Ceza Hukukunda Akıl Hastalığının Kusur Yeteneğine Etkisi ve Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR 17
GİRİŞ 21
BİRİNCİ BÖLÜM
CEZA HUKUKUNDA KUSUR DOGMATİĞİ VE AKIL HASTALIĞI İLE İLİŞKİSİ
I. KUSUR DOGMATİĞİ KAPSAMINDA AKIL HASTALIĞI KAVRAMININ ELE ALINIŞI 27
A. Genel Olarak 27
B. Ceza Hukukunda Kusur Ve Kusur Yeteneği Kavramları 27
1. Kusur Kavramı 27
2. Kusur Yeteneği Kavramı 31
3. Türk Ceza Öğretisinde Savunulan Kusur Yeteneği Teorileri 37
a. Failin Normalliği Teorisi 37
b. Korkabilme Teorisi 40
c. Kişiliğe Uygunluk Teorisi 41
C. Kusur Teorileri Açısından Akıl Hastalığı Durumunun İrdelenmesi 43
1. Genel Çerçeve ve Yöntem 43
2. Kusur Teorileri Çerçevesinde “Akıl Hastalığı” Durumunun İncelenmesi 44
a. Psikolojik Kusur Teorisi 44
b. Fonksiyonel (İşlevsel) Kusur Teorisi 45
c. Normatif Kusur Teorisi 48
(1) Normatif Kusur Teorisinin Çıkış Noktası: Kişisel “Kınanabilirlik” 48
(2) Kişisel “Kınanabilirlik” Kavramının İçeriğinin Belirlenmesi 53
(i) Failin Başka Türlü Davranabilme Yeteneği 53
(ii) Failin Haksız Eylem Düşünce Yapısına Sahip Olması
(Aksiyolojik Kusur Kavramı) 54
(iii) Normlarla Normal Motivasyon İlişkisi İçinde Olunmasına
Rağmen Haksız Hareket Etme (Norma Tepki Verebilirlik) 56
(iv) Kendi Davranış Biçimini Tayin Etme Yeteneği
(Selbstbestimmungsfähigkeit) 59

(v) Pragmatik Sosyal Kusur Teorisi 60
D. Kusurun Ceza Hukukundaki İşlevleri İle Akıl Hastalığı Düzenlemesinin İlişkisi 68
E. Akıl Hastalığının Kusur Yeteneğine Etkisi Konusunun Anayasal Temelleri 72
1. Genel Olarak 72
2. Hukuk Devleti İlkesi 74
3. Ölçülülük İlkesi ve Kusurla Orantılı Ceza Yaptırımı 79
4. İnsan Onurunun Dokunulmazlığı İlkesi 81
II. AKIL HASTALIĞI KAVRAMININ HUKUK DÜZENİ VE CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİ 84
A. Demokratik Hukuk Düzeninde İnsan Davranışlarının Değerlendirilmesi ve
Etki Altında Bırakılması ile “Akıl Hastalığı” Kavramının İlişkisi 84
B. Akıl Hastalığının Kusurluluk ve Kusur Yeteneği ile İlişkisinden Doğan Sonuçlar 87
1. Akıl Hastalığının “Kusur Yeteneği” ile İlişkisine Ait Sonuçlar 87
2. Akıl Hastalığının “Kusurluluk” ile İlişkisine İlişkin Sonuçlar 90
C. Suçun İşlenmesi İle İlişkisi 93

İKİNCİ BÖLÜM
AKIL HASTALIĞI KAVRAMI, KAVRAMIN
TARİHSEL GELİŞİMİ VE BENZER HUKUKİ KAVRAMLARDAN FARKI
I. AKIL HASTALIĞI KAVRAMI VE KAVRAMIN CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİ 97
A. Akıl Hastalığı Kavramı 97
1. Hastalık ve Sağlık Kavramları 97
2. (A)normalliğin Tıbbi Konstrüksiyonu (Psikiyatrik Hastalık Kavramı) 105
a. Temel Kavramların İçeriğinin Açıklanması 105
(1) Psikiyatride Bozukluk Kavramı 105
(2) “Akıl”, “Zihinsel”, “Psişik” ve “Ruhsal” Kavramları 107
(3) Psikopatoloji Kavramı 109
b. Akıl Hastalığının Anlamı 112
c. Ara Değerlendirme 119
B. Tam Akıl Hastalığı-Kısmi Akıl Hastalığı Ayrımı 120
II. KUSUR YETENEĞİ ÇERÇEVESİNDE AKIL HASTALIĞININ VE CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 125
A. Genel Olarak 125
B. Kusur Yeteneğinin Tarihsel Gelişim Süreci ve Akıl Hastalığı 126
1. Genel Olarak 126
2. Ortaçağ Öncesi Dönem 127
3. Orta Çağ Dönemi 130

4. İslam Hukuku ve Türk Hukuk Tarihi 131
5. 765 sayılı TCK Dönemi 135
III. AKIL HASTALIĞININ KUSUR YETENEĞİNE ETKİSİNİN İLGİLİ KAVRAMLARLA
İLİŞKİSİ 143
A. Ceza Hukukunda Hareket Kavramı İle İlişkisi 143
B. Yaş Küçüklüğü İle İlişkisi 158
1. Genel Olarak 158
2. Kusur Yeteneğini Etkileyen Hal Olarak Akıl Hastalığı ve Yaş
Küçüklüğünün İlişkisi 165
C. Haksızlık Bilinci (Haksızlık Algısı) İle İlişkisi 174
1. Genel Olarak Haksızlık Bilinci (Haksızlık Algısı) 174
2. Kusur Yeteneğini Etkileyen Hal Olarak Akıl Hastalığı ve Yasaklılık
Yanılgısının İlişkisi 179
D. Haksız Tahrik İle İlişkisi 185
E. Geçici Neden, Alkol Veya Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma İle İlişkisi 193
F. Canavarca His 209
G. İlgilinin Rızası İle İlişkisi 218

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CEZA HUKUKUNDA AKIL HASTALIĞININ
KUSUR YETENEĞİNE ETKİSİ VE BU DURUMUN YASAL ÇERÇEVESİ
I. AKIL HASTALIĞI NEDENİYLE KUSUR YETENEĞİ DÜZENLENMESİNE İLİŞKİN
YASAL YÖNTEMLER 221
A. Tek Aşamalı Yöntemler 221
1. “Biyolojik” Yöntem 221
2. “Psikolojik” Yöntem 226
B. İki Aşamalı Yöntem (Karma Yöntem) 231
C. Öğretideki Bu Yöntemlere İlişkin Görüşler 235
1. Birinci Aşamanın “Biyolojik-Psikolojik”, İkinci Aşamanın “Psikolojik-
Normatif” Şeklinde İfade Edildiği Görüş 235
2. Her İki Aşamanın Da “Psikolojik-Normatif” Olarak İfade Edildiği Görüş 237
3. Birinci Aşamanın “Psişik”, İkinci Aşamanın “Normatif” Şeklinde İfade
Edildiği Görüş 239
4. Birinci Aşamanın “Tarif Edici/ Betimleyici (Deskriptif)”, İkinci Aşamanın
“Değer Biçici (Normatif)” Şeklinde İfade Edildiği Görüş 241
5. Değerlendirme ve Görüşümüz 241
II. AKIL HASTALIĞI DURUMUNA İLİŞKİN KUSUR YETENEĞİ DÜZENLEMESİNİN BİLEŞENLERİ 246
A. Biyolojik-Psikolojik Bileşen (Psikopatolojik Bileşen) 246

1. Genel Olarak 246
2. Psikiyatrik Hastalık Kavramı 250
a. Etiyolojik-Somatik Hastalık Kavramı 250
b. Sosyal-Psikolojik Hastalık Kavramı (Yapısal-Sosyal Hastalık Kavramı) 257
c. Sınıflandırıcı (Operasyonel) Hastalık Kavramı 261
3. İşlevsel Hukuki Kavram Olarak “Adli Hastalık” Kavramı 264
a. Genel Olarak 264
b. Türk Ceza Hukuku Öğretisinde Akıl Hastalığı Olup Olmadığı
Tartışmalı Durumlar 270
4. Kanun Metninde Kullanılması Gerekli Kavrama İlişkin Görüşümüz 276
B. Psikolojik-Normatif Bileşen (Değerlendirici Bileşen) 279
1. Genel Olarak 279
2. Önsorun: Failin Geçmiş Yetenekleri Hakkında Bilimsel Tespit
Yapılabilme Olanağı Tartışması 297
3. Algılama ve Davranışlarını Yönlendirme Yeteneği 306
a. Algılama Yeteneği 306
(1) Algılama Yeteneğinin Normatif Yönü 306
(2) Algılama Yeteneğinin Tıbbi Yönü 317
b. Davranışlarını Yönlendirme Yeteneği 322
(1) Davranışlarını Yönlendirme Yeteneğinin Normatif Yönü 322
(2) Davranışlarını Yönlendirme Yeteneğinin Tıbbî Yönü 331
(3) Davranışlarını Yönlendirme Yeteneğinin Nicel Katmanlara
Ayrılması (Yeteneğin Derecelendirilmesi) 334
4. Eşlik Eden Bozukluk (Komorbidite) ve Kümülatif Bozukluk Faktörleri 338
5. Kusur Yeteneği Hakkında Verilecek Normatif Hükmün Özellikleri 348
a. Genel Olarak 348
b. Şüpheden Sanık Yarar İlkesinin (“In Dubio Pro Reo”) Uygulanma
Sorunu 351
III. AKIL HASTALIĞI NEDENİYLE AZALMIŞ KUSUR YETENEĞİ (TCK M. 32/2) 360
A. Kavram 360
B. Hukuki Nitelik ve Kapsam 366
C. Azalmış Kusur Yeteneği Durumunda Cezanın Belirlenmesi 377
1. Genel Olarak 377
2. Temel Cezada İndirimin Takdiri ya da Zorunlu Olması Tartışması 381
a. Zorunlu İndirim Temelli Yaklaşımlar 381
b. Takdiri İndirim Temelli Yaklaşımlar 384
(1) Genel Olarak 384

(2) Kusur Dengelemesi Prensibi (Prinzip des Schuldausgleichs):
Eylemdeki Kusur İçeriğinin Kusur Artırıcı Faktörlerle Dengelenmesi 386
(i) Temel Ceza Belirlendikten Sonra Kusur İçeriğinin
Dengelenmesi 386
(ii) Temel Cezanın Belirlenmesi Aşamasında Kusur İçeriğinin
Dengelenmesi 394
(3) Azalmış Kusur Yeteneğine Rağmen İndirim Yapılmaması Gerekçeleri 396
(i) Failin Daha Düşük Olan “Ceza Duyarlılığı
(Strafempfindlichkeit)” 396
(ii) Çabalama Teorisi (Anstrengungstheorie) 400
3. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’ nun Benimsediği Sistem 402
a. Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi (TCK m. 61) 402
(1) Genel Olarak 402
(2) Ceza Türünün Belirlenmesi 406
(3) Temel Cezanın Belirlenmesi 407
(4) Nihaî Cezanın Belirlenmesi 410
b. Azalmış Kusur Yeteneği Halinde Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi 411
(1) Genel Olarak 411
(2) Ceza Türleri Bakımından Ceza İndiriminin Gerçekleştirilme Şekli
ve Görüşümüz 415
(i) Ağırlaştırılmış Müebbet ve Müebbet Hapis Cezalarında
Ceza İndirimi 415
(ii) Süreli Hapis ve Adli Para Cezalarında Ceza İndirimi 420
D. Akıl Hastalığı Nedeniyle Azalmış Kusur Yeteneği Durumunda Güvenlik
Tedbiri Uygulanması 426
IV. KUSUR YETENEĞİNİN ARANACAĞI ZAMAN 428
A. Genel Kuralın Belirlenmesi 428
B. Özel Durumlarda Kusur Yeteneğinin Aranacağı Zaman 435
1. Neticenin Özellik Gösterdiği Suç Tipleri 435
2. Suçların İçtiması Halinde Kusur Yeteneğinin Aranacağı An 438
3. Cezalandırılabilme Şartı İçeren Suçlarda Kusur Yeteneğinin Aranacağı An 440
4. İhmali Suçlarda Kusur Yeteneğinin Aranacağı An 441
5. Suça İştirak Halinde Kusur Yeteneğinin Aranacağı An 442
V. KUSUR YETENEĞİ DEĞERLENDİRMESİNDE GÖREV DAĞILIMI 445
A. Genel Olarak Adli Psikiyatri Bilirkişiliği 445
B. Kusur Yeteneği Değerlendirilmesinde Hâkim İle Bilirkişi Arasında İşbölümü
Ve Yetki Dağılımı 452

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AKIL HASTALARINA ÖZGÜ GÜVENLİK TEDBİRLERİ
I. AKIL HASTALARINA ÖZGÜ GÜVENLİK TEDBİRLERİ HAKKINDA GENEL
AÇIKLAMALAR 469
A. “Tehlikeli” Olarak Değerlendirilen Akıl Hastalarından Toplumun Genel
Olarak Korunması 469
B. Tedbirlerin Kişi Hakkında Suç İşlediği İddiası Olup Olmamasına Göre Ayırımı 472
1. Hakkında Henüz Bir Suç İşlediği İddiası Bulunmayan “Tehlikeli” Akıl
Hastaları Hakkındaki Tedbirler 472
2. Bir Suç İşlediği İddia Edilen “Tehlikeli” Akıl Hastaları Hakkındaki
Tedbirler 485
a. Soruşturma veya Kovuşturma Aşamasında Uygulanacak Tedbirler
(İhtiyatî Sağlık Kurumuna Yatırma) 485
b. Suç İşlediği Sübut Bulmuş Akıl Hastaları Hakkında Uygulanacak
Tedbirler (“Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri”) 486
II. AKIL HASTALARINA ÖZGÜ GÜVENLİK TEDBİRLERİNİN YAPTIRIM
HUKUKUNDAKİ YERİ 487
A. Ceza Hukukunun İki İzliliği Prensibi ve Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik
Tedbirleri 487
B. Güvenlik Tedbirlerinin Sınıflandırılması ve Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik
Tedbirlerinin Konumu 492
C. Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri İle Cezalar Arasındaki Farklılık Ve
Benzerlikler 495
1. Cezalar ile Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri Arasındaki
Farklılıklar 495
2. Cezalar ile Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri Arasındaki
Benzerlikler 500
III. TEDBİRİN AMAÇLARI 505
A. İyileştirme Amacı 505
B. Güvenlik (Koruma) Amacı 508
IV. TEDBİRİN UYGULANMA KOŞULLARI 510
A. Fail Tarafından İşlenmiş Hukuka Aykırı Bir Fiilin Varlığı 510
B. Suçun İcra Edildiği Sırada Akıl Hastalığı Nedeniyle Failin Kusur Yeteneğinin Bulunmadığı ya da Azalmış Kusur Yeteneğine Sahip Olduğuna Karar
Verilmiş Olması 528
C. Fail Hakkında Tehlikelilik Öngörüsü (=Kriminalprognose) 537
V. TEDBİRİN UYGULANMA ŞEKLİ VE SÜRESİ 554
A. Genel Olarak 554
B. Tekrardan Sağlık Kurumuna Yerleştirme Kararı 562

C. Yüksek Güvenlikli Bir Sağlık Kurumuna Yerleştirme Tedbirinde Ölçülülük 565
1. Genel Olarak 565
2. Tedbirin Süresinde Ölçülülük 571
3. Ölçülülüğün Somutlaştırılması 573
a. Genel Çerçeve 573
b. Uygunluk 574
c. Gereklilik 574
d. Orantılılık, Aşırılık Yasağı (Dar anlamda ölçülülük) 576
VI. HÜKMÜN NİTELİĞİ VE İÇERİĞİ 577
VII. CEZA YAPTIRIMININ GÜVENLİK TEDBİRİ OLARAK İNFAZ EDİLMESİ SORUNU 583
A. Genel Olarak Sorunun Tespiti 583
B. Ceza Yaptırımı ve Akıl Hastalıklarına Özgü Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz
Aşamasında Birbirine Göre Konumu 587
1. Genel Olarak 587
2. Ceza ile Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirine Birarada
Hükmedilmesi 588
3. Güvenlik Tedbirlerinin Cezanın İşlevini Üstlenmesi (Temsil İlkesi = Das
Prinzip des Vikariierens) 590
4. Türk Ceza Hukuku Öğretisindeki Görüşler 596
5. Değerlendirme ve Görüşümüz 600
SONUÇ 607
KAYNAKÇA 643
KAVRAM DİZİNİ 673