Cezai Sorumluluğun Şahsiliği İlkesi
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................................................................................. 7
İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................................... 9
KISALTMALAR ..............................................................................................................................................15
GİRİŞ........................................................................................................................................... 17
BİRİNCİ BÖLÜM
CEZA HUKUKUNDA SORUMLULUK TÜRLERİ,
CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİNİN KAPSAMI,
SONUÇLARI, CEZA HUKUKUNDAKİ BAZI KAVRAMLARDAN FARKI
VE TARİHİ GELİŞİMİ
I. CEZA HUKUKUNDA SORUMLULUK TÜRLERİ ........................................................................21
A. Genel Olarak .................................................................................................................................21
B. Kolektif Sorumluluk..................................................................................................................22
C. Başkasının Fiilinden Sorumluluk........................................................................................29
D. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi...............................................................................32
E. Objektif Sorumluluk..................................................................................................................47
F. Kusur Sorumluluğu ...................................................................................................................54
G. Kişilik Yönünden Sorumluluk ..............................................................................................60
II. CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİNİN KAPSAMI..........................................64
A. Konu Bakımından ......................................................................................................................64
B. Kişi Bakımından..........................................................................................................................76
1. Gerçek Kişiler Yönünden ...............................................................................................76
2. Tüzel Kişiler Yönünden ..................................................................................................77
III. CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİNİN SONUÇLARI.....................................89
A. Genel Olarak .................................................................................................................................89
B. Cezai Sorumluluğun Başkasına Devredilememesi .....................................................90
C. Yaptırımın Başkasına Devredilememesi .........................................................................93
D. Yaptırımın Rücu Edilememesi .............................................................................................96
E. Yaptırımın Ölümle Sona Ermesi..........................................................................................99
F. Yaptırımın Diğer Kişiler Üzerindeki Olumsuz Etkisi ve Bu Etkinin
Sınırlandırılması......................................................................................................................104
10 İçindekiler
IV. CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİNİN CEZA HUKUKUNDAKİ
BAZI KAVRAMLARDAN FARKI................................................................................................... 113
A. Ceza Kanunlarının Yer Yönünden Uygulama Alanı Bakımından
Şahsilik İlkesiyle Karşılaştırılması .................................................................................. 113
B. Cezanın Bireyselleştirilmesiyle Karşılaştırılması .................................................... 118
C. Şahsi Cezasızlık ya da İndirim Sebepleri ve Cezayı Kaldıran ya da
Azaltan Şahsi Sebeplerle Karşılaştırılması.................................................................. 124
V. CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİNİN TARİHİ GELİŞİMİ ...................... 130
A. Genel Olarak .............................................................................................................................. 130
B. Kıta Avrupası Hukukundaki Tarihi Gelişimine İlişkin Bazı Örnekler............. 135
1. Roma Hukuku .................................................................................................................. 135
2. İtalyan Hukuku................................................................................................................ 139
3. Alman Hukuku................................................................................................................. 141
4. Fransız Hukuku............................................................................................................... 142
D. İslam Hukukundaki Tarihi Gelişimi................................................................................ 145
E. Türk Hukukundaki Tarihi Gelişimi................................................................................. 154
1. Cumhuriyet Öncesi Dönem........................................................................................ 154
a. İslamiyet Öncesi Dönem .................................................................................... 154
b. İslamiyet Sonrası Dönem................................................................................... 156
c. Tanzimat Sonrası Dönem .................................................................................. 158
2. Cumhuriyet Sonrası Dönem ...................................................................................... 160
a. 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu........................................................................... 160
b. 1961 Anayasası ...................................................................................................... 162
c. 1982 Anayasası ...................................................................................................... 165
d. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu........................................................................ 167
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUKTA
CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİ
I. ULUSLARARASI HUKUKTA CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ
İLKESİNİN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ............................................................................... 171
A. Genel Olarak .............................................................................................................................. 171
B. Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasındaki Gelişmeler ................................................... 180
1. Genel Olarak ..................................................................................................................... 180
2. Versay Antlaşması ......................................................................................................... 181
3. Sevr Antlaşması .............................................................................................................. 183
C. İkinci Dünya Savaşı ve Sonrasındaki Gelişmeler...................................................... 186
1. Genel Olarak ..................................................................................................................... 186
İçindekiler 11
2. Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi ..............................................188
3. Uzak Doğu Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi ............................................192
II. ULUSLARARASI BELGE VE YARGI KARARLARI .................................................................195
A. Genel Olarak ..............................................................................................................................195
B. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri.................................................................................196
C. Birleşmiş Milletler Tarafından Kurulan Ad Hoc Mahkemeler............................199
1. Genel Olarak .....................................................................................................................199
2. Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi................................................202
3. Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi .................................................................205
4. Sierra Leone Özel Mahkemesi ..................................................................................208
D. Uluslararası Ceza Mahkemesi ...........................................................................................211
III. BÖLGESEL NİTELİKTEKİ ULUSLARARASI BELGE VE YARGI KARARLARI ............220
A. Genel Olarak ..............................................................................................................................220
B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ....................................................................................221
1. Genel Olarak .....................................................................................................................221
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ..........................................................................223
a. Genel Olarak.............................................................................................................223
b. A. P., M. P. ve T. P./İsviçre Davası...................................................................226
c. Göktepe/Belçika Davası .....................................................................................229
d. Sud Fondi Ltd. Şti. ve Diğerleri/İtalya Davası ..........................................232
C. Amerika İnsan Hakları Sözleşmesi..................................................................................236
1. Genel Olarak .....................................................................................................................236
2. Amerikalılar Arası İnsan Hakları Komisyonu ...................................................240
a. Genel Olarak.............................................................................................................240
b. Alan Garcia/Peru Raporu ..................................................................................245
3. Amerikalılar Arası İnsan Hakları Mahkemesi...................................................248
a. Genel Olarak.............................................................................................................248
b. Garcia Asto ve Ramirez Rojas/Peru Davası...............................................251
D. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Sözleşmesi............................................................254
1. Genel Olarak .....................................................................................................................254
2. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu ..................................................259
3. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi..................................................262
a. Genel Olarak.............................................................................................................262
b. Mohamed Abubakari/Tanzanya Davası .....................................................266
E. Olağanüstü Afrika Daireleri................................................................................................269
1. Genel Olarak .....................................................................................................................269
2. Hissene Habre Davası...................................................................................................275
12 İçindekiler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİ AÇISINDAN
TÜRK HUKUKUNDAKİ BAZI KANUN MADDELERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
I. GENEL OLARAK ................................................................................................................................ 281
II. 5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU M. 220/5’TE DÜZENLENEN ÖRGÜT
YÖNETİCİSİNİN CEZAİ SORUMLULUĞU................................................................................ 286
A. Genel Olarak .............................................................................................................................. 286
B. Organize Hâkimiyet Mekanizmalarına Dayalı Dolaylı Faillik Teorisi............. 290
C. Cezai Sorumluluğun Kapsamı ........................................................................................... 297
1. Genel Olarak ..................................................................................................................... 297
2. Örgüt Yöneticisinin Belirlenmesi............................................................................ 298
3. Suçun Örgütün Faaliyeti Çerçevesinde İşlenmiş Olması.............................. 303
D. Hükmün Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi ................................................................................................................... 306
III. 5187 SAYILI BASIN KANUNU M. 11’DE DÜZENLENEN İLGİLİ KİŞİLERİN
(SORUMLU MÜDÜR, YAYIN YÖNETMENİ, GENEL YAYIN YÖNETMENİ,
EDİTÖR, BASIN DANIŞMANI GİBİ SORUMLU MÜDÜRÜN BAĞLI OLDUĞU
YETKİLİ KİŞİ, YAYIMCI VE BASIMCININ) CEZAİ SORUMLULUĞU ............................. 322
A. Genel Olarak .............................................................................................................................. 322
B. Cezai Sorumluluğun Kapsamı ........................................................................................... 331
1. Genel Olarak ..................................................................................................................... 331
2. Eser Sahibinin Belli Olmaması ................................................................................. 335
3. Eser Sahibinin Eserin Yayımı Sırasında Ceza Ehliyetine Sahip
Bulunmaması ...................................................................................................................337
4. Eser Sahibinin Yurt Dışında Bulunması Nedeniyle Türkiye’de
Yargılanamaması............................................................................................................ 339
5. Verilecek Cezanın Eser Sahibinin Diğer Bir Suçtan Dolayı Kesin
Hükümle Mahkûm Olduğu Cezaya Etki Etmemesi ......................................... 340
C. Süreli Yayınlarda Cezai Sorumluluk............................................................................... 342
D. Süresiz Yayınlarda Cezai Sorumluluk............................................................................ 345
E. Hükmün Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi ................................................................................................................... 346
IV. 3713 SAYILI TERÖRLE MÜCADELE KANUNU’NDA YER ALAN
DÜZENLEMELER.............................................................................................................................. 355
A. Genel Olarak .............................................................................................................................. 355
B. M. 6/4’te Düzenlenen Yayın Sorumlusunun Cezai Sorumluluğu...................... 358
1. Genel Olarak ..................................................................................................................... 358
2. Cezai Sorumluluğun Kapsamı................................................................................... 359
İçindekiler 13
3. Hükmün Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi ..........................................................................................................361
C. M. 7/2’de Düzenlenen Yayın Sorumlusunun Cezai Sorumluluğu.....................366
D. M. 7/3’te Düzenlenen Yüzünü Kapatan Kişinin Cezai Sorumluluğu ...............370
1. Genel Olarak .....................................................................................................................370
2. Kanuna Aykırı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşünün Düzenlenmesi ............375
3. Cezai Sorumluluğun Kapsamı...................................................................................381
4. Hükmün Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi ..........................................................................................................385
V. 5941 SAYILI ÇEK KANUNU M. 5/3’TE DÜZENLENEN ÇEKHESABI SAHİBİ
GERÇEK KİŞİNİN CEZAİ SORUMLULUĞU..............................................................................391
A. Genel Olarak ..............................................................................................................................391
B. Cezai Sorumluluğun Kapsamı............................................................................................397
1. Genel Olarak .....................................................................................................................397
2. Çek Kanunu M. 5/1’e Göre Çekle İlgili Olarak Karşılıksızdır İşlemi
Yapılmasına Sebebiyet Verme..................................................................................402
3. Çek Kanunu M. 7/1’e Göre Tacirin Ticari İşletmesiyle İlgili İş ve
İşlemlerinde Tacir Olmayan Kişinin Çek Defterinin Kullanılması...........407
4. Çek Kanunu M. 7/6’ya Göre Hakkında Verilen Çek Düzenleme
Yasağı Kararına Rağmen Çek Düzenlenmesi.....................................................409
C. Hükmün Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi ...................................................................................................................412
SONUÇ ......................................................................................................................................419
KAYNAKÇA .............................................................................................................................441
KAVRAM DİZİNİ....................................................................................................................473
KISALTMALAR
AAİHK Amerikalılar Arası İnsan Hakları Komisyonu
AAİHM Amerikalılar Arası İnsan Hakları Mahkemesi
AATUHK Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
ADÖ Amerikan Devletleri Örgütü
AİHHK Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu
AİHHM Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi
AİHHS Afrika İnsan ve Halkların Hakları Sözleşmesi
AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
AİHÖB Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirisi
AİHS Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
Al. CK Alman Ceza Kanunu
Amerika İHS Amerika İnsan Hakları Sözleşmesi
As. Askerî
AT Allgemeiner Teil
AYM Anayasa Mahkemesi
B Bölüm
BADET Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu
Baş. Başvuru
Bkz. Bakınız
BM Birleşmiş Milletler
C Cilt
CD Ceza Dairesi
CGTİHK 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun
CMK 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
ÇASÖMK 4422 Sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu
Çev. Çeviren
D Daire
Dan. Danıştay
DİDDGK Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu
16 Kısaltmalar
DMK 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu
Dp Dipnot
E Esas
Ed. Editör
EYUCM Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi
HD Hukuk Dairesi
İDDK İdari Dava Daireleri Kurulu
İHEB İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
K Karar
MERSİS Merkezi Sicil Kayıt Sistemi
m. Madde
No Numara
OAD Olağanüstü Afrika Daireleri
Par. Paragraf
RGS Resmî Gazete Sayısı
RGT Resmî Gazete Tarihi
RUCM Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi
S Sayı
s. Sayfa
SLÖM Sierra Leone Özel Mahkemesi
ss. Sayfadan Sayfaya
SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
T Tarih
TBK 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCK 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu
TGYK 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu
TMK 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu
TTK 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu
UCM Uluslararası Ceza Mahkemesi
vd. Ve Devamı
VUK 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu
Y Yıl
Yarg. Yargıtay
YCGK Yargıtay Ceza Genel Kurulu
YİBBGK Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulu
