. Türk Hukukunda Atıf 121
A- 22.5.1982 Tarihli ve 2675 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve
Usul Hukuku Hakkında Kanun’da Atıf . 121
B- 27.11.2007 Tarihli ve 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve
Usul Hukuku Hakkında Kanun’da Atıf . 123
C- Türk Ticaret Kanunu’nda Atıf 126
VIII. Kanaatimiz. 127
§13. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA ÖNMESELE 130
I. Kavram ve Örnekler 130
İÇİNDEKİLER
XVIII
II. Önmeselenin Çözümünde Uygulanacak Hukuk . 132
A- Önmeselenin Hakimin Kanunlar İhtilafı Sistemine
(Lex Fori’ye) Göre Çözümü. 132
B- Önmeselenin Esas Meselede Yetkili Olan Hukukun Kanunlar
İhtilafı Sistemine (Lex Causae’ya) Göre Çözümü. 133
C- Sonuçları 134
D- Çözüm 137
§14. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KAMU DÜZENİ139
I. Kavram . 139
II. Hukuki Mahiyeti 141
III. Kamu Düzeni İstisnası - Tek Yönlü Kurallar . 145
IV. Türk Hukukunda Kamu Düzeninin Uygulanması 146
V. Kamu Düzeninin Özellikleri 148
VI. Kamu Düzeninin Kapsamı 152
§15. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA DOĞRUDAN UYGULANAN
KURALLAR 154
I. Kavram . 154
II. Doğrudan Uygulanan Kurallar İle Kamu Düzeni Uygulaması Farkı 159
§16. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KAZANILMIŞ HAKLAR –
ZAMAN BAKIMINDAN UYGULAMA – STATÜ DEĞİŞİKLİĞİ
(CONFLIT MOBILE) .161
I. Kanunların Zaman İtibariyle Uygulanmasından Doğan Sorunlar 161
II. Statü Değişikliğinden Doğan Sorunlar 165
§17. YABANCI HUKUKUN UYGULANMASI.169
I. Kavram . 169
II. Türk Hukukunda Yabancı Hukukun Uygulanması . 170
III. Yabancı Hukukun Yanlış Uygulanmasının Sonuçları. 175
IV. Yabancı Hukukun Uygulanmasında Ortaya Çıkabilecek Hukuki Sorunlar 177
İ k i n c i K ı s ı m
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI
(Kanunlar İhtilafı)
(Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun)
Ş e r h ( m . 8 - 3 9 )
B i r i n c i B ö l ü m
HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI VE MİLLETLERARASI
ÖZEL HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM
§18. HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI VE MİLLETLERARASI ÖZEL
HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM.183
§19. HUKUKİ İŞLEMLERDE EHLİYET 184
İÇİNDEKİLER
XIX
I. Ehliyete İlişkin Bağlama Noktaları . 184
A- Milli Hukukun Tercihindeki Özellikler 184
B- Yerleşim Yeri (İkametgah) Hukukunun Özellikleri 185
C- Mutad Mesken Hukukunun Özellikleri. 185
II. Türk Hukukunda Ehliyete İlişkin Bağlama Kuralı. 186
§20. HUKUKİ İŞLEMLERDE ŞEKİL 187
I. Genel Olarak 187
II. Türk Milletlerarası Özel Hukukunda Şekil 188
A- Genel Şekil Kuralı . 188
B- Özel Şekil Kuralları 191
§21. HUKUKİ İŞLEMLERİN HÜKÜMLERİ.193
İ k i n c i B ö l ü m
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK
KURALLARI ŞERHİ
( M Ö H U K m . 8 - 3 9 )
§22. MÖHUK MADDE 8 — ZAMANAŞIMI .197
§23. MÖHUK MADDE 9 — EHLİYET .202
I. Gerçek Kişilerin Ehliyeti . 202
A- Medeni Haklardan Yararlanma Ehliyeti (Hak Ehliyeti) 202
B- Medeni Hakları Kullanma Ehliyeti ( Fiil Ehliyeti ) 204
1. Genel Kural . 204
a) Reşit Olma 205
b) Statü Değişikliği ve Reşit Olma . 205
c) Ayırt Etme Gücü (Temyiz Kudreti) 206
d) Gerçek Kişilerin Ad ve Soyadı . 206
e) Tüzel Kişilerin Ad ve Soyadı. 209
f) Cinsiyet Değişikliği 209
g) Özel Ehliyet Kuralları 209
2. İstisna Kuralı . 209
II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti 211
§24. MÖHUK MADDE 10 — VESAYET, KISITLILIK VE KAYYIMLIK.213
I. Genel Kural 213
II. İstisna Kuralı. 215
III. Milletlerarası Sözleşmeler 217
§25. MÖHUK MADDE 11 — GAİPLİK VEYA ÖLMÜŞ SAYILMA.218
I. Genel Olarak 218
II. Yetkili Hukuk 219
III. Milletlerarası Sözleşmeler 220
§26. MÖHUK MADDE 12 — NİŞANLILIK221
İÇİNDEKİLER
XX
I. Genel Olarak 221
II. Nişanlılıkta Ehliyete ve Hükümlerine Uygulanacak Hukuk. 221
§27. MÖHUK MADDE 13 — EVLİLİK VE GENEL HÜKÜMLERİ .223
I. Evlenmenin Geçerlik Şartları. 223
A- Genel Olarak. 223
B- Evlenmenin Maddi Şartları 225
1. Evlenme Ehliyeti 226
2. Evlenme Engelleri 228
a) Yakın Hısımlık. 228
b) Önceki Evlilik . 229
c) Akıl Hastalığı. 230
d) Bekleme Süreleri 230
e) Evlenmeye Engel Bulaşıcı Hastalıklar. 231
f) Tarafların Aynı Cinsiyete Sahip Olmaları. 231
3. Yetkili Hukukun Uygulanma Anı 232
4. Geçerli Olmayan Evlenmenin Sonuçları 232
C- Evlenmenin Şekline İlişkin Şartlar . 233
1. Locus Regit Actum Kuralına Uygun Evlenmeler 234
a) Türkiye’de Yapılan Evlenmeler 234
b) Yabancı Ülkede Yapılan Evlenmeler. 235
2. Konsolosluk Evlenmeleri . 236
a) Türkiye’de Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri 236
b) Yabancı Ülkede Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri 238
II. Evliliğin Genel Hükümleri 239
§28. MÖHUK MADDE 14 — BOŞANMA VE AYRILIK243
I. Genel Olarak 243
II. Yetkili Hukuk . 245
§29. MÖHUK MADDE 15 — EVLİLİK MALLARI.255
I. Genel Olarak 255
II. Eşlerin Hukuk Seçimi İmkanı . 256
III. Eşlerin Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Mal Rejimine
Uygulanacak Hukuk . 257
§30. MÖHUK MADDE 16-17 — SOYBAĞINA UYGULANACAK HUKUK VE
HÜKÜMLERİ.261
I. Genel Olarak 261
II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Soybağına Uygulanacak Hukuk 262
III. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Soybağına Uygulanacak Hukuk 265
IV. Milletlerarası Sözleşmeler 270
A- Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi . 270
B- Evlenme İle Nesep Düzeltilmesi Hakkındaki Sözleşme 270
İÇİNDEKİLER
XXI
C- Evlilik Dışı Çocukların Tanınmalarını Kabule Yetkili Makamların
Yetkilerinin Genişletilmesine Dair Sözleşme . 270
D- Evlilik Dışında Doğan Çocukların Tanınmasına Dair Sözleşme 271
E- Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler
Yönünden Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve
İşbirliğine Dair Sözleşme 273
1. Uygulama Alanı. 274
2. Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki 276
a) Esas Yetkili Akit Devlet Makamları (Birincil Yetki). 277
b) Yetki Devrine Dayanan İstisnai Yetkili Akit Devlet Makamları
(İkincil Yetki) . 277
c) Eşzamanlı Yetkili Akit Devlet Makamları . 278
3. Çocuğun Korunmasına Yönelik Tedbirlere ve Velayet
Sorumluluğuna Uygulanacak Hukuk. 284
a) Koruma Tedbirlerine Uygulanacak Hukuk. 285
b) Adli veya İdari Bir Makamın Müdahalesi Olmaksızın
Velayet Sorumluluğunun Tesisi, Sona Ermesi,
Kullanılması ve Kaldırılmasına Uygulanacak Hukuk 286
c) Üçüncü Kişilerin Korunması (İşlem Güvenliği) 288
4. Koruma Tedbirlerinin Akit Devletlerde Tanınması ve Tenfizi. 289
F- Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi İle
Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine Dair Avrupa Sözleşmesi. 292
G- Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine İlişkin
1980 Tarihli La Haye Sözleşmesi 293
H- Çocuklarla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi . 304
§31. MÖHUK MADDE 18 — EVLAT EDİNME307
I. Genel Olarak 307
II. Yetkili Hukuk . 309
A- Maddi Şartlar . 309
B- Şekle İlişkin Şartlar. 310
C- Evlat Edinmede Diğer Eşin Rızası 311
D- Evlat Edinmenin Hükümleri . 312
§32. MÖHUK MADDE 19 — NAFAKA.314
I. Genel Olarak 314
II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Nafakaya Uygulanacak Hukuk 316
III. Milletlerarası Sözleşmeler 317
A- Çocuklara Karşı Nafaka Mükellefiyetine Uygulanacak Kanuna
Dair 1956 Tarihli La Haye Sözleşmesi . 317
B- Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların
Tanınması ve Tenfizine Dair 1958 Tarihli La Haye Sözleşmesi. 318
C- Nafaka Yükümlülüğüne Uygulanacak Kanuna Dair
1973 Tarihli La Haye Sözleşmesi . 318
D- Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınmasına ve
Tenfizine Dair 1973 Tarihli La Haye Sözleşmesi 321
İÇİNDEKİLER
XXII
E- Nafaka Alacaklarının Yabancı Ülkelerden Tahsili Hakkında
1956 Tarihli New York Sözleşmesi . 321
F- Çocuk Nafakası ve Diğer Aile Nafaka Türlerinin Uluslararası
Tahsiline İlişkin Sözleşme 325
1. Sözleşmenin Niteliği ve Uygulama Alanı . 325
2. Nafaka Yükümlülüğüne İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi . 327
3. Merkezi Makamlar. 329
IV. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Nafaka Taleplerine Uygulanacak Hukuk. 330
§33. MÖHUK MADDE 20 — MİRAS333
I. Genel Olarak 333
II. Yetkili Hukuk . 335
A- Mirasın Açılması 338
B- Mirasın İktisabı 339
C- Mirasın Taksimi . 339
III. Mirasçısız Tereke. 340
IV. Ölüme Bağlı Tasarruflar 341
A- Ölüme Bağlı Tasarruflarda Ehliyet 341
B- Ölüme Bağlı Tasarruflarda Şekil 341
C- Ölüme Bağlı Tasarrufların Hükümleri 344
§34. MÖHUK MADDE 21 — AYNİ HAKLAR 345
I. Genel Olarak 345
II. Taşınır Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar 347
A- Yetkili Hukuk. 347
B- Taşınmakta Olan Mallar (Res İn Transitu) 350
C- Lex Rei Sitae Kuralının Uygulanmadığı Haller. 351
III. Taşınmaz Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar. 352
§35. MÖHUK MADDE 22 — TAŞIMA ARAÇLARI 354
I. Yetkili Hukuk . 354
§36. MÖHUK MADDE 23 — FİKRİ MÜLKİYETE İLİŞKİN HAKLARA
UYGULANACAK HUKUK.357
I. Genel Olarak 357
II. Yetkili Hukuk . 363
§37. MÖHUK MADDE 24 — SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ
İLİŞKİLERİNE UYGULANACAK HUKUK .365
I. Genel Olarak 365
II. İrade Özgürlüğü (Akitlerde Hukuk Seçimi İlkesi-Sübjektif Bağlama Kuralı) 369
III. Tarafların Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Yetkili Hukuk
(Akitlerde Objektif Bağlama Kuralı) . 373
IV. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Akdi Borç İlişkilerine
Uygulanacak Hukuk . 377
İÇİNDEKİLER
XXIII
V. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Akdi Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk. 384
VI. Bazı Özel Akit Tipleri . 389
A- Gayrimenkulün Devrine İlişkin Sözleşmeler . 389
B- İnşaat Sözleşmeleri 389
VII. Akit Statüsünün Uygulanmadığı Haller 390
VIII. Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş
Milletler Antlaşması 392
A- Antlaşmanın Milletlerarası Uygulama Alanı (CISG m. 1). 393
B- Antlaşmanın Konu İtibariyle Uygulama Alanı (CISG m. 2-5) 395
C- Antlaşmanın Zaman Bakımından Uygulama Alanı (CISG m. 100) 396
§38. MÖHUK MADDE 25 — TAŞINMAZLARA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER 402
§39. MÖHUK MADDE 26 — TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİ 404
I. Genel Olarak . 404
II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Tüketici Sözleşmelerine
Uygulanacak Hukuk . 407
III. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk . 407
§40. MÖHUK MADDE 27 — İŞ SÖZLEŞMELERİ .410
I. Genel Olarak . 410
II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta İş Sözleşmelerine
Uygulanacak Hukuk . 413
III. 5718 Sayılı MÖHUK’ta İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk 417
§41. MÖHUK MADDE 28 — FİKRİ MÜLKİYET HAKLARINA İLİŞKİN
SÖZLEŞMELER.423
I. Genel Olarak . 423
II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Fikri Mülkiyet Haklarına
İlişkin Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk. 427
III. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelere
Uygulanacak Hukuk . 431
§42. MÖHUK MADDE 29 — EŞYANIN TAŞINMASINA İLİŞKİN
SÖZLEŞMELER433
§43. MÖHUK MADDE 30 — TEMSİL YETKİSİ 437
§44. MÖHUK MADDE 31 — SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ
İLİŞKİLERİNDE 3. DEVLETİN DOĞRUDAN UYGULANAN
KURALLARI.439
§45. MÖHUK MADDE 32 — SÖZLEŞMEDEN DOĞAN İLİŞKİNİN
VARLIĞI VE MADDİ GEÇERLİLİĞİ 442
§46. MÖHUK MADDE 33 — İFANIN GERÇEKLEŞTİRİLME BİÇİMİ VE
TEDBİRLER .443
§47. MÖHUK MADDE 34 — HAKSIZ FİİLLER 444
İÇİNDEKİLER
XXIV
I. Genel Olarak 444
II. Yetkili Hukuk . 446
§48. MÖHUK MADDE 35 — KİŞİLİK HAKLARININ İHLALİNDE
SORUMLULUK 452
I. Genel Olarak . 452
II. Yetkili Hukuk . 455
§49. MÖHUK MADDE 36 — İMALATÇININ SÖZLEŞME DIŞI
SORUMLULUĞU .458
I. Genel Olarak . 458
II. Yetkili Hukuk . 460
§50. MÖHUK MADDE 37 — HAKSIZ REKABET .462
I. Genel Olarak . 462
II. Yetkili Hukuk . 463
§51. MÖHUK MADDE 38 — REKABETİN ENGELLENMESİ465
§52. MÖHUK MADDE 39 — SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME -
VEKALETSİZ İŞ GÖRME 468
I. Sebepsiz Zenginleşmeye Uygulanacak Hukuk . 468
II. Vekaletsiz İş Görmeye Uygulanacak Hukuk 470
Ü ç ü n c ü K ı s ı m
MİLLETLERARASI USUL HUKUK
(Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun)
Ş e r h ( m . 4 0 - 6 3 )
B i r i n c i B ö l ü m
YABANCI UNSURLU DAVALARDA
YARGILAMA HUKUKU
§53. YABANCI UNSURLU DAVALARDA YARGILAMA HUKUKUNA GİRİŞ.477
§54. YARGILAMA USULÜNDE LEX FORİ HAKİMİYETİ.481
§55. MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA VASIFLANDIRMA484
§56. YARGILAMA FAALİYETİNE İLİŞKİN BAZI KONULARIN
NİTELİKLERİ 486
I. Dava Şartları . 486
II. Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti 489
A- Türk Hukukuna Göre Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti 489
B- Milletlerarası Usul Hukukunda Taraf Ehliyeti-Dava EhliyetiDavayı Takip Yetkisi 491
İÇİNDEKİLER
XXV
III. Taraf Sıfatı 494
IV. İspat, İspat Yükü ve Deliller. 496
A- İspat Yükü . 496
1. Genel Olarak. 496
2. Milletlerarası Usul Hukukunda İspat Yükü 497
B- Milletlerarası Usul Hukukunda Delillerin Çeşitleri ve İspat Gücü 498
1. Senet . 498
a) Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması
Hakkında La Haye Sözleşmesi . 501
b) Bazı İşlem ve Belgelerin Tasdikten Muaf Tutulmasına
Dair Sözleşme 504
c) Diplomasi ve Konsolosluk Memurlarınca Düzenlenen
Belgelerde Onay İşleminin Kaldırılmasına Dair Avrupa Sözleşmesi 504
2. Yemin 504
3. Tanık. 505
4. Bilirkişi 506
5. Delil Sözleşmesi. 507
V. Milletlerarası Usul Hukukunda Zamanaşımı 508
VI. İlk İtirazlar . 509
VII. Geçici (İhtiyati) Tedbirler 509
§57. MİLLETLERARASI HUKUKİ YARDIM 516
I. Genel Olarak 516
II. Milletlerarası İstinabe 520
III. Milletlerarası Tebligat 524
A- Tebligat Kanunu ve Tebligat Yönetmeliği 526
1. Türkiye’den Yabancı Ülkeye Tebligat 526
2. Yabancı Ülkeden Türkiye’deki Kişilere Tebligat 528
B- Uluslararası Sözleşmelere Göre Yurt Dışına Tebligat . 529
1. İki Taraflı Adli Yardım Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt
Dışına Tebligat 529
2. Çok Taraflı Tebligat Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt
Dışına Tebligat. 530
a) 1954 Tarihli Hukuk Usulüne Dair La Haye Sözleşmesi
Hükümlerine Göre Yurt Dışına Tebligat 530
b) 1965 Tarihli Hukuki veya Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli
Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine İlişkin La Haye
Sözleşmesi Hükümleri’ne Göre Yurt Dışına Tebligat 531
c) 1965 Tarihli Sözleşme’nin 10/a Maddesine Göre Doğrudan
Posta Yolu İle Tebligat 533
3. Devletler Arasında Birden Çok Sözleşme Olması Halinde
Yurt Dışına Tebligat 536
C- Usulsüz Tebligat. 538
D- Yurt İçinde Adresi Bulunmayan Davalıların Cevap Dilekçelerinde
Yurt İçinde Tebligat Adresi Gösterme Zorunluluğu 539
İÇİNDEKİLER
XXVI
İ k i n c i B ö l ü m
MİLLETLERARASI USUL HUKUKU
KURALLARI ŞERHİ
( M Ö H U K m . 4 0 - 6 3 )
§58. MÖHUK MADDE 40 — MİLLETLERARASI YETKİ543
I. Genel Bilgiler 543
II. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi. 544
A- Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Kamu
Düzeni Gereği Tesisi . 546
B- Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Hukuki veya
Fiili İmkansızlık Gereği Tesisi 546
III. Yer İtibariyle Yetki Kuralları 547
A- Genel Yetki Kuralı . 548
B- Özel Yetki Kuralları . 553
1. Türkiye’de Yerleşim Yeri Bulunmayanlar Aleyhine Açılacak
Mal ve Alacak Davalarında İhtilaf Konusu Malvarlığının
Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi 554
2. Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi 557
3. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki. 559
4. Karşı Davada Yetki. 561
5. Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Mahkemenin Yetkisi 561
6. İhtiyati Tedbir ve İhtiyati Haciz Taleplerinde Yetki. 562
a) İhtiyati Tedbir Taleplerinde Yetki . 564
b) İhtiyati Haciz Taleplerinde Yetki 569
7. İç Hukuktaki Diğer Bazı Kanunlardaki Özel Yetki Kuralları 572
a) 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nda Düzenlenen
Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Kurallar 572
aa) Kişilik Haklarının İhlaline İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme . 573
bb) Gaiplik Kararında Yetkili Mahkeme 573
cc) Boşanma ve Ayrılık Davalarında - Boşanmadan Sonra
Açılacak Nafaka Davalarında – Evlilik Birliğinin Korunmasına
Yönelik Tedbirleri Alma Konusunda Yetkili Mahkeme 573
dd) Mal Rejimi Davalarında Yetkili Mahkeme . 575
ee) Soybağına İlişkin Davalarda Mahkemenin Yetkisi 576
ff) Evlat Edinme İşlemlerinde Yetkili Mahkeme . 576
gg) Üst ve Alt Soy İle Kardeşlere Karşı Nafaka Yükümlülüğünden
Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme. 577
hh) Vesayet İşlerinde Yetkili Mahkeme. 578
ıı) Miras Davalarında Yetkili Mahkeme 578
b) İcra İflas Kanunu’nda Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Hükümler . 579
c) Fikri Haklarda Mahkemelerin Yetkisi. 579
d) İş Mahkemelerinde Açılacak Davalarda Mahkemelerin Yetkisi 582
İÇİNDEKİLER
XXVII
C- Kesin Yetki Kuralları-Münhasır Yetki Kuralları 583
D- Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı . 589
§59. MÖHUK MADDE 41 — TÜRKLERİN KİŞİ HALLERİNE İLİŞKİN
DAVALAR .592
I. Maddenin Tarihçesi. 592
II. Maddenin Uygulanma Şartları 596
§60. MÖHUK MADDE 42 — YABANCILARIN KİŞİ HALLERİNE İLİŞKİN
BAZI DAVALAR601
I. Maddenin Kabul Nedeni 601
II. Maddenin Uygulanma Şartları 602
§61. MÖHUK MADDE 43 — MİRAS DAVALARI 603
§62. MÖHUK MADDE 44 — İŞ SÖZLEŞMESİ VE İŞ İLİŞKİSİ DAVALARI .607
§63. MÖHUK MADDE 45 — TÜKETİCİ SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN
DAVALAR .610
§64. MÖHUK MADDE 46 — SİGORTA SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN
DAVALAR .612
§65. MÖHUK MADDE 47 — YETKİ ANLAŞMASI - YABANCI
DERDESTLİK - BEKLETİCİ MESELE614
I. Yetki Sözleşmesi İle Yabancı Mahkemelerin Yetkili Kılınması 615
A- Yetki Sözleşmesinin Şartları . 616
1. Uyuşmazlığın Yabancılık Unsuru Taşıması 616
2. Türk Mahkemelerinin Yetkisinin Münhasır Yetki Esasına
Göre Düzenlenmemiş Olması . 617
3. Uyuşmazlığın Borç İlişkisinden Doğmuş Olması 618
4. Yetki Sözleşmesinde Yetkilendirilen Mahkemenin Belirli Olması . 618
5. Yetki Sözleşmesinin Şekli ve İspatı 621
B- Yabancı Mahkemeye Yetki Veren Sözleşmenin Doğurduğu
Hukuki Sonuçlar . 622
II. Yetki Sözleşmesi İle Bir Türk Mahkemesinin Yetkili Kılınması 632
III. Yabancı Derdestlik 635
IV. Bekletici Sorun 640
§66. MÖHUK MADDE 48 — TEMİNAT 644
I. Türkiye’de Mutad Meskeni Bulunmayan Türk Vatandaşlarının Teminat
Gösterme Yükümlülüğü 644
A- Genel Kural 644
B- Teminat Göstermekten Muafiyet 647
C- Teminat Olarak Gösterilecek Kıymetler . 648
D- Teminatın Gösterilmemesinin Sonuçları . 648
II. Yabancıların Teminat Gösterme Yükümlülüğü 649
İÇİNDEKİLER
XXVIII
A- Genel Kural. 649
B- Teminat Göstermenin İstisnası 654
C- Teminata İlişkin Milletlerarası Sözleşmeler 656
1. Hukuk Usulüne Dair Sözleşme (m. 17-19) 656
2. Nafaka Alacaklarının Yabancı Memleketlerde Tahsili İle
İlgili Sözleşme (m. 9) . 656
3. Nafaka Alacakları Konusundaki Kararların Tanınmasına ve
Tenfizine İlişkin Sözleşme (m. 15-16) 657
4. Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların
Tanınması ve Tenfizine İlişkin Sözleşme (m. 9) . 657
5. Avrupa İkamet Sözleşmesi (m. 9). 657
6. Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme (m. 16) 658
7. Demiryolu İle Yolcu ve Bagaj Taşınmasına İlişkin 1961
Tarihli Anlaşma’ya (CİV) Ek Anlaşma (m. 20/2) . 658
8. Kara Yolu İle Eşya Taşıma Sözleşmesi (CMR) (m. 31/5) 658
9. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve
Tenfizi İle Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin
Avrupa Sözleşmesi (m. 5/3) . 658
10. Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine Dair
La Haye Sözleşmesi (m. 22). 658
§67. MÖHUK MADDE 49 — YABANCI DEVLETİN YARGI BAĞIŞIKLIĞI -
İCRA BAĞIŞIKLIĞI .659
I. Devletin Yargı Bağışıklığı 661
A- Genel Olarak. 661
1. Mutlak Bağışıklık. 662
2. Sınırlı Bağışıklık 662
3. Yargı Bağışıklığının Bazı İstisnalarla Kaldırılması . 663
B- Devletin Yargı Bağışıklığının İstisnaları 663
1. Milletlerarası Sözleşme Hükümleri Uyarınca İstisnalar. 663
2. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun
(MÖHUK) Hükümleri Uyarınca İstisnalar 664
C- Özel Hukuka İlişkin Uyuşmazlıklarda Yabancı Devletin Diplomatik
Temsilcisine Tebligat 667
II. Devlet Temsilcilerinin Yargı Bağışıklığı 673
III. Konsolosların Yargı Bağışıklığı 675
IV. Yabancı Devletin İcra Bağışıklığı . 676
§68. YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ .679
I. Genel Bilgiler 679
II. Mahkeme Kararlarının Çeşitleri ve Sonuçları 680
III. İhtilafsız Kaza Kararları. 683
İÇİNDEKİLER
XXIX
§69. MÖHUK MADDE 50 — TENFİZ KARARI .685
I. Hukuk Davalarına Ait Bir Yargı Kararı Olması . 685
II. Kesinleşme 687
III. Tenfiz Kararı (Exequatur) 689
§70. MÖHUK MADDE 51 — GÖREV VE YETKİ - HARÇLAR 692
I. Hükmün Açıklaması . 692
II. Harçlar 694
§71. MÖHUK MADDE 52 — TENFİZ İSTEMİ 696
I. Hükmün Açıklaması 696
§72. MÖHUK MADDE 53 — DİLEKÇEYE EKLENECEK BELGELER .699
I. Hükmün Açıklaması 699
§73. MÖHUK MADDE 54 — TENFİZ ŞARTLARI .702
I. Karşılıklılık . 704
II. Kararın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen Bir Konuda
Verilmiş Olması ve Aşkın Yetkili Mahkemeden Verilmemiş Olması. 712
A- Kararın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen
Bir Konuda Verilmiş Olması 714
B- Kararın Aşkın Yetkili Mahkemeden Verilmemiş Olması719
III. Kararın Türk Kamu Düzenine Aykırı Olmaması. 722
IV. Savunma Haklarına Uyulmuş Olması . 739
§74. MÖHUK MADDE 55 — TEBLİĞ VE İTİRAZ.745
I. Hükmün Açıklaması . 745
§75. MÖHUK MADDE 56 — KARAR.748
I. Hükmün Açıklaması . 748
§76. MÖHUK MADDE 57 — YERİNE GETİRME VE TEMYİZ YOLU 751
I. Hükmün Açıklaması . 751
§77. MÖHUK MADDE 58 — TANIMA.754
I. Tanıma ve Şartları . 754
II. Tanımanın Uygulanma Biçimi 757
A- Yabancı Kararın Türk Mahkemesinde Kesin Delil veya Kesin
Hüküm Olarak İleri Sürülmesi 757
B- Yabancı Karara Dayanarak Türkiye’de Bir Hukuki İşlem
Yapmak Amacıyla Tanıma Davası Açılması 759
III. Tanıma Davasında Usul 759
IV. İhtilafsız Kaza Kararlarının Tanınması. 761
V. Yabancı Ülke Adli veya İdari Makamlarınca Verilen Evliliğin Sona
Erdirilmesi Kararlarının Nüfus Müdürlükleri Tarafından Nüfus
Kütüğüne Tescili . 763
İÇİNDEKİLER
XXX
§78. MÖHUK MADDE 59 — TANIMANIN KESİN HÜKÜM VE KESİN
DELİL ETKİSİ767
§79. MİLLETLERARASI TAHKİM VE YABANCI HAKEM KARARLARININ
TANINMASI VE TENFİZİ 772
I. Genel Olarak 772
II. Yabancı Hakem Kararları 780
III. Milletlerarası Hakem Kararı 783
IV. Milletlerarası Tahkim ve Türk Hukuku . 786
V. Milletlerarası Tahkimde Hakemlerin Kendi Yetkileri Hakkında Karar Verme
(Kompetenz–Kompetenz) Kuralı. 793
§80. MÖHUK MADDE 60 — YABANCI HAKEM KARARLARININ TENFİZİ .795
I. Hükmün Açıklaması . 795
§81. MÖHUK MADDE 61 — DİLEKÇE VE İNCELEME USULÜ797
I. Tenfiz Dilekçesine Eklenecek Belgeler ve İnceleme Usulü 797
§82. MÖHUK MADDE 62 — RED SEBEPLERİ.799
I. Yabancı Hakem Kararlarının Tenfiz Şartları. 800
II. New York Sözleşmesine Göre Yabancı Hakem Kararlarının
Tanıması ve Tenfizi 804
§83. MÖHUK MADDE 63 — YABANCI HAKEM KARARLARININ
TANINMASI .806
§84. YATIRIM TAHKİMİ HAKKINDA ICSID KONVANSİYONU .807
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK VE USUL HUKUKU HAKKINDA
KANUN.811
MİLLETLERARASI TAHKİM KANUNU.825
YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE İCRASI HAKKINDA
10 HAZİRAN 1958 TARİHİNDE NEW YORK’TA YAPILAN SÖZLEŞMENİN
ONAYLANMASI HAKKINDA KARAR 839
YARARLANILAN KİTAP VE MAKALELER.845
YARGITAY KARARLARI 861
DİZİN .873