Çalışma Hayatında Esnek Çalışma Uygulamaları

Lütfi İNCİROĞLU

(Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı E. Çalışma Genel Müdür Yrd.)

Küresel ekonominin hüküm sürdüğü dünyamızda, yaşanan ekonomik krizler ve salgın hastalıklar (sars, mers, ebola ve koronavirüs gibi), nedeniyle istihdamda ciddi daralmalar meydana gelmekte ve ortaya çıkan işsizlik sorunu yapısal bir hale gelerek, sosyal yapıyı olumsuz yönde etkilemektedir. Yeni tip koronavirüsün neden olduğu Covid-19 salgını küresel ekonomiyi tehdit etmeye başladığından beri sıklıkla tekrar edilen bir cümle var: "Dünya asla eskisi gibi olmayacak". Bu salgının daha ne kadar süreceği, önlemlerin nasıl bir değişim göstereceği ve salgın sonrası ekonomilerin, politikaların, üretim mekanizmalarının, işletmelerin, istihdamın ve insan davranışlarının nasıl değişim ve dönüşüm göstereceği gibi çok bilinmeyenli bir denkleme dönüşmüş durumdadır.
Covid-19 salgın hastalığının iş piyasalarına ve işletmelere dolayısıyla istihdama olumsuz etkisiyle, işsiz kalan milyonlarca kişinin istihdamda tutulması için, işletmelerin üretime devam etmesine acil gereksinim vardır. Bu kapsamda, iş piyasalarının ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yeni çalışma tür ve biçimlerine duyulan ihtiyaç da her geçen gün artmaktadır. Pandemi nedeniyle kapanan ya da çalışma süreleri azaltılan işletmelerde mal ve hizmet üretimine devam edilmesi için işyerinin dışında, uzaktan (evde-tele) çalışma yoluyla iş ilişkilerinin devam ettirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Uluslararası piyasalara ayak uydurmak, işletmeleri ayakta tutmak ve istihdamı korumak amacıyla klasik çalışma yöntemleri yerine bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanarak, uzaktan (evde-tele) gibi çalışma biçimlerine yönelmek şu aşamada doğru bir yöntem olarak görülmektedir. Nitekim, yaşanmakta olan pandemi nedeniyle İş Kanunu’nda yer alan, mesleki anlamda geçici iş ilişkisi, uzaktan (evde-tele) çalışma, kısa çalışma, denkleştirme uygulamaları, telafi çalışması gibi esnek çalışma tür ve biçimleri iş ilişkilerinde önem kazanmıştır.
Çalışma hayatının dinamik yapısına ve değişime uyum sağlamak ve günceli takip etmek için biz de son yaşanan ekonomik krizler ve salgın hastalıklar döneminde, iş ilişkilerinde yaşanmakta olan sorunların çözümüne katkı olması amacıyla, güncel Yargıtay kararları ve öğretide geliştirilen görüşler ışığında, iş mevzuatındaki esnek çalışma uygulamalarını güncelleyerek bu baskıda sizlere takdim etmeyi uygun bulduk. Kitabın, çalışma hayatına yararlı olmasını diliyorum.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA III
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ IX
1. ESNEKLİK KAVRAMI 1
1.1. Türk İş Hukukunda Esneklik Kavramı 4
1.2. Türk İş Hukukunda Güvenceli Esneklik 6
2.  ESNEKLİK TANIMI VE TÜRLERİ 9
2.1. Sayısal Esneklik 10
2.2. Fonksiyonel Esneklik 10
2.3. Ücrete İlişkin Esneklik 11
2.4. Çalışma Sürelerine İlişkin Esneklik 12
3. ESNEK ÇALIŞMA MODELLERİ 15
3.1. BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ 16
3.2. ASGARİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMELERİ 26
3.3. AZAMİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMELERİ 30
3.4. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA 33
3.4.1. Kısmi Süreli Çalışmanın Tanımı ve Amacı 33
3.4.2. Kısmi Süreli Çalışmada Önemli Ölçüde Daha Az Çalışma Ölçütü 37
3.4.3. Kısmi Süreli İş Sözleşmelerinin Birden Fazla Yapılması 38
3.4.4. Kısmi Süreli Çalışanın Rekabet Yasağı 39
3.4.5. Kısmi Süreli Çalışanın Ücret ve Paraya İlişkin Bölünebilir Hakları 40
3.4.6. Kısmi Süreli Çalışanın Asgari Ücreti 43
3.4.7. Kısmi Süreli Çalışmada Sendika Üyeliği ve Toplu Sözleşmeden
        Yararlanma Koşulları 44
3.4.8. Kısmi Süreli Çalışmada İş Güvencesi 46
3.4.9. Kısmi Süreli Çalışmada Engelli İstihdamı 46
3.4.10. Kısmi Süreli Çalışmada Deneme Süresi 46
3.4.11. Kısmi Süreli Çalışmada Hafta ve Genel Tatil Ücretleri 47
3.4.12. Kısmi Süreli Çalışmada Yıllık Ücretli İzin 49
3.4.13. Kısmi Süreli Sözleşmenin Sona Ermesinde İzin Ücreti 51
3.4.14. Kısmi Süreli Çalışmada Fazla Sürelerle Çalışma 51
3.4.15. Kısmi Süreli Çalışmada İş Arama İzni 52
3.4.16. Kısmi Süreli Çalışmada İhbar ve Kıdem Tazminatı Hesabı 53
3.4.17. Analık Haline Kısmi Süreli Çalışma 55
3.4.18. Kısmi Çalışma ile Kısa Çalışmayı Birbirinden Ayıran Ölçütler 57
3.4.19. Tam Süreli İş Sözleşmesinden Kısmi Süreli İş Sözleşmesine
          Geçiş Usulü 57
3.4.20. Kısmi Süreli Çalışanların Sosyal Güvenliği 59
3.4.21. Kısmi Süreli Çalışmada Prim Ödeme Gün Sayısı 59
3.4.22. Birden Çok İşyerinde Çalışan İşçilerle İlgili Sorumluluklar 60
3.4.23. Sigortalıların Eksik Prim Günlerine İlişkin Hükümler 61
3.5. ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA 66
3.5.1. Çağrı Üzerine Çalışmanın Tanımı ve Amacı 66
3.5.2. Çağrı Üzerine Çalışma İş Sözleşmesinin Yazılı Yapılması 68
3.5.3. Çağrı Üzerine Çalışmanın Usul ve Esasları 70
3.5.4. Çağrı Üzerine Çalışanların Ücret ve Paraya İlişkin Bölünebilir Hakları 72
3.5.5. Çağrı Üzerine Çalışanların Kıdem Tazminatı Hesabına Esas
         Sürenin Hesabı 73
3.5.6. Çağrı Üzerine Çalışmada Yıllık Ücretli İzin 75
3.6. GEÇİCİ  (ÖDÜNÇ) İŞ İLİŞKİSİ 76
3.6.1. Geçici (Ödünç) İş İlişkisinin Tanımı ve Amacı 76
3.6.2. Mesleki Faaliyet Olarak Geçici İş İlişkisinin Mukayeseli İş
        Hukukundaki Yeri 81
3.6.3. Mesleki Faaliyet Olarak Geçici İş İlişkisi Kavramı 85
3.6.4. Mesleki Faaliyet Olarak Geçici İş İlişkisinin Yasal Dayanağı ve
         Kapsamı 88
3.6.5. Özel İstihdam Büroları Aracılığı İle Geçici İş İlişkisi
         Kurulmasının Ölçütleri 95
3.6.6. Geçici İş İlişkisi Kurulan İşverenin Yükümlülükleri 100
3.6.7. Geçici İşçi Sağlama Sözleşmesi İle Çalışan İşçinin Temel Çalışma
         Koşulları 104
3.6.8. Geçici İş İlişkisine Aykırılığın Yaptırımı 110
3.6.9. İstihdam Bürolarında İşçi Sendikalarının Örgütlenme Sorunu 111
3.7. DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ 112
3.8. FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA 120
3.8.1. Fazla Çalışma Uygulaması 120
3.8.2. Fazla Sürelerle Çalışma Uygulaması 124
3.9. ÇALIŞMA SÜRELERİNİN DENKLEŞTİRİLMESİ 127
3.9.1. Denkleştirme Kavramının Tanımı ve Amacı 127
3.9.2. Denkleştirme Uygulamasının Usul ve Esasları 134
3.9.3. Denkleştirmede Haftalık Çalışma Süresinin Hesabı 136
3.10. TELAFİ ÇALIŞMASI 138
3.10.1. Telafi Çalışmasının Amacı 138
3.10.2. Telafi Çalışmasının Şartları 140
3.10.3. Telafi Çalışmasında İşçinin Onayı 141
3.10.4. Telafi Çalışmasının Süresi ve Tatil Günlerinde Telafi Çalışması 142
3.10.5. Türk Borçlar Kanunu, Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanunu’na
          Göre Telafi Çalışması 143
3.11. KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ 144
3.11.1. Kısa Çalışmanın Amacı ve Tanımı 144
3.11.2. Kısa Çalışmaya Başvuru Kriterleri 147
3.11.3. Kısa Çalışmaya Başvurmak İçin Hazırlanması Gereken Dokümanlar 150
3.11.4. Kısa Çalışmanın Uygunluk Tespiti 151
3.11.5. İşverene Kısa Çalışma Talebinin Sonucunun Bildirilmesi 154
3.11.6. Kısa Çalışma Ödeneğinin Miktarı, Süresi ve Ödeme Zamanı 155
3.11.7. Zorlayıcı Nedenlerle Kısa Çalışmada Kısa Çalışma Ödeneğinin
          Başlangıcı 159
3.11.8. Yarım Ücret Ödemesi ve Bildirimi 159
3.11.9. Kısa Çalışma Uygulamasında Hafta ve Genel Tatil Günü
            Ücretlerinin Ödenmesi 162
3.11.10. Kısa Çalışmanın İş Sözleşmelerine Etkisi 163
3.11.11. Kısa Çalışma Döneminde İşçinin İhbar Önelli Fesih Hakkı 165
3.11.12. Kısa Çalışma Döneminde İşverence İş Sözleşmesinin Feshi 166
3.11.13. Toplu İş Sözleşmesi Kapsamındaki İşyerlerinde Kısa Çalışma
            Uygulaması 169
3.11.14. Kısa Çalışmadan Yararlan İşçilere İşveren Tarafından Sosyal
             Yarım Mahiyetinde Yapılan Ödemeler 174
3.11.15. Kısa Çalışma Ödeneğinin Denetimi ve Durdurulması 175
3.11.16. Kısa Çalışma Ödeneğinin Kesilmesi 176
3.11.17. Kısa Çalışmanın Erken Sona Ermesi 176
3.11.18. Kısa Çalışma Döneminde İstihdam Teşvikleri ve İşbaşı Eğitim
            Programlarının Uygulanması 177
3.11.19. Kısa Çalışma Ödeneğine İlişkin Diğer Hususlar 177
3.11.20. Kısa Çalışma Süresinin Yıllık Ücretli İzin ve Kıdem Tazminatı
            Hesabında Çalışılmış Süreler Arasında Sayılması 178
3.11.21. Türk Borçlar Kanunu, Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanunu’na
            Tabi İşyerlerinde Kısa Çalışma Uygulaması 183
3.11.22. Kısa Çalışmayı Ücretsiz İzin Uygulamasından Ayıran Ölçütler 184
3.11.23. Kısa Çalışma Döneminde Ücretsiz İzin Uygulaması ve Nakdi
            Ücret Desteği 186
3.11.24. Kısa Çalışma Uygulamasının Ekonomik ve Sosyal Açıdan Önemi
            ve Yararları 191
3.12. UZAKTAN (EVDE-TELE) ÇALIŞMA 192
3.12.1. TELE ÇALIŞMA 194
3.12.1.1. Tele Çalışma Düşüncesinin Gelişimi 194
3.12.1.2. Tele Çalışmanın Tanımı ve Amacı 196
3.12.1.3. Tele Çalışmanın Türleri 199
3.12.1.4. Tele Çalışmanın İşçi ve İşverenler Açısından Olumlu ve Olumsuz
               Yönleri 203
3.12.1.5. Tele Çalışmanın İş Sağlığı ve Güvenliği Üzerindeki Etkileri 205
3.12.1.6. Tele Çalışmanın Sendikal Örgütlenme Üzerindeki Etkileri 206
3.12.1.7. Tele Çalışmanın AB Mevzuatındaki Yeri 209
3.12.2.EVDE ÇALIŞMA 212
3.12.2.1. Evde Çalışmanın Tanımı ve Amacı 212
3.12.2.2. Evde Çalışmanın AB ve ILO Boyutu 217
3.12.3. UZAKTAN (EVDE-TELE) ÇALIŞMANIN USUL VE ESASLARI 218
3.12.3.1. Uzaktan (Evde-Tele) Çalışma Sözleşmesinde Bağımlılık İlişkisi 219
3.12.3.2. Uzaktan (Evde-Tele) Çalışmada İşçinin ve İşverenin Hakları ve Borçları 221
3.12.3.3. Uzaktan (Evde-Tele-) Çalışmada Ücret ve Sosyal Haklar 227
3.12.3.4. Uzaktan (Evde-Tele) Çalışmada İş Sağlığı ve Güvenliği Bakımından
               İşveren Yükümlülüğü ve Denetim Sorunu 227
3.12.3.5. Uzaktan (Evde-Tele) Çalışmada İş Süresinin Tespiti ve Kontrolü 230
3.13. İŞ PAYLAŞIMI 231
3.13.1. İş Paylaşımı İle Kısmi Süreli İş İlişkisi Arasındaki Farklılıklar 234
3.13.2. İş Paylaşımı İle Takım Sözleşmesi Arasındaki Farklılıklar 235
3.13.3. AB Ülkelerinde İş Paylaşımı Uygulamasına İlişkin Ortak Özellikler 236
3.14. KAYAN (ESNEK) İŞ SÜRELERİ 237

YARARLANILAN KAYNAKLAR 241