Borçlar Hukuku I
Prof. Dr. Turhan ESENER
Yrd. Doç. Dr. Fatih GÜNDOĞDU
ÖNSÖZ
1969 tarihli “Borçlar Hukuku I, Akitlerin Kuruluşu ve Geçerliliği (BK m.1-40)” isimli eserin yeniden
basılarak eğitim hayatına kazandırılmasının sevincini yaşıyor, kitabın kıymetli öğrencilerimize yardımcı
olmasını umuyoruz.
Kitabın önceki basısında benimsenmiş olan sade anlatım özelliği bu basıda da korunmaya çalışılmış
ve ilk basıdaki sistematiğe sadık kalınmıştır. Bu basıda 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan
değişiklik ve yenilikler göz önünde bulundurulmuştur. Çalışmada yerli ve yabancı çok sayıda kıymetli
eserden faydalanılmış, özellikle yerli ve yabancı güncel mahkeme kararlarına yer verilmiştir.
Kitabın yayınlanmasında verdiği destek sebebiyle TC İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dekanı Prof. Dr. Bahri Öztürk’e ve kitabın basımını üstlenen Vedat Kitapçılığa teşekkür ederiz.
Prof. Dr. Turhan Esener
İstanbul, Ocak 2017
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ III
KISALTMALAR XXI
GİRİŞ 1
I) SÖZLEŞMELERİN KURULMASI PROBLEMİNİN
ÖNEMİ 1
II) BORCUN KAYNAKLARI 4
III) HUKUKİ OLAYLAR, HUKUKİ FİİLLER VE HUKUKİ
İŞLEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI 5
A) Hukuki olay 6
B) Hukuki fiil 6
1) Düşünce açıklamaları 7
2) His açıklamaları 7
3) İrade açıklamaları 7
a) Fiili işlemler veya maddi fiiller 7
b) Hukuki işlem benzeri fiiller 8
c) Hukuki işlemler 9
IV) HUKUKİ İŞLEMLERİN TANIMI VE İRADE
BELİRTİLERİ 9
V) HUKUKİ İŞLEMLERİN, BUNLARA KATILAN
TARAF SAYISINA GÖRE AYIRIMI 11
A) Tek taraflı hukuki işlemler 11
1) Borç doğuran (kurucu) yenilik doğuran haklar 13
2) Bir hukuki ilişkiyi değiştiren (değiştirici) yenilik
doğuran haklar 13
3) Bir borcu ortadan kaldıran (bozucu) yenilik
doğuran haklar 14
B) İki ve çok taraflı işlemler 15
1) Müşterek hukuki işlemler 15
2) Kararlar 15
3) Sözleşmeler 15
VI) SÖZLEŞMELERİN SINIFLANDIRILMASI 15
A) Özel Hukuk Sözleşmeleri – Kamu Hukuku Sözleşmeleri 17
1). Aile hukuku sözleşmeleri 17
2) Miras hukuku sözleşmeleri 17
3) Ayni sonuç doğuran sözleşmeler 17
4) Borçlar hukuku sözleşmeleri 18
B) Doğurdukları sonuca göre ayırım 18
1) Tek taraflı sözleşmeler 18
2) İki taraflı sözleşmeler 19
a) Tam iki taraflı sözleşmeler 19
b) Eksik iki taraflı sözleşmeler 19
C) Edimlerin karşılıklı olup olmamasına göre ayırım 20
1) Karşılıksız sözleşmeler 20
2) Karşılıklı sözleşmeler 21
D) Ayni sözleşmeler – Rızai sözleşmeler 21
1) Ayni sözleşmeler 21
2) Rızai sözleşmeler 22
BÖLÜM I
SÖZLEŞMENİN KURULMASININ ŞARTLARI
I) İRADE BEYANI 23
A) İrade ve Beyan Sistemleri 24
1) İrade ilkesi 24
2) Beyan ilkesi 25
3) Güven ilkesi 26
B) İrade beyanının unsurları 27
1) Taraf iradesi 27
2) Beyan iradesi 27
C) Karşı tarafa ulaşması gereken ve gerekmeyen
irade beyanları 28
1) Karşı tarafa ulaşması gerekli olmayan
irade beyanları 28
2) Karşı tarafa ulaşması gereken irade beyanları 28
D) Açık ve örtülü irade beyanı 29
II) İRADE AÇIKLAMASININ KARŞILIKLI OLMASI 31
III) İRADE AÇIKLAMALARININ UYGUN OLMASI 31
A) Anlaşma – Açık anlaşmazlık ve gizli anlaşmazlık 31
B) Sözleşmenin esaslı ve ikinci derecedeki noktaları 33
1) Sözleşmenin esaslı noktaları 37
2) Sözleşmenin ikinci derecedeki noktaları 40
IV) SÖZLEŞME EHLİYETİ 41
BÖLÜM II
SÖZLEŞMENİN KURULMASININ AŞAMALARI
I) ÖNERİ 43
A) Önerinin Şartları 44
B) Önerinin Hükmü: Öneri sahibinin önerisi ile bağlılığı 48
1) Süreli Öneriler 51
2) Süresiz Öneriler 51
a) Hazırlar arasındaki süresiz öneri 51
b) Hazır olmayanlar arasında süresiz öneri 52
C) Öneri sahibinin ölümü veya ehliyetini kaybetmesi 54
D) Öneride bulunanı bağlamayan öneriler 56
1) Bağlayıcı olmayan öneri 56
2) Önerinin geri alınması 57
II) KABUL 58
A) Açık kabul 61
B) Örtülü kabul 62
C) Susma ile örtülü kabul 63
D) TBK m.1 ile TBK m.6 arasındaki ilişki 67
III) SÖZLEŞMENİN KURULMASI SIRASINDAKİ
GÖRÜŞMELER VE CULPA IN CONTRAHENDO 69
IV) SÖZLEŞMENİN KURULMA ANI 72
A) Sözleşmenin kurulma anını tespit için ileri
sürülen teoriler 72
1) Açıklama Teorisi 73
2) Gönderme Teorisi 73
3) Ulaşma Teorisi 73
4) Bilgi Edinme Teorisi 73
B) Fransız ve Alman Hukuklarında sözleşmenin
kurulma anı 74
C) Türk – İsviçre Borçlar Kanunlarının kabul ettiği sistem 75
1) Sözleşmelerin kurulması bakımından ulaşma
teorisi geçerlidir 75
2) Öneri ve kabulün geri alınmasında bilgi edinme
ilkesi geçerlidir 76
V) SÖZLEŞMENİN KURULMA YERİ 77
VI) İLAN YOLUYLA ÖDÜL SÖZÜ VERME 77
A) Genel Olarak 77
B) İlan yoluyla yapılan söz vermenin şartları 78
1) Bir vaadin yapılmış olması gerekir 78
2) Söz veren kimsenin bir ödül vermeyi teklif
etmesi gerekir 79
3) İlan yoluyla ödül sözü verme bir veya birkaç
kişinin edimini gerektirir 80
C) İlan yoluyla ödül sözü vermenin hukuki niteliği 80
D) İlan yoluyla verilen sözden cayılması 83
1) Caymanın şartları 83
2) Tazminatın kapsamı 84
E) Ödüllü Yarışma 84
VII) SÖZLEŞMENİN İLERİDE YAPILMASI HUSUSUNDA
SÖZLEŞME (ÖNSÖZLEŞME) 85
A) Sözleşmenin ileride yapılması konusunda tarafların
anlaşmaları 85
B) Önsözleşmenin şartları 86
C) Önsözleşmenin hükümleri 88
D) Önsözleşme kavramının eleştirilmesi 89
BÖLÜM III
İRADE İLE AÇIKLAMA ARASINDA İSTENEREK
YARATILAN UYGUNSUZLUK:
MUVAZAALI İŞLEMLER
I) CIDDI OLMAYAN BEYANLAR (LATIFE BEYANI)
VE ZIHNI KAYIT 92
II) MUVAZAANIN TÜRLERI 94
A) Basit (mutlak / adi) muvazaa 94
B) Nitelikli (nisbi / mevsuf) muvazaa 95
1) Sözleşmenin içerik ve niteliğine ilişkin
olan muvazaa 95
2) Sözleşmenin konusunda (veya şartlarında)
muvazaa 95
3) Tarafların şahsında muvazaa 95
III) MUVAZAANIN TARAFLAR ARASINDA MEYDANA
GETIRDIĞI HÜKÜM VE SONUÇLAR 96
A) Muvazaalı (görünürdeki) işlem 96
B) Gizli işlem 97
C) Kısmi muvazaa veya sözleşmenin şartlarında
muvazaa 101
IV) MUVAZAANIN TARAFLARDAN BIRI
TARAFINDAN ISPATI 102
A) Kanunun belli bir delil ile ispatını emrettiği
işlemlerde muvazaanın ispatı 102
1) Adi senede bağlı işlemlerde muvazaa iddiası 102
2) Resmi senede bağlı muvazaa iddiası 103
B) Doğumu belli bir resmi şekle bağlı işlemlerde
muvazaanın ispatı 104
C) İspatı veya doğumu belirli bir şekle bağlı olmayan
işlemlerde muvazaanın ispatı 104
V) MUVAZAANIN ÜÇÜNCÜ KIŞILER BAKIMINDAN
MEYDANA GETIRDIĞI HÜKÜM VE SONUÇLAR 105
A) Muvazaayı ileri sürebilecek üçüncü kişiler 105
1) Üçüncü kişi olarak kabul edilmesi gereken kişiler 106
2) Muvazaalı işlem karşısında ön alım hakkı
sahibinin durumu 106
B) Muvazaanın üçüncü kişiler tarafından ispatı 108
VI) MUVAZAANIN ÜÇÜNCÜ KIŞILERE KARŞI
ILERI SÜRÜLMESI 108
A) Fransız Hukuku 109
1) Gizli sözleşmenin üçüncü kişilere karşı
ileri sürülememesi 110
2) Gizli sözleşmenin üçüncü kişiler tarafından
ileri sürülmesi 110
B) Alman Hukuku 110
C) Türk – İsviçre Hukuku 112
1) TBK m.19 f.2 ile üçüncü kişilerin korunması 112
2) TBK m.19 f.2’nin uygulanma şartları 113
VII) İNANÇLI IŞLEMLER 115
A) İnançlı işlem kavramı ve hukuki niteliği 115
B) İnançlı işlemlerin hüküm ve sonuçları 116
VIII) İNANÇLI IŞLEM, MUVAZAA VE KANUNA KARŞI
HILENIN KARŞILAŞTIRILMASI 117
A) Muvazaa ve kanuna karşı hile 117
B) Muvazaa ve inançlı işlemler 119
BÖLÜM IV
İRADE İLE BEYAN ARASINDA İSTENİLMEDEN
MEYDANA GELEN UYGUNSUZLUK:
İRADEYİ SAKATLAYAN SEBEPLER
I) YANILMA 122
A) Yanılmanın uygulanma alanı 123
1) Fransız Hukuku 123
a) Sözleşmenin esasında yanılma 123
b) Şahısta yanılma 124
c) Saikte yanılma 124
d) Ekonomik değerlendirmede yanılma 124
2) Alman Hukuku 125
a) Beyan davranışında yanılma 125
b) Beyanın içeriği hakkında yanılma 126
c) Beyanın özelliklerinde yanılma 126
3) Türk – İsviçre Hukuku 127
a) Savigny’nin sistemi 128
b) Esaslı yanılma halleri 130
aa) Sözleşmenin niteliğinde yanılma 130
bb) Sözleşmenin konusunu oluşturan
şeyde yanılma 130
cc) Kişide yanılma 131
dd) Sözleşme yapılırken nitelikleri göz önünde
bulundurulan kişide yanılma 131
ee) Miktarda yanılma 131
ff) Esaslı kabul edilen saikte yanılma –
Temel Hatası 132
gg) İletmede yanılma 140
B) İradeyi sakatlayan sebeplerden esaslı yanılmanın
meydana getirdiği hüküm ve sonuçlar 141
1) Fransız Hukukunda yanılmanın hüküm ve sonuçları 141
a) İptal yetkisinin kullanılması 142
b) İptalin hüküm ve sonucu 142
2) Alman Hukukunda yanılmanın hüküm ve sonucu 143
a) İptal yetkisinin kullanılması 143
b) İptalin hüküm ve sonucu 144
3) Türk – İsviçre Hukukunda yanılmanın
hüküm ve sonucu 145
a) İrade bozukluğu ile sakat olan bir sözleşmenin
askıda olması 145
b) İrade bozukluğu ile sakat olan sözleşmenin
geçerli olabilmesi için aranan şartlar 147
c) Şartın gerçekleşmemesi 148
d) Yanılmayı ileri sürmenin sınırları 149
e) Sözleşmenin yanılma sebebiyle iptali halinde
diğer tarafın haklarının korunması 150
II) ALDATMA 155
A) Aldatmanın şartları 156
1) Aldatmanın kasıtlı olması 156
2) Yanılgıya düşürme 157
3) Nedensellik bağı 157
B) Üçüncü kişinin aldatması 159
C) Aldatmanın hüküm ve sonucu 161
III) KORKUTMA 162
A) Korkutmayı açıklayan teoriler 162
1) Haksız fiil teorisi 162
2) Yetersiz irade teorisi 162
3) Rızanın mevcut olmayışı teorisi 162
4) Beyan teorisi 163
5) Güven teorisi 163
B) Korkutmanın türleri 163
1) Maddi korkutma 163
2) Manevi korkutma 164
C) Korkutmanın şartları 164
1) Bir kimse iradesini korkutma altında
açıklamış olmalıdır 164
2) Korkutma, irade beyanına muhatap olan kimsenin
içinde bulunduğu şartlara göre mevcut sayılmalıdır 164
3) Korkutma, kişinin kendisine veya yakın
akrabasından birine karşı yapılmalıdır 165
4) Korkutma ile iradenin açıklanmış olması arasında
bir nedensellik bağı mevcut olmalıdır. 166
5) Korkutma, derhal meydana gelecek ağır bir
tehlike olmalıdır 166
6) Korkutma haksız (hukuka aykırı) olmalıdır 167
7) Korkutma, diğer tarafça veya üçüncü kişi
tarafından yapılmalıdır 169
8) Korkutma ciddi olmalıdır 169
D) Korkutmanın hüküm ve sonucu 170
IV) İRADE BOZUKLUĞUNDAN AYRI OLARAK
SÖZLEŞMEYİ SAKATLAYAN BİR SEBEP:
AŞIRI YARARLANMA (GABİN) 170
A) Aşırı yararlanmanın hukuki niteliği 170
B) Türk – İsviçre Borçlar Hukuku sistemindeki yeri 172
C) Aşırı yararlanmanın şartları 173
1) Objektif şart 174
2) Sübjektif şart 176
D) Aşırı yararlanmanın sonuçları 178
1) Sözleşmeyi iptal ederek karşılıklı edimlerin
geri verilmesi 178
2) Sözleşmeyle bağlı kalarak edimler arasındaki
oransızlığın giderilmesi 180
3) Hak düşürücü süre 180
BÖLÜM V
SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI
I) ŞEKİL 183
A) Şeklin fayda ve sakıncaları 183
1) Şeklin faydaları 183
2) Şeklin sakıncaları 184
B) Geçerlilik şekli – İspat şekli 184
1) Geçerlilik şekli 184
2) İspat şekli 185
C) Şeklin kapsamı ve etki derecesi 186
D) Kanuni şekil 188
1) Resmi şekil 188
2) Adi yazılı şekil 189
a) Metin 189
b) İmza 190
E) Şekle bağlı hukuki işlemin değiştirilmesi 194
F) Şekle bağlı bir hukuki işlemin ortadan kaldırılması 195
G) İradi şekil 195
II) BORCUN SEBEBİ: CAUSA 196
A) Sebep kavramı 196
B) Kazandırıcı işlem ve sebebi 197
1) Tasarruf işlemleri 197
a) Hakkın devri 197
b) Hakkın sınırlanması 198
c) Hakkın değiştirilmesi 198
d) Hakkın ortadan kaldırılması 198
2) Hukuki sebep çeşitleri 199
a) Bağışlama sebebi 199
b) Alacak sebebi 199
c) İfa sebebi 200
d) Diğer sebepler 200
C) Sebebe bağlı (illi) işlemler ile sebepten soyut
(mücerret) işlemlerin ayırımı 200
1) Tasarruf işlemlerinin sebebe bağlı veya
sebepten soyut olması 201
2) Borç doğuran işlemlerin sebebe bağlı veya
sebepten soyut olması 204
III) BORÇ TANIMASI 204
A) Borç sebebinin gösterildiği borç tanıması
(sebebe bağlı borç tanıması) 204
B) Borç sebebinin gösterilmediği borç tanıması 205
IV)- SÖZLEŞME SERBESTİSİ PRENSİBİ VE SINIRLARI 210
A) Kurulma serbestisi 211
1) Kamu ihtiyaçlarının giderilmesi ve zorunlu
maddelerin sağlanması hizmetleri 213
2) Güdümlü iktisat sisteminde sözleşme zorunluluğu 214
3) Haksız fiil sebebiyle sözleşme zorunluluğu 214
B) Düzenleme serbestisi 215
1) Sendikal hareketler sonucu düzenleme
serbestisinin sınırlandırılması 216
2) Kanun koyucu tarafından öngörülen
düzenleyici sözleşmeler 218
C) Sözleşme konusunun sınırları 218
1) Sözleşmenin konusu kanunun emredici
hükümlerine aykırı olmamalıdır 219
2) Sözleşmenin konusu ahlâka aykırı olmamalıdır 220
3) Sözleşmenin konusu kamu düzenine aykırı
olmamalıdır 222
4) Sözleşmenin konusu kişilik haklarına aykırı
olmamalıdır 222
5) Sözleşmenin konusu imkânsız olmamalıdır 224
6) Edim belirli veya belirlenebilir olmalıdır 227
