Aynen İfa Talebi

6098 Sayılı Yeni Türk Borçlar Kanunu'na Göre



TÜRK HUKUKUNDA VE MUKAYESELİ HUKUKTA

AYNEN İFA TALEBİ



Başak BAŞOĞLU



GENEL GİRİŞ .......................1

§ 1. Common Law Sisteminde Aynen İfa Talebi.......................5

I. Giriş...........5

II. Tarihi Gelişimi .......................................7

A. Roma Hukukunda Aynen İfa Talebinin Gelişimi ....................7

B. İngiliz Hukukunda Aynen İfa Talebinin Gelişimi .................10

III. Aynen İfa Talebi...................................19

A. Genel Olarak - Hukuk ve Ekonomi Teorisi uyarınca

Aynen İfa Talebi...............................................................................19

B. Para Borçlarının Aynen İfası Talebi (“Action for an

Agreed Sum”) .............................. 23

C. Para Dışındaki Borçların Aynen İfası Talebi (“Specific

Performance”)............................... 26

1. Genel Olarak ............................................................................ 26

2. Aynen İfaya Hükmedilen Hâller...........................................27

a. Tazminatın Yeterli veya Uygun Bir Yaptırım

Olmaması ........................27

b. Edimin Kendine Özgü Yapısının (Unique)

Olması ................................................................................ 28

İÇİNDEKİLERXII

c. İkame Sözleşme Yapma Fırsatı Bulunmaması .......... 30

aa. Taşınmaz Satışlarında ......................... 30

bb. Taşınır Satışlarında.....33

cc. Diğer Satış sözleşmelerinde .................................... 40

3. Aynen İfaya Hükmedilemeyecek Hâller.............................42

a. Genel Olarak..................................................42

b. Sürekli Sözleşme İlişkileri.............................................. 44

c. Hizmet Sözleşmeleri.......47

d. Alacaklının Kendi Davranışlarının Aynen

İfanın Talep Edilmesine Engel Olması .......................51

e. Alacaklının Ediminin Talep Edilmesinin

Mümkün Olması (“Mutuality”) ....................................51

f. İmkânsızlık ......................53

aa. Kavram..........................................................................53

bb. İmkânsızlığa Yol Açan Sebepler Bakımından

Yapılan Ayrımlar.......55

i. Fiili İmkânsızlık (“Impossibility”) .................55

ii. Hukuki İmkânsızlık (“Illegality”) ................. 56

iii. Sözleşmenin Amacının İmkânsızlaşması

(“Frustration of Purpose”) ...............................57

cc. Kısmi İmkânsızlık......................................................61

dd. Geçici İmkânsızlık .....................................................61

g. Aşırı İfa Güçlüğü ............ 63

4. Injunctions (Mahkeme Emri) .............................................. 64

a. Genel Olarak...................................................................... 64

b. Hizmet Sözleşmesinin Sona Ermesinden

Sonrası İçin Öngörülen Rekabet Etme Yasağı............65

c. Ticareti Sınırlayan Rekabet Yasağı................................67

§ 2. Türk Hukukunda ve Diğer Bazı Civil Law Ülkelerinde

Aynen İfa Talebi .......................................... 69

I. Giriş.......................................................................................................... 69

II. Aynen İfa Talebi ...................................70

A. Genel Olarak...................................70

B. Verme Borçlarında ......................73

1. Taşınır Mülkiyetinin Nakli Borçlarında ............................73

2. Taşınmaz Mülkiyetinin Nakli Borçlarında........................75

3. Para Borçlarında .................. 77

C. Yapma Borçlarında........................78

1. Genel Olarak ...........................78

2. İrade Beyanında Bulunma Borcu ........................................85

a. Genel Olarak....................85

b. İrade Beyanında Bulunma Borcu Doğuran

Hâller..................................85

c. İrade Beyanında Bulunma Borcuna Aykırı

Davranışın Sonuçları......89

aa. Genel Olarak..............89

bb. Özel Olarak: Taşınmaz Satış Vaadi

Sözleşmelerinde ......................................................... 90

D. Yapmama Borçlarında ................................................................... 94

1. Genel Olarak........................... 94

2. Yapmama Borçlarında Borçlu Temerrüdü

Hükümlerinin Uygulanması ..............................................101

E. Bazı Sözleşme Tiplerinde ........ 104

1. Satış sözleşmesi...................................................................... 104

a. Borçlu Temerrüdünde Aynen İfa Talebi.................... 104

aa. Genel Olarak.......... 104

bb. Adi Satışlarda ......... 104

cc. Ticari Satışlarda ..... 108

dd. Taksitle Satışlarda ................................................... 109

b. Ayıptan Sorumlulukta Aynen İfa Talebi ................... 112

c. Zapttan Sorumlulukta Aynen İfa Talebi ................... 125

2. Kira Sözleşmesi ..................126

3. Tüketim Ödüncü (Karz) Sözleşmesi ............................... 132

4. Kefalet Sözleşmesi ............. 134

5. Vekâlet Sözleşmesi ............ 135

6. Eser Sözleşmesi...................................................................... 138

7. Hizmet Sözleşmesi ............. 144

III. Aynen İfaya Hükmedilemeyecek Hâller........................................ 149

A. Genel Olarak................................ 149

B. İfanın Talep Edilmesinin Dürüstlük Kuralına Aykırı

Olduğu Hâller ............................ 149

C. Sözleşme veya Kanun ile Tanınmış Başka Bir Hakkın

Kullanılmış Olması .................. 151

D. Bağımlı Yan Borçların İfasının Talep Edilememesi............. 152

E. Ödemezlik Defi ......................... 153

F. İfa İmkânsızlığı............................................................................. 154

1. Genel Olarak......................... 154

a. Tanım............................. 156

b. İmkânsızlığın Borç İlişkisine Etkisi........................... 159

c. Bazı Sözleşme Tiplerinde Hasarın Geçmesinin

İmkânsızlığa Etkisi......................................................... 163

aa. Satış Sözleşmesinde Hasarın Geçmesi .............. 163

bb. Eser Sözleşmesinde Hasarın Geçmesi ............... 166

d. Alacaklının Sorumlu Olduğu İmkânsızlık .............. 168

e. İmkânsızlığın İspatı.......170

f. Alman Hukukunda İmkânsızlık..................................171

2. Geçici İmkânsızlık ..............174

a. Genel Olarak ....................................................................174

b. Kesin Vadeli İşlemler Açısından Geçici

İmkânsızlık ....................178

c. Sürekli Borç İlişkileri Açısından Geçici

İmkânsızlık .................... 182

3. Kısmi İmkânsızlık.............. 183

4. Farklı Edim Tipleri Açısından İmkânsızlık .................... 189

a. Parça Borçlarında İmkânsızlık.................................... 189

b. Çeşit Borçlarında İmkânsızlık .................................... 190

c. Para Borçlarında İmkânsızlık...................................... 193

d. Seçimlik Borçlarda İmkânsızlık ................................. 196

aa. Genel Olarak......................................... 196

bb. Seçimlik Edimlerden Hepsinin

İmkânsızlaşması ................................. 197

cc. Seçimlik Edimlerden Birinin İmkânsızlaşması198

e. Yapmama Borçları .......................................200

5. Kaim Değerin Alacaklıya Devri ........................................202

G. Aşırı İfa Güçlüğü .......................207

§ 3. Hukuk Uyumlaştırması Çalışmalarında Aynen İfa Talebi ...............217

I. Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında

Birleşmiş Milletler Antlaşması ........................................................ 219

A. Giriş.............................................. 219

B. Aynen İfa Talebi..........................222

1. Alıcının ve Satıcının Aynen İfa Talebi .............................222

a. Genel Olarak .................222

b. Aynen İfa Talebinin Sınırları ......................................224

aa. Sözleşme ile Tanınmış Başka bir Hakkın

Kullanması................................................................224

bb. İfa için Ek Süre Verilmesi ......................................225

cc. Sözleşmeye Aykırılığa Alacaklının Sebep

Olması........................................................................ 227

dd. Borçlunun Denetimi Dışında Kalan Engeller ..228

ee. İmkânsızlık ve Aşırı İfa Güçlüğü......................... 229

2. Malların Sözleşmeye Uygun Olmaması hâlinde ..........230

a. Genel Olarak ................230

aa. Alıcının Malların Yenisiyle Değiştirilmesini Talep

Etme İmkânı........... 231

bb. Onarım Talep Etme İmkânı..................................233

b. Satıcının Ayıbı Giderme Hakkı ..................................234

C. Aynen İfaya Hükmedilmesi .......................................................235

II. Milletlerarası Ticari Sözleşmelere İlişkin İlkeler ........................238

A. Giriş...............................................238

B. Aynen İfa Talebi.........................242

1. Para Borçlarında ..................242

2. Para Dışındaki Borçlarda.....................................................244

3. Para Dışındaki Borçlarda Aynen İfa Talebine

Getirilen Sınırlamalar..........................................................246

a. Genel Olarak.................246

b. İfanın İmkânsız Olması .............................246

c. İfanın Aşırı Masraflı ve Aşırı Güç Olduğu

Durumlar .......................248

d. İkame Sözleşme Yapmanın Mümkün Olması ........ 251

e. İfanın Borçlunun Şahsına Bağlı Olması ...................254

f. Makul Süre İçinde Bildirim......................... 255

4. Ayıplı Malın Onarımı ve Yenisiyle Değiştirilmesi .......256

5. Para Cezası .................... 259

SONUÇ.......263

KAYNAKÇA ...................... 267