^{Ceza Muhakemesinde}Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Adli Ve Önleme Amaçlı Olarak Denetlenmesi

Dr. Seyfi BULDUK

-Ceza Muhakemesinde Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Adli ve Önleme Amaçlı Olarak Denetlenmesi - Seyfi Bulduk

- İletişimin Dinlenmesi, Kayda Alınması, Sinyal Bilgilerinin Değerlendirilmesi, Mobil Telefonun Yerinin ve İletişimin Tespitine İlişkin Esaslar

- Elde Edilen Delillerin Durumu

- Görevli Personelin Cezai Sorumluluğu

-21. 02. 2014 gün ve 6526 sayılı Kanun (Resmi Gazete: 6 Mart 2014 gün ve 28933-Mükerrer sayısı) Değişikliği

-17. 04. 2014 gün ve 6532 sayılı Kanun (Resmi Gazete: 26 Nisan 2014 gün ve 28983 sayısı) Değişikliği

-02. 12. 2014 gün ve 6572 sayılı Kanun (Resmi Gazete: 12 Aralık 2014 gün ve 29203-Mükerrer sayısı) Değişikliği

-27. 03. 2015 gün ve 6638 sayılı Kanun (Resmi Gazete: 4 Nisan 2015 gün ve 29316 sayısı) Değişikliği ile güncellenmiş

-Konuya ilişkin; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Askeri Yargıtay Kararları ile Danıştay Kararları eklenmiştir.

Özel hayatın gizliliği ve haberleşme hürriyeti 1982 Anayasasında güvence altına alındığı gibi, uluslararası sözleşmelerde ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarında da koruma altına alınmış en temel haklardandır. Bu hakların, devlet tarafından korunması ne kadar önemli ise, iletişimin denetlenmesi kapsamında bu haklara yapılacak müdahaleler de o kadar önemlidir.
Suçla mücadelede ve özellikle organize suçluluk ve terör örgütleriyle mücadelede birtakım gizli tedbirlerin alınması doğaldır. Toplumda yaşayan bireylerin özel hayatını ve haberleşme hürriyetini kısıtlayan önemli tedbirlerden biri de telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimlerinin denetlenmesidir.
Telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimlerinin denetlenmesi ülkemizde ilk olarak 30. 07. 1999 tarihli ve 4422 Sayılı Kanun ile düzenlenmiş ve daha sonra 04. 12. 2004 tarihli ve 5271 Sayılı CMK ile geliştirilmiştir. Bu sistemin ana hatları itibariyle, AİHM standartlarına uyumlu olduğu söylenebilir. Ancak, bununla birlikte, önleyici amaçlı iletişimin denetlenmesi tedbirini düzenleyen 03. 07. 2005 tarihli ve 5397 Sayılı Kanun hükümlerindeki eksiklik ve uygulamalar, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından belirlenen demokratik toplum standartlarına uygun hale getirilmeli ve ülkemiz açısından uluslararası alanda olumsuz algılamalara sebebiyet verebilecek durumların önüne geçilmelidir.
Telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin denetlenmesi konusunu ceza muhakemesi açısından ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları kapsamında incelenmesini hedefleyen bu çalışmamızın birinci bölümünde iletişimin denetlenmesi kavramı ve bu kavramla bağlantılı ilkeler açıklanmış; ikinci bölümde, konuya ilişkin uluslararası düzenlemelerdeki örnekler ve bazı ülkelerdeki uygulamalar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları doğrultusunda ana hatlarıyla incelenmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise adli amaçlı ve önleyici amaçlı iletişimin denetlenmesi tedbirine ilişkin olarak güncel uygulamalar ile sorumluluk durumuna ilişkin hususlar yargı kararları ışığında mercek altına alınmıştır.
Anahtar kelimeler: İletişimin denetlenmesi, haberleşme hürriyeti, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ceza Muhakemesi Kanunu.

BİRİNCİ BÖLÜM
İLETİŞİMİN DENETLENMESİ KAVRAMI, HUKUKİ NİTELİĞİ, GENEL İLKELER,
ULUSLARARASI HUKUK BELGELERİNDE VEAVRUPA İNSAN HAKLARI
SÖZLEŞMESİ SİSTEMİNDEİLETİŞİMİN DENETLENMESİ
I. İLETİŞİMİN DENETLENMESİ KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ-7
A. Genel Olarak-7
B. İletişim ve Telekomünikasyon Kavramları-8
C. İletişimin Denetlenmesi, Dinleme, Sinyal Bilgilerinin Değerlendirilmesi, Kayda Alma ve
Yer Tespiti-10
D. Teknik Araçlarla İzleme-14
E. İletişimin Denetlenmesi Tedbirinin Terim Sorunu ve Hukuki Niteliği-15
F. İletişimin Denetlenmesi Yöntemleri-17
II. İLETİŞİMİN DENETLENMESİ TEDBİRİNİN BAĞLANTILI OLDUĞU İLKELER-21
A. Genel Olarak-21
B. Hukuk Devleti İlkesi-23
C. Özel Hayatın Gizliliği ve Haberleşme Hürriyeti-25
1. Özel Hayatın Gizliliği-25
2. Haberleşme Hürriyeti-29
D. Ölçülülük İlkesi-31
E. İnsan Haysiyetine Saygı ve Dürüst İşlem İlkesi-35
III. ULUSLARARASI HUKUK BELGELERİNDE İLETİŞİMİN DENETLENMESİ-40
A. Genel Olarak-40
B. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'nde İletişimin Denetlenmesi-42
C. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde İletişimin Denetlenmesi-43
1. Olağan Dönemlere İlişkin Hükümler-43
2. Olağanüstü Dönemlere İlişkin Hükümler-45
D. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme'de İletişimin Denetlenmesi-47
E. Diğer Uluslararası Belgelerde İletişimin Denetlenmesi-47
IV. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA İLETİŞİMİN DENETLENMESİ-50
A. Genel Olarak-50
B. Amerika Birleşik Devletleri Hukukunda İletişimin Denetlenmesi-50
C. Bazı Avrupa Ülkelerinde İletişimin Denetlenmesi-55
1. Alman Hukukunda İletişimin Denetlenmesi-56
2. Fransız Hukukunda İletişimin Denetlenmesi-57
3. İngiliz Hukukunda İletişimin Denetlenmesi-59
4. İtalyan Hukukunda İletişimin Denetlenmesi-60
5. Avusturya Hukukunda İletişimin Denetlenmesi-61
V. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ (AİHM) KARARLARINDA İLETİŞİMİN
DENETLENMESİ-62
A. Genel Olarak-62
B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)'nin 8'inci Maddesi-64
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Kararlarında İletişimin Denetlenmesi-68
1. Klass ve Diğerleri-Almanya Kararı-70
2. Malone - Birleşik Krallık Kararı-74
3. Lewis - İngiltere Kararı-76
4. Huving ve Kruslin - Fransa Kararları-76
5. Ludwig Ludi - İsviçre Kararı-78
6. Kopp - İsviçre Kararı-80
7. Amann - İsviçre Kararı-83
8. Craxi - İtalya Kararı-84
9. Valenzuela Contreras - İspanya Kararı-87
10. Prado Bugallo - İspanya Kararı-89
11. Mehmet Şirin Ağaoğlu - Türkiye Kararı-90
D. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Kararlarında İletişimin Denetlenmesi
Bakımından Aranan Ölçütler-92
1. Genel Olarak-92
2. Sözleşme İle Korunan Bir Hakka Müdahalenin Olması-94
3. Yasallık (Müdahalenin Öngörülebilir Olması) 96
4. Meşru Amaç-102
5. Demokratik Toplum İçin Gereklilik-103
6. Ölçülülük-105
7. Gösterilen Gerekçenin Uygun ve Elverişli Olması-106
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK HUKUK SİSTEMİNDETELEKOMÜNİKASYON YOLUYLA
YAPILANİLETİŞİMİN DENETLENMESİ
I. TARİHİ GELİŞİM VE YASAL DÜZENLEMELER-109
A. Genel Olarak-109
B. Cumhuriyet Öncesi Dönemde İletişimin Denetlenmesi-110
C. Cumhuriyet Döneminde İletişimin Denetlenmesi-113
1. Anayasa Düzenlemelerinde İletişimin Denetlenmesi-113
a) 1924 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) 113
b) 1961 Anayasası-114
c) 1982 Anayasası-118
2. Ceza Muhakemesi Kanunlarında İletişimin Denetlenmesi-121
a) Genel Olarak-121
b) 1412 Sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu-122
c) 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu-125
d) 353 Sayılı Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunu-125
3. Önleme Amaçlı İletişimin Denetlenmesine İlişkin Kanun Hükümleri-128
a) 5397 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun-128
b) 2559 Sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu-135
c) 2803 Sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu-137
d) 2397 Sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu-138
4. Özel Kanunlarda İletişimin Denetlenmesi-140
a) Genel Olarak-140
b) 1402 Sayılı Sıkıyönetim Kanunu-140
c) 4422 Sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu-142
d) 5809 Sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu-146
5. Bazı Özel Kanunlarda İletişimin Denetlenmesi-148
II. TELEKOMÜNİKASYON İLETİŞİM BAŞKANLIĞI (TİB) VE ÇALIŞMA ESASLARI150
A. Genel Olarak-150
B. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığının Kuruluşu ve Tarihçesi-151
C. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığının Yapısı ve Görevleri-154
1. Telekomünikasyon İletişim Başkanının Görevleri-160
2. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı Hukuk Daire Başkanlığının Görevleri-161
3. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı Teknik İşletme Daire Başkanlığının Görevleri-161
4. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı Bilgi Sistemleri Daire Başkanlığının Görevleri-162
5. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı İdari Daire Başkanlığının Görevleri-163
6. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı İnternet Daire Başkanlığının Görevleri-165
D. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı'nın, Tedbir Kararlarına Karşı Başvuruda Bulunma
Yetkisi-165
E. Telekomünikasyon İletişim Başkanlığının Faaliyetlerinin Denetlenmesi-168
III. TELEKOMÜNİKASYON YOLUYLA YAPILAN İLETİŞİMİN ÖNLEME AMAÇLI VE
ADLİ AMAÇLI OLARAK DENETLENMESİ-169
A. Genel Olarak-169
B. Kolluğun Bilgi Toplama Faaliyeti-178
C. Önleme Amaçlı Olarak Yapılan İletişimin Denetlenmesi ve Koşulları-180
1. Genel Olarak-180
2. Tedbirin Amacı-197
3. Tedbirin Kapsamı-200
4. Tedbirin Uygulanacağı Kişiler ve Uygulama Alanı-202
5. Ceza ve İnfaz Kurumlarının İletişimi Denetleme Yetkisi-203
6. Tedbir Kapsamındaki Suçlar-208
7. Tedbire Başvurabilmek İçin Gerekli Koşullar-210
8. Tedbire Karar Verme Yetkisi-215
9. Kararda veya Yazılı Emirde Bulunması Gereken Hususlar-216
10. Tedbir Kararının Süresi-217
11. Tedbirin Gizliliği-219
12. Tedbir Kararının Yerine Getirilmesi-219
13. Tedbirin Sona Erdirilmesi-220
14. Kayıtların Yok Edilmesi ve İlgiliye Haber Verme-221
D. Adli Amaçlı Olarak Yapılan İletişimin Denetlenmesi ve Koşulları-222
1. Genel Olarak-222
2. Ceza Muhakemesi Kanunundaki Hükümler-222
a) Ceza Muhakemesi Kanununun 135'inci Maddesi-222
b) Ceza Muhakemesi Kanunundaki Diğer Düzenlemeler-230
3. Tedbirin Sınırları-233
4. Tedbire Başvurabilmek İçin Gerekli Koşullar-237
5. Tedbir Kapsamındaki Suçlar-246
6. Özel Soruşturma Usulüne Tâbi Kişilerin Durumu-249
a) Genel Olarak-249
b) 4483 Sayılı Yasaya Göre Hakkında Soruşturma Yapılması İzne Tâbi Kişiler-249
c) Milletvekilleri-251
d) Hâkimler ve Savcılar-254
e) Yargıtay Üyeleri-255
f) Avukatlar-256
g) Yükseköğretim ve Üst Kuruluşlarında Çalışan Kamu Görevlileri-257
h) Yabancıların İletişiminin Denetlenmesi-260
7. Tedbire Karar Verme Yetkisi-261
8. Tedbir Kararında Bulunması Gereken Hususlar-262
9. Tedbir Kararının Süresi ve Sürenin Başlangıcı-263
10. Tedbir Kararının Uygulanması-265
11. Tedbirin Sona Erdirilmesi-268
12. Tedbir Kararlarına Karşı İtiraz-268
13. İletişim Kayıtlarının Yok Edilmesi ve İlgiliye Haber Verme-271
E. İletişimin Denetlenmesine İlişkin Bazı Yargı Kararları-274
1. Anayasa Mahkemesi'nin, Hakkında Dinleme Kararı Verilen Kişiyi Arayan Diğer Kişilerin
İletişimlerinin Dinlenmesine İlişkin Kararı-274
2. Yargıtay'ın, Jandarma İle İlgili Kararı-278
3. Yargıtay'ın, Şike Davası Kararı-281
4. Askeri Yargıtay'ın, İletişimin Denetlenmesi Kararı Verilecek Koşullar İle Suçun
Niteliğinin Değişmesi Hususundaki Kararı-288
F. Türk Yargı Kararlarının AİHM Kararları Çerçevesinde Genel Olarak Değerlendirilmesi292
IV. ÖRGÜTLÜ SUÇLARDA TELEKOMÜNİKASYON YOLUYLA YAPILAN
İLETİŞİMİN DENETLENMESİNE İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR-297
A. Genel Olarak-297
B. Örgütlü Suç Kavramı ve Örgütlü Suçun Unsurları-299
C. Örgütlü Suçlarla Mücadelede Başlıca İlkeler-303
D. Örgütlü Suçlarla Mücadelede İletişimin Denetlenmesi-305
V. ASKERİ YARGIDA İLETİŞİMİN DENETLENMESİ YETKİ VE GÖREVİ İLE ASKER
KİŞİLERİN İLETİŞİMİNİN DENETLENMESİ-308
A. Genel Olarak-308
B. Asker Kişi Tanımı ve Kapsamı-308
C. Askeri Yargının Görev ve Yetki Alanı-313
D. Asker Kişilerin Haberleşme Hürriyetinin Sınırlandırılması-319
1. Asker Kişilerin Mektuplarının Okunması-322
2. Askeri Cezaevlerinde Haberleşmenin Denetlenmesi-324
E. Askeri Yargıda İletişimin Denetlenmesi-330
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İLETİŞİMİN DENETLENMESİ TEDBİRLERİNİN DENETİMİ, SONUÇLARI VE
SORUMLULUK DURUMU
I. İLETİŞİMİN DENETLENMESİ TEDBİRLERİNİN DENETİMİ VE SONUÇLARI-333
A. Genel Olarak-333
B. İletişimin Denetlenmesi Tedbiri Kararlarına Karşı İtiraz Yolu-337
C. İletişimin Denetlenmesi Sırasında Tesadüfen Elde Edilen Delillerin Durumu-341
D. İletişimin Denetlenmesinin Usule Uygun Yapılmaması veya Hukuka Aykırı Verilerin
Durumu-351
E. İletişimin Denetlenmesi Suretiyle Elde Edilen Verilerin Disiplin Soruşturmalarında Delil
Olarak Kullanılması-354
II. TELEKOMÜNİKASYON YOLUYLA YAPILAN İLETİŞİMİN DENETLENMESİNDE
SORUMLULUK DURUMU-367
A. Genel Olarak-367
B. Tazminat Sorumluluğu-368
C. Disiplin Sorumluluğu-370
D. Cezai Sorumluluk ve Türk Ceza Kanunundaki Yaptırımlar-373
1. Genel Olarak-373
2. İletişimin Denetlenmesinde Görev Alan Personelin Cezai Sorumluluğu-373
3. Haberleşmenin Gizliliğini İhlal Suçu-374
4. Kişiler Arasındaki Konuşmaların Dinlenmesi ve Kayda Alınması Suçu-376
5. Özel Hayatın Gizliliğini İhlal Suçu-378
6. Haberleşmenin Engellenmesi Suçu-379
7. Göreve İlişkin Sırrın Açıklanması Suçu-381
8. Soruşturma Gizliliğinin İhlali Suçu-382
SONUÇ-385
KAYNAKÇA-397