Başkanlık Sistemi ve Türkiye

Dr. Mustafa ATALAN

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
ÖZET 9
İÇİNDEKİLER 11
KISALTMALAR 17
GİRİŞ 19
BİRİNCİ BÖLÜM KUVVETLER AYRILIĞI İLKESİ VE
DEMOKRATİK HÜKÛMET SİSTEMLERİ
1.1. DEVLET KAVRAMI VE DEVLETİN YAPISI 25
1.2. KUVVETLER AYRILIĞI İLKESİ 32
1.2.1. Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Özellikleri 32
1.2.2. Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Gelişim Süreci 38
1.2.3. Kuvvetler Ayrılığı İlkesine Yönelik Değerlendirmeler 50
1.3. KUVVET KAVRAMI VE KUVVETLER ARASINDAKİ İLİŞKİ 54
1.3.1. Genel Olarak 54
1.3.2. Yasama Kuvveti 59
1.3.3. Yürütme Kuvveti 61
1.3.4. Yargı Kuvveti 64
1.4. DEMOKRATİK HÜKÜMET SİSTEMLERİ 67
1.4.1. Kuvvetler Ayrılığına Dayanan Hükûmet Sistemleri 67
1.4.2. Demokratik Hükûmet Sistemlerinin Çeşitleri 77
1.4.2.1. Meclis Hükûmeti Sistemi 77
1.4.2.2. Parlamenter Hükûmet Sistemi 84
1.4.2.2.1. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Özellikleri 90
1.4.2.2.2. Dünyada Parlamenter Hükûmet Sistemi Uygulamaları 102
1.4.2.3. Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi 106
1.4.2.3.1. Yarı Başkanlık Hükûmet Sisteminin Tarihsel
Gelişimi 106
1.4.2.3.2. Yarı Başkanlık Hükûmet Sisteminin Özellikleri 108
1.4.2.3.3. Dünyada Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi Uygulamaları 118

İKİNCİ BÖLÜM BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİ
2.1. BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ 127
2.1.1. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Tarihsel Gelişimi 127
2.1.2. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Özellikleri 131
2.2. BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI 139
2.2.1. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Avantajları 139
2.2.1.1. İstikrarlı Bir Yönetim Yarattığı İddiası 140
2.2.1.2. Güçlü Bir Yönetim Yarattığı İddiası 141
2.2.1.3. Demokratik Bir Yönetim Yarattığı İddiası 142
2.2.2. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Dezavantajları 144
2.2.2.1. Demokrasi Dışı Oluşumlara Sebebiyet Verdiği İddiası 144
2.2.2.2. Rejim Krizlerine Yol Açtığı İddiası 145
2.2.2.3. Katı Olduğu İddiası 146
2.2.2.4. Meşruiyet Sorununun Ortaya Çıkacağı İddiası 151
2.2.2.5. Siyasal Kutuplaşmaya Yol Açacağı İddiası. 152
2.2.2.6. Hesap Sorulabilir Nitelikte Olmadığı İddiası 154
2.2.2.7. Çoğulcu Nitelikte Olmadığı İddiası 154
2.2.2.8. Otoriterleşmeye Dönüşeceği İddiası 155
2.3. BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİNİN DİĞER HÜKÛMET SİSTEMLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI 158
2.3.1. Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Açısından 158
2.3.2. Yasama Faaliyetinin Yürütülmesi Açısından 161
2.3.3. Başkanın veya Cumhurbaşkanının Konumu Açısından 162
2.3.4. Kabinenin Yapısı ve İşleyişi Açısından 163
2.4. DÜNYADA BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİ UYGULAMALARI 165
2.4.1. Amerika Birleşik Devletleri 165
2.4.1.1. Genel Olarak 165
2.4.1.2. ABD Başkanlık Sisteminde Yürütme Organı 170
2.4.1.2.1. Başkanlık Kurumunun Yapısı 170
2.4.1.2.2. Başkanlık Seçimleri 173
2.4.1.2.3. Başkanın Anayasal Görev ve Yetkileri 174
2.4.1.2.3.1. Devlet Başkanı ve Hükûmet
Başkanı Oluşu 177
2.4.1.2.3.2. Kamu Görevlilerini Atama ve
Görevden Alma Yetkisi 177
2.4.1.2.3.3. Yasaları Veto Yetkisi 178
2.4.1.2.3.4. Kararname Çıkarma Yetkisi 180

2.4.1.2.3.5. Ulusa Sesleniş Yapma ve
Kongreye Mesaj Gönderme Yetkisi 183
2.4.1.2.3.6. Dış İşlerini Yönetme Yetkisi 184
2.4.1.2.3.7. Yüksek Mahkemeye Atama
Yapma Yetkisi 186
2.4.1.2.3.8. Bazı Cezaları Af Yetkisi 187
2.4.1.2.3.9. Başkomutanlık Yetkisi 187
2.4.1.2.4. Başkan Yardımcılığı ve Sekreterlik (Bakanlık) 188
2.4.1.2.4.1. Başkan Yardımcısı 188
2.4.1.2.4.2. Sekreterler (Bakanlar) 190
2.4.1.3. ABD Başkanlık Sisteminde Yasama Organı: Kongre 191
2.4.1.4. ABD Başkanlık Sisteminde Yargı Organları 196
2.4.1.4.1. Genel Olarak 196
2.4.1.4.2. Amerikan Federal Yüksek Mahkemesi 198
2.4.1.4.3. Amerikan Federal Mahkemeleri 199
2.4.2. Başkanlık Hükûmet Sistemini Uygulayan Diğer Ülkeler 200
2.4.2.1. Genel Olarak 200
2.4.2.2. Meksika 204
2.4.2.3. Kolombiya 207
2.4.2.4. Peru 213
2.4.2.5. Şili 217
2.4.2.6. Venezuela 221
2.4.2.7. Güney Kore 225
2.4.2.8. Arjantin 229
2.4.2.9. Azerbaycan 234
2.4.2.10. Brezilya 238
2.4.2.11. Nijerya 244
2.5. DÜNYADA UYGULANAN BAŞKANLIK SİSTEMLERİ İLE TÜRKİYE’DEKİ
SİSTEMİN KARŞILAŞTIRILMASI 249
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİ
3.1. TÜRKİYE’DE GEÇMİŞTE UYGULANAN HÜKÛMET SİSTEMLERİ 255
3.1.1. Genel Olarak 255
3.1.2. 1876 Anayasası’nda Hükûmet Sistemi 256
3.1.3. 1921 Anayasası’nda Hükûmet Sistemi 260
3.1.4. 1924 Anayasası’nda Hükûmet Sistemi 263

3.1.5. 1961 Anayasası’nda Hükûmet Sistemi 269
3.1.6. 1982 Anayasası’nın İlk Metninde Hükûmet Sistemi 276
3.1.7. 2007 Yılı Anayasa Değişikliğinden Sonra Hükümet Sistemi 284
3.2. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE GEÇİŞ SÜRECİ 288
3.3. TÜRKİYE’DE BAŞKANLIK SİSTEMİNİN UYGULANABİLİRLİĞİ İLE İLGİLİ TARTIŞMALAR 304
3.3.1. Fedaral Devlet Sistemine Geçileceği İddiası 309
3.3.2. Seçimleri Yenileme Yetkisinin Kuvvetler Ayrılığına Aykırı Olduğu İddiası 310
3.3.3. Gelişmemiş Ülkelere Mahsus Bir Sistem Olduğu İddiası 311
3.3.4. Demokrasi ile Bağdaşmadığı İddiası 311
3.3.5. Kişisel Yönetime Yol Açacağı İddiası 313
3.3.6. Demokrasi Dışı Oluşumlara Neden Olacağı İddiası 318
3.3.7. İstikrarın Sağlanacağı İddiası 319
3.3.8. Yasamanın Bağımsız Olacağı İddiası 320
3.3.9. Sistemde Kilitlenmeye Yol Açacağı İddiası 321
3.3.10. Çift Meclisin Zorunlu Olduğu İddiası 325
3.3.11. Başkanın Sorumluluğunun Düzenlendiği İddiası 326
3.3.12. Başkanın Yasama Yetkisinin Bulunmadığı İddiası 326
3.3.13. Yargı Bağımsızlığının Bulunmadığı İddiası 327
3.3.14. Siyasal Krizlerin Doğacağı İddiası. 327
3.3.15. Hesap Sorulabilir ve Öngörülebilir Bir Sistem Oluşturulduğu İddiası 328
3.3.16. Demokratik Unsurlara Yer Verildiği İddiası 328
3.3.17. Partili Cumhurbaşkanının Tarafsız Olamayacağı İddiası 329
3.3.18. Etkin Yönetim Sorununun Çözülemeyeceği İddiası 330
3.3.19. Kazananın Her Şeyi Kazanacağı İddiası 330
3.3.20. Kutuplaşmaya Neden Olacağı İddiası 331
3.4. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE GEÇİŞİ SAĞLAYAN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN ANA HATLARI 332
3.5. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ 335
3.5.1. Türkiye Tipi Başkanlık Sistemi Oluşturulması 343
3.5.2. Üniter Devlet Yapısının, Cumhuriyet Rejimi ve Demokratik
Yönetimin Benimsenmesi 346
3.5.3. Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Esas Alınması 349
3.5.4. Fren ve Denge Mekanizmasının Oluşturulması 352
3.5.5. Yürütmenin Hızlı Karar Alabilmesinin Sağlanması 354
3.5.6. Güçlü Yönetimin ve Siyasal İstikrarın Sağlanması 356
3.5.7. Askeri ve Bürokratik Vesayetin Ortadan Kaldırılması 360
3.6. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKȗMET SİSTEMİNDE YÜRÜTME ORGANI 363
3.6.1. Cumhurbaşkanlığı Kurumunun Yapısı ve Cumhurbaşkanının Seçimi 363

3.6.2. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri 366
3.6.2.1. Cumhurbaşkanının Devletin Başı Olması 366
3.6.2.2. Yürütme Yetkisinin Cumhurbaşkanına Ait Olması 367
3.6.2.3. Cumhurbaşkanının Partili Olması 368
3.6.2.4. Cumhurbaşkanının Başkomutan Olması 373
3.6.2.5. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Çıkarma Yetkisi 374
3.6.2.6. Üst Düzey Kamu Görevlilerini Atama Yetkisi 379
3.6.2.7. Uluslararası Antlaşmaları Onaylama Yetkisi 382
3.6.3. Cumhurbaşkanının Cezai ve Hukuki Sorumluluğu 383
3.6.3.1. Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu 384
3.6.3.2. Cumhurbaşkanının Hukuki Sorumluluğu 386
3.6.4. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar. 387
3.6.4.1. Cumhurbaşkanı Yardımcıları 387
3.6.4.2. Bakanlar 390
3.7. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKȗMET SİSTEMİNDE YASAMA ORGANI 391
3.7.1. Yasama Organı Olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi 391
3.7.2. Milletvekili Seçimleri 396
3.8. KUVVETLER ARASINDA KARŞILIKLI DENETİM VE ETKİLEŞİM ARAÇLARI 397
3.8.1. Genel Olarak 397
3.8.2. Güvenoyu Uygulamasının Yürürlükten Kalkması 398
3.8.3. Gensoru Uygulamasının Yürürlükten Kalkması 398
3.8.4. Soru Önergesine İlişkin Değişiklikler 399
3.8.5. Suçlandırma Mekanizması 400
3.8.6. Bütçe Kanunu Vasıtasıyla Denetim 400
3.8.7. Seçimlerin Eş Zamanlı Yapılması 402
3.8.8. Karşılıklı Olarak Seçimlerin Yenilenmesi Yetkisi 403
3.9. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YARGI 405
3.9.1. Anayasa Mahkemesi 405
3.9.2. Hâkimler ve Savcılar Kurulu 407
3.9.3. Danıştay 410
3.9.4. Askeri Yargı 410
SONUÇ 413
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI 425
KAYNAKÇA. 517
KAVRAM DİZİNİ 551