Birinci Meclis Döneminde Yürütme Erki_1920-1923

Sinem ŞİRİN

"Bu çalışma, Birinci Meclis döneminin siyasal rejimini ve özellikle 1920 ila 1923 yılları arasında yürütme erkini, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetini ele almıştır. Eser ile, TBMM Hükümetinin bugüne kadar derli toplu bir şekilde incelenmeyen karar ve uygulamalarını incelemek, kurtuluşu ve kuruluşu gerçekleştiren kadronun, feodal kalıntılardan yeni Türkiye Devleti’ne ve geleceğe siyasi ve hukuki anlamda nasıl bir merdiven uzattığını tespit etmek hedeflenmiştir." (Tanıtım Yazısı)

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ V

SUNUŞ VII

İÇİNDEKİLER IX

KISALTMALAR XIII

GİRİŞ 1

BİRİNCİ KISIM

BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HÜKÜMETİNİN KURULUŞU VE HÜKÜMETİN YAPISINDA GERÇEKLEŞEN DEĞİŞİKLİKLER

I. GEÇİCİ İCRA ENCÜMENİNDEN İLK HÜKÜMETE: İCRA VEKİLLERİNİN SURET-İ

İNTİHABINA DAİR KANUN 9

İcra Vekillerinin Suret-i İntihabına Dair Kanun Tartışmaları 11

Kanunun Özellikleri 17

Hükümet İşlerinden Sorumlu Olacak Kişiler ve Bunların Yetkileri 19

II. 47 SAYILI KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİĞE KADAR VEKÂLET SEÇİMLERİ  

VE SİYASİ İSTİKRARSIZLIK 19

Nazım Resmor’un Dâhiliye Vekilliği 21

Celaleddin Arif Bey’in Adliye Vekilliği 25

III. VEKİL SEÇİMİNDE ADAY GÖSTERME YÖNTEMİNİN KABULÜ: 47 SAYILI  

KANUN 26

IV. ADAY GÖSTERME YÖNTEMİNİN TERKİ: 244 SAYILI KANUN 30

Kuvvetler Ayrılığı Sorunu: Sorumlu İcra Vekilleri Heyeti Başkanı ve Kabine Önerisi 31

Heyet-i Vekilenin Sorumluluğu ve Görevleri 32

Tasarıya Karşı Görüşler 34

Mustafa Kemal Paşa’nın Tasarıyla İlgili Görüşleri 35

Tasarının Komisyona Geri Gönderilmesi 37

Tasarının Yeniden Meclis Gündemine Alınması 38

Eleştiriler 39

Tasarının Amacı: Mahmut Esat Bey’in Açıklamaları 40

Tasarının Değiştirilerek Kabulü 41

İcra Vekilleri Heyeti Başkanlığının Vekâletle Bağdaşması Sorunu 41

Vekili Muvakkat Tartışması 42

Tasarı ile Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun Değiştirilmesi İstemi 43

Usul Tartışmaları 43

V. VEKİLLERİN İSTİFASI VE İCRA VEKİLLERİNİN YENİDEN SEÇİMİ 44

VI. İCRA VEKİLLERİ HEYETİNİN GÖREV VE SORUMLULUKLARI: TARTIŞMALAR 

VE BELİRSİZLİK 44

VII. 244 SAYILI KANUN VE SİYASAL REJİME ETKİSİ 45

İKİNCİ KISIM

TEŞKİLÂT-I ESASİYE KANUNU VE SİYASAL REJİM

BİRİNCİ BÖLÜM

YENİ DEVLETİN ANAYASASI

I. ULUS DEVLET İNŞASINDA HALKÇILIK ÖĞESİ 47

II. HALKÇILIK PROGRAMI VE HALKÇILIK BEYANNAMESİ 49

III. TEŞKİLÂT-I ESASİYE KANUNU LAYİHASI ÜZERİNDEKİ TARTIŞMALAR 54

IV. YENİ TÜRKİYE DEVLETİ’NİN İLK ANAYASASI 60

V. MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN ANAYASAL GELİŞMELERE VE TEŞKİLÂT-I 

ESASİYE KANUNU’NA BAKIŞI 68

VI. TEŞKİLÂT-I ESASİYE KANUNU VE KANUN-I ESASİ: İKİ ANAYASALI 

DÖNEM 70

İKİNCİ BÖLÜM

SİYASAL REJİM

I. MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ 71

II. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNDE MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ 75

“Salâhiyet-i Fevkaladeyi Haiz Bir Meclis” 76

Yasama ve Yürütme Erklerinin TBMM’de Toplanması 77

İcra Vekilleri Heyetinin Meclis Tarafından Seçilmesi 77

Yürütmenin Yasamayı Etkileme Aracından Yoksun Olması 78

Devlet Başkanı Makamının Yokluğu 78

İstimrar İlkesi 79

III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HÜKÜMETİ UYGULAMASINDA MECLİS

HÜKÜMETİ SİSTEMİNDEN SAPMALAR 79

ÜÇÜNCÜ KISIM

İCRA VEKİLLERİ HEYETİ

BİRİNCİ BÖLÜM

İCRA VEKİLLERİ HEYETİ SEÇİMLERİ

I. ŞERİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 83

II.  SIHHİYE VE MUAVENETİ İÇTİMAİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 84

III. İKTİSAT VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 85

IV. MAARİF VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 86

V. ADLİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 87

VI. MALİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 89

VII. NAFIA VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 89

VIII. DÂHİLİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 91

IX. MÜDAFAA-İ MİLLİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 93

X. HARİCİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 94

XI. ERKÂN-I HARBİYE-İ UMUMİYE VEKÂLETİ SEÇİMLERİ 94

İKİNCİ BÖLÜM

İCRA VEKİLLERİ HEYETİNİN SİYASAL DENETİMİ

I. İCRA VEKİLLERİ HEYETİNE YÖNELTİLEN GENSORULAR 97

II.  ŞERİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 99

III. İKTİSAT VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 100

IV. MAARİF VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 101

V. ADLİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 102

VI. MALİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 104

VII. NAFIA VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 105

VIII. DÂHİLİYE VEKÂLETİNE YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 106

IX. MÜDAFAA-İ MİLLİYE VEKÂLETİNE VE ERKÂN-I HARBİYE-İ UMUMİYE 

VEKÂLETİNE(RİYASETİNE) YÖNELTİLEN GENSORU ÖNERGELERİ 109

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İCRA VEKİLLERİ HEYETİNİN KARARLARI VE UYGULAMALARI

I. ADLİ KONULARDAKİ DÜZENLEMELER 113

Hükümetin Tehcir Yargılamalarına İlişkin Tutumu 113

İşgal Altında Kalan Mahkemelerdeki Davalara İlişkin Kararlar 115

Savaş Suçlarının Niteliği ve Yargı Yerleri 118

Osmanlı’dan Ayrılan Arap Vilayetlerince Verilen Yargı Kararları Sorunu 119

Divan-ı Harplerle İlgili Düzenlemeler 119

Yargılamaların Tecili 120

Kamu Görevlilerinin Yargılanmasıyla İlgili Düzenlemeler 121

Suçlarla İlgili Özel Kararnameler 121

Adli Meselelerle İlgili Nizamname Biçimindeki Düzenlemelerin İçeriği 122

II. MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE İDARİ DÜZENLEMELER 124

İşgal Edilen Yerlerde Görevli Memurlarla İlgili Düzenlemeler 124

Memur Kadroları ve Çalışma Saatleri 127

Egemenliğin El Değiştirmesi ve Bu Durumun Resmi Belgelerde ve Kurumlardaki 

Görünümü 128

Resmi Gazete’nin Çıkarılması 129

Sivas Vilayetinde Sıkıyönetim Uygulaması ve Kaldırılması 130

Savaş Döneminde Seyahat Özgürlüğü ve Güvenlikle İlgili Tedbirler 131

Milli Mücadele Dönemi’nde Hükümetin Haberleşme Üzerindeki Denetimi 132

Göç Sorunu, Terk Edilmiş Mallar ve Lozan Sonrasında Mübadele 135

III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ORDUSU VE ASKERİ DÜZENLEMELER 139

Düzenli Ordu Kurma Çabaları 139

Asker Temini Amaçlı Düzenlemeler 141

Askeri Taltifler, Terfiler ve Yardımlar 143

Asker İhtiyacına Rağmen Gerçekleştirilen Teciller 146

IV. MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE MALİ VE SOSYAL DÜZENLEMELER 147

Hükümetin Mali Yükümlülüklerle İlgili Düzenlemeleri 148

Tekâlifi Milliye Emirleri 152

Büyük Zafer Sonrası İstanbul’da Kamu Hizmeti Yapan Şirketler ile Türkiye Büyük Millet 

Meclisi Hükümetinin İlişkisi 153

Sosyal Yardımlar 155

V. SAVAŞ DÖNEMİNDE KAMU SAĞLIĞIYLA İLGİLİ DÜZENLEMELER 159

VI. EĞİTİMLE İLGİLİ DÜZENLEMELER 161

SONUÇ 165

KAYNAKÇA 169

ÖZGEÇMİŞ 177