Çevrenin Korunmasında Beyaz Enerjinin Rolü ve Yargısal Denetimi

İÇİNDEKİLER
TAKDİM 7
ÖNSÖZ 9
İÇİNDEKİLER 11
GİRİŞ 21
BİRİNCİ BÖLÜM
ÇEVRE KAVRAMI, ÇEVRE HAKKI VE ÇEVRE SORUNLARI
ÇEVRE KAVRAMI 25
Çevre Kavramının Tanımı ve Gelişimi 25
Ekosistem Kavramı ve Çevre 28
Ekoloji ve Çevre. 29
ÇEVRE HAKKI 29
Çevre Hakkı 29
Tanım 29
Hakkın Varlığı Sorunu 30
Çevre Hakkının İnsan Hakları Kategorisinde Yeri 33
Çevre Hakkının Gelişimi 34
Karşılaştırmalı Hukukta Çevre Hakkının Gelişimi 34
Genel Olarak 34
Bazı Ülke Anayasalarında Çevre Hakkı 38
Türk Hukukunda Çevre Hakkı 41
Osmanlı Döneminde Çevre Hakkı 41
Türk Hukukunda Anayasal Bağlamda Çevre Hakkı. 41
Türk Hukukunda Çevre Hakkının Yasal Dayanağı 46
Uluslararası Hukukta Çevre Hakkının Gelişimi 47
Stockholm Bildirgesi 48
Dünya Doğa Şartı. 50
Brundlant Raporu 51
Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı Belgeleri 51
ÇEVRE SORUNLARI 54
Genel Olarak Çevre Sorunu 54
Çevrenin Sosyal Bilimler Arasında Yer Bulması. 56

Çevre Sorunlarının Çeşitleri 63
Kirlilik 65
Tanım 65
Kirliliğin Unsurları 66
Kirlilik Türleri 67
Hava Kirliliği 68
Su Kirliliği 72
Toprak Kirliliği 78
Gürültü Kirliliği 80
Ormansızlaşma 83
İklim Değişikliği 85
Ozon Tabakasının Tahrip Olması 89
ÇEVRE VE EKONOMİ İLİŞKİSİ 90
İKİNCİ BÖLÜM BEYAZ ENERJİ
ENERJİ KAVRAMI VE ENERJİ TÜRLERİ 97
Genel Olarak 97
Enerjinin Sınıflandırılması 98
Yenilenebilirlik Açısından 98
Yenilenemeyen Enerji Kaynakları 99
Kömür 99
Petrol 100
Doğalgaz 101
Nükleer Enerji 101
Yenilenebilir Enerji Kaynakları 102
Kavram Karmaşası 102
Yeşil Enerji İle Yenilenebilir Enerjinin Harcı: Yeşil İşler 105
Yeşil Enerji ve Yenilenebilir Enerji Kavramlarının Ayrılma Zorunluluğu 106
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Türleri 106
Rüzgar Enerjisi 108
Güneş Enerjisi 109
Hidrolik (hidroelektrik) Enerjisi 110
Jeotermal Enerji 111
Biyokütle Enerjisi 113
Dalga, Akıntı ve Gel-git Enerjisi 114
Temiz Olup Olmama Açısından 116
Yeni Bir Kavram İhtiyacı: Beyaz Enerji 116

Beyaz Enerji Hakkı 117
Beyaz Enerjinin Ayrı Bir Hak Olarak Kabulünün Gerekliliği 120
Türk Hukukunda Beyaz Enerji Hakkının Varlığı 122
Anayasal Bağlamda Beyaz Enerji Hakkı 122
Yasal Bağlamda Beyaz Enerji Hakkı 140
Dünya’da Beyaz Enerji Açısından Durum 142
Amerika Birleşik Devletleri 142
Avusturya 143
Almanya 145
İngiltere 145
Fransa 147
Çin 148
Beyaz Enerji Hakkının İçeriği 150
Beyaz Enerjinin Belirlenmesinde Yararlanılabilecek İlkeler 154
Önleme İlkesi Çerçevesinde Olabildiğince Az Atık ve Etkili Atık Yönetimi İlkesi 155
Çevre Mevzuatının Önlenebilirlik İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi 157
Çevre Kanunu 157
Sıfır Atık Yönetmeliği 158
Atık Yönetimi Yönetmeliği 161
Maden Atıkları Yönetmeliği 162
Egzoz Gazı Emisyon Kontrol Yönetmeliği 164
Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik 165
Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği 166
Değerlendirme 166
Önleme İlkesi Kapsamında Yakınlık İlkesi 167
Çevresel Etki Değerlendirmesine Tabi Olma İlkesi 167
Katılım İlkesi 170
Teknoloji İlkesi 172
Enerjinin Yol Açtığı Olumsuz Sonuca Göre Ayrım İlkesi 174
Beyaz Enerji Kavramı Kapsamında Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması 175
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Beyaz Enerji Niteliği Açısından Değerlendirilmesi 176
Hidrolik Enerjinin Beyaz Enerji Niteliği Açısından
Değerlendirilmesi 176
Rüzgâr Enerjisinin Beyaz Enerji Niteliği Açısından
Değerlendirilmesi 178
Güneş Enerjisinin Beyaz Enerji Niteliği Açısından
Değerlendirilmesi 181

Jeotermal Enerjinin Beyaz Enerji Niteliği Açısından
Değerlendirilmesi 183
Biokütle Enerjisinin Beyaz Enerji Niteliği Açısından
Değerlendirilmesi 186
Dalga ve Gel-git Enerjisinin Beyaz Enerji Niteliği Açısından Değerlendirilmesi 189
Yenilenemeyen Enerji Kaynaklarının Beyaz Enerji Niteliği Açısından Değerlendirilmesi 190
Petrolün Beyaz Enerji Niteliği Açısından Değerlendirilmesi 190
Kömürün Beyaz Enerji Niteliği Açısından Değerlendirilmesi 191
Doğalgazın Beyaz Enerji Niteliği Açısından Değerlendirilmesi 193
Nükleer Enerjinin Beyaz Enerji Niteliği Açısından Değerlendirilmesi 195
Genel Değerlendirme 198
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ENERJİ FAALİYETLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİNİN ÖNÜNE GEÇİLMESİNDE HUKUKUN ROLÜ
GİRİŞ 205
ÇEVRESEL ETKİLER ORTAYA ÇIKMADAN ÖNLENMESİNDE HUKUKUN ROLÜ 207
Denetim Ve Gözetim Faaliyetleri İle Önleme 208
Önleyici Kolluk Faaliyeti 209
Önleyici Kolluk Faaliyetlerinin Ana Sebebi Olarak Çevresel Kamu Düzeni 212
Çevre-Enerji İlişkisi Bağlamında Önleyici Kolluk Faaliyeti ve Enerji
Kolluk Makamları 218
Nükleer Enerji Alanında 218
Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) Alanında 220
Petrol Alanında 221
Doğal Gaz Alanında 222
Jeotermal Enerji Alanında 222
Elektrik Enerjisi Alanında 224
Enerji Verimliliği Alanında 226
ğ. Diğer Birimler 227
Enerji Tüketiminin Yol Açtığı Bazı Durumlarda Yetkili Kılınan Diğer Birimler 227
Enerji Faaliyetlerinin Çevresel Etkileri Alanında Önleyici Kolluk
Faaliyetleri İle İlgili Yetkili İdarenin Belirlenmesi 230
Önleyici Kolluk Faaliyetleri İle İlgili İdarenin Sorumluluğu 232
Genel Olarak 232
Kusura Dayanan Sorumluluk 236
Kusursuz Sorumluluk 239
AİHM ve Anayasa Mahkemesi Kararlarından Örnekler 241

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yolu İle Önleme 243
Tanım ve Tarihsel Süreç 243
Çevresel Etki Değerlendirmesinin Hukuki Niteliği 250
ÇED Sürecinin ve Süreç Sonucu Ortaya Çıkan İdari İşlemin Unsurları
Yönünden İrdelenmesi 252
Her İki Süreç İçin Ortak Hükümler 254
Yetki 254
Yükümlülükler 255
Karar Zorunluluğu 255
Seçme Eleme Kriterleri Değerlendirme Sürecine Tabi Projeler 255
Değerlendirme Süreci 256
Karar Süreci 257
ÇED Sürecine Tabi Projeler 260
ÇED Sürecinin Başlaması ve Ön İnceleme 260
Ön İncelemenin Bitmesi ve Komisyonun Oluşumu ve Halka Duyuru 261
Halkın Katılımı Toplantısı 262
Kapsam ve Özel Formatın Belirlenmesi 267
ÇED Raporunun Hazırlanması 268
ÇED Raporunun Hazırlanması ve Ön İnceleme 268
Komisyon İnceleme ve Değerlendirme Toplantısı. 270
Nihai Karar 273
Seçme Eleme Kriterleri Değerlendirme Sürecine Tabi Projeler ile ÇED Sürecine Tabi Projeler Sonunda Verilen Bakanlık Kararlarının
İdari İşlem Unsurları Yönünden İncelenmesi 275
Seçme Eleme Kriterleri Değerlendirme Sürecine Tabi Projeler Sonunda Verilen Bakanlık Kararlarının İdari İşlem Unsurları
Yönünden İncelenmesi 275
Yetki. 275
Şekil 276
Sebep 277
Konu 278
Amaç 278
ÇED Sürecine Tabi Projeler Sonunda Verilen Bakanlık
Kararlarının İdari İşlem Unsurları Yönünden İncelenmesi 279
Yetki. 279
Şekil 279
Sebep 282
Konu 284
Amaç 284
Çevresel Etki Değerlendirmesine Yargı Organlarının Yaklaşımı 285

Ruhsat (İzin-Lisans) Yolu İle Önleme 300
Ruhsat Kavramının İkili Yapısı 301
Enerji Lisansları ile Çevre İzin ve Lisanslarının Hukuki Niteliği 302
Lisans ve İzinlerde Uygulanacak Mevzuatın Belirlenmesi 304
Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliğine Tabi Olan Enerji Faaliyetleri 305
Genel Olarak 305
Çevre İzin veya Çevre İzin ve Lisansı Prosedürü 311
Geçici Faaliyet Belgesi 311
Çevre İzni veya Çevre İzin ve Lisansı 313
Çevre İzni veya Çevre İzin ve Lisansı ile İlgili Özel Durumlar 316
Çevre İzni veya Çevre İzin ve Lisansının İptali 317
Faaliyetin Sona Ermesi 318
Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliğine Tabi Olmayan Enerji Faaliyetleri 319
Lisanstan Muaf Tutulmak Suretiyle Çevresel Etki
Değerlendirmesinden Muaf Tutulan Enerji Faaliyetleri 320
Lisansa Tabi Olsa da Doğrudan Çevresel Etki
Değerlendirmesinden Muaf Tutulan Enerji Faaliyetleri 321
Diğer Mevzuattaki Düzenlemeler 321
Mali Mekanizmalar İle Önleme 322
Önleyici Nitelikte Mali Araçlar 325
Bir Mali Yükümlülük Olarak Karbon Vergisi 327
Genel Olarak 327
Karbon Vergisinin Etkinliği Sorunu 330
Türkiye’de Karbon Vergisi 333
Bir Mali Araç Olarak Karbon Ticareti 337
Karbon Ticaretinin Oluşum ve Gelişimi 337
Karbon Piyasası 339
Genel Olarak 339
Türkiye’de Karbon Piyasası 341
Karbon Ticaretinin Etkinliği 343
Temiz Enerji Teşvikleri 344
Yenilenebilir Enerji Teşvikleri 348
Dünya’da ve Avrupa’da Yenilenebilir Enerji Teşvikleri 348
Teşvik Türleri 349
Tarife Garantisi 349
Yenilenebilir Portföy Standardı 351
Vergi Teşvikleri 353
Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Teşvikleri 354
Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM) 355

Arazi Tahsis Teşviği 357
Vergi Teşvikleri 358
Genel Değerlendirme 359
Enerji Verimliliği Teşvikleri 361
Dünya’da ve Avrupa’da Enerji Verimliliği Teşvikleri 363
Türkiye’de Enerji Verimliliği Teşvikleri 367
Verimlilik Artırıcı Proje Destekleri. 367
Enerji Yoğunluğunu Düşürmeye Yönelik Destekler 368
Diğer Uygulamalar 369
Teknik Destek 369
ENVER Etiketi Uygulaması. 370
Binalarda Enerji Performansı Uygulaması 372
Ulaşımda Enerji Verimliliği Uygulaması 377
ÇEVRESEL ETKİLER OLUŞTUKTAN SONRA ÇEVRENİN KORUNMASINDA
HUKUKUN ROLÜ 379
Suç Yaratarak Koruma 381
Suç Yaratarak Korumanın Gelişimi 381
Çevrenin Suç Yaratarak Korunmasında Bazı Özel Durumlar 389
Nedensellik Bağı Sorunu 390
Hukuka Aykırılığın Tespiti Sorunu 395
İlgilinin Rızası ve Meşru Savunma 396
Hakkın İcrası 397
Tüzel Kişilerin Cezai Sorumluluğu Sorunu 400
Genel Olarak 400
765 Sayılı Türk Ceza Kanunu Döneminde Durum 400
5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda Durum 401
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu Uyarınca Tüzel Kişilere
Uygulanabilecek Güvenlik Tedbirleri 404
İznin İptali 404
Müsadere 405
Çevreye Karşı Suçlarda Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri Hükümleri 408
Çevre Suçlarında Tüzel Kişiliğin Cezai Sorumluluğunun Kabulü ile
İlgili Avrupa ve Dünya’daki Eğilim 409
Türk Hukukunda Çevre Suçları 417
Çevrenin Kasten Kirletilmesi Suçu 418
Atık veya Artıkların Ülkeye İzinsiz Sokulması Suçu 424
Ortak Unsurlar 426
Manevi Unsur. 426

Hukuka Aykırılık 427
Suçun Özel Görünüş Biçimleri 427
Teşebbüs ve İştirak 427
İçtima 427
Suçun Nitelikli Halleri 429
Yaptırım 431
Çevrenin Taksirle Kirletilmesi Suçu 431
Gürültüye Neden Olma Suçu 435
Fail 436
Mağdur 436
Suçun Maddi Konusu 437
Hareket ve Netice 438
Manevi Unsur 443
Hukuka Aykırılık 444
Teşebbüs ve İştirak 445
İçtima 445
Yaptırım 447
Yanlış ve Yanıltıcı Bilgi Verme Suçu 447
Korunan Hukuki Değer 448
Fail ve Mağdur 448
Suçun Maddi Konusu ve Hareket. 448
Manevi Unsur 450
Hukuka Aykırılık 450
Teşebbüs ve İştirak 450
İçtima 451
Yaptırım 451
Kabahat Yaratarak Koruma 451
Caydırıcılık Noktasında Çevre Suçu ile Kabahatlerinin Kıyaslanması 455
Kanunilik İlkesi Açısından 455
Türkiye’de Kabahatlerde Kanunilik İlkesi 456
Diğer Ülkelerde Kabahat ya da İdari Suçlarda Kanunilik İlkesi 461
Suç Olmaktan Çıkararak Kabahate Dönüştürme Açısından 463
Tüzel Kişi Sorumluluğu Noktasında Çevre Suçu ile Kabahatlerinin Karşılaştırılması 466
Uluslararası Alanda Çevre Kabahatleri 468
Beyaz Olmayan Enerji Kullanımının Çevreye Etkilerini Önlemeye
Yönelik Çevre Kanununda Yer Alan Kabahatler 471
Egzoz Emisyonu ile İlgili Kabahatler. 472
Hava Kirliliği ile İlgili Kabahatler 475

Çevresel Etki Değerlendirmesi Süreci İle İlgili Kabahatler 482
Atık Tesisleri İle İlgili Kabahat 483
Bilgi Verme Yükümlülüğünün İhlali Kabahati 483
Gürültü Kurallarının İhlali ile İlgili Kabahatler 483
İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon Yayılımı Kabahati 487
ğ. Atıkların Toprağa Bırakılması Kabahati 488
Çevre Kanunu 9. Maddesine Aykırılığa İlişkin Kabahatler 489
ı. Umuma Açık Yerlerde Çevreyi Kirletme Kabahati 492
Sera Gazı Emisyonlarına İlişkin Kabahatler. 492
Ortak Hükümler 493
5686 Sayılı Kanunda Düzenlenen Kabahat 496
6491 Sayılı Kanun’da Düzenlenen Kabahat 497
Nükleer Düzenleme Kurumu Mevzuatındaki Kabahatler 498
Kabahatlere İlişkin İdari Yaptırım Kararlarının Alınma Usulü 500
Yetki 501
Şekil 504
Sebep ve Konu 512
Amaç 513
Kabahatlerle İlgili İdari ve Yargısal Başvuru Yolları 514
Hukuki Sorumluluk Yolu İle Koruma 517
Çevresel Zararlara İlişkin Tazminat Sorumluluğunun Ülkesel ve
Uluslararası Düzeyde Gelişimi 519
Dünya Ölçeğinde Gelişim 519
Avrupa Ölçeğinde Gelişim 521
Ülkeler Ölçeğinde Gelişim 524
Türk Hukukunda Çevresel Zararlara İlişkin Hukuki Sorumluluk 528
Çevre Kanununa Göre Tazminat Sorumluluğu 529
Kirletenin Varlığı 530
Çevrede Kirlenmenin Oluşması 532
Nedensellik Bağının Varlığı 535
Zararın Gerçekleşmesi 539
Çevre Kanunu’nda Tazminat Davası Dışında Öngörülen Davalar 548
Çevre Kanunu Dışında Tazminat Sorumluluğuna İlişkin Düzenlemeler 549
Tehlike Sorumluluğu 550
5710 Sayılı Kanun’dan Kaynaklanan Sorumluluk 552
6491 Sayılı Kanun’dan Kaynaklanan Sorumluluk 557
İdarenin Çevreye Yönelik Zararlara İlişkin Mali Sorumluluğu 558
İdarenin Önleme Yükümlülüğünü İhlalinin Mali Sorumluluğa Dönüşmesi 563

İdarenin Ekolojik Zarara Yol Açması Halinde Tazminat Sorumluluğu 564
İdarenin İkincil Çevre Zararına Yol Açması Halinde Tazminat Sorumluluğu 567
İdareye Karşı Tam Yargı Davası Açılması 569
İdareye Karşı Tazminat Davası Açılması 578
SONUÇ 583
KAYNAKÇA 599