Tacirler Arası Ticari Satımlarda Satıcının Ayıplı İfadan Sorumluluğu
TACİRLER ARASI TİCARİ SATIMLARDA SATICININ AYIPLI İFADAN SORUMLULUĞU
C. Salih ŞAHİNİZ
- Tacirler Arası Ticari Satım Kavramı, Bu Tür S Atımlardan Kaynaklanan Ayıplı İfa Hallerinde Uygulama Alanı Bulacak Hükümler Ve Bu Tür Satımlara İlişkin Bazı Sorunlar
- Satıcının Ayıba Karşı Tekeffül Borcunun Amacı, Tanımı Ve Hukuki Niteliği
- Satıcının Ayıba Karşı Tekeffül Sorumluluğunun Şartları
- Alıcının Yerine Getirmesi Gereken Kanuni Külfetleri Ve Yükümlülükleri
- Satıcının Ayıba Karşı Tekeffül Sorumluluğunun Kapsamı (Alıcı Lehine Doğan Haklar)
- Satıcının Ayıplı İfadan Genel Hükümler Çerçevesinde Sorumluluğu İle Ayıba Karşı Tekeffül Sorumluluğunun Yarışması Sorunu
İÇİNDEKİLER
Teşekkür 7
Kısaltmalar 17
Giriş 19
§ 1. TACİRLER ARASI TİCARİ SATIM KAVRAMI,
BU TÜR SATIMLARDAN KAYNAKLANAN
AYIPLI İFA HALLERİNDE UYGULAMA ALANI BULACAK HÜKÜMLER VE BU TÜR SATIMLARA İLİŞKİN
BAZI SORUNLAR
I. TACİRLER ARASI TİCARİ SATIM 21
II. TACİRLER ARASI TİCARİ SATIMLARDA SATICININ AYIPLI İFASINDA UYGULAMA ALANI BULACAK HÜKÜMLER 22
III. ALICININ “TİCARET ŞİRKETİ” OLDUĞU SATIMLARDA TKHK HÜKÜMLERİNİN UYGULAMA ALANI BULUP BULAMAYACAĞI SORUNU 23
IV. TACİRLER ARASI TİCARİ SATIM SÖZLEŞMESİNİN İSTİSNA SÖZLEŞMESİNDEN AYIRT EDİLMESİ 26
§ 2. SATICININ AYIBA KARŞI TEKEFFÜL BORCUNUN AMACI, TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
I. AMACI 27
II. TANIMI 28
III. HUKUKİ NİTELİĞİ 28
§ 3. SATICININ AYIBA KARŞI TEKEFFÜL SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI
I. SATILANI TESLİM VE MÜLKİYETİ GEÇİRME BORCU YERİNE GETİRİLMİŞ OLMALIDIR 31
1. Satıcının Satılanı Teslim Etme Borcu ve Bu Borcun İfa Edilme Şekilleri 31
2. Satıcının Satılandan Başka Bir Şey Teslim Etmesi (Aliud Teslimi) 32
a. Genel Olarak 32
b. Parça Satımında Ayıplı İfa-Aliud Teslimi Ayırımı ve Sonuçları 33
c. Çeşit Satımında Ayıplı İfa-Aliud Teslimi Ayırımı ve Sonuçları 35
aa. Azınlık Görüşü 35
bb. İsviçre Federal Mahkemesinin Görüşü 36
dd. Yargıtayın Görüşü 37
ee. Görüşümüz 40
3. Satıcının Teslim Ettiği Şeyin Miktar Bakımından Satılandan Farklı Olması (Miktar Eksikliği) 42
4. Ayıplı Mal Teslimi Halinde Alıcının Malı İfa Olarak Kabul Etmekten Kaçınıp Kaçınamayacağı Sorunu 43
II. SATILAN AYIPLI OLMALIDIR 44
1. Genel Olarak 44
2. Lüzumlu Vasıfların (Alıcının Dürüstlük Kuralı Gereğince Beklediği Vasıfların) Bulunmaması Şeklindeki Ayıp 45
a. Lüzumlu Vasıfların Bulunmamasının Anlamı 45
b. Lüzumlu Vasıfların Bulunmaması Şeklindeki Ayıbın Türleri 47
aa. Maddi Ayıp 47
bb. Ekonomik Ayıp 48
cc. Hukuki Ayıp 48
aaa. Genel Olarak 48
bbb. Hukuki Ayıptan Ayırdedilmesi Gereken Bazı Haller 49
dd. Asli ve İkincil Ayıplar 51
c. Ayıbın Önemli Olması 51
3. Vaad Edilen Vasıfların Bulunmaması Şeklindeki Ayıp 52
a. Vasıf Vaadinin Anlamı ve Yapılış Şekli 52
b. Hukuki Niteliği 53
aa. Vasıf Vaadini “Sözleşme” Olarak Nitelendiren Görüş 53
cc. Vasıf Vaadini “Tasavvur Açıklaması” Olarak Nitelendiren Görüş 54
c. Vasıf Vaadinin Türleri 54
d. Vasıf Vaadinin Garanti Taahhüdünden Ayırdedilmesi 55
e. Vaad Edilen Vasıfların Bulunmaması Şeklindeki Ayıpta, Satılandaki Ayıbın Önemli Olmasının Anlamı 56
4. Satılanın Ayıplı Olduğunun İspatı 57
III. ALICI AYIBI BİLMEMELİDİR 58
1. Genel Olarak 58
2. Satıcı Alıcının Bildiği Ayıptan Sorumlu Değildir 59
3. Satıcı, Alıcının Mutad Dikkati Göstermiş Olsaydı Fark Etmiş Olacağı Ayıptan da Ancak Bunun Mevcut Olmadığını Temin (Vaad) Etmiş ise Sorumlu Olur 60
4. Satıcı, Ayıbın Varlığını Bilmese Bile Sorumlu Olur 61
IV. AYIP HASARIN ALICIYA GEÇMESİNDEN ÖNCE MEVCUT OLMALIDIR 61
V. AYIBA KARŞI TEKEFFÜL SORUMLULUĞU SÖZLEŞME İLE KALDIRILMAMIŞ VEYA SINIRLANMAMIŞ OLMALIDIR 62
1. Genel Olarak 62
2. Sorumluluğu Kaldıran veya Sınırlayan Sözleşme Hükümlerinin (Sorumsuzluk Kayıtlarının) Yorumlanması 64
3. Sorumluluğu Kaldıran veya Sınırlayan Kayıtların Sınırları 65
a. Genel Olarak 65
b. BK. md. 196 Hükmü ile Öngörülmüş Olan Sınırlama 65
c. BK. md. 99 ve 100’de Öngörülen Sınırlamalar 67
d. Dürüstlük Kuralından Doğan Sınırlamalar 67
e. Satıcının, Alıcı Tarafından Satılanın Sözleşmenin Kurulması ya da Teslim Alınması Anında Muayene Edilmesine Engel Olmasından Kaynaklanan Sınırlama 68
§ 4. ALICININ YERİNE GETİRMESİ GEREKEN
KANUNİ KÜLFETLERİ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
I. GENEL OLARAK 69
II. TK. MD. 25/B.3 HÜKMÜNDE ÖNGÖRÜLEN AYIP TÜRLERİ 70
III. ALICININ SATILANI “MUAYENE ETME” VE “AYIPLARI İHBAR ETME” KÜLFETLERİ VE BUNLARIN YERİNE GETİRİLMESİ 71
1. Hukuki Niteliği ve Özellikleri 71
2. Muayene Külfeti 72
a. Genel Olarak 72
b. Muayene Edilme Zamanı 73
d. Muayenenin Kimin Tarafından Yapılacağı 73
e. Muayenenin Kapsamı ve Tarzı 74
f. Muayene Masraflarının Kimin Tarafından Karşılanacağı 76
3. İhbar Külfeti 76
a. Ayıp İhbarının (Bildiriminin) Hukuki Niteliği 76
b. Ayıp İhbarının Şekli 77
aa. Genel Olarak 77
cc. Tacirler Arasındaki Ticari Satımlardan Kaynaklanan Ayıp İhbarlarının Bu Hükümde Öngörülen Şekil Şartına Tabi Olup Olmadıkları Sorunu 79
c. Ayıp İhbarının Kim Tarafından Kime Karşı Yapılacağı 80
d. Ayıp İhbarının Süresi 81
aa. Teslim Sırasında Açıkça Belli Olan Ayıplarda, Ayıp İhbarının Süresi 81
bb. Teslim Sırasında Açıkça Belli Olmayan Ayıplarda (Adi Ayıplarda), Ayıp İhbarının Süresi 81
cc. Gizli Ayıplarda, Ayıp İhbarının Süresi 82
dd. Ayıp İhbarı Sürelerinin Hukuki Niteliği 82
e. Ayıp İhbarının Kapsamı 83
4. Zamanında Muayene ve İhbarın Yapılmamasının Sonuçları 84
5. Muayene ve İhbar Külfetlerinin İspatı 85
6. Satıcının Hilesinin Alıcının Ayıp İhbarına Etkisi 85
7. Alıcının Kanuni Külfetlerinin Sözleşme ile Değiştirilmesi ve Hükmü 87
IV. MESAFE SATIMLARINDA ALICININ YERİNE GETİRMESİ GEREKEN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 87
1. Genel Olarak 87
2. Hukuki Nitelikleri 88
3. BK. md. 201 Hükmünün Uygulama Alanı Bulması İçin Gerekli Olan Şartlar 89
a. Mesafe Satımı Var Olmalıdır 89
b. Alıcı Satılanı Ayıpları Sebebiyle İfa Olarak Kabul Etmemelidir 90
c. Alıcının Satılanı Teslim Aldığı Yerde Satıcının Bir Temsilcisi Bulunmamalıdır 90
4. BK. md. 201 Hükmünde Öngörülen Görevler ve Bunların Yerine Getirilmesi 90
a. Alıcının Satılanı Koruma Yükümlülüğü 90
b. Alıcının Satılandaki Ayıpları Tespit Ettirme Külfeti 92
c. Alıcının Satılanı Sattırma Yetkisi ve Yükümlülüğü 93
5. Satıcının Hilesinin Alıcının Yükümlülüklerine Etkisi 96
§ 5. SATICININ AYIBA KARŞI
TEKEFFÜL SORUMLULUĞUNUN KAPSAMI
(ALICI LEHİNE DOĞAN HAKLAR)
I. GENEL OLARAK 97
II. ALICININ SEÇİM HAKKININ HUKUKİ NİTELİĞİ 99
1. Alıcının Satıcının Muvafakatini Sağlayamadığı Hallerde Seçim Hakkını Yenilik Doğuran Dava ile Kullanması Gerektiği Görüşü (Modifizierte Vertragstheori, Gestaltungstheori, Değiştirilmiş Sözleşme ya da Yaratma, Yenilik Doğurma Görüşü) 99
2. Alıcının Seçim Hakkını Yenilik Doğuran Hak Olarak Kabul Eden Görüş 101
a. Genel Olarak 101
b. Ayıplı İfa Bakımından Alacaklıya Tanınmış Olan Seçimlik “Yenilik Doğuran Hakların” Geri Alınabileceği Haller 102
aa. Muhatabın Muvafakati ile Geri Alınması 104
bb. Alıcının, Tek Taraflı Olarak Geri Alma ve Özellikle “Değiştirme” Hakkı 105
aaa. Doktrin 106
bbb. Görüşümüz 107
III. ALICININ SEÇİM HAKKINI KULLANMASININ TABİ OLDUĞU SINIRLAMALAR 109
1. Satıcının Sözleşmeden Dönme Hakkını Kullanmasına Rağmen Hakimin Satım Parasının İndirilmesine Karar Vermesi 109
2. Satım Parasından İndirilecek Miktarı Satım Parasına Eşit Olması Halinde Alıcının Ancak Sözleşmeden Dönme Hakkını Kullanabilmesi 112
3. Satıcının Satılanı Değiştirme Hakkını Kullanmak Suretiyle Alıcının Seçim Hakkını Kullanmasına Engel Olması 113
4. Kendi Fiili ile Satılanın İadesini İmkansızlaştıran Alıcının Satım Parasının İndirilmesi Seçimlik Hakkını Kullanmak Zorunda Olması 114
a. Satılanın Alıcının Fiili Sonucu Telef Olması 115
b. Alıcının Satılanı Başkasına Temlik Etmesi 117
c. Alıcının Satılanın Şeklini Değiştirmiş (Tağyir Etmiş) Olması 117
d. Alıcının, Satılanı Kullanmaya Devam Etmiş Olması 118
5. Satım Konusunun Birden Fazla Şeyi Kapsadığı Satımlarda ve Ardarda Teslimli Satımlarda Alıcının Seçim Hakkını Kullanmasının Sınırları 118
a. Alıcının Seçimlik Hakkını Sadece Ayıplı Şeyler Hakkında Kullanması 118
b. Alıcının Seçimlik Hakkını Satılanın Tümü İçin Kullanması 120
aa. Satım Konusunu Birbirinden Ayrılması Kabul Edilemeyen Birden Fazla Eşyanın Oluşturması 120
bb. Ardarda Teslimli Satımlarda Teslim Edilen Satılanlardan Bazılarının Ayıplı Olması 121
cc. Satım Konusunu Asıl Şey ve Fer’i Şeylerin (Teferruatın) Oluşturması 121
IV. ALICININ SEÇİMLİK HAKLARININ ZAMANAŞIMI 122
1. Alıcının Seçimlik Haklarının Zamanaşımı ve Hükümleri 122
a. Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı 122
b. Zamanaşımının Kesilmesine ve Durmasına İlişkin Hükümlerin Uygulanması 124
c. Tarafların Sözleşme ile Zamanaşımı Süresini Değiştirebilmeleri 124
2. Satıcının Garanti Taahhütlerinin Zamanaşımı Süresine Etkisi 126
a. Garanti Süresinin Kanuni Zamanaşımı Süresinden Daha Uzun Olması 126
b. Garanti Süresinin Kanuni Zamanaşımı Süresinden Daha Kısa Olması 128
c. Garanti Süresi ile Kanuni Zamanaşımı Süresinin Aynı Olması 129
3. Satıcının Hilesinin Kanuni Zamanaşımı Süresine Etkisi 129
4. Alıcının Seçimlik Haklarını Zamanaşımı Süresi İçinde Kullanmamasının Hükmü 131
V. ALICININ “SÖZLEŞMEDEN DÖNME” SEÇİMLİK HAKKINI KULLANMASI VE HÜKÜMLERİ 133
1. Genel Olarak “Sözleşmeden Dönmenin Etkisi ve Hükümleri” Bakımından Kabul Ettiğimiz Görüş 133
a. ÖZ’ün Görüşü 134
b. BUZ’un Görüşü 134
c. Görüşümüz 136
2. Ayıplı İfa Nedeniyle Alıcının Sözleşmeden Dönme Hakkını Kullanması 137
a. Alıcının Henüz Satım Parasını Ödeme Borcunu İfa Etmediği Bir Dönemde Sözleşmeden Dönme Hakkını Kullanmasının Hükümleri 137
b. Alıcının Satım Parasını Ödeme Borcunu İfa Etmesinden Sonra Dönme Hakkını Kullanmasının Hükümleri 138
aa. Sözleşmeden Dönmenin Satıcıya Getirdiği Yükümlülükler 140
aaa. Satım Parasını İade Etme Borcu 140
bbb. Alıcının Yapmış Olduğu Masrafları ve Mahkeme Masraflarını Ödeme Borcu 141
(i) Alıcının Yapmış Olduğu Mahkeme Masraflarını Ödeme Borcu 141
(ii) Alıcının Satılana İlişkin Olarak Yapmış Olduğu Masrafları Ödeme Borcu 142
ccc. Alıcının Uğradığı “Doğrudan Doğruya” ve “Dolaylı” Zararı Tazmin Etme Borcu 142
(i) Genel Olarak 142
(ii) “Doğrudan Doğruya Zarar” ve “Dolaylı Zarar” Ayırımı Konusunda İleri Sürülen Görüşler 143
(iii) Tazmin Edilecek Doğrudan Doğruya Zararlar 145
(iv) Tazmin Edilecek Dolaylı (Diğer) Zararlar 146
ddd. Tazminat Taleplerinin Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresi 149
eee. Alıcının Sözleşmeden Dönme Hakkını Kullanmaması Halinde, Satıcının, Alıcının Doğrudan Doğruya ve Dolaylı Zararlarını Tazmin Etme Borcunun Olmaması 149
bb. Sözleşmeden Dönmenin Alıcıya Getirdiği Yükümlülükler 149
aaa. Alıcının Satılanı İade Etme Borcu 149
(i) Genel Olarak 150
bbb. Alıcının Satılandan Elde Ettiği Menfaatleri (Yararları) İade Etme Borcu 152
(i) Semereleri İade Etme Borcu 152
(ii) Satılanın Kullanılması Suretiyle Sağlanan Menfaatleri (Kullanma Karşılıklarını) İade Etme Borcu 153
cc. Sözleşmeden Dönme Durumunda Alıcının ve Satıcının Karşılıklı İade Borçlarını Yerine Getirme Sırası, Yeri ve Zamanaşımı 155
VI. ALICININ “SATIM PARASININ İNDİRİLMESİ” SEÇİMLİK HAKKINI KULLANMASI VE HÜKÜMLERİ 156
1. Genel Olarak 156
2. Satım Parasından İndirilecek Tutarın Tespiti (Hesaplanması) 158
3. Satım Parasının İndirilmesi Seçimlik Hakkının Kullanılması Halinde Alıcının Ayrıca Tazminat Talep Edip Edemeyeceği Sorunu 160
a. Satım Parasının İndirilmesi Seçimlik Hakkını Kullanan Alıcının Ayrıca BK. md. 205/f.2 ve f.3’e Göre Tazminat Talep Edebileceği Görüşü 160
b. Satım Parasının İndirilmesi Seçimlik Hakkını Kullanan Alıcının BK. md. 205/f.2 ve f.3’e Göre Değil, BK. md. 96’ya Göre Tazminat Talep Edebileceği Görüşü 161
VII. ALICININ “SATILANIN DEĞİŞTİRİLMESİ” SEÇİMLİK HAKKINI KULLANMASI VE HÜKÜMLERİ 162
VIII. ALICININ “SATILANDAKİ AYIPLARIN GİDERİLMESİ (TAMİR)” TALEBİNDE BULUNMASI 164
1. Genel Olarak 164
2. Alıcıya, Satım Sözleşmesi ya da Garanti Belgesi ile Tamir Talebinde Bulunma Hakkı Verilmesi ve Özellikle “Onarım Garantisi” 167
a. Genel Olarak 167
b. Garanti Belgesi ile Onarım Garantisi Verilmesi ve Hükümleri 169
aa. Onarım Garantisinin Alıcıya Sağladığı Haklar 169
bb. Tamir Hakkının Kendilerine Yöneltilebileceği Kişiler (Tamir Borçlusu) 171
cc. Tamir Masrafları ve Yeri 173
IX. ZİNCİRLEME SATIŞLARDA AYIPLI İFADAN SORUMLU TUTULAN SATICININ ARA SATICILAR İLE ÜRETİCİ VEYA İTHALATÇIYA RÜCU İMKANI 173
1. Sorunun Ortaya Konması 173
2. Sorunun İncelenmesi 177
1. Sorunun Ortaya Konması 177
2. Genel Olarak Üreticinin Sorumluluğu 177
a. Üreticinin Sorumluluğu Kavramı 177
b. Üreticinin Sorumluluğunun Ayıba Karşı Tekeffül Sorumluluğundan Ayırt Edilmesi 178
aa. Genel Olarak 178
bb. Üreticinin Sorumluluğu ile Ayıba Karşı Tekeffül Sorumluluğu Arasındaki Farklılıklar 178
aaa. Ayıp Kavramı Açısından 178
bbb. Yöneldikleri Amaç Açısından 181
ccc. Tazminat Borcunun Niteliği, İşlevi ve Kapsamı Açısından 181
c. Üreticinin Sorumluluğunun Hukuki Dayanağı 184
3. Zincirleme Satışlarda Alıcının, Üretici, İthalatçı veya Ara Satıcıyı Ayıba Karşı Tekeffül Hükümleri Uyarınca Sorumlu Tutup Tutamayacağı Sorunu 188
§ 6. SATICININ AYIPLI İFADAN
GENEL HÜKÜMLER ÇERÇEVESİNDE SORUMLULUĞU İLE AYIBA KARŞI TEKEFFÜL SORUMLULUĞUNUN YARIŞMASI SORUNU
I. GENEL OLARAK 191
II. SATICININ “HATA HÜKÜMLERİ” ÇERÇEVESİNDE SORUMLULUĞU İLE AYIBA KARŞI TEKEFFÜL SORUMLULUĞUNUN YARIŞMASI SORUNU 191
III. SATICININ “BORCUN GEREĞİ GİBİ İFA EDİLMEMESİ (KÖTÜ İFA)” ÇERÇEVESİNDE SORUMLULUĞU İLE AYIBA KARŞI TEKEFFÜL SORUMLULUĞUNUN YARIŞMASI SORUNU 195
IV. SATICININ “HİLE HÜKÜMLERİ” ÇERÇEVESİNDE SORUMLULUĞU İLE AYIBA KARŞI TEKEFFÜL SORUMLULUĞUNUN YARIŞMASI SORUNU 200
V. SATICININ “HAKSIZ FİİL HÜKÜMLERİ” ÇERÇEVESİNDE SORUMLULUĞU İLE AYIBA KARŞI TEKEFFÜL SORUMLULUĞUNUN YARIŞMASI SORUNU 201
