Anayasa Mahkemesi' ne Bireysel Başvuru

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
İkinci Baskıya Önsöz 7
Kısaltmalar ve Simgeler Tablosu 15
Giriş 19
Birinci Bölüm
ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU KURUMUNUN KAVRAMSAL VE TARİHSEL ÇERÇEVESİ, ÖZELLİKLERİ,
İŞLEVİ VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAN ÖRNEKLER
I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE TARİHSEL SÜREÇ 23
A. Tanım ve Terim 23
B. Tarihsel Süreç 28
II. ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUNUN TEMEL ÖZELLİKLERİ 34
A. Temel Hak ve Özgürlükleri Koruması 35
B. Korumanın Kamu Gücü Tarafından Yapılan İhlallere Karşı Olması 37
C. Korumanın Ulusal Düzeyde Olması 38
D. Korumanın İkincil Nitelikte Olması 38
E. Korumadan Herkesin Faydalanabilmesi 41
III. ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUNUN NİTELİĞİ VE İŞLEVİ 42
A. Niteliği 42
B. İşlevi 44
IV. ANAYASA YARGISI VE ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU 45
A. Anayasa Yargısı 45
B. Soyut Norm Denetimi ve Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru 48
C. Somut Norm Denetimi ve Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru 49
D. Actio Popularis ve Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru 50
V. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU 51
A. Almanya 52
B. İspanya 60
C. Avusturya 65
D. Güney Kore 68
E. Meksika 71
F. Macaristan 74
G. Rusya 77
VI. TÜRKİYE’DE ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUNUN TEORİK VE POZİTİF TEMELLERİ 81
A. Türkiye’de Anaysa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruya İlişkin Tartışmalar ve Kurumun Kabul Edilişi 81
B. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvurunun Türk Pozitif Hukukundaki Temelleri 87
İkinci Bölüm
TÜRK HUKUKUNDA ANAYASA MAHKEMESİNE
BİREYSEL BAŞVURU KAPSAMINDAN KORUNAN TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
I. GENEL OLARAK 89
II. 1982 ANAYASASI’NDA GÜVENCE ALTINA ALINMIŞ TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERDEN AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ KAPSAMINDA YER ALAN TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 92
A. İnsan Haklarına Saygı Yükümlülüğü 92
B. Yaşama Hakkı 94
C. İşkence Yasağı 98
D. Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı 102
E. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı 106
F. Adil Yargılanma Hakkı 114
G. Kanunsuz Ceza Olmaz 126
H. Özel ve Aile Hayatına Saygı Hakkı 130
I. Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü 140
İ. İfade Özgürlüğü 143
J. Toplantı ve Dernek Kurma Özgürlüğü 147
K. Evlenme Hakkı 152
L. Etkili Başvuru Hakkı 153
M. Ayrımcılık Yasağı 156
N. Olağanüstü Hâllerde Yükümlülüklerin Askıya Alınması 158
O. Yabancıların Siyasal Etkinlikleri’nin Kısıtlanması 162
Ö. Hakların Kötüye Kullanılmasının Yasaklanması 163
P. Hakların Kısıtlanmasının Sınırları 165
III. 1982 ANAYASASI’NDA GÜVENCE ALTINA ALINMIŞ TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERDEN TÜRKİYE’NİN TARAF OLDUĞU EK PROTOKOLLER’DE YER ALAN HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 165
A. İnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmeye Ek 1 No’lu Protokol’de Yer Alan Hak ve Özgürlükler 166
1. Mülkiyet Hakkı 167
2. Eğitim Hakkı 171
3. Serbest Seçim Hakkı 174
B. İnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmeye Ek Türkiye’nin Taraf Olduğu 6 ve 13 No’lu Protokol’lerde Yer Alan Hak ve Özgürlükler 177
Üçüncü Bölüm
ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUNUN ŞARTLARI
I. GENEL OLARAK 179
II. ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUDA ESASA İLİŞKİN ŞARTLAR 179
A. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvurunun, Anayasa’da Güvence Altına Alınmış Temel Hak ve Özgürlüklerden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Buna Ek Türkiye’nin Taraf Olduğu Protokollerde Yer Alan Hak ve Özgürlükler için Yapılması 180
B. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvurunun Kamu Gücü İşlemlerine Karşı Yapılması 184
1. Kamu Gücü İşlemleri Kavramı 185
2. İhlal Kavramı 187
3. Aleyhine Bireysel Başvurunu Yapılamayan Kamu Gücü İşlemleri 187
a. Yasama İşlemleri 188
aa. Kanun 189
ab. Parlamento Kararı 193
ac. Diğer Yasama İşlemleri 195
ad. Yasama Organının İdari Nitelikteki İşlemleri 197
b. Düzenleyici İdari İşlemler 200
c. Anayasa Mahkemesi Kararları 202
d. Anayasanın Yargı Denetimi Dışında Bıraktığı İşlemler 207
C. Başvurucunun, İhlale Yol Açtığı İleri Sürülen İşlem, Eylem ya da İhmal Nedeniyle Güncel ve Kişisel Bir Hakkının Doğrudan Etkilenmesi 221
1. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkına Sahip Olanlar 221
a. Gerçek Kişiler 223
b. Tüzel Kişiler 225
ba. Özel Hukuk Tüzel Kişileri 226
bb. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 228
c. Tüzel Kişiliği Olmayan Kişi Grupları 232
2. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkına Sahip Olanların Taraf ve Dava Ehliyeti 232
a. Taraf Ehliyeti 233
b. Dava Ehliyeti 235
3. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru’da Başvurucunun Hukuki Yararının Bulunması 239
a. Güncellik 241
b. Kişisellik 243
c. Doğrudanlık 245
D. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvurudan Önce Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi 245
1. Tüketilmesi Gereken Olağan Kanun Yolları 246
2. Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesine Gerek Olmayan Haller 254
III. ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUDA GENEL USUL KURALLARI 260
A. Bireysel Başvuruları İncelenmekle Görevli ve Yetkili Mahkeme: Anayasa Mahkemesi 260
1. Anayasa Mahkemesi’nin Oluşumu ve Yapısı 261
2. Anayasa Mahkemesi’nin Görevleri 263
3. Anayasa Mahkemesi’nin Çalışma Usul ve Esasları 264
4. Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuruları İnceleme Yetkisi 265
a. Konu Yönünden Yetki 265
b. Zaman Yönünden Yetki 266
c. Yer Yönünden Yetki 269
d. Kişi Yönünden Yetki 270
B. Başvurunun Yapılabileceği Yerler 272
C. Başvuru Harcı ve Adli Yardım 273
D. Başvuru Dilekçesi: Şekli ve İçeriği 278
E. Temsil 283
F. Başvuru Süresi ve Eski Hale Getirme 284
G. Başvuru Evrakında Eksikliğin Bulunması Durumunda Eksikliğin Giderilmesi Usulü 289
Dördüncü Bölüm
ANAYASA MAHKEMESİ’NE
BİREYSEL BAŞVURULARIN İNCELENMESİ VE KARARLAR
I. BİREYSEL BAŞVURULARIN İNCELENMESİ 291
A. Bireysel Başvuru İncelemesi’nin Niteliği 291
B. Ön İnceleme 294
1. Ön İncelemeyi Yapacak Olan Merci 294
2. Ön İncelemenin Konusu 295
3. Ön İnceleme Sonucunda Verilebilecek Kararlar 296
4. Bireysel Başvuruların Bölümlere ve Komisyonlara Tevzii, Başvuruların İnceleme Sırası, Yazışmalar ile Bilgi, Belge İsteme ve Tebliğ 297
C. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik Açısından İncelenmesi 298
1. Kabul Edilebilirlik İncelemesini Yapacak Olan Merci 299
a. Komisyonların Oluşumu 299
b. Komisyonların Görevi ve Çalışma Usulü 300
c. Komisyonlar Raportörlüğü 301
2. Kabul Edilebilirlik Koşulları 303
a. Başvurunun 6216 Sayılı Kanun’un 45 ila 47. Maddelerinde Öngörülen Şartları Taşıması 305
b. Başvurunun Anayasa’nın Uygulanması ve Yorumlanması Açısından Önem Taşıması 306
c. Başvurunun Temel Hakların Kapsamının ve Sınırlarının Belirlenmesi Açısından Önem Taşıması 308
d. Başvurucunun Önemli Bir Zarara Uğraması 309
e. Başvurunun Açıkça Dayanaktan Yoksun Olmaması 311
ea. Açık ve Bariz Bir Şekilde Bir Temel Hak ve Özgürlük İhlalinin Yokluğu 312
eb. Mahkeme’den Kanun Yolu İncelemesi Yapılmasının İstenmesi 314
ec. Şikâyeti Kanıtlayacak Delillerin Yokluğu 317
ed. Başvurunun Karmaşık Olması ve Zorlama İddialara Dayanması 317
3. Kabul Edilebilirlik İncelemesi ve Karar 318
a. Kabul Edilebilirlik İncelemesi Aşamasında Dosyanın Tekemmül Ettirilmesi 319
b. Kabul Edilebilirlik İncelemesi Hakkında Karar Taslağının Hazırlanması 320
c. Komisyon İncelemesi ve Kararı 321
D. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruların Esas Açısından İncelenmesi 324
1. Esas Bakımından İncelemeyi Yapacak Merci 324
a. Bölümlerin Oluşumu 325
b. Bölümlerin Görevleri 326
c. Bölümlerin Çalışma Usulü 327
d. Bölümler Raportörlüğü 328
2. Esas Açısından Yapılacak İncelemede İzlenecek Usul 329
a. Esas İncelemesi Aşamasında Dosyanın Tekemmül Ettirilmesi 330
b. Dosya Üzerinden İnceleme veya Duruşma Yapılması 332
c. Adalet Bakanlığı’na Bildirim 334
d. Geçici Tedbir Kararı 337
e. Esas Hakkında Yapılacak İncelemenin Kapsamı 340
f. Esas Hakkındaki Karar Taslağının Hazırlanması 345
g. Esas Hakkındaki Kararın Verilmesi 346
II. BİREYSEL BAŞVURUNUN ESASTAN İNCELENMESİ SONUNDA VERİLEBİLECEK KARARLAR VE KARARLARIN ETKİLERİ 348
A. Genel Olarak Bireysel Başvuruların İncelenmesi Sürecinde Verilebilecek Kararlar 348
B. Bireysel Başvuruların Esas İncelemesi Sonunda Verilebilecek Kararlar 348
1. Bir Temel Hak ve Özgürlüğün İhlal Edilmediği Kararı 349
2. Bir Temel Hak ve Özgürlüğün İhlal Edildiği Kararı 349
a. Yeniden Yargılama Yapılmasına Karar Verilmesi 351
b. Tazminat Ödenmesine Hükmedilmesi 356
c. Genel Mahkemelerde Dava Açılması Yolunun Gösterilmesi 362
3. Yerindelik Denetimi Yapılamaması ve İdari İşlem ve Eylem Niteliğinde Karar Verilememesi 362
4. Düşme Kararı 365
5. Pilot Karar 370
6. İçtihat Farklılıklarının Giderilmesi 373
7. Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması 375
8. Kararların İmzalanması, Tebliği, Yayınlanması, Tavzihi ve Maddi Hataların Düzeltilmesi 378
9. Bireysel Başvuru Sonunda Verilen Kararların Niteliği ve Uygulanması 380
III. ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUNUN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN ETKİLERİ 384
A. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Bireysel Başvurulara Etkisi 385
B. Anayasa Mahkemesi’nin İş Yüküne Etkisi 392
C. İnsan Haklarının Korunmasına ve Ortak Bir İnsan Hakları Anlayışının Yerleşmesine Etkisi 395
D. Anayasa’nın Üstünlüğü, Hukuk Devleti ve Yargının Güvenirliğine Etkisi 395
Sonuç 397
Kaynakça 405
Kavramlar Dizini 427