Ceza Genel Hukuku Temel Bilgiler
Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK
Doç .Dr. Koray DOĞAN
Dr. Öğr. Üyesi Pınar BACAKSIZ
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
On Üçüncü Basıya Önsöz 5
Kısaltmalar 33
BİRİNCİ KİTAP
CEZA HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI
Birinci Bölüm
CEZA HUKUKU TERİMİ – TANIM – KAVRAM – CEZA HUKUKUNUN GÖREVİ VE İŞLEVİ CEZA HUKUKUNUN HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ, DİĞER HUKUK DALLARI İLE İLİŞKİSİ VE
CEZA HUKUKUNA YARDIMCI DİSİPLİNLER
§1. CEZA HUKUKU TERİMİ–TANIM VE KAVRAM 35
I. Terim 35
II. Tanım 36
III. Kavram 36
§2. CEZA HUKUKUNUN GÖREVİ, İŞLEVİ VE AMACI 37
I. Görevi 37
II. İşlevi 38
III. Amacı 38
§3. CEZA HUKUKUNUN HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ, DİĞER HUKUK DALLARI İLE İLİŞKİSİ VE CEZA HUKUKUNA YARDIMCI DİSİPLİNLER 39
I. Ceza Hukukunun Hukuk Düzeni İçindeki Yeri 39
II. Diğer Hukuk Dalları ile İlişkisi ve Ceza Hukukuna Yardımcı Disiplinler 40
A. Diğer Hukuk Dalları ile İlişkisi 40
1. Medeni Hukuk ile Arasındaki İlişki 40
2. Anayasa Hukuku ile İlişkisi 41
3. İdare Hukuku ile İlişkisi 41
a. İdari Ceza Hukuku Kavramı ve Kabahatlerin Suç Olmaktan Çıkarılması 42
b. Kabahatler Kanunu 43
aa. Genel Olarak 43
bb. Kanunilik İlkesi ve Kabahatler Kanunu 43
cc. Lehe Kanunun Geçmişe Yürümesi Kuralı 43
dd. Kabahat Fiilinin İşlendiği Zaman 43
ee. Kabahat Fiilinin İşlendiği Yer 44
ff. Kabahat Fiilinde Hareket 44
gg. Hukuka Uygunluk Sebepleri ve Kusurluluğu Kaldıran Haller 44
hh. Kabahat Fiilinde Kusur Yeteneği ve Kusurluluk 44
ii. Teşebbüs 44
jj. İştirak 45
kk. İçtima 45
ll. Tüzel Kişilerin, Temsil Edilenin ve İş Sahibinin Sorumluluğu 46
mm. Yaptırım 46
nn. Zamanaşımı 47
oo. Yaptırıma Karar Verme Yetkisi 47
pp. Denetimi 47
aaa. Başvuru Yolu (KK m.27) 47
bbb. İtiraz Yolu (KK m.29) 48
rr. Vazgeçme ve Kabul (KK m.30) 48
ss. Kabahatler ile Suçların Karşılaştırılması 49
c. Disiplin Ceza Hukuku Kavramı 49
4. Devletler Genel Hukuku ile İlişkisi 50
5. Ceza Muhakemesi Hukuku ile İlişkisi 51
6. İnfaz Hukuku ile İlişkisi 51
B. Ceza Hukukuna Yardımcı Disiplinler 52
1. Kriminoloji 52
2. Kriminalistik 52
3. Viktimoloji 52
4. Adli Tıp 52
İkinci Bölüm
DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİNDE
CEZA HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ
§1. KANUNİLİK İLKESİ (CEZA KANUNLARININ GÜVENCE İŞLEVİ) 55
I. Genel Olarak 55
II. İlkeye Yönelik Eleştiriler 56
III. İlkenin Zorunlu Sonuçları 56
A. Örf ve Adet Kuralları ile Suç ve Ceza Yaratılamaz 56
B. Kıyas Yasaktır 57
C. Ceza Kanunları Belirli ve Açık Olmalıdır 58
D. Ceza Kanunları Geçmişe Yürümez 58
E. İdarenin Düzenleyici İşlemlerle Suç Yaratabilip Yaratamayacağı Sorunu 58
§2. CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİ 60
§3. KUSURSUZ SUÇ VE CEZA OLMAZ İLKESİ 61
§4. CEZA HUKUKU BAKIMINDAN ÖNEMLİ DİĞER İLKELER 62
I. İnsan Onurunun Dokunulmazlığı 62
II. Eşitlik İlkesi 63
III. Oranlılık ve İkincillik İlkeleri ile Aşırılık Yasağı 63
§5. CEZA HUKUKU İLKELERİNİN SOMUTLAŞTIRILMASI: CEZA HUKUKU DOGMATİĞİ 64
Üçüncü Bölüm
CEZA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ VE
CEZA SORUMLULUĞUNUN ESASINA ETKİSİ
§1. İLKEL CEZA HUKUKU DÖNEMİ 67
I. İlkel Topluluklarda 67
II. Eski Hukuk Düzenlerinde 68
§2. BATI'DA 68
I. Eski Yunan Hukuku'nda 68
II. Roma Hukukunda 69
III. Germen Hukuku 70
IV. Frank Hukuku 70
V. Ortaçağ Hukukunda 71
VI. Müşterek Ceza Hukuku Dönemi 72
§3. TÜRK HUKUKUNDA 73
I. İslamiyet Öncesi Dönemde 73
II. İslamiyet’ten Sonraki Dönemde 74
A. Osmanlı’da 75
1. Tanzimata Kadarki Dönemde 76
a. Genel Olarak 76
b. Kanunnameler 76
2. Tanzimat Döneminde 76
a. 1840 Tarihli Kanunname–i Ceza 76
b. 1851 Tarihli Kanun–u Cedit 77
c. 1858 Ceza Kanunname–i Humayunu 77
B. Cumhuriyet Türkiye’sinde 77
§4. CEZA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİNİN CEZA SORUMLULUĞUNUN ESASINA ETKİSİ 78
I. Klasik Okul 78
II. Pozitivist Okul 79
III. Üçüncü Okul 80
IV. Toplumsal Savunma Akımı 80
Dördüncü Bölüm
CEZA HUKUKUNUN KAYNAKLARI
§1. KAYNAK KAVRAMI VE KAYNAKLARIN ÖZELLİKLERİ 81
§2. ÇEŞİTLERİ 81
I. Asıl Kaynaklar 81
A. Anayasa 81
B. Uluslararası Sözleşmeler 81
C. Kanun 82
1. Genel Olarak 82
2. TCK ve Diğer Ceza Kanunları Arasındaki İlişki 83
II. Yardımcı Kaynaklar 84
A. Örf ve Adet (Gelenek) Kuralları 84
B. Ahlak ve Din Kuralları 85
C. Mahkeme İçtihatları 85
D. Doktrin (Öğreti) 86
§3. KAYNAKLARIN YORUMU 86
I. Yorum Kavramı ve Kıyastan Farkı 86
II. Yorum Yöntemleri 87
A. Gramatik ya da Sözel Yorum Yöntemi 87
B. Sistematik Yorum Yöntemi 87
C. Tarihsel Yorum Yöntemi 88
D. Amaçsal (Teleolojik) Yorum Yöntemi 88
III. Yorum Araçları 89
A. Mantık 89
B. Tarihçe 90
C. Hukukun Genel İlkeleri 90
D. Karşılaştırmalı Hukuk 90
E. Örf ve Adet Kuralları 90
IV. Yorum Çeşitleri 91
A. Daraltıcı Yorum 91
B. Genişletici Yorum 91
Beşinci Bölüm
CEZA HUKUKU KURALLARININ UYGULAMA ALANI
§1. CEZA HUKUKU KURALLARININ ZAMAN BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI 93
I. Zaman Bakımından Uygulamaya İlişkin İlkeler 93
A. Hemen Uygulama 93
B. Lehe Kanunun Uygulanması: Lehe Kanunun Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu–Geriye Yürüme Yasağı 94
1. Lehe Yasanın Geriye Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu 95
2. Lehe Kanunun Tespiti 95
3. Zamanaşımına İlişkin Kurallar Bakımından Lehe Kanunun Belirlenmesi 97
4. Mahkeme İçtihatlarının Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu 98
5. İçtihadı Birleştirme Kararlarının Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu 98
6. Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu 98
C. İleriye Yürüme 99
II. Ceza Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi, Yürürlükten Çıkması ve Yürürlük Süreleri Bakımından Ceza Kanunları 99
III. Suçun İşlendiği An 100
A. Ani Suçlar 100
B. İhmali Suçlar 101
C. Kesintisiz (Mütemadi) ve Zincirleme (Müteselsil) Suçlar 101
§2. CEZA HUKUKU KURALLARININ YER BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI 102
I. Mülkilik İlkesi (Sistemi) 102
A. Genel Olarak 102
B. Ülke Kavramı 102
C. Suçun İşlendiği Yer Sorunu 107
D. Yabancı Ülkede Hüküm Verilmesi (TCK m.9) 109
II. Şahsilik İlkesi (Sistemi) 110
A. Faile Göre Şahsilik İlkesi 110
1. Görev Suçları (TCK m.10) 111
2. Vatandaş Tarafından İşlenen Suç (TCK m.11) 111
B. Mağdura Göre Şahsilik 113
1. Türkiye’nin Zararına İşlenen Suçlar (TCK m. 12/1) 113
2. Vatandaşın Zararına İşlenen Suçlar (Vatandaşı Koruma İlkesi ya da Mağdura Göre Şahsilik İlkesi) (TCK m. 12/2) 114
III. Evrensellik İlkesi (TCK m. 12/3) 115
IV. Koruma İlkesi (TCK m.13) 116
V. Yer Bakımından Uygulamada Özellik Gösteren Haller 116
A. Seçimlik Cezalarda Soruşturma (TCK m.14) 116
B. Soruşturma Koşulu Olan Cezanın Hesaplanması (TCK m.15) 117
C. Cezadan Mahsup (TCK m.16) 117
D. Hak Yoksunlukları (TCK m.17) 118
VI. İade (Geri Verme) 118
A. İade Kavramı 118
B. İadenin Kaynakları 119
C. İadenin Çeşitleri 119
D. İadenin Koşulları 120
1. Fiile İlişkin Koşullar 120
a. Fiil Her İki Devlet Kanununa Göre de Suç Sayılmalı ve Belli Ağırlıkta Olmalıdır (6706 sayılı Kanun m.10/2) 120
b. Suç Türkiye Devletinin Güvenliğine Karşı, Türkiye Devletinin veya Bir Türk Vatandaşının ya da Türk Kanunlarına Göre Kurulmuş Bir Tüzel Kişinin Zararına İşlenmiş Olmamalıdır (6706 sayılı Kanun m.11/1–c–3) 121
c. Suç Zamanaşımına veya Affa Uğramamış Olmalıdır (6706 sayılı Kanun m.11/1–c–5) 121
d. İadeye Konu Olan Suçun Talep Eden Ülke Yasasına Göre Ölüm Cezasını Gerektirmesi Halinde Bu Cezanın İnfaz Edilmeyeceği Konusunda Güvence Verilmiş Olmalıdır (6706 sayılı Kanun m.11/3) 122
e. Suç, Türkiye’nin Yargılama Yetkisine Giren Bir Suç Olmamalıdır (6706 sayılı Kanun m.11/1–c–4) 122
f. Suçun Düşünce Suçu veya Siyasi, Siyasi Suçla Bağlantısı ya da Askeri Suç Olmaması Gerekir (6706 sayılı Kanun m.11/1–c–1, 2) 122
aa. Düşünce Suçu 122
bb. Siyasi Suç 123
aaa. Siyasi Suçun Tanımı 123
bbb. Çeşitleri: Tam ve Nisbi Siyasi Suç 123
ccc. Siyasal Suç Kapsamında Görülmeyen Eylemler 123
cc. Siyasi Suçla Bağlantılı Suç 124
dd. Askeri Suç 124
2. Faile İlişkin Koşul 125
E. İade Yöntemi 125
F. İadesi İstenen Kişi Hakkında Geçici Tutuklama ((6706 sayılı Kanun m.14) 126
G. Teslim (6706 sayılı Kanun m.20) 126
H. İade İsteminin Reddi 127
I. İadede Hususilik Kuralı [Sözl. m. 14; 6706 sayılı Kanun m. 10/4] 128
İ. Türkiye’nin iade talepleri ve şartları (6706 sayılı Kanun m.22) 128
VII. Yabancı Kanunun Göz Önünde Bulundurulması (TCK m.19) 129
A. Bir Türk veya Yabancının Yabancı Ülkede İşlediği Suç Bakımından Türkiye'de Yapılacak Yargılamada Uygulanacak Kanunun Belirlenmesi 129
B. Hükmün Uygulanması 129
§3. CEZA KANUNLARININ KİŞİ BAKIMINDAN UYGULANMASI 130
I. Genel Olarak 130
II. Ceza Kanununun Uygulanmasında Özellik Gösteren Kişiler 130
A. Cumhurbaşkanı 130
B. Milletvekilleri 132
1. Genel Olarak 132
2. Sorumsuzluğun Koşulları 132
3. Sonuçları 133
4. Dokunulmazlık ile Sorumsuzluk Arasındaki Farklar 133
C. Diplomatlar 133
D. NATO Mensupları (Yabancı Asker Kişiler) 135
1. Genel Olarak 135
2. Sözleşme Kapsamına Giren Kişiler 135
3. Gönderen ve Kabul Eden Devletlerin Yargı Yetkileri 136
a. Mutlak Yargı Yetkisi 136
b. Öncelikli Yargı Yetkisi 137
İKİNCİ KİTAP
SUÇ GENEL TEORİSİ
Birinci Bölüm
SUÇ GENEL TEORİSİ KAVRAMI, SUÇUN TANIMI, SUÇ KAVRAMI VE SUÇUN YAPISAL UNSURLARI, UNSURLARIN DIŞINDA KALAN VE CEZALANDIRMAYA ETKİLİ OLAN ŞARTLAR
§1. SUÇ GENEL TEORİSİ KAVRAMI 139
I. Kavram 139
II. Suç Genel Teorisinin Yararı 140
§2. SUÇUN TANIMI VE SUÇ KAVRAMI 140
§3. SUÇUN YAPISAL UNSURLARI 141
I. Tipe Uygunluk 141
A. Kavram 141
B. Tipin İçeriği 143
1. Objektif Nitelikteki Unsurlar 143
a. Fail 143
b. Mağdur 143
c. Hareketin Konusu 144
d. Eylem 144
aa. Hareket 144
aaa. Hareket Teorileri 144
a1. Hareketin Temelini Hukuk Dışında Arayan Teoriler 144
aa1. Nedensel (Doğal) Hareket Teorisi 144
aa2. Amaççı Hareket Teorisi 145
aa3. Sosyal Hareket Teorisi 146
a2. Hareketin Temelini Hukuk İçinde Arayan Teori: Normativist Teori 146
a3. Görüşümüz 147
bbb. Hareket Yeteneği ve Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 147
a1. Hareket Yeteneği 147
a2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 148
aa1. Tüzel Kişi Kavramı 148
aa2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 148
ccc. Hareketin Niteliğinin Suçların Sınıflandırılmasına Etkisi 150
a1. Hareketin Sayısına Göre Suçlar 150
aa1. Tek Hareketli Suçlar 150
aa2. Birden Fazla Hareketli Suçlar 150
aaa1. Birleşmiş Hareketli Suçlar 151
aaa2. Bölünebilen ya da Kesintili Suçlar 151
aa3. Seçimlik Hareketli Suçlar 151
aa4. İtiyadi Suçlar 151
a2. Hareketin Şekline Göre Suçlar 152
a3. Hareketin Önemine Göre Suçlar 153
bb. Netice 156
aaa. Kavram 156
bbb. Neticeye Göre Suçların Tasnifi 156
a1. Şekli Suç–Maddi Suç (Neticesiz– Neticeli Suçlar– Neticesi Harekete Bitişik Suçlar) 156
a2. Zarar Suçu–Tehlike Suçu 157
a3. Ani Suç–Kesintisiz (Mütemadi) Suç 157
a4. Kalkışma Suçları 160
cc. Nedensellik Bağı ve Fiilin Objektif Yüklenebilirliği (İsnad Edilebilirliği) 160
aaa. Genel Olarak 160
bbb. Nedensellik Bağlantısını Ortaya Koymaya Çalışan Teoriler 160
a1. Şart Teorisi 160
a2. Uygunluk (Uygun sebep) Teorileri 161
ccc. Nedensellik Bağlantısı Konusunda Çıkabilecek Bazı Sorunlar 162
a1. Nedensellik Bağının Kesilmesi Sorunu 162
a2. Atipik Nedensel Gelişme 163
a3. Failce Bilinmeyen Sebeplerin Neticeye Etkisi 163
a4. Mağdurda Mevcut Bir Halin Tipik Neticenin Meydana Gelmesinde Etkili Olması 164
a5. Öne Geçen Sebep 164
a6. Alternatif Nedensellik (Çift Nedensellik) 166
a7. Kümülatif Nedensellik (Neticenin Sebeplerin Toplamından Meydana Gelmesi) 167
a8. Rezerv Sebebin Önemsizliği (Varsayıma Dayalı Nedensellik) 167
ddd. Objektif Yüklenebilirlik (İsnadiyet) Teorisi 168
a1. Hakim Olabilirlik (Hükmedebilirlik) 169
a2. Yükümlülüğe Aykırılık İlişkisinin Bulunmaması (Hukuka Aykırılık İlişkisi ya da Hukuka Uygun Alternatif Hareketler) 174
a3. Neticenin Normun Koruma Alanı (ya da Amacı) Dışında Kalması (Risk Bağlantısının (İlişkisinin) Bulunmaması) 174
a4. Hukuken Önemli Riskin ya da Tehlikenin Bulunmaması, İzin Verilmiş Bir Riskin Varlığı ya da Riskin Azaltılması 175
a5. Varsayıma Dayalı Nedensellik 176
e. Tipte Yer Alan Diğer Objektif Nitelikteki Unsurlar 177
2. Sübjektif Nitelikteki Unsurlar 177
a. Kast 177
aa. Tanım–Kavram 178
bb. Kastın Unsurları 178
aaa. Bilme Unsuru: (Düşünme ve Öngörme) 178
bbb. İstemek (İrade Etmek) 180
cc. Kastın Aranacağı Zaman– Eklenen Kast 183
dd. Kastın Çeşitleri 185
aaa. Genel Kast–Özel Kast 185
a1. Genel kast 185
a2. Özel Kast (Amaç, maksat, niyet, saik) 185
aa1. Genel Olarak 185
aa2. Özel Kastın İşlevi 186
bbb. Ani Kast–Tasarlama (Taammüt–Düşünce) Kastı 186
ccc. Doğrudan Kast–Dolaylı (Olası) Kast 188
ee. Olası Kast (Dolaylı–Gayrı Muayyen Kast)–Bilinçli Taksir 188
aaa. Genel Olarak 188
bbb. Olası Kastın Sonuçları (Sorumluluğun Kapsamı) 189
ccc. Olası Kastın Uygulanamayacağı Suç Tipleri 191
b. Taksir 191
3. Yaptırım 192
4. Tipin İncelenmesinden Çıkan Sonuçlar (Tipin Sentezi) 192
a. Suçun Temel ve Türemiş Biçimi 192
b. Suçun Birleşik Şekli 192
II. Hukuka Aykırılık 193
A. Genel Olarak 193
B. Hukuka Aykırılık ve Kusur Ayrımı 193
C. Hukuka Uygunluk Sebepleri 194
1. Genel Olarak 194
2. Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Niteliği 194
3. Özellikleri 195
4. Çeşitleri 196
a. Kanun Hükmünü Yerine Getirme 196
aa. Kavram– Tanım 196
bb. “Kanun” Teriminin Anlamı 197
cc. Kolluğun Zor ve Silah Kullanma Yetkisi 198
aaa. Genel Olarak 198
bbb. Kapsam 198
ccc. Zor Kullanma Yetkisinin Aşamaları 199
b. Meşru Savunma 201
aa. Hukuki Niteliği 201
bb. Meşru Savunmanın Koşulları 202
aaa. Saldırıya İlişkin Koşullar 202
a1. Bir Saldırı Bulunmalı 202
a2. Saldırı Haksız Olmalı 203
a3. Saldırı Bir Hakka Yönelmiş Olmalı 204
a4. Saldırı Halen Mevcut, Gerçekleşmesi ya da Tekrarı Muhakkak Olmalı 205
bbb. Savunmaya İlişkin Koşullar 205
a1. Savunmada Zorunluluk Bulunmalı 205
a2. Savunma Saldırıya ve Saldırana Karşı Yapılmalı (Saldırı ile Savunma Arasında Nedensellik Bağlantısı Bulunmalı) 206
a3. Saldırı ile Oranlı (=Ölçülü) Olmalı 206
cc. Haksız Tahrik–Meşru Savunma İlişkisi 207
c. Hakkın Kullanılması 208
aa. Genel Olarak 208
bb. Koşulları 208
cc. Hakkın Kullanılması (İcrası) Durumları 209
aaa. Hekimlik Mesleğinin İcrası 209
bbb. Eleştiri Amacıyla Yapılan Düşünce Açıklamaları 210
ccc. Gazetecilik Mesleğinin İcrası 212
ddd. İddia ve Savunma Dokunulmazlığı 213
d. İlgilinin Rızası 214
aa. Hukuksal Nitelik 214
bb. Koşulları 215
aaa. Mağdurun Üzerinde Serbestçe Tasarrufta Bulunabileceği Bir Hakkın Varlığı 215
bbb. Rızaya Ehliyet 217
ccc. Rızanın Açıklanması 218
e. Yükümlülüklerin Çatışması 218
5. Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Sınırın Aşılması (TCK m. 27) 222
a. Sınırın Kasten Aşılması 222
b. Sınırın Taksirle Aşılması 222
c. Meşru Savunmada Sınırın Korku, Panik ya da Heyecan Gibi Nedenlerle Aşılması 223
d. Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Hata ve Sınırın Aşılması 223
III. Kusurluluk 223
A. Kusurluluğun Koşulları 224
1. Kusur Yeteneğinin Varlığı 224
a. Kusur Yeteneği Kavramı 224
b. Kusur Yeteneğinin Bulunması Gereken Zaman 225
c. Kusur Yeteneğini Etkileyen Haller 226
aa. Yaş Küçüklüğü 226
aaa. Genel Olarak 226
bbb. Yaşla İlgili Bazı Ön Sorunlar 227
ccc. Yaş Küçüklüğü ve Akıl Hastalığının Aynı Kişide Birleşmesi 228
ddd. Yaş Küçüklüğü Halleri 228
a1. 12 Yaşını Doldurmamış Çocuklar (TCK m.31/1) 228
a2. 13–15 Yaş Arasında Kalan Küçükler (TCK m. 31/2) 230
a3. 16–18 Yaş Grubu (TCK m. 31/3) 231
bb. Akıl Hastalığı 233
aaa. Akıl Hastalığı Nedeniyle, İşlenen Fiilin Hukuki Anlam ve Sonuçlarının Algılanamaması veya Bu Fiille İlgili Olarak Davranışlarını Yönlendirme Yeteneğinin Önemli Derecede Azalması 233
a1. Kavram 233
a2. Tedbirin Süresi 234
bbb. Algılama Yeteneğinin Tümüyle Ortadan Kalkmaması ve Fakat İşlenen Fiille İlgili Olarak Önemli Derecede Olmamakla Birlikte Davranışlarını Yönlendirme Yeteneğinin Azalması 234
cc. Sağır ve Dilsizlik 235
dd. Geçici Nedenler, Alkol veya Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma 236
aaa. Geçici Nedenler 236
bbb. Alkol ve Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma 237
2. Mazeret Sebepleri ve Kusurluluğu Kaldıran ya da Azaltan Hallerin Bulunmaması 239
a. Mazeret Sebepleri 240
aa. Zorunluluk (Zaruret) Hali (m. 25/2) 240
aaa. Zorunluluk Halinin Koşulları 240
a1. Tehlikeye İlişkin Koşullar 240
aa1. Ağır ve Muhakkak Bir Tehlikenin Varlığı 240
aa2. Tehlikenin Bir “Hakka” Yönelik Olması 242
aa3. Tehlikeye Bilerek Sebebiyet Verilmemesi 242
a2. Korunmaya İlişkin Koşullar 243
aa1. Tehlike ile Korunma Hareketi Arasında Nedensellik Bağının Olması 243
aa2. Tehlikeden Başka Türlü Korunma İmkanının Bulunmaması 243
aa3. İşlenen Fiil ile Tehlike Arasında Oran Bulunması 244
aa4. Tehlikeye Göğüs Germe Yükümlülüğünün Bulunmaması 244
bbb. Zorunluluk Hali ve Meşru Savunma Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Karşılaştırılması 245
bb. Amirin Emrini İfa (m. 24/2, 3, 4) 245
aaa. Genel Olarak 245
bbb. Hukuki Niteliği 245
ccc. Koşulları 247
a1. Bir Emir Bulunmalıdır 247
a2. Emir Meşru (Bağlayıcı) Olmalıdır 247
a3. Kanuna Aykırı Emir– Konusu Suç Olan Emir 248
cc. Meşru Savunmada Sınırın Heyecan, Korku veya Telaş Nedeniyle Aşılması (m.27/2) 251
b. Kusurluluğu Etkileyen (Kaldıran ya da Azaltan) Haller 253
aa. Cebir–Şiddet–Tehdit 253
bb. Kusurluluğu Azaltan Neden: Haksız Tahrik 256
aaa. Genel Olarak 256
bbb. Haksız Tahrikin Uygulama Koşulları 256
a1. Tahrik Teşkil Eden Haksız Bir Fiil Olmalıdır 256
a2. Haksız Fiil Failde Hiddet veya Şiddetli Elem Etkisi Meydana Getirmelidir 257
a3. Suç Bu Hiddet ve Şiddetli Elem Etkisi Altında İşlenmelidir 257
a4. Suç Tahriki Oluşturan Haksız Eylemi İşleyen Kimseye Karşı İşlenmelidir 258
ccc. Haksız Tahrikle İlgili Olarak Ortaya Çıkabilecek Sorunlar 258
c. Hata 259
aa. Kavram 259
bb. Suçun Maddi Unsurlarında Hata 259
aaa. Suçun Konusunda Hata 260
bbb. Nedensellik Bağında Hata 262
ccc. Suçun Maddi Unsurlarında Hatanın Sonuçları 263
cc. Suçun Nitelikli Unsurlarında (Ağırlatıcı ve Hafifletici Sebeplerde) Hata 264
dd. Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenlere Ait Koşulların Varlığında Hata 266
aaa. Genel Olarak 266
bbb. Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Hata 266
a1. Hukuka Uygunluk Sebebinin Varlığında Hata 266
a2. Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Koşullarında Hata 268
ccc. Kusurluluğu Kaldıran ya da Azaltan Nedenlerde Hata 271
ee. Şahısta Hata 272
ff. Hedefte Sapma 273
gg. Haksızlık Bilinci (Yasaklılık Yanılması) 276
§4. UNSURLARIN DIŞINDA KALAN VE CEZALANDIRILMAYA ETKİLİ OLAN ŞARTLAR (TİPİKLİK DIŞINDA BULUNAN HUSUSLAR) 278
I. Genel Olarak 278
II. Ön Şartlar 278
III. Cezalandırılabilme Şartları 279
IV. Muhakeme Şartları 281
A. Şikayet 281
1. Tanım–Kavram 281
2. Özellikleri 281
B. İzin 283
C. Talep (İstem) 284
D. Karar 284
E. Uzlaşma 284
İkinci Bölüm
SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ
§1. TEŞEBBÜS AŞAMASINDA KALMIŞ SUÇLAR 289
I. Genel Olarak 289
II. Teşebbüsün Şartları 290
A. Ön Şart: Suç Tipinin Teşebbüse Elverişli Olması 290
B. Suç İşleme Kastının Varlığı (Suç, Kasten İşlenen Suçlardan Olmalıdır) 291
C. Suçun İcrasına Elverişli Hareketlerle Doğrudan Doğruya Başlamak 291
1. Sübjektif Teori 292
2. Objektif Teoriler 292
D. Failin İşlemeyi Kastettiği Suçu Elinde Olmayan Nedenlerle Tamamlayamaması 294
1. Genel Olarak 294
2. Suçun Tamamlanması Kavramı 294
3. Suçun Bitmesi Kavramı ve Teşebbüs ile İlişkisi 295
III. Teşebbüs Halinde Verilecek Cezanın Belirlenmesi 296
IV. İşlenemez Suça Teşebbüs (Elverişsiz Teşebbüs) 297
A. Objektif Teori 297
B. Sübjektif Teori 298
C. Yeni Objektif Teori (Tehlike Teorisi) 298
D. Görüşümüz 299
V. Teşebbüste Özellik Gösteren Diğer Bazı Haller 299
VI. Gönüllü Vazgeçme 300
§2. TAKSİRLİ SUÇLAR 302
I. Taksir Kavramı 302
II. Taksirin Tanımı 303
III. Taksirin Unsurları 303
A. Fiilin Taksirle İşlenebilen Bir Suç Olması 304
B. Hareketin İradi Olması–Neticenin İstenmemiş Bulunması 304
C. Özen Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemiş Olması 304
D. Neticenin Öngörülebilir Olması 305
E. Hareket ile Netice Arasında Nedensellik Bağının Varlığı 306
VI. Taksir Şekilleri 307
V. Bilinçli Taksir–Bilinçsiz Taksir 309
VI. Taksirli Suçlara İştirak 310
VII. Taksirli Suçlarda Verilecek Cezanın Belirlenmesi 312
VIII. Ceza Sorumluluğunun Kalkması 312
§3. İHMALİ HAREKETLE İŞLENEN SUÇLAR 313
I. Kavram 313
II. Gerçek İhmali Suçlar 314
III. Gerçek Olmayan İhmali Suçlar 314
§4. NETİCESİ SEBEBİYLE AĞIRLAŞMIŞ SUÇLAR 315
I. Genel Olarak 315
II. Tanım–Çeşitleri–Koşulları 316
A. Tanım 316
B. Çeşitleri 316
C. Koşulları 317
III. Temel Suç ile Ağır veya Başka Netice Arasındaki Bağlantı 318
Üçüncü Bölüm
SUÇLULARIN ÇOKLUĞU: FAİLLİK VE İŞTİRAK
§1. KAVRAM 319
§2. SUÇA KATILANLARIN SORUMLULUĞU KONUSUNDAKİ SİSTEMLER 320
§3. TCK’NIN KABUL ETTİĞİ SİSTEM 321
I. Genel Olarak 321
II. Faillik 321
A. Birlikte (Müşterek) Faillik 321
1. Genel Olarak 321
2. TCK Anlamında Birlikte (Müşterek) Faillik 324
B. Dolayısıyla Faillik (TCK. m. 37/2) 325
III. Suç Ortaklığı (Şeriklik) 327
A. Suç Ortaklığının Koşulları 327
1. Birden Çok Kişi (Fail) Tarafından Yapılan ve Aralarında Nedensel Bağlantı Bulunan Birden Çok Hareketin Varlığı (Objektif Koşul) 327
2. Suça Katılma Kastı (İştirak İradesi) (Sübjektif Koşul) 327
3. Karar Verilen Suçun İşlenmesi (Bağlılık Kuralı) 328
B. Suç Ortaklığı Halleri 332
1. Azmettirme 332
a. Kavram 332
b. Azmettirmede Ağırlatıcı Sebep 332
c. Muhbir Suç Ortağı (TCK m. 38/3) 333
2. Yardım Etme 334
a. Suç İşlemeye Teşvik Etmek 334
b. Suç İşleme Kararını Kuvvetlendirmek 335
c. Fiilin İşlenmesinden Sonra Yardımda Bulunacağını Vaat Etmek 335
d. Suçun Nasıl İşleneceği Hususunda Yol Göstermek 335
e. Fiilin İşlenmesinde Kullanılan Araçları Sağlamak 335
f. Suçun İşlenmesinden Önce veya İşlenmesi Sırasında Yardımda Bulunarak İcrasını Kolaylaştırmak 336
IV. Özgü Suçlarda İştirak 336
V. İştirak Hâlinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme 336
Dördüncü Bölüm
SUÇLARIN ÇOKLUĞU (SUÇLARIN İÇTİMAI)
YASALARIN TEKLİĞİ (GÖRÜNÜŞTE İÇTİMA)
§1. SUÇLARIN ÇOKLUĞU (SUÇLARIN İÇTİMAI) HALLERİ 339
I. Bileşik Suç 339
A. Genel Olarak 339
B. Bileşik Suç Olarak Kabul Edilmeyen Haller 340
II. Zincirleme Suç 340
A. Tanım–Kavram 340
B. Koşulları 341
1. Aynı Suçun Birden Fazla İşlenmesi 341
2. Aynı Suçun Değişik Zamanlarda İşlenmesi 343
3. Bir (Aynı) Suç İşleme Kararı 343
4. Mağdurun Aynı (Tek) Kişi Olması 344
C. Zincirleme Suçun Varlığının Sonucu 344
D. Zincirleme Suç Hükmünün Uygulanamayacağı Suçlar 345
E. Aynı Suçun Birden Fazla Kişiye Karşı Tek Bir Fiille İşlenmesi 345
III. Fikri İçtima 346
A. Terim–Kavram 346
B. Koşulları 347
1. Tek Fiil 347
2. Birden Fazla Farklı Suçun Oluşması (Kanunun Değişik Hükümlerinin İhlali) 348
§2. YASALARIN TEKLİĞİ (GÖRÜNÜŞTE İÇTİMA) 349
ÜÇÜNCÜ KİTAP
CEZA HUKUKUNUN YAPTIRIMLARI, BELİRLENMESİ VE BİREYSELLEŞTİRİLMESİ
§1. CEZA KAVRAMI VE CEZANIN (CEZALANDIRMANIN) AMAÇLARI 354
§2. CEZANIN NİTELİKLERİ 354
§3. CEZANIN TÜRLERİ 355
§4. TCK’DA YAPTIRIMLAR 356
I. Cezalar 357
A. Hapis Cezaları 357
1. Ağırlaştırılmış Hapis Cezası 357
2. Müebbet Hapis Cezası 357
3. Süreli Hapis Cezası 358
a. Kavram 358
b. Kısa Süreli Hapis Cezası ve Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar 358
aa. Kısa Süreli Hapis Cezası 358
bb. Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar 359
aaa. Çevirmenin Koşulları 359
bbb. Çevirme Zorunluluğu 359
ccc. Çevirme Yasağı 361
ddd. TCK m. 5 ve m. 50 362
ggg. Çevirmeye Konu Yaptırımlar 363
a1. Adli Para Cezasına Çevirme 363
a2. Tedbire Çevirme 363
aa1. Aynen İade, Suçtan Önceki Hale Getirme veya Tazmin Suretiyle Tamamen Giderme 363
aa2. Bir Eğitim Kurumuna Devam Etme 363
aa3. Belirli Yerlere Gitmekten veya Belirli Etkinlikleri Yapmaktan Yasaklanma 364
aa4. Ehliyet ve Ruhsat Belgelerinin Geri Alınması, Belli Bir Meslek ve Sanatı Yapmaktan Yasaklanma 364
aa5. Gönüllü Olarak Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma 365
aa6. Çevrilen Ceza ve Tedbirlere Uymamanın Yaptırımı 365
aa7. Önlemin Değiştirilmesi 365
cc. Kısa Süreli Hapis Cezalarının Özel İnfaz Usulleri 366
B. Adli Para Cezası 368
1. Tanım–Kavram 368
2. Para Cezasına İlişkin Sistemler 368
3. TCK’da Para Cezası 369
4. Adli Para Cezasının İnfazı 370
II. Güvenlik Tedbirleri 370
A. Genel Olarak 370
B. Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma 371
C. Müsadere 377
1. Genel Olarak 377
2. Hukuki Nitelik 378
3. Müsaderenin Çeşitleri 378
4. Koşulları 379
a. Eşya Müsaderesinin Çeşitleri ve Koşulları 380
aa. Suçla İlgili Eşyanın Müsaderesi (TCK m. 54/1 ve 3) 380
bb. Suç Teşkil Eden Eşyanın Müsaderesi (TCK m.54/4) 382
b. Eşdeğer Müsaderenin Koşulları (TCK m. 54/2) 382
c. TCK m. 54/4 Anlamında Müsaderenin Koşulları 383
5. Kazanç Müsaderesi 383
a. Genel Olarak 383
b. Hukuki Nitelik 383
c. Kazanç Müsaderesinin Koşulları 383
d. Kaim Değerlerin Müsaderesinin Koşulları 384
D. Çocuklara Özgü Güvenlik Tedbirleri 385
E. Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri 386
F. Suçta Tekerrür ve Özel Tehlikeli Suçlular 387
1. Kavram 387
2. Koşulları 387
a. Önceden İşlenen Suçtan Dolayı Verilen Hükmün Kesinleşmiş Olması 387
b. Yeni Bir Suçun İşlenmesi 388
3. Tekerrürde Süre 389
4. Tekerrürün Sonuçları 390
5. Özel Tehlikeli Suçlular 391
G. Sınır Dışı Edilme 393
H. Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri 395
1. İznin İptali 395
2. Müsadere 397
3. Hakimin Takdir Yetkisi 397
§5. CEZANIN BELİRLENMESİ VE BİREYSELLEŞTİRİLMESİ 398
I. Cezanın Belirlenmesi 399
A. Genel Olarak 399
B. Ceza Türünün Belirlenmesi 400
C. Temel Cezanın Belirlenmesi 400
1. Genel Olarak 400
2. Cezanın Belirlenmesinde Göz Önünde Bulundurulması Gereken Hususlar 401
a. Suçun İşleniş Biçimi 401
b. Suçun İşlenmesinde Kullanılan Araçlar 402
c. Suçun İşlendiği Zaman ve Yer 402
d. Suçun Konusunun Önem ve Değeri 402
e. Meydana Gelen Zarar ve Tehlikenin Ağırlığı 403
f. Failin Kast veya Taksire Dayalı Kusurunun Ağırlığı 404
g. Failin Güttüğü Amaç ve Saiki 404
3. Olası Kast ve Bilinçli Taksirin Dikkate Alınması 405
4. Nitelikli Hallerin Varlığı 405
D. Sonuç Cezanın Belirlenmesi 408
E. Cezanın Yukarı ve Aşağı Sınırlarının Aşılmaması 409
F. Cezanın Hesaplanması 410
1. Genel Olarak 410
2. Adli Para Cezalarının Hesaplanması 410
3. Cezaların İçtimaı (Birleştirilmesi) 411
a. Genel Olarak 411
b. Cezaların İçtimaı Sistemleri 412
c. Cezaların İçtimaı Kuralları 412
d. İçtima Kurallarını Uygulama Yetkisi 413
II. Cezanın Bireyselleştirilmesi 414
A. Cezanın Bireyselleştirilmesi Kavramı 414
B. Cezanın Bireyselleştirilmesi Araçları 414
1. Takdiri İndirim Nedenleri 414
2. Mahsup 418
a. Genel Olarak 418
b. Hukuki Esası 418
c. Mahsup Hükümlerinin Uygulanış Şekli 418
d. Adli Kontrol ve Mahsup 419
e. Yurtdışında Geçen Sürenin Mahsubu 420
3. Hapis Cezasının Ertelenmesi 420
a. Tanım–Kavram 420
b. Koşulları 422
aa. İşlenen Suçtan Dolayı Verilecek Cezanın Belli Ağırlıkta Olması 422
bb. Daha Önce Kasıtlı Bir Suçtan Dolayı Hapis Cezasına Mahkum Edilmemiş Olmak 423
cc. Suç İşlemeyeceği Konusunda Mahkemede Bir Kanaatin Oluşması 425
c. Erteleme Kararı 425
d. Ertelemenin Koşula Bağlanması 426
e. Ertelemenin Denetime Tabi Tutulması: Denetimli Serbestlik 426
aa. Denetim Süresi 427
bb. Denetim Süresince Öngörülebilecek Yükümlülükler 427
cc. Uzman Kişinin Görevlendirilmesi ve Görevleri 428
f. Ertelemenin Sonucu 428
g. Ertelemenin Düşmesi 428
DÖRDÜNCÜ KİTAP
DAVA VE CEZA İLİŞKİSİNİ DÜŞÜREN SEBEPLER
§1. GENEL OLARAK 431
§2. DAVA VE CEZA İLİŞKİSİNİ DÜŞÜREN SEBEPLER 432
I. Sanığın veya Hükümlünün Ölümü 432
A. Genel Olarak 432
B. Sanığın Ölümü 432
C. Hükümlünün Ölümü 432
D. Mağdurun Ölümü 433
II. Af 433
A. Genel Olarak 433
B. Affın Çeşitleri 434
1. Genel Af 434
2. Özel Af 435
3. Cumhurbaşkanınca Af 435
III. Zamanaşımı 435
A. Genel Olarak 435
B. Dava Zamanaşımı 436
1. Dava Zamanaşımına Tabi Olmayan Suçlar 437
2. Dava Zamanaşımı Süreleri 438
3. Dava Zamanaşımı Süresinin Kısalması 438
4. Dava Zamanaşımı Süresinin Belirlenmesi 439
5. Dava Zamanaşımı Süresinin Başlaması 439
a. Genel Olarak 439
b. Bazı Suçlar Bakımından Dava Zamanaşımı Sürelerinin Başlamasına İlişkin Özel Düzenlemeler 439
aa. Birden Çok Evlilik ve Hileli Evlenme Suçu (TCK m.230/1, 2, 3) 439
bb. İftira Suçu (TCK m.267) 440
6. Dava Zamanaşımının Durması 440
a. İzin – Karar 440
b. Bekletici Mesele 440
c. Kaçaklık Kararı 441
d. TCK Dışındaki Bazı Kanunlarda Zamanaşımının Durmasına İlişkin Hükümler 441
aa. Uzlaşma (CMK m.253 – 255) 441
bb. Kamu Davası Açılmasının Ertelenmesi (CMK m.171/2 vd.) 441
cc. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (CMK. m.231/5 vd.) 442
dd. Çocuk Koruma Kanunu Bakımından Çocuk Hakkında Açılacak Kamu Davasının Ertelenmesi (ÇKK m.19) 442
ee. Çocuk Koruma Kanunu Bakımından Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (ÇKK m.23) 442
ff. Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunu Bakımından Geri Bırakma (m.20) 442
gg. Bankacılık Kanunu Bakımından Dosyanın Bilirkişiye Tevdii (m.165) 443
7. Dava Zamanaşımının Kesilmesi 443
a. Kesilme Halinde Dava Zamanaşımının Uzaması 444
b. Dava Zamanaşımının Kesilmesinin Şeriklere Etkisi 444
C. Ceza Zamanaşımı 445
1. Genel Olarak 445
2. Ceza Zamanaşımı Süreleri 445
3. Kısa Süreli Hapis Cezalarının Adli Para Cezasına Çevrilmesi Halinde Ceza Zamanaşımı Süresinin Tespiti 445
4. Farklı Türde Cezalar İçeren Hükümlerde Ceza Zamanaşımı Süresinin Değerlendirilmesi 446
5. Ceza Zamanaşımı Süresinin Kısalması 446
6. Ceza Zamanaşımı Süresinin Başlaması 447
a. Hükmün Kesinleşmesi 447
b. İnfazın Herhangi Bir Sebeple Kesilmesi 448
7. Ceza Zamanaşımına Tabi Olmayan Suçlar 448
8. Ceza Zamanaşımının Durması 448
9. Ceza Zamanaşımı ve Hak Yoksunlukları 449
10. Ceza Zamanaşımının Kesilmesi 450
11. Ceza Zamanaşımı Süresinin Kesilme Nedenleri 450
13. Ceza Zamanaşımının Sonuçları 451
D. Müsadere Zamanaşımı 451
E. Zamanaşımının Hesabı ve Uygulanması 452
IV. Uzlaşma 452
V. Önödeme 452
A. Genel Olarak 452
B. Önödeme Usulünün Uygulanacağı Suçlar 453
§3. DAVA VEYA CEZANIN DÜŞMESİNİN ETKİSİ 456
BEŞİNCİ KİTAP
KOŞULLU SALIVERİLME – ADLİ SİCİL VE
HÜKÜMLÜLÜK KAYDININ SİLİNMESİ
§1. KOŞULLU SALIVERİLME (ŞARTLA SALIVERME–MEŞRUTEN TAHLİYE) 459
I. Tanım–Kavram 459
II. Koşulları 459
A. Hükmedilmiş Cezanın Bir Süre Çekilmiş Olması 459
B. İyi Hal 464
III. Koşullu Salıverilmeye Karar Verecek Mahkeme 469
IV. Koşullu Salıverilme Yasağı 469
V. Denetim Süresi–Denetimli Serbestlik 470
VI. Koşullu Salıverilmenin Geri Alınması 472
A. Geri Alınmayı Gerektiren Haller 472
B. Geri Alınmanın Sonucu 473
C. Geri Almaya Karar Verecek Makam 473
VII. Koşullu Salıverilmenin Sonucu 473
§2. ADLİ SİCİL VE HÜKÜMLÜLÜK KAYDININ SİLİNMESİ 474
Kaynakça 479
Kavramlar Dizini 485
