1.1. ULUSLARARASI KORUMA KAVRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİ 20
1.1.1 Birinci Dünya Savaşı Sonrası: Milletler Cemiyeti Dönemi 20
1.1.2 İkinci Dünya Savaşı Sonrası: BMMYK ve 1951 Cenevre Sözleşmesi 21
1.1.3 Uluslararası Koruma Fikrinin Evrenselleşmesi 22
1.1.4 Uluslararası Korumada Sınırlayıcı Gelişmeler 23
1.2. MÜLTECİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 24
1.2.1 Uluslararası Mülteci Hukuku 24
1.2.1.1 Evrensel Sözleşmeler 24
1.2.1.2 Bölgesel Düzenlemeler 26
1.2.1.3 Uluslararası Teamül Hukuku 27
1.2.1.4 Yargısal Kararlar ve Doktrin 28
1.2.1.5 Bağlayıcı Olmayan (Soft Law) Uluslararası Belgeler 28
1.2.2 Uluslararası İnsan Hakları Hukuku 29
1.2.3 Uluslararası İnsancıl Hukuk 32
1.2.4 Uluslararası Ceza Hukuku 34
1.2.5 İç Hukuk 35
2. BÖLÜM
MÜLTECİ VE SIĞINMACI KAVRAMI
2. MÜLTECİ VE SIĞINMACI KAVRAMI 39
2.1 Milletler Cemiyeti ve Birleşmiş Milletler Bünyesinde Yapılan Mülteci Tanımları 39
2.1.1 Milletler Cemiyeti Bünyesinde Yapılan Mülteci Tanımları 39
2.1.2 Birleşmiş Milletler Bünyesinde Yapılan Mülteci Tanımları 40
2.2 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolünde Mülteci Tanımı 43
2.3 Bölgesel Düzenlemelerde Mülteci Kavramı 45
2.3.1 Afrika Birliği Örgütü (ABÖ) Mülteci Tanımı 45
2.3.2 Cartagena Deklarasyonu Mülteci Tanımı 46
2.3.3 Avrupa Birliği Hukukunda Mülteci Tanımı 46
2.4 Ulusal Mevzuatta Mülteci ve Sığınmacı Kavramı 48
3. BÖLÜM
MÜLTECİ STATÜSÜ BELİRLEME
3. MÜLTECİ STATÜSÜ BELİRLEME 51
3.1 Mülteci Statüsünün Kazanılması 52
3.1.1 Zulme Uğramaktan Haklı Nedenlerle Korkma 53
3.1.2 Zulüm Korkusunun Irk, Din, Tabiiyet, Belirli Bir Toplumsal Gruba Mensubiyet ya da
Siyasi Düşüncelerden Kaynaklanması 55
3.1.2.1 Irka Dayalı Zulüm 55
3.1.2.2 Dine Dayalı Zulüm 56
3.1.2.3 Milliyete Dayalı Zulüm 57
3.1.2.4 Toplumsal Grup Mensubiyetine Dayalı Zulüm 57
3.1.2.5 Siyasi Düşünceye Dayalı Zulüm 61
3.1.3 Ülkesi Dışında Bulunma 63
3.1.4 Ülkesinin Himayesinden Yoksun Bulunma veya Yararlanmak İstememe ya da
Ülkesine Geri Dönememe veya Dönmek İstememe 63
3.2 Mülteci Statüsü Dışında Bırakma 64
3.2.3 Uluslararası Korumaya İhtiyacı Olmayan Kişiler 64
3.2.4 Uluslararası Korumaya Layık Görülmeyen Kişiler 66
3.2.4.1 Barışa Karşı Suç, Savaş Suçu ve İnsanlığa Karşı Suç 68
3.2.4.2 Ağır Siyasi Olmayan Suçlar 69
3.2.4.3 Birleşmiş Milletlerin Amaç ve İlkelerine Aykırı Eylemler 71
3.3 Mülteci Statüsünün Sona Ermesi 71
3.3.1 Mülteci Statüsünü Sona Erdiren İradi Nedenler 72
3.3.2 Menşei Ülkedeki Koşulların Değişmesi 74
3.4 Avrupa Birliği Vasıf Yönergesi 76
3.5 İç Hukukta Mülteci Statüsü Belirleme 78
4. BÖLÜM
TAMAMLAYICI KORUMA
4. TAMAMLAYICI KORUMA 81
4.1 1951 Cenevre Sözleşmesinde Geri Gönderilmeme (Non-Refoulement) İlkesi 81
4.1.1 Geri Gönderilmeme İlkesinin Kapsam ve İçeriği 82
4.1.1.1 İlkenin Sorumlu Tuttuğu Devlet 82
4.1.1.2 İlkenin Yasakladığı Eylemler 84
4.1.1.3 İlkenin Koruma Sağladığı Kişiler 86
4.1.1.4 Geri Göndermenin Yasak Olduğu Yerler 89
4.1.1.5 Hayat ya da Özgürlüğe Yönelik Tehdit 89
4.1.2 Geri Göndermeme İlkesinin İstisnaları 91
4.1.2.1 Geri Göndermeme İlkesinin Cenevre Sözleşmesinin 1(F)(b) Maddesiyle İlişkisi 92
4.1.2.2 Geri Göndermeme İlkesinin İstisnalarının Uygulanması 92
4.1.2.3 “Ulusal Güvenlik” Nedeniyle Geri Gönderme 94
4.1.2.4 ‘Topluma Yönelik Tehlike’ Nedeniyle Geri Gönderme 95
4.2 Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Tamamlayıcı Koruma 97
4.2.1 Birleşmiş Milletler İşkenceyi Önleme Sözleşmesi 100
4.2.2 Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi 102
4.2.3 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 105
4.2.3.1 Sözleşmenin 3. Maddesi 106
4.2.3.2 Sözleşmenin 8. Maddesi 109
4.2.3.3 Sözleşmenin 13. Maddesi 110
4.2.3.4 Sözleşmenin 34. Maddesi 111
4.2.4 AB Hukukunda İkincil (Tamamlayıcı) Koruma 111
4.2.5 İç Hukukta Tamamlayıcı Koruma 116
5. BÖLÜM
KİTLESEL SIĞINMA VE GEÇİCİ KORUMA
5. KİTLESEL SIĞINMA VE GEÇİCİ KORUMA 119
5.1 Kitlesel Sığınma 119
5.2 Geçici Koruma 121
5.3 AB Hukukunda Kitlesel Sığınma ve Geçici Koruma 124
5.4 İç Hukukta Kitlesel Sığınma ve Geçici Koruma 128
6. BÖLÜM
İLTİCA/SIĞINMA PROSEDÜRÜ
6. İLTİCA/SIĞINMA PROSEDÜRÜ 131
6.1 İltica/Sığınma Prosedürüne İlişkin Temel Standartlar 131
6.1.1 İltica/Sığınma Prosedürüne Erişim 133
6.1.2 İltica/Sığınma Başvurusunun İncelenmesi 135
6.1.3 Sığınmacıya Sağlanan Usul Güvenceleri 137
6.1.4 Güvenli Ülke Kavramı ve Özel Sığınma Usulleri 138
6.1.5 Mülteci ve Sığınmacıların Gözetim Altında Tutulması 142
6.1.6 İtiraz ve Yargı Yolu 145
6.2 Avrupa Birliği Sığınma Prosedürü 147
6.2.1 Sığınma Prosedürüne Erişim 149
6.2.2 Sığınma Başvurusunun İncelenmesi 150
6.2.3 Sığınmacıya Sağlanan Usul Güvenceleri 151
6.2.4 Özel Sığınma Usulleri ve Güvenli Ülke Kavramı 153
6.2.4.1 Özel Sığınma Usulleri 154
6.2.4.2 Güvenli Ülke Uygulamaları 155
6.2.5 İtiraz ve Temyiz Usulleri 159
6.3 İç Hukukta İltica ve Sığınma Prosedürü 161
6.3.1 Mülteci/Sığınmacının Ülkeye Girişi 161
6.3.2 İltica ve Sığınma Başvurusu 163
6.3.3 Ön Görüşme ve Mülakat 164
6.3.4 İltica ve Sığınma Kararı 165
6.3.5 BMMYK’nın Rolü 166
6.3.6 Gözetim Altına Alma 168
6.3.7 İtiraz ve Yargı Yolu 170
7. BÖLÜM
MÜLTECİ VE SIĞINMACILARIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ
7. MÜLTECİ VE SIĞINMACILARIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ 171
7.1 Kalıcı Çözümler 171
7.1.1 Gönüllü Dönüş 172
7.1.2 Yerel Entegrasyon 174
7.1.3 Yeniden Yerleştirme 175
7.2 Hak ve Özgürlüklere İlişkin Uluslararası Hukuk Çerçevesi 176
7.2.1 Uluslararası İnsan Hakları Hukuku 177
7.2.2 Uluslararası Mülteci Hukuku 179
7.3 Mültecilerin Maddi (Esasa İlişkin) Hak ve Özgürlükleri 182
7.3.1 İkamet ve Seyahat Özgürlüğü 183
7.3.2 Aile Hayatı Hakkı 187
7.3.3 Çalışma Hakkı 190
7.3.4 Eğitim ve Öğretim Özgürlüğü 194
7.3.5 Sağlık ve Sosyal Yardım Hakları 197
7.3.6 Entegrasyon ve Vatandaşlık 199
7.4 AB Hukukunda Mülteci ve Sığınmacıların Hak ve Özgürlükleri 202
7.4.1 Kabul Koşulları Yönergesi 202
7.4.2 Vasıf Yönergesi 205
7.5 İç Hukukta Mültecilerin Hak ve Özgürlükleri 208
SONUÇ 213
EKLER
EK 1: MÜLTECİLERİN HUKUKİ DURUMUNA DAİR SÖZLEŞME 217
EK 2: MÜLTECİLERİN HUKUKİ STATÜSÜNE İLİŞKİN 1967 PROTOKOLÜ 234
EK 3: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER MÜLTECİLER YÜKSEK KOMİSERLİĞİ TÜZÜĞÜ 238
EK 4: TÜRKİYE’YE İLTİCA EDEN VEYA BAŞKA BİR ÜLKEYE İLTİCA ETMEK ÜZERE TÜRKİYE’DEN İKAMET İZNİ TALEP EDEN MÜNFERİT YABANCILAR İLE TOPLUCA SIĞINMA AMACIYLA SINIRLARIMIZA GELEN YABANCILARA VE OLABİLECEK NÜFUS HAREKETLERİNE UYGULANACAK USUL VE ESASLAR HAKKINDA YÖNETMELİK 243
