^{1982 Anayasasına Göre}Türk Anayasa Hukuku

Bülent TANÖR

Necmi YÜZBAŞIOĞLU

- Anayasanın Oluşumu

- Anakuruluşun Temelleri

- Temel Haklar, Özgürlükler ve Ödevler

- Yasama

- Yürütme

- Yargı

‹Ç‹NDEK‹LER
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
Anayasanın Oluşumu • 3
I. Askerî Müdahale ve Rejim • 3
A- 12 Eylül 1980 Müdahalesi • 4
B- Askerî Rejim• 6
C- Uygulama • 8
D- Anayasa Yaklaşımı • 10
II. Anayasa Yapımı • 12
A- Kurucu Meclis • 12
B- Tasarının Oluşması • 14
C- Halkoylaması • 18
D- Anayasa Yapım Modelleri • 20
III. Anayasanın Uygulamaya Girişi • 22
A- Çıkış Güvenceleri • 22
B- Geçiş Rejimi • 23
C- Yargı Bağışıklıkları (geçici md. 15) • 25
D- Çok Partili Yaşama Dönüş • 27
IV. Anayasanın Evrimi • 29
A- Siyasal Felsefe • 29
B- Aranışlar ve Usuller • 33
1) Aranış ve Tepkiler • 33
2) Anayasa Değişikliği Usulleri ve Özellikle Halkoylaması • 35
C- Anayasa Değişiklikleri • 43
1) Birinci Değişiklik (1987) • 43
2) ‹kinci Değişiklik (1993) • 44
3) Üçüncü Değişiklik (1995) • 44
4) Dördüncü Değişiklik (1999) • 48
5) Beşinci Değişiklik (1999) • 48
6) Altıncı Değişiklik (2001) • 49
XIV
7) Yedinci Değişiklik (2001) • 51
8) Sekizinci Değişiklik (2003) • 52
9) Dokuzuncu Değişiklik (2004) • 53
10) Onuncu Değişiklik (2005) • 54
11) Onbirinci Değişiklik (2005) • 55
12) Onikinci Değişiklik (2006) • 55
13) Onüçüncü Değişiklik (2007) • 56
14) Ondördüncü Değişiklik (2007) • 56
15) Onbeşinci Değişiklik (2008) • 56
16) Onaltıncı Değişiklik (2010) • 57
17) Onyedicinci Değişiklik (2011) • 63
18) Onsekizinci Değişiklik (2016) • 63
19) Ondokuzuncu Değişiklik (2017) • 64
D- Bir Geçici Bilanço • 69
1) Birey ve Devlet • 69
2) Siyasal Alan • 70
3) Hukuk Devleti • 71
4) Ekonomik ve Sosyal Hükümler • 71
5) Sentez • 72
‹K‹NC‹ BÖLÜM
Anakuruluşun Temelleri • 77
I. Anayasanın Bazı Özellikleri • 77
II. Devletin fiekli: Cumhuriyet (md. 1) • 80
A- Dar Anlamda Cumhuriyet • 80
B- Geniş Anlamda Cumhuriyet • 82
C- Türkiye’ye Özgü Anlamıyla Cumhuriyet • 84
III. Cumhuriyetin Nitelikleri (md. 2) • 85
A- Toplumun Huzuru, Millî Dayanışma ve Adalet Anlayışı • 85
B- ‹nsan Haklarına Saygılı Devlet • 86
C- Atatürk Milliyetçiliği • 88
D- Başlangıç’taki Temel ‹lkeler • 91
E- Demokratik Devlet • 93
F- Laiklik • 98
1) Kavramlar, Yöntemler ve Modeller • 98
2) Türk Pozitif Hukuku • 101
a) Devletin Dine Dayanmaması ‹lkesi • 101
XV
b) ‹lkenin Yargı Yoluyla Korunması • 103
c) Devlet-Din Ayrılığı Sorunu • 105
d) Dinsel Alanla ‹lgili Özgürlükler • 108
G- Sosyal Devlet • 110
H- Hukuk Devleti • 113
1) Kavram, ‹lke ve Kurallar • 113
2) Yargı Denetimi • 116
3) Yargı Bağımsızlığı • 118
4) Yargılama ‹lkeleri • 119
IV. Devletin Bütünlüğü (md. 3) • 120
V. Egemenlik • 123
A- Egemenliğin Kaynağı • 123
B- Egemenliğin Kullanılma Biçimi • 125
C- Egemenliğin Kullanılmasının Sınırları • 127
VI. Eşitlik (md. 10) • 128
VII. Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü (md. 11) • 130
A- Anayasanın Bağlayıcılığı • 131
1) Kamu Erki Kullananlar • 131
2) Yönetilenler Açısından • 132
B- Anayasanın Üstünlüğü • 135
C- Anayasanın Katılığı ve Değişmez Hükümler (md. 4) • 137
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Temel Haklar, Özgürlükler ve Ödevler • 141
I. Genel Hükümler • 142
A- Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği (md. 12) • 142
B- Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması • 144
1) Anayasanın Doğrudan Sınırlaması • 145
2) Yasa(ma)nın Sınırlaması • 147
3) Yürütmenin Rolü • 150
4) Yargı(ç) Kararıyla Sınırlama • 151
C- Temel Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılmaması • 152
D- Sınırlamanın Sınırları • 155
1) Kanunla Sınırlama • 155
2) Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygunluk • 157
3) Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri • 158
4) Öze Dokunmama • 161
XVI
5) Ölçülülük • 162
6) Dokunulmaz Alanlar • 164
E- Olağanüstü Yönetimlerde Kullanımın Durdurulması (md. 15) • 165
II. Temel Hak ve Özgürlük Türleri • 170
A- Temel Hak ve Özgürlüklerin Özneleri • 170
1) Herkes • 171
2) Vatandaşlar • 171
3) Belli Kategoriler • 172
4) Yabancıların Durumu (md. 16) • 172
5) Öznelerin Çerçevesi • 173
B- Kişinin Hakları • 174
1) Kişi Dokunulmazlığı (md. 17) • 174
2) Zorla Çalıştırma Yasağı (md. 18) • 176
3) Kişi Hürriyeti ve Güvenliği (md. 19) • 177
4) Özel Hayatın Korunması (md. 20-22) • 178
5) Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti (md. 23) • 179
6) Din ve Vicdan Hürriyeti (md. 24) • 179
7) Düşünce ve ‹fade Hürriyeti (md. 25,26) • 183
8) Bilim ve Sanat Hürriyeti (md. 27) • 187
9) Kitlesel ‹letişim Özgürlükleri • 189
10) Dernek Kurma Hürriyeti (md. 33) • 191
11) Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı (md. 34) • 193
C- Ekonomik ve Sosyal Haklar • 196
1) Ekonomik Haklar • 196
2) Sosyal Haklar • 197
D- Siyasî Haklar ve Ödevler • 200
1) Vatandaşlık (md. 66) • 200
2) Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (md. 67) • 201
3) Parti Faaliyetleri (md. 68, 69) • 202
E- Koru(n)ma Hakları • 211
1) Hak Arama ve Başvuru Yolları • 212
2) Yargısal Güvenceler • 216
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Yasama • 221
I. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kuruluşu • 224
A- Tek Meclis Sistemi ve Milletvekili Sayısı • 224
B- Seçim Dönemi • 227
XVII
C- Seçimlerin Yenilenmesi • 227
D- Seçimlerin Ertelenmesi • 228
E- Ara Seçimler • 229
II. Milletvekillerinin Seçimi • 230
A- Seçimin Hukukî Niteliği • 230
1) Serbestlik • 230
2) Eşit Oy • 231
3) Gizli Oy • 231
4) Tek Dereceli Seçim • 232
5) Genel Oy • 233
a) Vatandaşlık • 233
b) Seçmenlik Yaşı • 233
c) Kısıtlı Olmamak • 234
d) Kamu Hizmetlerinden Yasaklı Olmamak • 234
e) Seçmen Kütüğünde Yazılı Olmak • 234
f) Seçim Günü Oy Kullanamayacak Olanlar • 234
6) Oy Vermenin fiahsiliği • 235
7) Açık Sayım ve Döküm • 235
8) Yargı Yönetimi ve Denetimi • 235
B- Seçim Çevreleri • 237
C- Seçim Sistemi • 238
1) Seçim Sisteminin ‹şlevleri • 238
2) Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri • 240
D- Seçim Takvimi • 248
E- Milletvekili Seçilme Yeterliliği • 249
F- Adaylık • 251
III. Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Hukukî Statüsü • 253
A- Temsilin Niteliği • 253
B- Ant ‹çme • 255
C- Milletvekilliğiyle Bağdaşmayan ‹şler • 255
D- Yasama Bağışıklıkları • 257
1) Yasama Sorumsuzluğu • 257
a) Kişiler Bakımından • 258
b) Yer Bakımından • 259
c) Fiiller Bakımından • 259
d) Yasama Sorumsuzluğunun Özellikleri • 261
2- Yasama Dokunulmazlığı • 261
a) Kişiler Bakımından • 262
XVIII
b) Fiiller Bakımından • 262
c) Kovuşturmalar Bakımından • 264
d) Yasama Dokunulmazlığının Özellikleri • 265
E- Milletvekilliğinin Düşmesi • 267
F- Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması ve
Milletvekilliğinin Düşürülmesi Kararlarının Denetimi • 269
G- Milletvekillerinin Malî Statüleri • 270
IV. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ‹ç Yapısı ve Çalışma Düzeni • 271
A- ‹çtüzük • 271
B- Başkanlık Divanı • 275
C- Siyasî Parti Grupları • 277
D- Danışma Kurulu • 279
E- Komisyonlar • 279
F- Meclisin Toplanması ve Tatili • 281
G- Toplantı ve Karar Yeter Sayısı • 283
H- Görüşmeler ve Oylama Usulleri • 286
V. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Görev ve Yetkileri • 290
A- Yasama Fonksiyonu • 291
1) Yasamanın Düzenleme Fonksiyonunun Niteliği ve Kanun
Kavramı • 291
2) Yasama Yetkisinin Devredilmezliği • 299
3) Yasama ‹şlemleri • 302
a) Anayasayı Değiştirme • 303
b) Kanun Yapma • 310
c) Meclis Kararları • 321
B- Bilgi Edinme ve Denetleme • 325
1) Soru • 325
2) Genel Görüşme • 326
3) Meclis Araştırması • 327
4) Meclis Soruşturması • 328
5) Gensoru • 331
BEfi‹NC‹ BÖLÜM
Yürütme • 335
I. Yürütmenin Yapısı • 337
A- Cumhurbaşkanı • 337
1) Cumhurbaşkanının Hukukî Statüsü • 337
a) Cumhurbaşkanının Nitelikleri, Tarafsızlığı ve Seçimi • 338
b) Cumhurbaşkanının Siyasal Sorumsuzluğu ve
XIX
Sonuçları • 343
c) Cumhurbaşkanının Cezaî Sorumsuzluğu ve
Sorumluluk Hali • 352
d) Cumhurbaşkanına Vekâlet • 356
2) Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri • 357
a) Yasama ile ‹lgili Olanlar • 357
b) Yürütme Alanına ‹lişkin Olanlar • 358
c) Yargı ile ‹lgili Olanlar • 358
3) Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca
Yenilenmesi • 360
4) Cumhurbaşkanına Bağlı Kurumlar • 365
a) Millî Güvenlik Kurulu • 366
b) Devlet Denetleme Kurulu • 374
c) Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği • 376
5) Cumhurbaşkanının ‹şlemlerinin Yargısal Denetimi Sorunu • 377
B- Bakanlar Kurulu • 378
1) Bakanlar Kurulunun Kuruluşu • 379
2) Bakanlar Kurulunun Çalışma Usulü • 384
3) Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri • 384
4) Bakanlar Kurulunun Sorumluluğu • 387
a) Siyasal Sorumluluk • 388
b) Cezaî ve Hukukî Sorumluluk • 391
5) Bakanlar Kurulu ve Bakanların Görevlerinin Sona Ermesi • 393
II. Yürütmenin Düzenleme Fonksiyonu ve Düzenleyici ‹şlemleri • 395
A- Yürütmenin Düzenleme Fonksiyonunun Niteliği • 395
B- Yürütmenin Düzenleyici ‹şlemleri • 403
1) Kanun Hükmünde Kararnameler • 404
a) Kavram, Tanım ve Kanun Hükmünde Kararnamelerin
Hukukî Niteliği • 405
b) Yetki Kanununun Unsurları • 410
c) Yetki Kanununa Dayanarak Kanun Hükmünde
Kararname Çıkarılması • 418
d) Kanun Hükmünde Kararnamelerin Türkiye Büyük
Millet Meclisi’nde Görüşülerek Reddi veya Aynen
ya da Değiştirilerek Kabulü • 421
e) Yetki Kanunları ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerin Yargısal Denetimi • 423
2) Tüzükler • 425
3) Yönetmelikler • 427
XX
4) Bakanlar Kurulunun Anayasanın 73/4 ve 167/2.
Hükümleri Uyarınca Yapacağı Düzenleyici ‹şlemler • 430
5) Bakanlar Kurulunun Diğer Düzenleyici ‹şlemleri • 434
6) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri • 436
III. Olağanüstü Yönetim • 439
A- Olağanüstü Yönetim Usulleri • 440
1) Olağanüstü Hal • 441
2) Sıkıyönetim • 443
B- Olağanüstü Yönetimde Düzenleme Yetkisi • 444
1) Kanunla Düzenleme • 446
2) Olağanüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerle Düzenleme • 447
a) Olağanüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yetki
Unsuru • 447
b) Olağanüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerin Diğer
(Sebep, Konu, Amaç, Yer ve Süre) Unsurları • 449
c) Olağanüstü Hal/Sıkıyönetim Kanunu ile Olağanüstü
Kanun Hükmünde Kararname ‹lişkisi • 452
d) Olağanüstü Kanun Hükmünde Kararnamelerin
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce Onaylanması • 455
C- Olağanüstü Yönetimde Yargısal Denetim • 458
IV. Hükümet Sisteminin Niteliği • 464
ALTINCI BÖLÜM
Yargı • 475
I. Yargı Fonksiyonunun Niteliği ve Yargının Kuruluşu • 475
A- Yargı Fonksiyonunun Niteliği • 475
B- Yargının Kuruluşu ve Anayasada Belirlenen Temel
Yargı Düzenleri • 477
1) Adlî Yargı ve Yargıtay • 478
2) ‹darî Yargı ve Danıştay • 479
3) Uyuşmazlık Mahkemesi • 481
4) Sayıştay • 481
II. Yargının Temel ‹lkeleri • 482
A- Hâkimlerin Bağımsızlığı • 483
B- Hâkimlik Teminatı • 485
C- Hâkimler ve Savcılar Kurulu • 487
D- Kanunî Hâkim Güvencesi • 495
E- Suç ve Cezalarla Yargılama Hukukuna ‹lişkin
Bazı Temel ‹lkeler • 496
III. Anayasa Yargısı • 498
XXI
A- Anayasa Yargısı Kavramı • 498
1) Anayasa Yargısının Temelleri ve Ortaya Çıkışı • 498
2) Anayasa Yargısının ‹şlevi ve Meşrûluğu • 501
3) Anayasa Yargısında Modeller • 504
B- Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu, Çalışma ve
Yargılama Usulü • 507
1) Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Üyelerinin
Hukukî Statüsü • 508
2) Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usulü • 512
C- Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri - Denetime
Tâbi Normlar • 516
1) Anayasa Mahkemesinin Norm Denetimi Dışındaki Görevleri • 516
a) Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama Yapmak • 516
b) Siyasî Partilerin Kapatılması Hakkındaki Davalara
Bakmak • 517
c) Siyasî Partilerin Malî Denetimini Yapmak • 517
d) Bireysel Başvuruları Karara Bağlamak • 517
e) TBMM’nin Milletvekillerinin Yasama Dokunulmazlıklarının
Kaldırılması ile Milletvekilliğinin Düşürülmesi
Kararlarını Denetlemek • 517
f) Uyuşmazlık Mahkemesine Başkan Seçmek • 518
2) Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tâbi Normlar • 518
a) Kanunlar • 518
b) Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) • 520
c) Türkiye Büyük Millet Meclisi ‹çtüzüğü • 521
d) Anayasa Değişiklikleri • 521
D- Anayasaya Uygunluk Denetiminde Ölçü Normlar
(Anayasallık Bloku) • 523
1) Hukukun Genel ‹lkeleri • 526
2) Uluslararası Belgeler - ‹nsan Hakları Avrupa Sözleşmesi • 530
3) Anayasa ‹lke ve Kuralları • 540
4) Anayasa Mahkemesi Kararları • 543
E- Anayasaya Uygunluk Denetimi Yolları • 546
1) ‹ptal Davası Yolu (Soyut Norm Denetimi) • 546
2) ‹tiraz Yolu (Somut Norm Denetimi) • 549
a) Davaya Bakmakta Olan Mahkeme • 551
b) Bakılmakta Olan Dava • 554
c) Davada Uygulanacak Kural • 554
XXII
d) Mahkemenin Davada Uygulanacak Kuralı Anayasaya
Aykırı Görmesi veya Tarafların Anayasaya Aykırılık
‹ddiasının Ciddî Olduğu Kanısına Varması • 556
3) Anayasa fiikâyeti Yolu (Bireysel Başvuru) • 557
F- Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı • 562
1) fiekil Bakımından Denetim • 562
2) Esas Bakımından Denetim • 565
a) Sebep Unsuru • 565
b) Amaç Unsuru • 566
c) Konu Unsuru • 568
G- Anayasaya Uygunluk Denetiminin Sonucu
Uygulanan Yaptırımlar ve Anayasa Mahkemesi
Kararlarının Özellikleri • 547
1) Denetim Sonucu Uygulanan Yaptırım Teknikleri • 547
a) ‹ptal • 571
b) Zımnî ‹lga ve Anayasanın Doğrudan Uygulanması • 572
c) ‹hmal ve Anayasanın Doğrudan Uygulanması • 574
d) Anayasaya Uygun Yorum • 576
e) Yürürlüğün Durdurulması • 579
2) Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri • 582
a) Kararların Kesinliği ve Bağlayıcılığı • 583
b) Kararların Gerekçeli Olarak Resmî Gazetede
Yayımlanmak Suretiyle Yürürlüğe Girmesi • 586
c) ‹ptal Kararlarının Geriye Yürümezliği • 588