Ceza Muhakemesi Hukukunda Halka Açıklık İlkesi
Öğr. Gör. Başak Oya KORAP
Ceza muhakemesi hukukunda halka açıklık ilkesi, hükmün denetlenmesi açısından en önemli ceza muhakemesi hukuku prensiplerindendir. Halka açıklık ilkesinin ceza soruşturması ve kovuşturması içerisinde hatta hükmün kesinleşmesi sonrasında Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Yolunun kullanılması süreçleri bir bütün olarak çalışmamızda ele alınmış ve incelenmiştir. Söz konusu inceleme eksik veya sorunlu olarak görülen hususlara yaklaşım açısından da faydalı olacaktır. Bu amaç ile ‘’Ceza Muhakemesi Hukukunda Halka Açıklık İlkesi’’ isimli çalışmamız yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış ve bu tez, Dokuz Eylül Üniversitesi Kamu Hukuku Anabilim Dalı’nda Prof. Dr. Veli Özer Özbek, Prof. Dr. Murat Aydoğdu ve Dr. Öğr. Üyesi Sesim Soyer Güleç’ten oluşan jüri üyeleri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir. Tezimizin okuyucuya ulaşması ve hukukumuza fayda sağlaması adına bu çalışma, güncellenerek ve eleştiriler dikkate alınarak bir kısım değişiklikler ile yayına hazırlanmıştır.
Çalışmada, halka açıklık ilkesinin özellikle adil yargılanma hakkının bir gereği olduğu vurgulanarak, diğer ceza muhakemesi hukuku ilkeleri ile ilişkisi irdelenmiş, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, doktrin görüşleri ve Yargıtay kararları esas alınarak bu ilke incelenmiştir. İnceleme ve değerlendirmelerimizde, uluslararası sözleşmelere, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına, mukayeseli hukuka da yer verilmek suretiyle mevcut düzenlemenin uygulama şekline, yasal mevzuatta değiştirilmesi ya da düzeltilmesi gerekli olduğu düşünülen hususlara, görüş ve önerilere yer verilmeye çalışılarak uygulamada tartışmalı olan, belirlilik kazanmamış bir kısım sorunlara çözüm önerileri sunulması ve bu sürece katkı sunulması amaçlanmaktadır.
Çalışma sürecinin tümünde, bilimsel ve manevi olarak desteklerini, bilgi ve tecrübelerini sakınmaksızın paylaşan değerli hocam Prof. Dr. Veli Özer Özbek’e, derin sevgi ve desteklerini her an hissettiğim aileme ve tüm sevdiklerime sonsuz teşekkür ederim. Kitabı yayıma hazırlayan, özenle basımını gerçekleştiren Legal Yayınevi mensuplarına teşekkür ederim. Kitabımızın hukukumuza katkı sağlamasını temenni ederim.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III
ABOUT THE BOOK V
ÖZET VII
ABSTRACT IX
KISALTMALAR XV
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
HALKA AÇIKLIK İLKESİ HAKKINDA TEMEL BİLGİLER
1.1. KAVRAM 3
1.1.1. Halka Açıklık İlkesinin Tanımı 3
1.1.2. Halka Açıklık İlkesinin Önemi ve Amaçları 6
1.1.3. Tarihsel Süreç 8
1.1.4. Halka Açıklık İlkesinin Kapsamı 10
1.1.4.1. Duruşmanın Doğrudan Açıklığı 13
1.1.4.2. Duruşmanın Dolaylı Açıklığı 14
1.1.5. Halka Açıklık İlkesinin İlişkili Olduğu İlkeler 16
1.1.5.1. Genel Olarak 16
1.1.5.2. Yargılamanın Bütününe İlişkin İlkeler 17
1.1.5.2.1. Hukuk Devleti İlkesi ile İlişkisi 17
1.1.5.2.2. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS m.6/1) ile İlişkisi 17
1.1.5.2.3. Özel Hayatın Gizliliği İlkesi ile İlişkisi 20
1.1.5.2.4. Maddi Gerçeğin Araştırılması İlkesi ile İlişkisi 23
1.1.5.2.5. Savunma Hakkı ile İlişkisi 26
1.1.5.2.6. Meram Anlatma İlkesi (Hukuki Dinlenilme Hakkı) ile İlişkisi 29
1.1.5.3. Soruşturma Aşamasına İlişkin İlkeler ile İlişkisi: Gizlilik İlkesi ile İlişkisi 31
1.1.5.4. Kovuşturma Aşamasına İlişkin İlkeler ile İlişkisi 34
1.1.5.4.1. Sözlülük İlkesi 34
1.1.5.4.1.1. Sözlü Duruşma Usulünün Geçerli Olduğu Yargılamalarda Adil Yargılanma Hakkı Bakımından Ortaya Çıkan Sorunlar 35
1.1.5.4.1.2. Yazılı Yargılama Usulünde Adil Yargılanma Hakkı Bakımından Ortaya Çıkan Sorunlar 39
1.1.5.4.2. Vasıtasızlık İlkesi ile İlişkisi 46
1.1.5.4.3. Sanığın Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı 48
1.2. HALKA AÇIKLIK İLKESİNE İLİŞKİN NORMATİF DÜZENLEMELER 52
1.2.1. Genel Olarak 52
1.2.2. İç Hukukta Yer Alan Düzenlemeler 53
1.2.2.1. Anayasal Düzenlemeler 53
1.2.2.2. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler 55
1.2.2.3. Hukuk Mahkemeleri Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler 56
1.2.2.4. Diğer Kanunlarda Yer Alan Düzenlemeler 56
1.2.3. İlkenin Uluslararası Hukuk İçerisinde Düzenlenişi 58
1.2.3.1. Genel Olarak 58
1.2.3.2. Uluslararası Hukukta Yer Alan Düzenlemeler 58
1.2.3.2.1. AİHS’de Yer Alan Düzenlemeler 58
1.2.3.2.2. Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nde (BMKSHUS) Yer Alan Düzenlemeler 61
1.2.3.2.3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşmede (ÇHDS) Yer Alan Düzenlemeler 64
1.2.3.2.4. Birleşmiş Milletler Çocuk Adalet Sisteminin Uygulanması Hakkında Asgari Standartlar (KÜÇAS) 65
İKİNCİ BÖLÜM
HUKUKUMUZDA DURUŞMANIN HALKA AÇIKLIĞI İLKESİ, HALKA AÇIKLIK İLKESİNİN İSTİSNALARI VE İLKENİN İHLAL EDİLMESİNİN SONUÇLARI
2.1. DURUŞMANIN HALKA AÇIKLIĞI İLKESİ (CMK m. 182/1) 67
2.1.1. Genel Olarak Duruşma 67
2.1.2. CMK m.182/1 Anlamında Halka Açıklık İlkesi 68
2.2. HALKA AÇIKLIK İLKESİNİN İSTİSNALARI 71
2.2.1. Duruşmanın Kapalılığı Kavramı 71
2.2.2. Kapalılığın Görünüş Şekilleri 72
2.2.2.1. Duruşmanın Zorunlu Kapalılığı 72
2.2.2.1.1. Sanığın On Sekiz Yaşını Doldurmamış Olması Hali (CMK m.185) 73
2.2.2.1.1.1. Duruşmanın Kapalı Yürütülmesi (CMK m.185) 75
2.2.2.1.1.2. AİHM Kararları Çerçevesinde Değerlendirme 83
2.2.2.1.1.3. Kapalı Duruşmada Hazır Bulunabilecekler 83
2.2.2.1.2. Devlet Sırrı Niteliğindeki Bilgilerle İlgili Tanıklık 86
2.2.2.2. Duruşmanın Nisbi Kapalılığı (CMK m.182/2) 87
2.2.2.2.1. Genel Ahlak ve Kamu Güvenliği Kavramı 87
2.2.2.2.2. Genel Ahlak ve Kamu Güvenliğinin Kesin Olarak Gerekli Kıldığı Bir Halin Mevcut Olması 90
2.2.2.2.3. Duruşmanın Bir Kısmının veya Tamamının Kapalı Yapılması 91
2.2.2.3. Açıklığın Kaldırılması Hakkındaki Kararın Verilmesinde İzlenecek Usul (CMK m.184). 91
2.2.2.4. Kapalı Duruşmada Verilen Hükmün Açıklanması (CMK m.182/2) 92
2.2.2.5. Açık Duruşma Hakkından Feragat 93
2.2.2.6. Duruşmada Ses ve Görüntü Alıcı Aletlerin Yasaklanması (CMK m.187/2-3, m.183) 95
2.2.2.6.1. Kapalı Duruşma İçeriğinin Yayımının Yasaklanması (CMK m.187/2) 95
2.2.2.6.2. Açık Duruşma İçeriğinin Yayımı Açısından Ses ve Görüntü Alıcı Aletlerin Yasaklanması (CMK m.187/3) 96
2.2.2.6.2.1. Açık Duruşmanın İçeriğinin Milli Güvenlik veya Genel Ahlaka Aykırılık Teşkil Etmesi 98
2.2.2.6.2.2. Açık Duruşmanın İçeriğinin Kişilerin Saygınlığına, Onuruna ve Kişilik Haklarına Dokunacak Nitelik Teşkil Etmesi 100
2.2.2.6.2.3. Duruşma İçeriğinin Suç İşlemeye Kışkırtacak Nitelikte Olması 102
2.2.2.6.2.4. Duruşma Salonu İçerisinde Ses veya Görüntü Alıcı Aletlerin Kayıt veya Nakil Yapabilme Özelliği Nedeniyle Yasaklanması (CMK m 183). 102
2.2.2.6.2.4.1. Adliye Binası İçerisinde ve Duruşma Salonlarında Güvenlik Kameralarının Bulunması Sorunu 107
2.2.2.6.2.4.2. Kolluk Hukuku Çerçevesinde Değerlendirme 109
2.2.2.6.2.5. Duruşma Salonu Dışındaki Adli İşlemler Açısından Kayıt Yasağının Devamı 111
2.2.2.6.2.6. Ses ve Görüntü Alıcı Aletlerin Kayıt Yasağının İstisnaları .. 112
2.2.2.6.2.6.1. Tanık ve Bilirkişinin Naiple veya İstinabe Yoluyla Dinlenmeleri (CMK m.180/5). 112
2.2.2.6.2.6.2. Sanığın Duruşmadan Bağışık Tutulması Hali (CMK m.196/4). 113
2.2.2.6.2.6.3. Tanık Beyanlarının Kayda Alınması ve Hazır Bulunanlar Huzurunda Dinlenmesinin Tanık İçin Ağır Bir Tehlike Oluşturması Hali (CMK m. 58/3). 114
2.2.2.6.2.6.4. Mağdur Çocukların ve Duruşmaya Getirilmesi Mümkün Olmayanların Tanıklığı (CMK m. 52/3) 114
2.2.2.6.2.6.5. Otopsi İşlemleri (CMK m. 87/5) 115
2.3. HALKA AÇIKLIK İLKESİNE UYULMAMASININ SONUÇLARI 115
2.3.1. Genel Olarak 115
2.3.2. Hukuka Kesin Aykırılık Hali (Mutlak Bozma Nedeni) Sayılması 115
2.3.3. Delil Yasağı Oluşturması 117
2.3.4. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Nedeni Sayılması 118
SONUÇ 123
KAYNAKÇA 127
