Uygulamalı Anayasa Hukuku

Bertil Emrah ODER

Osman Korkut KANADOĞLU

İçindekiler

- Anayasa Kavramı

- Kurucu İktidar

- Yasama Yetkisi ve Kanun

- Parlamento Kararları

- Kanun Hükmünde Kararnameler

- Siyasi İktidarın Kaynağına İlişkin Demokratik Görüşler ve Bunlara Bağlı Vekalet Anlayışları

- Egemenliğin Yapısına Göre Devlet Biçimleri ve Egemenliğin Kullanılmasına Göre Yönetim Biçimleri

- Seçim

- Demokrasi

- Karşılaştırmalı Hukukta Laiklik

- Türk Anayasa Hukukunda Laiklik İlkesi

- Karşılaştırmalı Hukukta İdeolojik Çoğunluğun Sınırları Sorunu

- Türkiye'de İdeolojik Çoğulculuğun Sınırları

- Siyasi Partilere Mali Yardım

- Anayasa'nın Başlangıç Hükümleri

- Atatürk Milliyetçiliği

- Hukuk Devleti

- Sosyal Devlet

- Özgürlükler Rejimi

- Siyasal Rejimler

- Yasama

- Yürütme

- Anayasa YArgısının Doğuşu

- Anayasa Yargısının Kıta Avrupa'sında ve Türkiye'de Benimsenmesi

- Anayasa Yargısında Şekil Bakımından Denetim

- Anayasa Yargısında Esas Bakımından Denetim

- Anayasa Yargısına Konu Olan Normlar

- Soyut Norm Denetimi

- Somut Norm Denetimi

- Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru

- Anayasa Yargısında Kararların İçeriği ve Özellikleri

- Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri

İÇİNDEKİLER
Konu 1: Anayasa Kavramı 1
I. Maddi / Şekli (Biçimsel) Anayasa .1
II. Katı / Esnek (Yumuşak) Anayasa3
III. Yazılı / Teamüli Anayasa5
IV. Anayasanın Normatif Anlamı ve Normlar Hiyerarşisi 7
V. Genel Değerlendirme Soruları 8
Konu 2: Kurucu İktidar (Anayasanın Yapılması ve Değiştirilmesi)11
I. Asli / Tali (Türev) Kurucu İktidar11
II. Tali (Türev) Kurucu İktidarın Sınırları.14
III. Demokratik Kurucu İktidar.17
IV. Türk Anayasa Yargısında Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi 15
V. Genel Değerlendirme Soruları 30
Konu 3: Yasama Yetkisi ve Kanun 35
I. Yasama Yetkisinin Özellikleri35
II. Yasama Yetkisi ve Yürütmenin Düzenleme Alanı36
III. Maddi Kanun .38
IV. Şekli (Biçimsel) Kanun39
V. Genel Değerlendirme Soruları 41
Konu 4: Parlamento Kararları.49
I. Parlamento Kararı ile Düzenlenmesi Gereken Konular49
II. Parlamento Kararlarının Yargısal Denetimi 49
III. İçtüzük / İçtüzük Niteliğinde Uygulama ve Kararlar 51
IV. Güvenoylamasına İlişkin TBMM Kararı 54
V. Seçimlerin Yenilenmesine İlişkin TBMM Kararı.55
VI. 2007 Anayasa Değişikliği Öncesi Cumhurbaşkanı’nın Seçimi
Süreci: 367 Krizi 55
VII. Genel Değerlendirme Soruları 57
X
Konu 5: Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) 63
I. KHKlerle İlgili Çalışma Soruları.63
II. Anayasa Mahkemesi Kararlarında KHKler64
1. KHKlerin Hukuki Niteliği ve Yasama Yetkisinin Devredilmezliği
İlkesi. 64
2. Yetki Yasasının Kapsamı ve KHK Çıkarma Yetkisinin Konu
Bakımından Sınırlı Oluşu.65
3. KHK Uygulamalarının Yasama Yetkisinin Devredilmezliği İlkesine
Aykırı Bulunmasının Koşulları.67
4. Anayasa Mahkemesi’nin Yetki Kanununa İlişkin İçtihadındaki
Değişiklik68
5. Yetki Kanununun Kapsamı.69
6. Yetki Yasasının Varlığı Açısından OHAL KHKleri ile Olağan
KHKler Arasındaki Fark – Anayasa’ya Uygunluk Denetimi
Açısından Kanun ile KHK Arasındaki Fark 71
7. OHAL KHKlerinin Anayasa’ya Uygunluk Denetimi71
III. KHK Uygulamalarından Doğabilecek Hukuksal Sorunlara İlişkin
Örnek Olaylar.73
Konu 6: Siyasi İktidarın Kaynağına İlişkin Demokratik Görüşler ve
Bunlara Bağlı Vekalet Anlayışları.83
I. Halk Egemenliği ve Emredici Vekalet 83
1. Halk Egemenliği ya da Rousseau’cu Egemenlik Anlayışı 83
2. Halk Egemenliği Anlayışının Uzantısı: Emredici Vekalet 84
II. Ulus / Millet Egemenliği ve Temsili Vekalet.85
1. Ulus / Millet Egemenliği .85
2. Ulus / Millet Egemenliği Anlayışının Uzantısı: Temsili Vekalet.87
III. Karşılaştırmalı Hukuk: Çağdaş Anayasalarda Egemenlik ve
Vekalet Anlayışları87
1. Halk ve Ulus / Millet Egemenliği Arasındaki Geçişkenlik.87
2. Emredici Vekaletin Yasaklanması ya da Benimsenmemesi88
IV. Genel Değerlendirme Soruları 88
Konu 7: Egemenliğin Yapısına Göre Devlet Biçimleri ve Egemenliğin
Kullanılmasına Göre Yönetim (Hükümet) Biçimleri 93
I. Egemenliğin Yapısına Göre Devlet Biçimleri.93
1. Üniter (Tekil) Devlet.93
2. Üniter (Tekil) Devlette İdari Örgütlenme .94
XI
3. Federal Devlet 94
4. Bölgeli Devlet .97
II. Egemenliğin Kullanılmasına Göre Yönetim (Hükümet) Biçimleri 99
1. Temsil Olgusu ve Temsili Yönetim.99
2. Temsili, Yarı-Temsili, Yarı-Doğrudan ve Doğrudan Yönetim .100
III. Karma Sorular .101
Konu 8: Seçim 113
I. Seçme / Seçilme Hakkı ve Sınırları 113
II. Seçim Sistemleri ve Türk Anayasa Mahkemesi .117
III. %10’luk Ülke Barajı ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi .122
IV. Genel Değerlendirme Soruları 125
Konu 9: Demokrasi / Demokratik Toplum Düzeni / Demokratik Devlet /
Çoğulcu ve Özgürlükçü Demokrasi 131
I. Demokrasi 131
II. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Demokratik Toplum Düzeni132
III. Çoğulcu ve Özgürlükçü Demokrasinin Yapıtaşları132
IV. Demokratik Devlet İlkesi .133
Konu 10: Karşılaştırmalı Hukukta Laiklik137
Karar incelemeleri: “infoSekta”; “Hünenberg”; “Simultanschule”;
“Kruzifix”; “Buscarini”; “Abington Township v. Schepp”; “Refah
Partisi ve diğerleri / Türkiye”; “Leyla Şahin / Türkiye”; “Dahlab /
İsviçre” 137
Konu 11: Türk Anayasa Hukukunda Laiklik İlkesi .145
I. “Laiklik” İlkesine İlişkin Anayasal Düzenlemeler145
II. Anayasa Mahkemesi ve “Laiklik” İlkesi149
III. Genel Değerlendirme Soruları 151
Konu 12: Karşılaştırmalı Hukukta İdeolojik Çoğulculuğun
Sınırları Sorunu (Mücadeleci Demokrasi)157
I. Karşılaştırmalı Hukukta İdeolojik Çoğulculuğun Sınırlanmasına
İlişkin Hukuksal Düzenleme Örnekleri 157
II. Alman Federal Anayasa Mahkemesi’nin “Almanya Komünist Partisi”
(KPD) Kararı 161
III. Alman Federal Anayasa Mahkemesi’nin “Radikaller” Kararı .162
IV. Alman Federal Anayasa Mahkemesi’nin “Almanya Ulusal Demokratik
Partisi” (NPD) Kararı.162
V. Belçika’da “Flaman Bloğu”nun (“Vlaams Blok”) Yargılanması163
XII
VI. İspanya’da “BATASUNA”nın Hukuka Aykırı İlan
Edilmesi ve Sonuçları164
Konu 13: Türkiye’de İdeolojik Çoğulculuğun Sınırları.167
I. Anayasa ve Siyasi Partiler Yasası167
II. Sınıf İktidarı / Sınıf Egemenliği169
III. Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bütünlüğü.169
IV. Laiklik.174
V. İhtar Kararı 185
VI. Genel Değerlendirme Soruları 188
Konu 14: Siyasi Partilere Mali Yardım 191
I. Siyasi Partilere Mali Yardımda Ölçütler Sorunu.191
II. Genel Değerlendirme Soruları. .194
Konu 15: Anayasa’nın Başlangıç Hükümleri 195
I. Cumhuriyetin Temel Nitelikleri Bağlamında “Başlangıç”.195
II. Başlangıç Hükümlerinin İçeriği ve Niteliği196
Konu 16: Atatürk Milliyetçiliği197
I. Atatürk Milliyetçiliğinin Unsurları ve Etnik Milliyetçilik .197
II. Atatürk Milliyetçiliği, Dil ve Bayrak .198
III. Genel Değerlendirme Soruları 199
Konu 17: Hukuk Devleti .201
I. Hukuk Devletinin Unsurları201
II. Genel Değerlendirme Soruları 203
Konu 18: Sosyal Devlet .211
I. Sosyal Devlet ve Politik Tercihler211
II. Sosyal Devlet İlkesinin Diğer Anayasa Hükümleri ile Somutlaşması 211
III. Sosyal Devlet ve Temel Haklar213
Konu 19: Özgürlükler Rejimi.217
I. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasına İlişkin Anayasal
İlkelerin Uygulanması217
II. Anayasal İlkelerin Uygulanmasında Örnek Olaylar.230
III. Anayasal İçtihada Yönelik Araştırma Soruları.257
IV. Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Temel Hak ve Özgürlüklere
İlişkin Anayasal İlkeler 262
V. Uluslararası İnsan Hakları Hukuku265
XIII
Konu 20: Siyasal Rejimler275
Başkanlık Rejimi, Parlamenter Rejim ve Yarı-Başkanlık Rejimine
İlişkin Karma Sorular275
Konu 21: Yasama .287
I. Yasama Organı. 287
II. Milletvekilliği Seçilme Yeterliliği, Kazanılması ve Kaybedilmesi.288
III. Yasama Bağışıklıkları 292
IV. Meclis Soruşturması, Gensoru, Meclis Araştırması ve Soru 300
1. Meclis Soruşturmasında Usul 300
2. Gensoru Önergesi ve Gensorunun Gündeme Alınması:
Örnek Metinler 303
3. Meclis Araştırması, Meclis Soruşturması, Gensoru ve Soru
Konusunda Sorular.307
Konu 22: Yürütme311
Yürütmenin Yapısı, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’na İlişkin
Karma Sorular .311
Konu 23: Anayasa Yargısının Doğuşu 331
I. ABD Anayasası’nın Yargı Yetkisi ve Yüksek Mahkeme’nin
Yetkilerine İlişkin Düzenlemeleri331
II. Yasaların Anayasaya Uygunluğunun Denetlenmesinde İlk Örnek:
“Amerikan Yüksek Mahkemesi’nin 1803 yılında Marbury
v. Madison Davasında Verdiği Karar”.332
Konu 24: Anayasa Yargısının Kıta Avrupası’nda ve Türkiye’de
Benimsenmesi335
I. Kıta Avrupası’nda Anayasa Yargısı’nın Benimsenmesi335
II. Türkiye’de Anayasa Yargısının Benimsenmesi.337
Konu 25: Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu341
I. Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşuna İlişkin Hukuksal Çerçeve 341
II. Genel Değerlendirme Soruları 343
Konu 26: Anayasa Yargısında Şekil Bakımından Denetim.347
I. Şekil Denetiminin Hukuksal Çerçevesi 347
II. Genel Değerlendirme Soruları 349
Konu 27: Anayasa Yargısında Esas Bakımından Denetim .353
I. Anayasa’ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminin Anlamı;
Yerindelik Denetimi Yasağı .353
XIV
II. Anayasa’ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminde
“Neden/Sebep” Unsuru 357
III. Anayasa’ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminde
“Amaç” Unsuru.358
IV. Anayasa’ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminde
“Konu” Unsuru: “ÖLÇÜ NORMLAR”.360
Konu 28: Anayasa Yargısına Konu Olan Normlar369
I. Normlara İlişkin İnceleme 369
II. Uluslararası Andlaşmalar Sorunu: Örnek Kararlar.370
III. Anayasa Değişikliği: Örnek Kararlar 373
Konu 29: Soyut Norm Denetimi (Dava Yoluyla Denetim) 381
I. Soyut Norm Denetiminin Anlamı ve Hukuksal Çerçevesi 381
II. Genel Değerlendirme Soruları 383
Konu 30: Somut Norm Denetimi (İtiraz Yoluyla Denetim)385
I. Somut Norm Denetiminin Hukuksal Çerçevesi.385
II. Genel Değerlendirme Soruları 389
Konu 31: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti) .391
I. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru İle İlgili Çalışma Soruları.391
II. Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuruya İlişkin İçtihadı .397
Konu 32: Anayasa Yargısında Kararların İçeriği ve Özellikleri.401
I. Anayasa Mahkemesi Kararlarının İçeriği (Çeşitleri) 401
1. Ret Kararı ve İptal Kararı.401
2. Yorumlu Ret Kararı 401
3. Yürürlüğün Durdurulması Kararı403
4. Karşılaştırmalı Hukuk: Alman Federal Anayasa
Mahkemesi’nin Türettiği Kararlar .405
a. Anayasa ile Uyuşmazlık (Bağdaşmazlık) Kararı
(“Unvereinbarerklaerung”)405
b. Çağrı Kararı (“Appellentscheidung”).407
II. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri, Etkileri ve Sonuçları .407
1. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı407
2. İptal Kararlarının Geriye Yürümezliği.413
3. İptal Kararının Yürürlüğe Gireceği Gün Sorunu414
4. İşin Esasına Girilerek Verilen Ret Kararlarının Sonuçları 415
XV
Konu 33: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri417
Genel Değerlendirme Soruları 417
EK: İşlem Örnekleri 421
1. TBMM Kararları 421
2. Atama ve Seçme Kararları / Kararnamelerine Örnekler.428
3. Uluslararası Andlaşmanın Onaylanmasını Uygun Bulan Kanun .433
4. Uluslararası Andlaşmayı Onaylayan Bakanlar Kurulu Kararnamesi.434
5. Cumhurbaşkanı’nın Af Yetkisini Kullanması.438
6. Tüzük 439
7. Yönetmelik442
8. Bakanlar Kurulu Kararı / Kararnamesi ile Yürürlüğe Konulan
Yönetmelik443
9. Genelge .445
10. Tebliğ.446
KARAR DİZİNİ 447
I. Anayasa Mahkemesi Kararları447
II. Yargıtay ve Danıştay Kararları451
III. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı 452
IV. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları453