Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1
Prof. Dr. Necip KOCAYUSUFPAŞAOĞLU
içindekiler
GİRİŞ. 1
§ 1. Borçlar Hukukunun Konusu ve Borçlar Kanunu
I. Genel Olarak 1
U. Borçlar Kanununun Sistematiği 3
§ 2. Borç Kavramı
I. Genel Olarak 5
II. Borç Menfaati. 14
III.Borç İlişkisinin Nisbî Karakteri. 15
1. Genel Olarak 15
2. Üçüncü Kişilerin Borç İlişkisine, Borç İlişkisinin Üçüncü Kişilere
Etkili Olduğu Bazı Durumlar. 18
a. Üçüncü Bir Kişi Borç İlişkisi Üzerinde Etkili Olabilir. 18
b. Borç İlişkisi Üçüncü Kişiler Üzerinde Etkili Olabilir. 18
aa. Üçüncü Kişi Lehine Sözleşme 18
bb. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme 20
3. Borç İlişkisinden Doğan (Nisbî) Hakların Kuvvetlendirilmesi 25
a. Tapu Kütüğüne Şerh Edilebilen Kişisel Haklar 25
b. Zilyetlik Vasıtası ile Kişisel Hak Sahibinin Durumunun Kuvvetlenmesi25
IV.Borç ve Sorumluluk 26
1. Genel Olarak 26
2. Sorumluluğun Çeşitleri 29
a.Kişi ile Sorumluluk, Malvarlığı ile Sorumluluk. 29
b. Malvarlığı ile Sorumluluğun Çeşitleri (Sınırsız Sorumluluk ve Sınırlı Sorumluluk) 7. 29
aa. Sınırsız Sorumluluk. 29
bb. Sınırlı Sorumluluk. 29
aaa. Konu Bakımından Sınırlı Sorumluluk. 30
bbb. Eşya ile Sorumluluk (Aynî Sorumluluk). 30
ccc. Miktar İtibarı ile Sınırlı Sorumluluk 31
V. Borç ve Külfet 32
§ 3. Edim
I. Genel Olarak 33
II.Edime İlişkin Çeşitli Ayrımlar 35
1. Olumlu ve Olumsuz Edimler. 35
Olumlu (Müspet) Edimler. 35
aa. Kişisel Edimler 35
bb. Maddî (Şeye İlişkin) Edimler 35
Olumsuz Edimler 37
aa. Yapmama Edimleri 37
bb. Katlanma Edimleri. 37
2. Ani, Sürekli ve Dönemli Edimler 37
Ani Edimler 37
Sürekli Edimler. 37
Dönemli Edimler. 38
III.Edimin Belirli (Muayyen) veya Belirlenebilir (Kabili Tayin) Olması Zorunluluğu 38
§ 4. Talep Ilakkı ve Alacak Hakkı Kavramları
I. Talep Hakkı Kavramı. 39
İI. Talep Hakkına İlişkin Ayrımlar 41
1. Talep Hakkının Kaynağına Göre. 41
2. Talep Hakkının Bağımsız Bir Nitelik Taşıyıp Taşımamasına Göre. 41
III. Alacak Hakkı Kavramının Talep Hakkı Kavramı Karşısındaki Durumu. 42
§ 5. Doğal (Tabiî) veya Eksik Borçlar
I. Genel Olarak. 44
II.Doğal (Eksik) Borçlara Örnek Olarak Gösterilen Bazı Durumlar 46
1.Zamanaşımına Uğramış Alacaklar 46
a. Genel Olarak. 46
aa. Zamanaşımının Gerçekleşmesinden Fakat Borçlunun Defi
Hakkını Kullanmasından Önceki Aşama 47
bb. Zamanaşımının Gerçekleşmesinden ve Borçlunun Defi Hakkını
Kullanmasından Sonraki Aşama 48
b. Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süre. 50
2. Kumar ve Bahis Borçları. 53
3. Evlenme Tellâllığından Doğan Borç. 56
4.Ahlâkî Bir Ödevin Yerine Getirilmesi 57
III.Sonuç 57
§ 6. Çeşit ve Parça Borçları
I. Genel Olarak. 58
1. Kavram. 58
2. Bu Ayrımın Mislî Eşya ve Mislî Olmayan Eşya Ayrımı ile İlgisi. 59
II. Çeşit Borcu ve Parça Borcu Ayrımının Pratik Önemi 60
§ 7. Seçimlik Borçlar
I. Genel Olarak. 64
II. Seçimlik Borç ile Çeşit Borcunun Karşılaştırılması. 65
III. Seçimlik Yetki 67
1. Seçim Yetkisi Borçluda ise. 67
2. Seçim Yetkisi Alacaklıda ise 69
§ 8. Borç Kaynaklan
I. Genel Olarak. 69
1. Borç Kaynağı Olarak Sözleşme, Haksız Fiil ve Sebepsiz İktisap. 70
2. Borçlar Hukuku Dışındaki Borç Kaynaklan. 71
3. Borç Kaynaklarına İlişkin Üçlü Ayrımın Sınırlayıcı (= Tahdidî) Olmaması 71
II.Kanundan Doğan Borçlar Kavramı ve Bunun Eleştirilmesi. 73
III.Fiilî Sözleşme İlişkileri. 76
BİRİNCİ BÖLÜM BORÇ KAYNAĞI OLARAK HUKUKÎ İŞLEM (= MUAMELE), ÖZELLİKLE SÖZLEŞME
BİRİNCİ ALT BÖLÜM HUKUKÎ İŞLEM KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ
§ 9. Hukukî İşlemin Hukukî Fiiller (Eylemler) İçindeki Yeri
I. Hukukun Önemli Olan ve Olmayan Olgular 83
II.Hukuken Önemli Olguların Hukukî Olaylar ve Hukukî Fiiller Diye İkiye Ayrılması 83
III.Hukuka Aykırı Fiiller ve Hukuka Uygun Fiiller 84
IV.Hukuka Uygun Fiillerin Çeşitleri. 84
1. İrade Açığa Vurmaları 84
a. Hukukî İşlemler. 84
b. Hukukî İşlem Benzeri Fiiller 84
c. Maddî Fiiller 85
2. Tasavvur (Görüş. Bilgi) Açığa Vurmaları 86
3. His (Duygu) Açığa Vurmaları. 86
V.Hukukî İşlemler ve Dar Anlamda Hukukî Fiiller 87
§ 10. Hukukî İşlem Kavramı
I. İrade Beyanı ve Hukukî Sonuç İlişkileri. 87
II. Hukukî İşlem Kavramının Bir Soyutlamadan İbaret Olması 89
III. İrade Beyanı ve Hukukî İşlem Kavramları Arasındaki İlişkiler 90
1. Genel Olarak 90
2. Hukukî İşlem Olgusunda İrade Beyanı Dışında Kalan Başka (Dar Anlamda) Olguların Yer Alabilmesi 91
3. Hukukî İşlemin Hükümlerini Doğurması İçin Gerçekleşmesi Gerekli
Diğer Şartlar. 92
§ 11. Hukukî İşlemin Çeşitleri
I. Genel Olarak. 94
II. Hukukî İşlem Olgusu Açısından Hukukî İşlemin Çeşitleri. 94
1. Bir Taraflı Hukukî İşlemler. 94
2. İki veya Çok Taraflı Hukukî İşlemler. 95
a. Sözleşme. 95
aa. Genel Olarak 95
bb. Borç Sözleşmesinin Çeşitleri. 98
aaa. Birinci Ayrım: Bir Tarafa ve İki Tarafa Borç Yükleyen
Sözleşmeler 98
bbb. İkinci Ayrım: Ön Sözleşme ve Asıl Sözleşme (BK. m. 22). 100
aaaa. Ön Sözleşme Kavramı. 100
bbbb. Ön Sözleşmede Şekil. 105
cccc. Ön Sözleşmeden Doğan Borcun İfa Edilmemesi. 105
dddd. Ön Sözleşme ve Benzer Kavramlar 110
—Opsiyon Hakkı Doğuran Sözleşme. .' 110
—Sözleşme Tasarısı (Projesi) 110
—Niyet Mektubu. 111
—Centilmen Anlaşmaları. 111
—Çerçeve Sözleşme 112
b. Karar. 113
III.Hukukî İşlemin Doğurduğu Hukukî Sonuçlara Göre Çeşitleri. 114
1. Kazandırma Kavramı. 114
a. Genel Olarak. 114
b. Bazı Kazandırma Çeşitleri. 115
aa. İvazlı (= Karşılıklı) ve İvazsız (= Karşılıksız) Kazandırmalar. 115
bb. İştirakli (Katılmalı) Kazandırmalar. 116
2. Kazandırmanın Hukukî Sebebi (Causa) 116
a.Hukukî Sebep (Causa) Kavramı ve Çeşitleri 116
b. Sebebe bağlı (İllî) ve Sebepten Mücerret (Soyut) Kazandırmalar. 119
aa. Genel Olarak 119
bb. Sebebe Bağlı ve Sebepten Mücerret (Soyut) Borçlanma İşlemleri
(Özellikle Soyut Borç İkrarı) (BK. m. 17) 119
c'c. Sebebe Bağlı ve Soyut Tasarruf İşlemleri 129
§ 12. Hukukî İşlemin Temel Unsuru Olarak İrade Beyanı Kavramı
I. Genel Olarak. 130
II. Otomatikleştirilmiş İrade Beyanları, 132
§ 13. Güven İlkesi ve İrade Beyanının Unsurlarına İlişkin Eksikliklerin Bu İlke Karşısında Değerlendirilmesi
I. Güven ilkesi ve Bunun İrade Nazariyesi Karşısındaki Yeri. 132
II.Hukukî Sonuç İradesinden Yoksun İrade Beyanları 135
1. Genel Olarak. 135
2. BK. m. 1 ile BK. m. 23 vd. Arasındaki İlişki 136
III.Beyan İradesi veya Bilincinden Yoksun İrade Beyanları 140
§ 14. Açık (Sarih) ve Örtülü (Zımnî) İrade Beyanları
I. Genel Olarak 143
II.Açık (Sarih) İrade Beyanı. 143
III.Örtülü (Zımnî) İrade Beyanı 144
1. İradeyi Gösteren Hareketler (Facta Concludentia). 144
2. İrade Faaliyeti (İcraatı, Etkinliği). 144
3. Susma (Sükût) 146
a.Genel Olarak. .'. 146
b. Teyit Mektubu. 148
§ 15. Varması Gerekli İrade Beyanları
I. Genel Olarak 153
II.Beyanın Yapılması. 153
III.Beyanın Varması , 155
1. Genel Olarak. 155
2. Varma Ne Vakit Gerçekleşir?. 156
a.Karşı Karşıya Bulunan Kişiler Arasında 156
b. Karşı Karşı Bulunmayan Kişiler Arasında. 157
3. Varma Açısından Sözlü ve Yazılı Beyanlar Arasında Fark Var mıdır?. 160
4. Süre. - 164
İKİNCİ ALT BÖLÜM SÖZLEŞMENİN KURULMASI
§ 16. Sözleşmenin Kurulmasına İlişkin Genel Bilgiler
I. Sözleşme ve Sözleşme ile Kurulan Hukukî Düzenlemenin Birbirinden Ayrılması. 165
II. Değişik Sözleşme Kurma Teknikleri 166
1. İcap ve Kabul Yolu ile Sözleşmenin Kurulması (Klasik Yöntem). 167
2. Sözleşmenin İcap ve Kabul Ayrımı Yapmak İmkânı Olmaksızın Görüşmeler Sonucu Hazırlanan Metnin Birlikte Benimsenmesi Yolu ile Kurulması. 168
a. Genel Olarak. 168
b.Sözleşme Görüşmelerine İlişkin Anlaşmalar 169
3. Sözleşmenin Taraflardan Biri Tarafından Hazırlanmış Genel işlem
Şartlarına Diğer Tarafın Katılması ile Kurulması 170
§ 17. Sözleşmenin Esaslı Noktaları-İkinci Derecede (Yan) Noktaları Ayrımı Açısından Uyuşma ve Uyuşmazlık
I. Uyuşma ve Uyuşmazlık Kavramları 171
1. Uyuşma 171
a.Normal (fiilî) uyuşma. 171
b. Normatif (farazî, varsayımsal) uyuşma. 171
2. Uyuşmazlık 172
II. Uyuşmanın Kapsamı. 172
1. Genel Olarak. 172
2. Esaslı Noktalar ve Yan (İkinci Derecede) Noktalar 174
a.Esaslı noktalar 174
aa. Objektif açıdan esaslı noktalar 174
bb. Sübjektif açıdan esaslı noktalar 175
b. Yan (İkinci Derecede) Noktalar 176
3. BK. m. 2/1 Uyarınca Sözleşmenin Ne Vakit kurulmuş Sayılabileceği 176
a.Hükmün Niteliği. 176
b. Hükmün Uygulama Alanı 176
4. Sözleşmedeki Boşluğun Doldurulması 178
5. Şekil Hükümlerinin Saklı Olması (BK. m. 2/III) 179
§ 18. İcap
I. Genel Olarak. 179
1. Kavram. 179
2. İcaba Davet (İnvitatio ad offerandum) 182
a. Genel Olarak. 182
b. Artırma ve eksiltmelerdeki durum 183
c. Tarife, fiyat listesi, katalog vs. göndermenin kural olarak icap sayılmaması (BK. m. 7/II) 183
ç. Bağlamayan İcaplar (BK. m. 7/1). 188
3. Semenini Göstererek Emtia Teşhirinin Kural Olarak İcap Sayılması
(BK. m. 7/III). :. 189
4.Ismarlanmamış (Sipariş Edilmemiş) Bir Malın Gönderilmesinin İcap Sayılmaması 191
5. İcabın Hukukî Niteliği 193
§ 19. İcabın Bağlayıcılığı
I. Kavram 194
II.Bir Süre Kaydı İçermeyen (Süresiz) İcaplar 195
1. Hazır Olan Kişiler (Karşı Karşıya veya Yüz Yüze olanlar) arasında İcap (BK. m. 4) 195
2. Gaipler (Karşı Karşıya veya Yüz Yüze Olmayanlar) Arasında İcap
(BK. m. 5) 198
a. Genel Kural. 198
b. İcabın karşı tarafa geç varması 199
c. Zamanında ve düzenli biçimde gönderilen kabul beyanının icapçıya
geç ulaşması. 200
aa. Genel Olarak. 200
bb. BK. m. 5/III hükmünün kıyas yolu ile uygulanabileceği durumlar. 201
III. Bir Süre Kaydı İçeren (Süreli) İcaplar. 202
§ 20. Kabul
I. Hukukî Niteliği. 203
II. Kabulde Bulunması Gerekli Nitelikler 204
III.Örtülü (Zımnî) Kabul 205
1. İrade Faaliyeti Yolu İle Kabul. 205
2. Susma ile Kabul (BK. m. 6). : 205
§ 21. İcabın ve Kabulün Geri Alınması veya Hükümden Düşmesi
I. İcabın Geri Alınması. 208
II. Kabulün Geri Alınması 209
III.İcabın veya Kabulün Hükümden Düşmesi 210
§ 22. Sözleşmenin Kurulması ve Hükümlerini Doğurmaya Başlaması
I. Sözleşmenin Kurulması. 210
II. Karşı Karşıya (Hazır) Olmayan Kişiler Arasında Sözleşmenin
Hükümlerini Doğurduğu An 211
1. Genel Olarak. 211
2. Satış Sözleşmesinde Hasarın Ne Vakit Alıcıya Geçtiğini (BK. m. 183) Tespit Etme Açısından BK. m. 10'dan Yararlanmak İmkânı Var mıdır? 212
3. Sözleşmenin Susma ile Kurulmuş Olması 213
§ 22a. Mesafeli Sözleşmelerin Kurulmasına İlişkin Özellikler
I. Mesafeli Sözleşme Kavramı 213
II.Mesafeli Sözleşmelere İlişkin Düzenlemenin Temelinde Yatan Değerlendirmeler 216
III.Ön Bilgilerin Tüketiciye Verilip Bu Hususun Yazılı Olarak Teyit Ettirilmesinin Sözleşmenin Kurulması veya Geçerliliği Üzerindeki Etkisi 217
1. Genel Olarak ! .'. 217
2. Uygulanacak Yaptırımlar 222
Tüketiciyi Koruma mevzuatına dayalı yaptırımlar. 222
Borçlar Hukukuna dayalı yaptırımlar 225
§ 23. Genel İşlem Şartları
I. Genel Olarak. 225
II. Genel İşlem Şartlarının Yargısal Denetimi. 232
1. Genel İşlem Şartlarının Tarafların Rızası ile Sözleşmenin İçeriğine Girmesi 232
a. Açık (Sarih) benimseme ile. 232
b. Örtülü (zımnî) benimseme ile. 234
e. Global benimseme ile 236
2. Genel İşlem Şartlarının Yorumlanması. 238
3. Genel İşlem Şartlarında İçerik Denetimi. 239
a. İdarî ön denetim 239
b. Yargısal denetim. 240
aa. Karşı tarafta bir tüketicinin yer aldığı sözleşmelerde içerik
denetimi 240
bb. Tüketici Sözleşmesi Niteliğini Taşımayan Standart Sözleşmelerde İçerik Denetimi 254
§ 24. İlân Yolu ile Yapılan Vaatler
I. Genel Olarak 257
II.İlân Yolu ile Ödül Vaadi 258
1. Hukukî Niteliği. 258
a.İcap görüşü. 258
b. Bir taraflı irade beyanı ile borç altına girme (pollicitatio) görüşü 258
2. Şartları 259
3. Sonuçları. 261
III.Ödüllü Yarışma Vaatleri 265
1. Hukukî Niteliği. 265
2. Yarışmayı Düzenleyenin veya Jürinin Vereceği Karara İtiraz İmkânı
Olup Olmadığı. - 266
IV.İlân Yolu ile Yapılan Vaadin Geri Alınması (BK. m. 8/II) 267
ÜÇÜNCÜ ALT BÖLÜM
HUKUKÎ İŞLEMLERDE, ÖZELLİKLE SÖZLEŞMELERDE ŞEKİL
§ 25. Şekil Kavramı ve Çeşitleri
I. Şekil Kavramı 270
1. Genel Olarak. 270
2. Şeklin Yararları ve Sakıncaları. 271
a. Yararları 271
b. Sakıncaları. 272
II. Şekljn Çeşitleri. 272
1. Şekil Zorunluluğunun Kaynağı Açısından. .272
a.Kanuna Dayanan (kanunî, yasal) şekil 272
b. Sözleşmeye dayanan (rızaî) şekil 273
2. Şeklin Fonksiyonlarına Göre 273
a. Geçerlilik (sıhhat) şekli. 273
b. İspat şekli 273
c. Geçerlilik ve ispat şekilleri arasındaki farklar ve ilişkiler. 274
aa. Farklar 274
bb. İlişkiler. 275
aaa. Birinci ilke. 275
bbb. İkinci ilke. 275
3. Kullanılan Vasıtalara Göre. 276
a.Sözlü şekil. 276
b. Adî yazılı şekil. 276
c. Resmî yazılı şekil veya kısaca resmî şekil 276
4. Sözleşmelerde Şekle Bağlanması Gerekli trade Beyanlarına Göre. 277
§ 26. Kanundan Doğan Bir Şekil Olarak Adî Yazılı Şekil
I. Metin 277
II.İmza. 279
1. Ana kural: El Yazısı ile İmza 279
a. Genel Olarak 279
b. Âmâların imzası (BK. m. 14/111) 283
c. İmza atma iktidarından yoksun kişilerin durumu. 285
2. Elektronik imza 290
III.Teleks ve Telefaks Aracılığı ile Gönderilen Metinler Borçlar
Kanunundaki Yazılı Şekil Şartını Gerçekleştirir mi? 296
1. Genel Olarak 296
2. Teleks 297
3. Telefaks. 298
§ 27. Resmî Şekil
I. Genel Olarak. ,. 301
II. Resmî Senedin Çeşitleri. 302
III. Resmî Şeklin Bazı Özellikleri. 302
1. İmza. 303
2. Resmî Şekilde Yapılacak Sözleşmeler Gaipler (Karşı Karşıya veya
Yüz Yüze Olmayan Kişiler) Arasında Düzenlenebilir mi? 304
3. Unitas Actus (İşlemde Birlik) Kuralı 304
§ 28. Şekle Bağlı İşlemde Değişiklik Yapılması
I. Ana Kural. 305
II. İstisna 306
§ 29. Şekle Uymamanın Sonuçlan
I. Şekil Eksikliği Kavramı 307
II. Şekil Eksikliğinin Yaptırımına İlişkin Görüşler. 307
1. Yokluk Görüşü. 307
2. İptal Edilebilir Olma Görüşü 307
3. Kesin Hükümsüzlük (Butlan) Görüşü. 308
4. Kendine Özgü (sui generis) Hükümsüzlük Görüşü. 308
III. Görüşlerin Ana Hatları ile Değerlendirilmesi. 308
§ 30. Şekil Eksikliği Sebebiyle Hükümsüzlüğün Hakkın Kötüye Kullanılmasını Yasaklayan MK. m. 2/II Hükmü ile Sınırlanması
I. Genel Olarak 312
II.Hakkın Kötüye Kullanılması Sayılabilecek Durumları Belirlemede Başvurulacak Yöntem 312
III.Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı Yolu ile Şekil Eksikliğine Dayalı Geçersizliğin Ortadan Kalkmış Sayılacağı Olguların Gruplandırılması 315
1. Genel Olarak 315
2. Her İki Tarafın da Şekle Uymayan Sözleşmeden Doğan Borçlarım
Tam Olarak veya Büyük Bölümü itibarıyla İfa Etmiş Olması 315
3. Tam İfa ile Bir Tutulamayacak Diğer İfa Halleri veya Tam İfanın Şekil Eksikliği Bilinmeden Gerçekleşmiş Olması 317
4.Sözleşmenin Her İki Tarafça Hiç İfa Edilmemiş Olması. 320
IV.Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağının Söz Konusu Olduğu Durumlarda
Kesin Hükümsüzlüğün (Butlanın) Etkisiz Kalması 324
1. Şekil Eksikliği Bulunan Sözleşmenin Geçerli Sayılması 324
2. MK. m. 2/II hükmün sadece mağdur (haksızlığa uğramış) taraf yararına uygulanabilmesi 325
V. Şekil Eksikliğine Yol Açan Tarafın Tazminat Yükümlülüğü 326
§ 31. Tarafların Anlaşması ile Kabul Edilen (Rızaî) Şekil
I. Genel Olarak 328
II. BK. m. 16'da Öngörülen Karineler 329
1. Birinci Karine (BK. m. 16/1) 329
2. İkinci Karine (BK. m. 16/11). 330
DÖRDÜNCÜ ALT BÖLÜM SÖZLEŞMELERİN YORUMU VE TAMAMLANMASI
§ 32. Sözleşmelerin Yorumlanması
I. Genel Olarak 331
II.Belli Başlı Yorum Araçları 333
III.Bazı Yorum İlkeleri. 335
IV.Taraflarca Kararlaştırılmış Yorum İlkeleri (Yorum Anlaşmaları) 337
V.Şekle Bağlı İşlemlerin Yorumlanması. 337
VI.Yorum ve Sözleşmenin Nitelenmesi 338
§ 33. Sözleşmenin Tamamlanması (Tamamlayıcı Yorum)
I. Ana Kural. 338
II.İstisnalar W
III.İlginç Bir Örnek 341
BEŞİNCİ ALT BÖLÜM İRADE BOZUKLUKLARI VE GABİN
§ 34. İrade Bozuklukları Kavramı, Zihnî Kayıt ve Ciddi Olmayan Beyanlar
I. İrade Bozuklukları Kavramı. 342
II.Zihnî Kayıt (Reservatio Mentalis). 343
III.Ciddi Olmayan Beyanlar. 344
§ 35. Muvazaa veya Danışıklı İşlem (İnançlı İşlem ile Karşılaştırmalı Ölarak)
I. Muvazaa Kavramı ve Çeşitleri. 345
Kavram 345
Çeşitleri. 345
a. Basit (saf) muvazaa 345
b. Nitelikli (vasıflı) muvazaa 346
3. Muvazaa Anlaşması ve Muvazaanın Uygulama Alanı 346
4. Nitelikli (Vasıflı) Muvazaanın Değişik Görünüm Biçimleri 348
a.Sözleşmenin niteliğinde muvazaa. 348
b. Kısmî muvazaa. 349
c. Tarafta muvazaa 351
II.Muvazaanın Yaptırımı 354
1. Taraflar Arasında. 354
2. Üçüncü Kişilere Karşı. 360
III.İnançlı İşlem. v 363
1. İnançlı işlem Kavramı, Çeşitleri, Hukuki Niteliği 363
a.Kavram. 363
b. Çeşitleri 366
c.Hukukî niteliği. 366
2. Güvenenin Korunması 367
a.BK. m. 41/II'ye dayanan koruma 367
b. Vekâlet hükümlerine dayanan koruma. 368
aa. Güvenenin BK. m. 393/I'de öngörülen kanunî temlikten
yararlanması. 368
bb. Güvenilenin iflâs etmesi halinde, güvenenin, vekilin kendi adına ve güvenen hesabına iktisap ettiği taşınır malları iflâs masasından ayırma hakkına sahip olması (BK. m. 393/III) 370
3. İnanç sözleşmesinin açık veya gizli olabilmesi 372
4. Araya Sokulan Kişi Aracılığıyla (per interpositam personam) Yapılan İşlemler (Nam-ı müstear meselesi) 376
IV.Muvazaa ve Kanuna Karşı Hile. 386
1. Kanuna Karşı Hile ("fraus legis") Kavramı. 386
a.Gerçek anlamı ile kanuna karşı hile (veya kısaca, gerçek kanuna
karşı hile) 386
b. Gerçek olmayan anlamda kanuna karşı hile (veya kısaca, gerçek olmayan kanuna karş hile) 387
2. Kanuna Karşı Hile'nin Yaptırımı ve Modern Hukukta Bağımsız Bir Kanuna Karşı Hile Kavramına Yer Olup Olmadığı 391
3. Sözleşmeye Karşı Hile 392
§ 36. Hata
I. Kavram ve Uygulama Alanı. 393
1. Kavram 393
2. Uygulama Alanı 393
II.Borçlar Kanununda öngörülen Esaslı Hata Halleri ve Bazı Özel Durumlar 395
1. Genel Olarak. 395
2. BK. m. 24'de Sayılan Esaslı Hatalar 396
a.Sözleşmenin Niteliğinde (mahiyetinde) hata (Error in negotio)
(BK. m. 24/1, b. 1) 396
b.Kişide (şahısta) hat (Error in persona) (BK. m. 24/1, b. 2). 397
c.Şeyde hata (Error in corpore, error in objecto) (BK. m. 24/1. b. 2). 397
ç.Miktarda hata (Error in quantitate) (BK. m. 24/1, b. 3). 398
d. Temel Hatası (BK. m. 24/1, b. 4) 400
aa. Kavram ve unsurları 400
bb. Konusu parça borcu olan satış sözleşmesinde alıcı, ayıp hükümleri yanında temel hatasına da seçimlik olarak dayanabilir mi? 408
3. Esaslı Hata Kavramının Tanımlanması (Tarifi). 416
a. Genel Olarak. 416
b. BK. m. 25 hükmü esaslı hata kavramına dahil midir?. 416
4. Özel Bazı Durumlar 417
a.Vasıtanın hatası. 417
b. Hukukî sonuçlarda hata 419
c. Okunmadan imzalanan belge. 421
ç.Beyaza (açığa) imza 423
aa. Beyaza imza atan ile metni dolduran karşı taraf arasındaki ilişki 423
bb. Beyaza imza atan ile üçüncü kişiler arasındaki ilişki. 427
III.Esaslı Hatanın Yaptırımı 427
1. Sözleşmenin Yanılanca İptal Edilebilir Olması ve Bunun Anlamı 427
2. İptal Beyanı ve Sonuçları 435
3.İptal Hakkının Düşmesi 442
4.Sürekli Borç İlişkisi Doğuran Sözleşmelerde İptalin Etkisi 442
5. Kısmî iptal. 443
6.Hatanın Dürüstlük Kuralına Aykırı Biçimde Öne Sürülememesi
(BK. m. 25). 443
7. Hataya Düşenin Tazminat Ödeme Yükümlülüğü (BK. m. 26) 444
a. Genel Olarak. 444
b.BK. m. 26'ya dayanarak olumsuz tazminat miktarını aşan bir
tazminat istenebilmesi. 450
c. Tazminat talebinin söz konusu olamayacağı hal (BK. m. 26/1, c. 2) 451
ç. BK. m. 26'dan doğan sorumluluğun hukukî niteliği 452
§ 37. Hile
Hile Kavramı ve Çeşitleri 452
1. Hile Kavramı. 452
a. Genel Olarak 452
b. Birinci Unsur: Hile Eylemi 453
aa. Aktif bir davranış sonucu gerçekleşen hile. 453
aaa. Genel Olarak. 453
bbb. Reklam Yolu ile Hile Yapılabilir mi?. 455
bb. Pasif bir davranış (susma) sonucu gerçekleşen hile. : 458
c.İkinci unsur: Hilenin sonuç doğurması 460
2. Belli başlı hile ayrımları. 461
a. Aslî hile-fer'i (yan) hile 461
b. Karşı tarafın hilesi-Üçüncü kişinin hilesi. 462
II. Hilenin Hükümleri. 463
1. Hile ile Yapılan İşlemin İptali 463
a. Genel Olarak 463
b. BK. m. 25/11 hile halinde uygulanabilir mi? 467
c. Hilenin defi yolu ile öne sürülmesi 468
2. Tazminat talebi. 469
a. Sözleşmenin iptaline ek olarak tazminat istenmesi. 469
b. Sözleşmeyi iptal etmekten vazgeçmek suretiyle öne sürülen
tazminat talebi 470
§ 38. İkrah (Korkutma, Tehdit)'
I. Genel Olarak. 471
II.Belli başlı İkrah (Korkutma) Ayrımları 476
1. Aslî İkrah-Fer'î (Yan) İkrah. 476
2. Karşı Tarafın İkrahı-Üçüncü Kişinin İkrahı .' 476
III.İkrahın Hükümleri 477
1. İptal hakkı 477
2. Tazminat isteme hakkı. 478
§ 39. Gabin
I. Kavram .'. 478
II. Hukukî Niteliği. .479
MI. Şartları. 483
1. Karşılıklı Edimler Arasında Açık Nispetsizlik. 483
2. Sömürülenin Zayıf Durumu 486
a. Hiffet (Hafiflik) .' 4Sr.
b. Tecrübesizlik (Deneyimsizlik). * ^
c. Müzayaka (Zor Durum, Sıkıntılı Durum) 487
ç.BK. m. 21'deki üç hal sınırlayıcı olarak mı gösterilmiştir?. 489
3. Sömürenin Bilerek Karşı Tarafın Zayıf Durumundan Yararlanmış
Olması. 490
4. "Kum Yığını Teoremi" (Sandhaufentheorem) Türk Hukukunda Uygulanabilir mi? 492
5. Tâcir Sıfatını Taşıyan Sömürülen Ticari İşlerinde BK. m. 21 Hükmüne Dayanabilir mi? 492
IV.Sonuçları 492
V. Gabin (BK. m. 21) ve Ahlâka Aykırılık (BK. m. 20/1) Arasındaki İlişki 498
ALTINCI ALT BÖLÜM SÖZLEŞME SERBESTİSİ VE SINIRLARI
§ 40. Sözleşme Serbestisi Kavramı
1. İrade Özerkliği, Sözleşme Serbestisi ve Anayasa Hükümleri 501
II. Sözleşme Serbestisinin Çeşitli Anlamlan 503
§ 41. Sözleşmeyi Yapıp Yapmama Özgürlüğü Açısından Sözleşme Serbestisinin Sınırları
1. Kural '. 505
II. İstisnalar 506
1. Kanunun Açık Hükmü ile Öngörülen Sözleşme Yapma Zorunluluğu. 506
2. Kamu Hukukundan Doğan Sözleşme Yapma Zorunluluğu. 506
3. Özel Hukuktan Doğan Sözleşme Yapma Zorunluluğu 507
4. 4822 Sayılı Kanunla Değişik 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanundan Doğan Sözleşme Yapma Zorunluluğu 521
a. Mal arzı 521
b. Hizmet arzı. 524
§ 42. Sözleşmenin Konusunu (İçeriğini) Serbestçe Düzenleme Özgürlüğü Açısından Sözleşme Serbestisinin Sınırları
I. Sınırlı Sayı (Numerus Clausus) ve Tipe Bağlılık İlkelerinin Geçerli Olmaması. 525
II.Sözleşme Serbestisinin Sınırları Açısından BK. m. 19 ve BK. m. 20 Arasındaki İlişki 527
1. Genel Olarak 527
2. BK. m. 19/II'ye Verilecek Anlam ve Bu Açıdan Sözleşme Serbestisinin Sınırlarının Belirlenmesi 528
III.Hukuka Aykırılık. 532
1. Genel Olarak 532
a. Hukuk düzeninin doğrudan doğruya böyle bir sözleşmenin
yapılmasını yasaklaması. 533
b.Hukuk düzenince kurulması yasaklanmamış olan sözleşmenin, içeriğinde yer alan bazı hükümler (taraflann edimlerine ilişkin düzenlemeler) açısından hukuka aykırı olması 533
c. Taraflara güdülen dolaylı ortak amacın hukuka aykırı olması 534
ç.Kanuna karşı hile 534
2. Hukuka Aykırılık Halleri 534
a.Emredici Kanun hükümlerine aykırılık 534
b. Kanunun yasaklayıcı hükümlerine (kanunî yasaklara) aykırılık. 536
c.Kamu düzenine aykırılık 544
ç.Kişilik haklarına aykırılık 550
IV.Ahlâka Aykırılık 550
1. Ahlâka Aykırılık Kavramı. 550
2. Ahlâka Aykırılığın Gerçekleşme Biçimleri 554
a.Doğrudan doğruya böyle bir sözleşme yapılmasının veya
sözleşmede vaat edilen edimin ahlâka aykırı olması 555
b. Sözleşme ile takip edilen (dolaylı) amacın ahlâka aykırı olması. 556
c.Sözleşme içeriği ile doğrudan bağlantılı olarak sözleşmenin kurulma tarzının ahlâka aykırı olması (Özellikle banka kredi sözleşmeleri açısından). 557
3. Ahlâka Aykırılığın Tarafların Davranışları ile Değil Hukuki
Düzenleme île İlgili Bulunması. 563
4. Kişilik Haklarına Aykırı Sözleşmeleri Yasaklayan MK. m. 23 ile Ahlâka Aykırılık Butlanını Düzenleyen BK. m. 20 Arasındaki İlişki 565
V.İmkânsızlık 578
§ 43. Hukukî İşlemlerde Yokluk ve Hükümsüzlük
I. Yokluk 578
II. Hükümsüzlük 580
1. Klasik "Kesin Hükümsüzlük" ve "iptal Edilebilirlik" Ayrımı ve Bunun Aşılması 580
a.Kesin Hükümsüzlük (Butlan) 580
b. İptal Edilebilirlik 586
aa. Gerçek anlamı ile bir iptal hakkı doğuran iptal edilebilirlik 586
bb. Gerçek olmayan anlamda bir iptal hakkı doğuran iptal edilebilirlik. 587
d. Klasik kesin hükümsüzlük ve iptal edilebilirlik ayrımının aşılmasında
ilk adım: Karma Hükümsüzlükler veya Ara Kademeler. 588
ç.Klasik Kesin Hükümsüzlük ve İptal edilebilirlik ayrımının aşılmasında ikinci adım: Esnek Hükümsüzlük (Esnek Butlan) 589
aa. Sınırsız (mutlak) esneklik görüşü 589
bb. Sınırlı esneklik görüşü 591
2. Diğer Hükümsüzlük Çeşitleri 594
a. Eksik İşlemler 594
b. Sadece belirli kişilere karşı (nisbî) hükümsüzlük 596
c.Hâkimin takdirine bağlı (takdirî) hükümsüzlük. 598
§ 44. Kısmî Hükümsüzlük ve Çevirme
I. Kısmî Hükümsüzlük. 598
Genel Olarak Borçlar Kanununun Sistemi. 598
Kısmî Hükümsüzlük Çeşitleri. 601
Bölünebilirlik İlkesi. 605
a. Genel Olarak. 605
b. Sözleşmenin esaslı noktaları açısından. 608
II. Çevirme (Konversiyon, Tahvil). 609
1. Genel Olarak. 609
2. Çevirmenin Dayandığı Hukukî Temel 611
a. Yorum görüşü 611
b. Kısmî hükümsüzlük görüşü 612
c. Kanun boşluğu görüşü 613
3. Çevirmenin Şartlan. 614
a.Birinci şart: Kesin hükümsüz bir işlem bulunmalıdır 614
aa. Eksik (askıda hükümsüz işlemlerde) çevirme 615
bb. İptal edilebilir işlemlerde çevirme. 615
b. İkinci şart: İşlemin geçersiz olduğu taraflarca bilinmemelidir. 616
c.Üçüncü şart: Çevirme hükümsüzlüğü öngören normun anlam ve
amacına ters düşmemelidir 617
ç.Dördüncü şart: Yedek işlemin geçerlilik şartları gerçekleşmiş olmalıdır 617
d. Beşinci şart: Yedek işlem kesin hükümsüz işlem ile aynı veya benzer sonuçlar doğuran, fakat ondan daha ileriye gitmeyen bir
nitelik taşımalıdır 618
e. Altıncı şart: Tarafların yaptıkları işlemin geçersiz olduğunu
bilselerdi yedek işlemi istemiş olacakları söylenebilmelidir 619
İKİNCİ BÖLÜM TEMSİL
§ 45. Temsil Kavramı ve Temsilin Çeşitleri
I. Temsil Kavramı. 620
1. Genel Olarak. 620
2. Bilgide Temsil 622
3. Temsil ve Vekâlet. 626
II. Temsilin Çeşitleri. 627
1. Kanunî (Yasal) Temsil ve İradî Temsil. 627
2. Dolaylı (Dolayısı ile) Temsil ve Doğrudan Doğruya Temsil 630
a.Dolaylı Temsil 630
b. Doğrudan doğruya temsil (Dolaylı temsil ile karşılaştırmalı olarak). 631
3. Aktif Temsil-Pasif Temsil 632
§ 46. Temsil Yetkisi
I. Hukukî Niteliği ve Özellikleri. 635
II. İç Temsil Yetkisi-Dış Temsil Yetkisi 638
1. Genel Olarak. 638
2. Dış Temsilin Gerçekleşme Biçimleri 640
a.Açık irade beyanı 640
b. Temsil Olunanın fiilî (eylemli) davranışları 641
aa. Katlanma suretiyle yaratılan hukukî görünüşe dayalı temsil yetkisi 641
bb. İhmal suretiyle yaratılan hukukî görünüşe dayalı temsil yetkisi. 642
3. Dış Temsil yetkisinin verilmesinde İrade Bozuklukları 644
4. Kamu Hukuku Çerçevesinde Verilen Bir Yetkiye Dayalı Olarak Bir Özel Hukuk İşleminin Yapılması 646
III.Temsil Yetkisinin Temel (İç) İlişkiden Bağımsızlığı. 647
IV.Ehliyet 653
1. Temsil Olunan Açısından. 653
2. Temsilci Açısından. 654
V. Temsil Yetkisinin Kapsamı 654
1. Genel Olarak 654
2. Temsil Yetkisinin Konusuna Göre Kapsamının Belli Edilmesi. 655
a. Özel Temsil Yetkisi 655
b. Belirli bir türe (kategoriye) dahil işlemlerin yapılması için verilen yetki 655
c. Genel temsil yetkisi 655
aa. İç (temel) ilişki açısından 655
bb. Dış ilişki (temsil yetkisi) açısından 655
3. Konu Dışında Kalan Esaslara Göre Yetkinin Kapsamının Belli
Edilmesi. 661
VI.Birlikte Temsil Yetkisi ve Alt Temsil Yetkisi. 661
1. Birlikte Temsil Yetkisi 661
a. Genel Olarak 661
b. Çeşitleri 661
aa. Müteselsil (Dayanışmalı, Zincirleme) temsil 661
bb. Elbirliğiyle (Ortaklaşa) temsil 662
2. Alt Temsil Yetkisi 664
a. Gerçek alt temsil. 664
b. Gerçek olmayan alt temsil 666
VII.Şekil 667
VIII.Temsilcinin Kendi Kendisiyle veya Her İki Tarafın Temsilcisi Olarak
İşlem Yapması. 669
§ 47. Doğrudan Doğruya Temsilin Hukukî Sonuçlarının Gerçekleşmesi
İçin Aranan Şartlar
I. Temsilci Temsil Yetkisine Sahip Olmalıdır. 673
II. Temsilci Temsil Olunan Adına Hareket Etmiş Olmalıdır. 673
1. Açıklama ilkesi. 673
2. Açıklama İlkesinin İstisnası: İlgili İçin İşlem. 678
a. İlgili için açık işlem. 678
b. İlgili için örtülü işlem. 682
§ 48. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi
I. Genel Olarak. 685
II. Temsil Yetkisinin Geri Alma Dışında Kalan Sebeplerle (Kanun Gereği) Sona Ermesi 686
1. Kanunda Açıkça Öngörülmemiş Sona Erme Sebepleri 686
a. Temsilcilikten çekilme (istifa). 686
b. İşin görülmesi, sürenin geçmesi, bozucu şartın gerçekleşmesi. 686
2. Kanunda Öngörülen Sona Erme Sebepleri (BK. m. 35). 686
a. Ölüm ve Gaiplik Kararı 687
aa. Temsil olunan ölmesi 687
bb. Temsilcinin ölümü 693
cc. Gaiplik kararı 693
b. Tüzel Kişiliğin son bulması (BK. m. 35/11). 694
aa. Temsil olunan açısından 694
bb. Temsilci açısından 694
c.Fiil ehliyetinin kaybı 695
aa. Terfısil olunan açısından. 695
bb. Temsilci açısından 699
ç.İflâs 701
aa. Temsil Olunanın iflâsı. 701
bb. Temsilcinin iflâsı 701
3. Temsil Yetkisinin Geri Alma Dışındaki Sebeplerle Sona Ermesinin Sonuçlan 702
a.Durumun özellikle BK. m. 37 hükmü açısından incelenmesi. 702
b. Bir Yetki Belgesi (vekâletname) düzenlenmiş olması halinde
(BK. m. 36) 704
III. Temsil Yetkisinin Geri Alınması (BK. m. 34). 706
1. Genel Olarak 706
2. Üçüncü Kişilerin Iyiniyetinin Korunması. 708
Genel Kural 708
BK. m. 37 hükmü temsil yetkisinin geri alma suretiyle son bulması halinde uygulanabilir mi? 710
BK. m. 34/111 çerçevesinde kendisine bildirim yapılan üçüncü kişi hangi'andan itibaren kötüniyetli sayılır? 711
Temsil yetkisi verildiğine ilişkin bildirimin temsil olununca düzenlenmiş bir yetki belgesinin (vekâletnamenin) üçüncü kişiye ibraz edilmesi suretiyle gerçekleşmiş bulunması halinin özellikleri. 711
Bir yetki belgesinin düzenlenip temsilciye verildiği hallerde,
BK. m. 33/11 ile BK. m. 34/111 arasındaki ilişki. 713
3. Temsil Yetkisinin Geri Alınması Halinde Üçüncü Kişilerin İyiniyetini Koruyan Hükümler Hangi Sıra İçinde Ele Alınıp İncelenmelidir? 718
§ 49. Yetkisiz Temsil
I. Kavram ve Uygulama Alanı. 719
II. Temsil Olunan ile Üçüncü Kişi Arasındaki İlişki Açısından, Yetkisiz Temsilcinin Üçüncü Kişi ile Temsil Olunan Adına Yaptığı Sözleşmenin Durumu 721
1. Sözleşmenin Askıda Hükümsüz Olması 721
2. Temsil Olunanın İcazeti ile Sözleşmenin Geçerlilik Kazanması. 721
3.Üçüncü Kişi Temsil Olunanın İcazet Ve nesini Beklemeden Bir Taraflı
İrade Beyanı ile Sözleşmeden Dönebilir veya Sözleşmeyi Temel Hatası, Hile Gibi İrade Bozukluklarına Dayanarak İptal Edebilir mi? 728
III. Üçüncü Kişinin Yetkisiz Temsilciden Talep Edebileceği Tazminat. 733
1. Temsil Olunan Tarafından İcazet Verilmemesi Halinde Yetkisiz Temsilciden Talep Edilecek Tazminat (BK. m. 39) 734
a. Kural: Yetkisiz temsilcinin kusuru aranmaksızın olumsuz zararlardan sorumlu tutulması (BK. m. 39/1) 734
b. İstisna: Yetkisiz temsilcinin kusurlu olması ve hakkaniyetin gerektirmesi halinde hâkimin daha yüksek bir tazminata hükmedebilmesi (BK. m. 39/11). 737
c. Yetki eksikliğini bilen veya bilmesi gereken üçüncü kişinin tazminat isteme hakkından yoksun bırakılması 740
2. Temsil Olunanın İcazet Vererek Sözlşemenin Geçerliliğini Sağlaması Halinde Yetkisiz Temsilciden İstenebilecek Geciktirme Tazminatı 743
IV. Üçüncü Kişinin temsil Olunana Karşı Öne Sürebileceği Tazminat
talepleri. 745
1. Temsil Olunanın Kendi Culpa in Contrahendo'sundan Sorumlu
Tutulması 745
2. Temsil Olunanın Yardımcı Kişi Konumundaki Yetkisiz Temsilcinin Davranışından BK. m. 100 Hükmü Kıyas Yolu ile Uygulanmak Suretiyle Sorumlu Tutulması. 745
V. Temsil Olunan ile Yetkisiz Temsilci Arasındaki İlişki. 749
VI. İstihkak ve Sebepsiz İktisap Davalarının Saklı Kalması (BK. m. 39/111). 750
§ 50. Yetkisizlik ile İlgili Özel Durumlar: Temsil Yetkisinin Kötüye Kullanılması-Temsil Olunan Tarafından Verilmiş Talimata Uyulmaması-Başkasının Adı Altında İşlem Yapılması
I. Temsil Yetkisinin Kötüye Kullanılması. 750
1. Kavram. 750
2. Yaptırım (Müeyyide) 758
II. Temsilcinin Temsil Olunan Tarafından Verilmiş Talimata Uymaması. 759
1. Talimat kavramı. 759
2. Temsilcinin Talimata Uymadan İşlem Yapmasının Hukuki Sonucu. 760
3. Talimata Aykırı İşlemler Temsil Yetkisinin Kötüye Kullanılmasının
Özel Bir Çeşidi Sayılabilir mi?. 763
III. Temsilcinin Başkasının Adı Altında İşlem Yapması. 766
1. Karşı Karşıya Olan Kişiler Arasında. 767
a. A'nm adını kullanan T'nin sözleşmeyi kendisi için istediği
durumlarda 767
b. A'nın adı altında hareket eden T'nin sözleşmeyi kendisi değil doğrudan doğruya A için istediği durumlarda 768
2. Karşı karşıya olmayan kişiler arasında 769
§ 51. Temsile İlişkin Özel Hükümlerin Saklı Tutulması. 771
EK: Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin İncelenip Değerlendirilmesi 773
