Tasarruf Finansman Sözleşmesi
Dr. Buğra Kaan ÇAKIROĞLU
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR XXIII
GİRİŞ 1
§ BİRİNCİ BÖLÜM
TASARRUF FİNANSMAN SİSTEMİ VE TARİHÇESİ
I. Tasarruf Finansman Sistemi Tarihçesi 5
A. Türkiye’deki Durum 5
B. Diğer Ülkelerdeki Durum . 13
1. İngiltere 16
2. Almanya . 27
II. Tasarruf Finansman Kavramı, Sistemi ve Uygulamadaki Durum . 31
A. Kavram ve Sistem . 31
B. Sistemin Uygulamadaki Durumu 37
1. Genel Olarak 37
2. Müşteri Bazlı (Bireysel Tasarruf) Tasarruf Finansman Sözleşmesi 39
a. Genel Olarak 39
b. Müşteri Bazlı (Bireysel Tasarruf) Tasarruf Finansman Sözleşmesi Türleri . 40
(1). Peşinatsız Sözleşme Türü 40
(2). Peşinatlı Erken Teslimli Sözleşme Türü 42
3. Grup Tasarruflu (Çekilişli) Tasarruf Finansman Sözleşmesi 42
a. Genel Olarak 42
b. Grup Tasarruflu (Çekilişli) Tasarruf Finansman Sözleşmesi Türleri . 48
(1). Sabit Ödemeli Çekilişli Sözleşme Türü . 48
(2). Değer Artışlı (Enflasyon Korumalı) Sözleşme Türü . 49
C. Tasarruf Finansman Sisteminin Olumlu ve Olumsuz Yönleri 51
1. Tasarruf Finansman Sisteminin Olumlu Yönleri . 51
2. Tasarruf Finansman Sisteminin Olumsuz Yönleri . 53
III. Tasarruf Finansman Sisteminin ve Sözleşmesinin Amacı 54
IV. Tasarruf Finansman Sisteminin ve Dolayısıyla Tasarruf Finansman Sözleşmesinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi 55
A. İslami Finans İlkeleri. 56
1. Genel Olarak 56
2. Faiz (Riba) Yasağı 58
3. Belirsizlik (Garar) Yasağı 59
4. Haram Olan Faaliyet Yasağı 61
5. Risk Paylaşımı ve Varlığa Dayalı Olma 62
6. Diğer Yasaklar 62
B. İslami Finansta Bazı Hukuki İşlem Türleri . 63
1. Müşareke 63
2. Mudarebe 65
3. Selem 65
4. İstisna . 66
5. Murabaha 66
6. İcare 67
7. Vekâlet . 67
C. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin İslam Finans Sistemine Uygunluğunun Değerlendirilmesi . 68
1. Yasal Düzenlemelerden Önceki Döneme İlişkin Fıkhi Değerlendirmeler 69
a. Çekilişli Tasarruf Finansman Sözleşmelerine ve Bu Sözleşmelerdeki Organizasyon Ücretine İlişkin Fıkhi Değerlendirmeler . 69
(1). Çekilişli Tasarruf Finansman Sözleşmelerinin ve Bu Tip Sözleşmelerde Organizasyon Ücreti İle Kira Yardımı Bedelinin Fıkhen Caiz Olduğunu İleri Süren Görüşler . 70
(2). Çekilişli Tasarruf Finansman Sözleşmelerinin ve Bu Tip Sözleşmelerde Organizasyon Ücreti İle Kira Yardımı Bedelinin Fıkhen Caiz Olmadığını İleri Süren Görüşler . 72
b. Çekilişsiz Tasarruf Finansman Sözleşmelerine ve Bu Sözleşmelerdeki Organizasyon Ücretine İlişkin Fıkhi Değerlendirmeler . 73
(1). Çekilişsiz Tasarruf Finansman Sözleşmelerinin ve Bu Tip Sözleşmelerde Organizasyon Ücreti Bedelinin Fıkhen Caiz Olduğunu İleri Süren Görüşler 73
(2). Çekilişsiz Tasarruf Finansman Sözleşmelerinin ve Bu Tip Sözleşmelerde Organizasyon Ücreti Bedelinin Fıkhen Caiz Olmadığını İleri Süren Görüşler 74
2. Yasal Düzenlemeler Sonrası Fıkhi Değerlendirmeler 74
§ İKİNCİ BÖLÜM
GENEL YAPISIYLA TASARRUF FİNANSMAN SÖZLEŞMESİ
I. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin Tanımı 77
II. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin Tarafları 81
A. Genel Olarak . 81
B. Müşteri 82
1. Genel Olarak 82
2. Müşterinin Sıfatı . 82
a. Genel Olarak 82
b. Gerçek Kişi Müşterinin Tüketici Sıfatı 83
c. Tüzel Kişi Müşterinin Tüketici Sıfatı 84
(1). Müşterinin Medeni Hukuk Tüzel Kişisi Olması Halinde. 84
(2). Müşterinin TTK’da Düzenlenen Tüzel Kişilerden Olması Halinde 86
3. Tasarruf Finansman Sözleşmesinde Müşteri Sayısı . 94
C. Tasarruf Finansman Şirketi . 95
III. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin Unsurları 106
A. Genel Olarak . 106
B. Tarafların Anlaşması . 107
C. Müşteri Tarafından Tasarrufta Bulunma . 107
D. Konut, Çatılı İş Yeri veya Taşıt Edinimi İçin Müşteriye Faizsiz Finansman Kullandırılması . 110
E. Tasarruf Finansman Şirketinin Organizasyonu ve Müşteriye Ait Tasarrufları Yönetmesi, Geri Ödemesi ve Bu Faaliyetleri Karşılığında Organizasyon Ücreti Alması 118
1. Tasarruf Finansman Şirketinin Organizasyonu ve Müşteriye Ait Tasarrufları Yönetmesi. 118
a. Tasarruf Fon Havuzu ve Bu Fonun Yönetilmesi . 119
(1). Genel Olarak 119
(2). Tasarruf Fon Havuzundaki Varlıkların Değerlendirilmesi 120
(3). Tasarruf Fon Havuzunun Korunması 122
b. İhtiyat Fonu ve Bu Fonun Yönetilmesi 125
c. Tahsisat Fonu . 127
2. Şirketin Müşteriye Ait Tasarrufları Geri Ödemesi . 128
3. Şirketin Organizasyon Ücreti Alması 130
a. Genel Olarak Organizasyon Ücreti ve Tanımı . 130
b. Organizasyon Ücretine İlişkin Kanuni Düzenlemeler . 131
c. Organizasyon Ücretine İlişkin Kanuni Düzenlemenin Hukuki Niteliği 132
IV. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin Hukuki Niteliği 134
A. Kanuni Düzenlemelerin Öncesinde Bu Sözleşmenin Hukuki Niteliği 134
B. Kanuni Düzenlemelerin Yürürlüğe Girmesi Sonrası Bu Sözleşmenin Hukuki Niteliği 137
1. Tipik Bir Sözleşme Olması 137
2. Rızai Bir Sözleşme Olması 138
3. Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Bir Sözleşme Olması . 139
4. Ani – Sürekli Karmaşığı Bir Sözleşme Olması 139
5. Standart Bir Sözleşme Olması 143
V. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin Benzer Sözleşmelerden Farkları 145
A. Genel Olarak . 145
B. Kredi Sözleşmesinden Farkı . 146
C. Mevduat, Tasarruf Mevduat, Katılım ve Özel Cari Hesap Sözleşmesinden Farkı 150
D. Konut Finansmanı Sözleşmesinden Farkı . 150
E. Ön Ödemeli Taksitle Satış ve Ön Ödemeli Konut Satış Sözleşmesinden Farkı 154
F. Taksitle Satış Sözleşmesinden Farkı . 155
VI. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin Şekli . 161
A. Genel Olarak Kanun’da Öngörülen Şekil Şartları 161
1. Yazılı Şekil . 162
2. Uzaktan İletişim Araçlarının Kullanılması Yoluyla Mesafeli Olarak Kurulmak İstenen Sözleşmelerde Şekil 163
3. Kurul’un Yazılı Şeklin Yerine Geçebileceğini Belirlediği Ve Bir Bilişim Veya Elektronik Haberleşme Cihazı Üzerinden Gerçekleştirilecek Ve Müşteri Kimliğinin Doğrulanmasına İmkân Verecek Yöntemlerle Kurulan Sözleşmelerde Şekil 165
a. Genel Olarak 165
b. Düzenlemenin Hukuka Uygunluğu Tartışması 167
B. Tasarruf Finansman Sözleşmesine TKHK m. 4/1 Hükmünün Uygulanıp, Uygulanmayacağı Sorunu 169
C. Şekle Aykırılığın Yaptırımı 170
VII. Tasarruf Finansman Sözleşmesine Uygulanacak Hükümler . 173
A. Genel Olarak . 173
B. 6502 Sayılı TKHK 173
1. Genel Olarak 173
2. Haksız Şartlar . 177
C. 4721 Sayılı TMK, 6098 Sayılı TBK ve 6102 Sayılı TTK 183
VIII. Tasarruf Finansman Sözleşmesinde Yer Alması Zorunlu Asgari Şartlar 184
A. Kanun ve Yönetmelikte Yer Alan Şartların İncelenmesi 184
B. Kanun ve Yönetmelik’te Sözleşmede Yer Alması Öngörülen Zorunlu Asgari Şartların Sözleşmede Yer Almaması Halinde Uygulanacak Yaptırım 188
1. Genel Olarak 188
2. Tasarruf Finansman Şirketi Tarafından Faizsiz Finansmanın Sağlanmasından Önceki Dönemde Uygulanacak Yaptırım . 188
a. Esnek Hükümsüzlük 188
b. Kesin Hükümsüzlüğün İleri Sürülmesinin Hakkın Kötüye Kullanımı Teşkil Etmesi 191
3. Tasarruf Finansman Şirketi Tarafından Faizsiz Finansmanın Sağlanmasından Sonraki Dönemde Uygulanacak Yaptırım . 192
4. Yasal Düzenlemeler İle Tasarruf Finansman Sözleşmesinde Yer Alması Zorunlu Olan Asgari Şartların Sözleşmede Yer Almaması Ve Bu Sözleşmenin Geçersizliğine Karar Verilmemesi Halinde Ortaya Çıkan Sözleşme Boşluklarına Uygulanacak Hükümler 193
5. İdari Para Cezası Yaptırımı 194
§ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TASARRUF FİNANSMAN SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN BORÇLARI
I. Genel Olarak . 197
II. Müşterinin Borçları 197
A. Genel Olarak . 197
B. Bilgi Verme Borcu 198
C. Tasarrufta Bulunma Borcu 203
1. Genel Olarak 203
2. Tasarrufta Bulunma Edimi Borçlusu, Alacaklısı ve Tasarruf Dönemi . 203
3. Tasarrufta Bulunma Borcunda Vade ve Tutar . 205
a. Genel Olarak 205
b. Tutar ve Vadenin Değiştirilmesi 206
4. Tasarrufta Bulunma Borcunun Ertelenmesi ve Durdurulması 207
a. Genel Olarak 207
b. Erteleme ve Durdurma Kavramı 207
c. Erteleme veya Durdurma Haklarının Kullanılmasının Sonuçları 209
5. Tasarrufta Bulunma Borcunun Yabancı Para Cinsinden İfa Edilip Edilemeyeceği Sorunu . 210
6. Tasarrufta Bulunma Borcunda Temerrüt . 211
D. Organizasyon Ücreti Ödeme Borcu 220
1. Genel Olarak 220
2. Organizasyon Ücretinin Doğumu ve Muacceliyeti 220
3. Organizasyon Ücretinin Tutarı ve Ödeme Şekli 223
4. Organizasyon Ücretini Ödeme Borcunda Temerrüt. 224
E. Tahsisatı Kabul Etme Borcu . 224
1. Genel Olarak 224
2. Şirket Tarafından Üçüncü Kişiye Yapılan Tahsisat Ödemesinin, Müşteri ile Şirket Arasındaki Bir Temsil İlişkisinin Varlığını İhtiva Etmesi 225
3. Tahsisat Ödemesinin Müşterinin Malvarlığına Yapacağı Etki . 226
4. Tahsisatı Kabul Etme Borcunda Temerrüt . 227
a. Genel Olarak 227
b. Tahsisatı Kabul Etme Borcuna Aykırılığın Alacaklı Temerrüdü Oluşturması . 227
c. Tahsisatı Kabul Etme Borcuna Aykırılığın Borçlu Temerrüdü Oluşturması . 229
d. Tahsisatı Kabul Borcunda Temerrüdün Meydana Gelmeyeceği Haller . 229
F. Finansmanı Geri Ödeme Borcu . 232
1. Genel Olarak 232
2. Finansmanı Geri Ödenmesi Borcunda Temerrüt . 233
G. Teminat Gösterme Borcu 237
1. Genel Olarak 237
2. Teminat Gösterme Borcunun Zorunlu Olmaması 238
3. Teminat Gösterme Borcunun Kapsamı 239
4. Teminatın Talep Edilebileceği Dönem 240
5. Teminatın Değerlenmesine İlişkin Masrafların Kime Ait Olacağı Sorunu . 241
H. Sigorta Yaptırma Borcu 244
1. Genel Olarak 244
2. Sigorta Yaptırma Borcunun Zorunlu Olmaması 244
3. Sigorta Yaptırma Borcunun Taraflar Bakımından Bir Menfaat Teşkil Etmesi . 246
III. Tasarruf Finansman Şirketinin Borçları 247
A. Bilgi Verme Borcu 247
1. Genel Olarak 247
2. Sözleşme Görüşmeleri Esnasında Bilgi Verme Yükümlülüğü (Ön Bilgilendirme) 247
a. Genel Olarak 247
b. Sözleşme Görüşmeleri Esnasında Bilgi Verme Yükümlülüğünün Borca Dönüşmesi ve Bunun Yaptırımı 248
c. Sözleşme Görüşmeleri Esnasında Bilgi Verme Yükümlülüğünün Kapsamı 251
3. Sözleşmenin Kurulmasından Sonra Bilgi Verme Borcu 252
4. Müşterinin Tüketici Sıfatını Haiz Olduğu Hallerde Şirketin Bilgilendirme Yükümlülüğü 254
a. TKHK m. 4/1 Hükmü Açısından . 254
b. TKHK m. 49 Hükmü Açısından 255
c. TKHK m. 48/2 Hükmü Açısından . 256
d. TKHK m. 33 Hükmü Açısından 257
5. TMK m. 2 Hükmünün Bilgi Verme Borcunun Kaynaklarından Olması 258
B. Organizasyonu ve Tasarrufu Yönetme Borcu . 260
1. Organizasyonu Yönetme Borcu . 260
2. Tasarrufu Yönetme Borcu 261
3. Tasarruf Finansman Sözleşmesi Kapsamında Müşteri Tarafından Yapılan Tasarrufun Mülkiyetinin Kime Ait Olduğu Sorunu . 263
4. Tasarrufu Yönetme Borcunun Vekâlet Sözleşmesi Kapsamındaki İş Görme Borcuna Benzerliği ve Buna Bağlanan Neticeler . 271
C. Tahsisatı Ödeme Borcu . 273
§ DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TASARRUF FİNANSMAN SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE BUNA BAĞLANAN SONUÇLAR
I. Genel Olarak Sona Erme Halleri 277
II. Sözleşmenin İfası Sebebiyle Sona Ermesi . 277
III. Tasarruf Finansman Sözleşmesinin İfa Dışı Sona Ermesi ve Sonuçları . 279
A. Bozucu Koşulun Gerçekleşmesi . 279
B. İkale Sözleşmesi 280
C. Kişiliğin Sona Ermesi, Ehliyetin Kaybedilmesi ve Sonuçları 280
1. Müşterinin Kişiliğinin Sona Ermesi ve Fiil Ehliyetinin Kaybı 280
2. Tasarruf Finansman Şirketinin Kişiliğinin Sona Ermesi 283
a. Tasarruf Finansman Şirketlerinin İradi Tasfiyesi 283
b. Tasarruf Finansman Şirketlerinin Kanuni Tasfiyesi 286
D. İflas, Konkordato, Ödemeden Aciz Hale Gelme Sebebiyle Tasarruf Finansman Sözleşmesinin Sona Ermesi . 291
1. İflas ve Ödemeden Aciz Hale Gelme Sebebiyle Sözleşmenin Sona Ermesi 291
a. Müşterinin İflası ve Ödemeden Aczi . 291
b. Şirketin İflası ve Ödemeden Aczi 292
2. Konkordato Halinde Sözleşmenin Sona Ermesi 292
3. Sözleşmenin İflas, Ödemeden Aciz Hali veya Konkordato İlanı Sebebiyle Sona Ermesinin Sonuçları . 294
E. Cayma Hakkının Kullanılması Sebebiyle Sona Erme 295
1. Cayma Hakkı ve Hukuki Niteliği . 295
2. Tasarruf Finansman Sözleşmesinde Cayma Hakkı 299
a. Cayma Hakkına İlişkin Yasal Düzenlemeler . 299
b. Cayma Hakkının Kullanımı ve Süresi . 299
c. Cayma Hakkının Kullanılmasında Şekil 301
d. Cayma Hakkının Tasarruf Finansman Sözleşmesini Sona Erdirici Diğer İrade Beyanlarından Farkları . 302
e. Cayma Hakkının Kullanılmasının Etkisi . 303
f. Cayma Hakkının Kullanılması Halinde Şirketin İade Borcunun Kapsamı ve Süresi . 303
(1). Kapsam 303
(2). Süre 306
g. Şirketin İade Yükümlülüğüne Aykırılığı . 307
h. Şirketin İade Yükümlülüğünün Kaynağı . 308
i. Cayma Hakkının Kullanıldığının Kabul Edildiği Haller 308
(1). Sözleşme Tutarlarının Düşürülmesi . 308
(2). Cayma Hakkı Süresi İçerisinde Fesih Hakkının Kullanılması. 309
F. Fesih Hakkının Kullanılması Sebebiyle Sona Erme . 310
1. Genel Olarak 310
2. Kanun’da Yer Alan Özel Fesih Hakkının Kullanımı İle Sona Erme 311
a. Genel Olarak 311
b. Tasarruf Finansman Sözleşmesine İlişkin Yasal Düzenlemelerde Sözleşmeyi Sona Erdirme İradesinin “Fesih” Olarak Düzenlenme Sebebi 312
c. Kanun’da Düzenlenen Fesih Hakkının Müşteri Tarafından Kullanılabileceği Süre . 313
d. Kanunda Düzenlenen Fesih Hakkının Kullanılmasında Şekil . 316
e. Sözleşme Tutarının Düşürülmesinin Kanun’da Düzenlenen Fesih Hakkının Kullanılması Sonucunu Doğurması 317
f. Kanun’da Düzenlenen Fesih Rejiminin Meydana Getirdiği Sonuçlar 317
(1). Genel Olarak 317
(2). Yasal Düzenlemeler Öncesindeki Durum 318
(3). Yasal Düzenlemeler Sonrası Durum 320
(a). Olan Hukuk (De Lege Lata) . 320
(b). Olması Gereken Hukuk (De Lege Feranda) . 322
g. Kanun’da Düzenlenen Fesih Hakkının, TBK’nın Genel Hükümlerinde Düzenlenen Fesih Hakkından Farkları . 323
h. Kanun’da Düzenlenen Fesih Hakkının Kullanılmasına Rağmen Şirketin İade Yükümlülüğüne Aykırı Davranmasının Ceza Hukuku Bakımından Sonuçları . 324
3. TBK’nın Genel Hükümlerine Göre Sözleşmenin Feshi . 324
a. Genel Olarak 324
b. Müşterinin TBK’nın Genel Hükümlerine Dayanarak Sözleşmeyi Feshetmesi 325
c. Tasarruf Finansman Şirketinin Sözleşmeyi TBK’nın Genel Hükümlerine Göre Feshi . 329
SONUÇ 331
KAYNAKÇA . 349
