CEZA KANUNLARININ ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULANMASI Tuğrul KATOĞLU - Ceza Kanunlarının Zaman Yönünden Uygulanmasında Kavramsal Boyut - Ceza Kanunlarının Zaman Yönünden Uygulanmasına Egemen Olan İlkeler - Ceza Kanunlarının Birbirini İzlemesi İpotezleri - Ceza Kanunlarının Birbirini İzlemesi Bakımından Özel Durumlar - Ceza Muhakemesi Kanunlarının Birbirini İzlemesi İÇİNDEKİLER Teşekkür 7 Kısaltmalar 15 I. CEZA KANUNLARININ ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULANMASINDA KAVRAMSAL BOYUT 19 1. TERİM SORUNU 19 2. CEZA NORMU 20 3. CEZA KANUNLARI-CEZA MUHAKEMESİ KANUNLARI AYRIMI 26 4. CEZA KANUNLARININ BİRİBİRİNİ İZLEMESİ VE YÜRÜRLÜĞÜ 30 A. Genel Olarak 30 B. Ceza Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi ve Yürürlükten Kalkması 31 a. Ceza Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi 31 b. Ceza Kanunlarının Yürürlükten Kalkması ve Yürürlük Süreleri 36 aa. Yürürlükten Açık Olarak Kaldırma, “Sarih İlga” 37 bb. Yürürlükten Örtülü Kaldırma, “Zımni İlga” 38 c. Süreli, Geçici ya da İstisnai Ceza Kanunlarının Yürürlüğü 40 ç. Metrukiyet 43 5. SUÇUN İŞLENDİĞİ ZAMAN (Tempus Commissi Delicti) 43 a. Genel Olarak 44 b. Suçun İşlendiği Zamanın Belirlenmesinde Yararlanılan Ölçütler 45 aa. Ani Suçlar Bakımından 48 bb. Mütemadi (Kesintisiz) Suçlar Bakımından 51 cc. Müteselsil Suçlar Bakımından 58 çç. İtiyadi Suçlar Bakımından 60 II. CEZA KANUNLARININ ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULANMASINA EGEMEN OLAN İLKELER 65 1. GENEL OLARAK 65 2. HÜKÜM TARİHİNDE YÜRÜRLÜKTE OLAN CEZA KANUNUN UYGULANMASI 65 3. CEZA KANUNLARININ GEÇMİŞE UYGULANMAZLIĞI 67 A. Genel Olarak Geçmişe Uygulama Yasağı 67 B. Geçmişe Uygulama İstisnası 89 C. Pozitif Hukukta Durum 94 a. Geçmişe Uygulama Yasağı Bakımından 94 b. Lehe Kanunun Geçmişe Uygulanması Bakımından 97 4. YÜRÜRLÜK ÖTESİ UYGULAMA YASAĞI 101 III. CEZA KANUNLARININ BİRİBİRİNİ İZLEMESİ İPOTEZLERİ 103 1. SONRAKİ KANUNUN FİİLİ SUÇ HALİNE GETİRMESİ 103 2. SONRAKİ KANUNUN FİİLİ SUÇ OLMAKTAN ÇIKARMASI (Abolitio Ciriminis) 106 A. Genel Olarak 107 B. Sonraki Kanunun Etkisine İlişkin Teoriler ve Ölçütler 114 a. Somut Fiili Dikkate Alan Teori 115 b. Kanuni Tanımın Soyut Yapısından Hareket Eden Teoriler 116 C. Teorilerin Kapsamı Dışında Kalan Olasılıklar, Çözümler, Yapısal İlişki Yaklaşımı 123 a. Önceki Kanunun Mevcudiyetini Koruduğu Durumlar 123 b. Önceki Kanunun Yürürlükten Kalktığı Durumlar 127 Ç. Fiilin Suç Olmaktan Çıkarılması Bakımından Pozitif Hukuktaki Durum 131 3. SONRAKİ KANUNUN MEVCUT DÜZENLEMEDE DEĞİŞİKLİK YAPMASI 133 A. Sonraki Kanunun Yeni Bir Suç Yaratmamakla Birlikte Aleyhe Hükümler İçermesi 133 B. Sonraki Kanun ile Lehe Değişiklikler Öngörülmesi (lex mitior) 135 a. Failin Lehine Olan Kanunun Belirlenmesi 137 aa. Cezaların Türlerinin Aynı Olması 137 bb. Farklı Türde Cezalar 148 cc. Cezaların Tür ve Miktarı Dışında Kalan Farklar 152 çç. Sonraki Kanunun Lehe Kabul Edildiği Kimi Durumlar 153 aaa. Cürüm-Kabahat Ayrımının Benimsendiği Sistemlerde Cürmün Kabahate, Kabahatin Cürme Dönüştürülmesi 153 bbb. Seçenek Ceza Öngören Kanunlar 154 ççç. Hukuka Ugunluk Nedeni Öngören Kanunlar 164 ddd. Cezanın Yanı Sıra Tedbire Hükmedilmesini Öngören Kanunlar 165 eee. Cezanın Yerine Tedbire Hükmedilmesini Öngören Kanunlar 165 fff. Ağırlatıcı, Hafifletici Nedenler Öngören Kanunlar 165 ggg. Cezaların Hesaplanmasına ve Çevrilmesine İlişkin Kanunlar 167 hhh. Fer’i Cezalara, Hak Yoksunluklarına İlişkin Kanunlar 169 ııı. Suça Teşebbüse, Suçun Ortaya Çıkış Biçimlerine İlişkin Kanunlar 170 iii. Şahsi Cezasızlık Nedenleri, Etkin Pişmanlık ile Suçu ve Cezayı Ortadan Kaldıran Nedenlere İlişkin Kanunlar 171 jjj. Tekerrüre, Şartla Salıvermeye ve Ertelemeye İlişkin Kanunlar 171 kkk. Önödemeye İlişkin Kanunlar 172 4. LEHE KANUNUN ETKİSİ 173 A. Sonraki Kanun ile Fiilin Suç Olmaktan Çıkarılmasının Hüküm ve Sonuçları 173 B. Fiili Suç Olmaktan Çıkarmayan Sonraki Lehe Kanunun Hüküm ve Sonuçları 179 5. LEHE KANUNUN BELİRLENMESİNE İLİŞKİN USUL VE ADİL YARGILANMA HAKKI 186 IV. CEZA KANUNLARININ BİRİBİRİNİ İZLEMESİ BAKIMINDAN ÖZEL DURUMLAR 199 1. SÜRELİ VE GEÇİCİ YA DA İSTİSNAİ KANUNLAR 199 A. Genel Olarak Süreli ya da Geçici Kanunların Zaman Yönünden Uygulanması 199 B. Süreli ya da Geçici Kanunların Yürürlük Ötesi Uygulanmasına İlişkin Sınırlar 204 2. GÜVENLİK TEDBİRİ ÖNGÖREN KANUNLARIN BİRİBİRİNİ İZLEMESİ 208 3. İNFAZ REJİMİNE İLİŞKİN KANUNLARIN BİRİBİRİNİ İZLEMESİ 217 4. ARA KANUNLAR (lex intermedia) 225 5. İDARENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ İLE SUÇUN UNSURLARININ GÖSTERİLDİĞİ HALLER VE GÖNDERME YAPILAN KANUNLAR 230 A. İdarenin Düzenleyici İşlemleri İle Suçun Unsurlarının Gösterildiği Durumlar 231 B. Ceza Normları Tarafından Gönderme Yapılan Kanunların Biribirini İzlemesi 242 a. Genel Olarak 242 b. Gönderme Yapılan Kanun Kavramı ve Gönderme Yapılan Kanundaki Değişikliklerin Sonuçları 243 6. KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERİN BİRİBİRİNİ İZLEMESİ 253 7. VERGİYE VE MALİ YAŞAMA İLİŞKİN CEZA KANUNLARI 258 8. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN CEZA KANUNLARINA İLİŞKİN İPTAL KARARLARININ ETKİSİ 262 9. YORUM DEĞİŞİKLİKLERİ VE YARGITAY İÇTİHADI BİRLEŞTİRME KARARLARININ ETKİSİ 268 A. Yorum Farklılıkları ve Yorum Kanunlarının Etkisi 272 10. DEPENALİZASYON KANUNLARI 277 11. KABAHATLER 281 12. AF KANUNLARI 283 V. CEZA MUHAKEMESİ KANUNLARININ BİRİBİRİNİ İZLEMESİ 287 1. GENEL OLARAK 287 2. DERHAL UYGULANIRLIK İLKESİNİN HÜKÜM VE SONUÇLARI 294 A. Ceza Muhakemesi Kanunu Yürürlük Tarihinden Sonra Yapılan İşlemlere Uygulanır 295 B. Tamamlanmış Ceza Muhakemesi İşlemleri Geçerliliğini Korur 296 C. Sonraki Kanun Tamamlanmamış Ceza Muhakemesi İşlemlerine Uygulanır 298 3. MUHAKEME HUKUKUNA İLİŞKİN İÇTİHADI BİRLEŞTİRME KARARLARININ BİRİBİRİNİ İZLEMESİ 302 4. MUHAKEME HUKUKUNA İLİŞKİN ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARININ ETKİSİ 303 6. CEZA MUHAKEMESİ ŞARTLARI VE ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULAMA 307 7. DELİLLER VE İSPAT YÜKÜNE İLİŞKİN MUHAKEME NORMLARININ BİRİBİRİNİ İZLEMESİ 313 8. MUHAKEME TEDBİRLERİNE İLİŞKİN NORMLARIN BİRİBİRİNİ İZLEMESİ 313 9. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMLERİNİN KABULÜ 31 8 Sonuç 321 Kaynakça 327
