İÇİNDEKİLER İçindekiler Kısaltmalar 13 Giriş 17 BİRİNCİ BÖLÜM CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU TARİHİNDE İLKENİN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİM SÜRECİ, KARŞILAŞTIRMALI HUKUK I. İLKENİN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİM SÜRECİ 23 A. Genel Olarak 23 B. Roma Hukuku 25 C. İslam Hukuku 27 D. Alman Hukuku 30 E. Cumhuriyet Dönemi Türk Hukuku 36 1. Genel Olarak 36 2. İlkenin İstisnaları 37 a. Faili Belli Olmayan Öldürme ve Yaralama 37 b. Kavga Sırasında Gerçekleşen Ölüm veya Yaralanma Neticesinden Sorumluluk 41 c. 765 s. Türk Ceza Kanunu m.578 42 d. Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu 43 F. Anglo–Sakson Hukuku 44 1. İtham Sistemi 44 2. Masumiyet Karinesi ve Makul Kuşkudan Uzak İspat Standardının Tarihçesi 47 II. KARŞILAŞTIRMALI HUKUK 53 A. Anglo–Amerikan Sisteminde İlkenin Yeri 53 1. İspat Yükü 53 a. Genel Olarak 53 b. İspat Yükünün Yer Değiştirmesi (Aksini İspat) 57 2. İspat Dereceleri 58 a. Genel Olarak 58 b. Makul Şüphe (Ing. Reasonable Suspicion) ve Muhtemel Sebep (Ing.Probable Cause) 59 c. Çoğunluğa Dayanan İspat (Ing.Preponderance of Evidence) 60 d. Açık ve İkna Edici Delille İspat (Ing. Clear and Convincing Evidence) 61 e. Makul Kuşkudan Uzak İspat (Ing. Proof Beyond a Reasonable Doubt) 62 3. Sistemin Kıta Avrupası’nda Geçerli Olan Sistem ile Karşılaştırması 66 B. Almanya 69 1. Genel Olarak Alman Sisteminde İlkenin Yeri 69 2. Alternatif Tipiklik (=Wahlfeststellung) 70 a. Genel Olarak 70 b. Koşulları 72 c. Çeşitleri 74 aa. Aynı Neviden Alternatifler Arasında (Gerçek Olmayan) 74 bb. Farklı Neviden Alternatifler Arasında (Gerçek) 84 d. Kuşkudan Sanık Yararlanır İlkesi ile İlişkisi ve Anayasaya Uygunluk Sorunu 86 e. Değerlendirme 91 C. Fransa 93 İKİNCİ BÖLÜM KUŞKUDAN SANIK YARARLANIR İLKESİNİN ANLAMI, DAYANAKLARI, UYGULAMA ALANI VE KOŞULLARI I. İLKENİN ANLAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 97 A. Ön Sorun: Kurumun Temel Bir Hukuk İlkesi Olup Olmadığı Sorunu 97 B. Alman Öğretisi ve Yargı Kararlarında İleri Sürülen Görüşler 100 1. Genel Olarak 100 2. Alman İmparatorluk Mahkemesi – İspat Kuralı Teorisi 102 3. Gerald – Yorum Kuralı Görüşü 104 4. Moser – İspat Yükü Teorisi 104 5. Thöne – Belirsizliği (non–liquet) Aşma Aracı 108 6. Sarstedt – Suça Ait Kanuni Tanımlamadan Hareket Eden Yaklaşım 109 7. Sax – İlkenin Sınırlandırılması Eğilimi 110 8. Frisch – Hukuk Uygulama Kuralı 112 9. Montenbruck – Norm–Teorik Yaklaşım 114 10. Zopfs – Negatif Statü Değişikliği Yaklaşımı 117 11. Baskın Görüş – Hüküm Verme Kuralı 119 C. Türk Öğretisi ve Yargı Kararlarında İleri Sürülen Görüşler 120 1. Öğretinin İlkenin Hukuki Niteliğine Dair Yaklaşımı 120 2. Yargıtay’ın İlkenin Esasına Yaklaşımı 123 D. Benzer Kavramlardan Farkı 124 1. “in dubio pro libertate” 124 2. “in dubio mitius” 125 3. “in dubio contra reum” 126 E. Değerlendirme 128 1. İlkenin Hukuki Niteliği ve Anlamı 128 2. Sanığın Lehine Olan “pro reo” Nedir? 134 II. İLKENİN GEÇERLİLİĞİNE DAİR DAYANAKLAR 137 A. Genel Olarak 137 B. Hukuk Devleti ve Adaletin Gerekleri 138 C. Örf ve Adet Hukuku 141 D. Masumiyet (Suçsuzluk) Karinesi 143 1. Anlamı 143 2. Kapsamı ve Uygulama Alanı 146 3. Koruma Tedbirleri Uygulamasında Karinenin İşlevi 150 4. Susma Hakkı ve Masumiyet Karinesi 153 5. Lekelenmeme Hakkı ve Medya Özgürlüğü 157 6. Kuşkudan Sanık Yararlanır İlkesi ile İlişkisi 159 E. Delil Serbestisi ve Hakimin Subjektif Kanaati 161 F. Maddi Gerçeği Araştırma Yükümlülüğü – Kendiliğinden Araştırma İlkesi 163 G. Kanunilik Prensibi 166 H. Kusur Prensibi 167 İ. Değerlendirme 168 III. İLKENİN UYGULANABİLME KOŞULLARI 170 A. Önkoşul: Delillerin Toplanma, Tartışılma ve Değerlendirme Aşamalarının Tamamlanması 170 B. Kuşkunun Varlığı, Ortadan Kaldırılamamış Olması 173 1. Kuşku ile Şüphenin Terminolojik Ayrımı 173 2. Kuşkunun Esasa İlişkin Vakayla İlgili Olması 178 a. Hukuki Kuşkunun Dışlanması 178 b. İlgili Vakanın Türü 180 3. Belirsizlik ve Kuşkunun Ortadan Kaldırılamamış Olması 186 C. Negatif Statü Değişikliği İhtimali 189 IV. NORMATİF ETKİ ALANI 192 A. Genel Olarak 192 B. Maddi – Şekli Ceza Hukuku Ayrımının İlkenin Uygulama Alanına Etkisi 193 C. Maddi Ceza Hukuku Kurumlarında Uygulanabilirliği 196 1. Tipikliğin Belirlenmesinde Kuşku 196 a. Genel Olarak 196 b. Suçun Objektif Unsurlarında Kuşku 198 aa. Failin Kimliğini Tespitte Kuşku 198 bb. Hareket ve Neticeye İlişkin Kuşku 200 cc. Nedensellik Bağlantısı ve Objektif İsnadiyette Kuşku 203 dd. Suçun Basit Hali ve Nitelik Hali Ayrımında Kuşku 206 c. Suçun Subjektif Unsurlarında Kuşku 208 aa. Kastın Bilme Unsuruna İlişkin 208 bb. Amaç Unsuruna İlişkin 211 cc. Öldürme ve Yaralama Kastı Ayrımında 213 dd. Bilinçli Taksir ve Olası Kasta İlişkin 215 2. Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Gerçekleşmesinde Kuşku 216 3. Kusurlulukta Kuşku 217 4. Suçun Özel Görünüş Şekillerinde Kuşku 220 a. Suça Teşebbüs ve Gönüllü Vazgeçme 220 b. Suça İştirak 222 c. Suçların İçtimaı 227 5. Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesinde Kuşku 229 6. Dava veya Cezanın Düşme Nedenleri Uygulamasında Kuşku 231 D. Ceza Muhakemesi Hukuku Kurumlarında İlkenin Uygulanabilirliği 233 1. Soruşturma Evresinde İlkenin Uygulanabilirliği 233 2. Yargılama Koşullarına İlişkin Değerlendirmede Uygulanabilirliği 236 a. Yargılama Koşullarında Uygulanabileceği Görüşü 237 b. Yargılama Koşullarında Uygulanamayacağı Görüşü 238 c. Yargılama Koşulları Bazında Değerlendirme 239 d. Değerlendirme 241 3. Tahmine Dayalı Kararlar ve Kuşkudan Sanık Yararlanır İlkesi 244 4. Yargılamaya İlişkin Yasak Yöntemlerde Uygulanabilirliği 245 5. İlkenin Uygulanmasının Diğer Yargılamalara Etkisi 246 6. Görevli Mahkemenin Belirlenmesi Aşamasında Uygulanabilirliği 251 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İSPAT VE HAKİMİN İKNA OLMASI I. İSPAT VE KUŞKUDAN SANIK YARARLANIR İLKESİ 253 A. İspat ve Delil Kavramları 253 B. Delil Serbestisi Sistemi 256 C. İspatın Konusu Olarak Vaka 261 1. Vaka Çeşitleri 261 2. Emareye Dayalı İspat 264 a. Delil Kavramı ile Karşılaştırılması 264 b. Çeşitleri 267 aa. Sanığın Aleyhine Olan (Suçlayıcı) Belirti 267 bb. Sanığın Lehine Olan Belirti ve Özellikle Alibi Savunması 270 cc. Sanığın Suçu İşlemiş Olması İçin Aranan Mantıklı Neden 273 c. Emareye Dayalı İspatın Kuşkudan Sanık Yararlanır İlkesiyle Bağlantısı 275 D. İspat Yükü 279 1. Genel Olarak 279 2. Sanığın Lehine Olan Hususlarda İspat Yükü 285 3. Hakaret Suçunda İsnadın İspatı 289 E. İspata Etkisi Tartışmalı Hususlar 290 1. Delil Değeri Kavramı 290 2. İhbarın İspata Etkisi 292 3. Teşhisin İspata Etkisi 293 4. Tanık Beyanının Delil Değeri 295 5. Mağdur Beyanının Delil Değeri 303 6. Dijital Delillerin Delil Değeri 306 a. Dijital Kayıt ve Veriler 306 b. İletişimin Denetlenmesi Tedbiri Neticesinde Elde Edilen Kayıtlar 308 aa. Kayıtların Hukuki Dayanağı Sorunu 308 bb. Tespitlerin Delil Değeri 309 c. Görüntü Kaydeden Cihazlardan Elde Edilen Kayıtlar 312 aa. Hakim Tarafından Görüntülerin İncelenmesi 312 bb. Kayıtların Hukuki Dayanağı Sorunu 313 cc. Görüntülerin Delil Değeri 315 d. Dijital Delillerin Kişiselleştirilmesi Sorunu 320 7. İkrarın Delil Değeri 321 8. Bilirkişi Raporlarının Yargılamaya Etkisi 323 9. Kanuni Karineler 326 II. HAKİMİN İKNA OLMASI VE KANAAT GETİRMESİ 329 A. Kanaatin Oluşumunda Etkili Olan Faktörler 329 1. Psikolojik Faktörler 329 2. Önyargılar 331 3. Değer Yargıları 332 4. Mantık Kuralları 334 5. Hayatın Olağan Akışı Kriteri 336 a. Genel Olarak Tecrübe Kuralları 336 b. Yargıtay’ın Konuya Yaklaşımı ve “Her Türlü Şüpheden Uzak, Kesin ve Yeterli Delil Kriteri” 337 c. Alman Federal Mahkemesi’nin Konuya Yaklaşımı ve Özellikle “Weimar Olayı” 342 6. Gerekçe Gösterme Zorunluluğunun Hakimin Kanaatine Etkisi 344 B. Kanaatle Gerçekliğin Bir Arada Bulunabilirliği 345 1. Maddi – Şekli Gerçek Ayrımının Yerindeliği 345 2. Ceza Muhakemesinin Amacı Olarak Gerçek(lik) 348 3. Olasılık Dereceleri Teorisi 352 4. İspatin Nispiliği 355 5. Hakimin Subjektif Kanaati ile Serbestçe İkna Olması 357 a. Hakimin Kanaatinin Objektif ve Subjektif Yönleri 357 b. Hakimin Vicdani Kanaati 359 6. Toplu Mahkemelerde Karşı Oyun Anlamı 365 III. KANUN YOLU AŞAMASINDA İLKENİN İŞLEVİ 367 A. Temyiz Aşamasında 367 B. İstinaf Aşamasında 372 Sonuç 375 Kaynakça 381 Kavramlar Dizini 407
